Fundusze
powierzone

Beata (rocznik 1957) zapamiętana została, jako „reporterka od islamu”. Faktycznie, islam był dla niej ważny. Lubiła poznawać nieznane. Najpierw zainteresowali ją ludzie. We Francji, dokąd wyjechała w 1984 roku po wpadce jej podziemnego pisma, zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami. Tak się zaczęło.

Po 1989 roku wróciła do kraju. Pisała dla „Gazety Wyborczej”. Muzułmańskich tematów szukała w Algierii, Egipcie, Turcji… Islam nie znaczył dla niej terroryzmu. Jak ktoś trafnie zauważył, wszędzie ciekawili ją „zwykli ludzi w niezwykłych sytuacjach”. Jej teksty chwalił Ryszard Kapuściński. Chciała na rok–dwa zamieszkać w którejś z arabskich medyn: by pożyć życiem jej mieszkańców, by rzetelnie o nich pisać. W czasach krótkich informacji i TikToka dość rzadka ambicja.
Nie zdążyła. Paskudny paradoks sprawił, iż stała się ofiarą huntingtonowskiego „zderzenia cywilizacji”. Zginęła rok po zamachu na World Trade Center. W Kucie, na indonezyjskiej wyspie Bali, była jedną z 202 ofiar ładunków wybuchowych podłożonych przez islamskich ekstremistów.

Islam nie był jej jedyną pasją. Empatyczna – zawsze gotowa pomagać. W Kalkucie pracowała jako wolontariuszka w umieralni Matki Teresy.
Jej polskie i zagraniczne teksty trafiały do książek – zbiorów reportaży „GW”: Kraj raj (1993), Anna z gabinetu bajek (1998), Nietykalni. Reportaże roku 1999. Jeden z czytelników, reżyser Samych swoich Sylwester Chęciński, zaproponował Beacie współpracę przy scenariuszu kolejnego filmu. Ostatecznie nic z tego nie wyszło, a oferta pozostała chętnie wspominanym komplementem.
„Nosiło ją” po świecie, jak Pawlaka po Krużewnikach. Wszędzie była u siebie, wszystkiego potrzebowała doświadczyć. Wspominała, jak w Delhi podszedł do niej szewc. Zgodziła się, by naprawił jej sandały. Za chwilę masował ją uliczny masażysta. Czyścicielowi uszu odmówiła tylko dlatego, że wyciągnął ostry szpikulec.

Była nie tylko sprzed epoki smartfona, ale i telewizora. Chciała mieć życie godne opowieści. Opowiadała w kawiarniach, w kuchniach, w swoim mieszkaniu. Należała do ludzi typu „oaza”: gromadziła wokół siebie przyjaciół spragnionych swego towarzystwa. Oaza wraz z nią zniknęła. Z jej kieliszka wino znikało szybko, ale przytomnie podpatrywała słuchaczy, by wiedzieć, jakie wrażenie robią opowieści. Wciąż pamiętamy jej duże, figlarne oczy – dziecka, które znów coś spsociło. Bo „psociła”. I o tym też opowiadała.
Koniecznie chciała pisać o świecie. Gotowa była część wydatków wziąć na siebie. Redakcja wolała ją w kraju. Wspominając polskie doświadczenia, mówiła, że na początku lat dziewięćdziesiątych przyjazd reportera cieszył ludzi, bo oznaczał, że „będzie o nich w mediach”. Po kilku latach to się zmieniło: reporter częściej oznaczał kłopoty. To też ją zniechęcało.
Była niezależna. Nawet bardzo. Czasem uparta.

Straciła pracę w „Gazecie”. Mocno to przeżyła. Postanowiła zostać pisarką. Ruszyła do Azji, by się poskładać na nowo. I zbierać opowieści do przyszłych powieści. W marcu 2002 roku zaczęła od Indii. Przez Nepal, Tajlandię, Laos, Malezję dotarła na Bali: „ostatniego – jak pisała w e-mailu – raju na ziemi”. Pisała też, że teraz „po prostu chce się cieszyć życiem. Nie artykułem, nie pochwałą naczelnych, nie pieniędzmi, ale po prostu życiem”. Pochwały i pieniądze też chciała mieć. Kryły się w niej sprzeczności. Zorganizowana jak poznańska matka i barwna jak ojciec: lekarz-społecznik z Radomia. Pragnęła mieć dzieci i pozostać wolnym ptakiem. Feministką raczej nie była. Wojna płci to nie jej wojna. Szukała wielkiej miłości choćby na końcu świata. Tylko z bliska widać było, jak fascynująca z niej osoba.

Gdy zameldowała się na wyspie w tanim hotelu, do zamachów zostały dwa dni. Na własną śmierć zdążyła w ostatniej chwili. Po raz ostatni karty kredytowej użyła w miejscowości Renon, 12 października 2002 roku o 21.52 lokalnego czasu: na godzinę i osiem minut przed atakiem. Lokalną komunikacją jedzie się stamtąd do Kuty godzinę! Nie wiadomo, która z dwóch eksplozji, pod pełnymi turystów nocnymi klubami, ją zabiła.
Długo trwało, zanim zidentyfikowano jej ciało. Od epicentrum była więc chyba niedaleko. Matka Wandy Rutkiewicz miała nadzieję, że jej córka-himalaistka wciąż żyje, zaszyła się gdzieś w buddyjskim klasztorze. Łudziliśmy się i my. „Zniknąć, sfingować własną śmierć” – to była jedna z fantazji Beaty. Bawiła się myślami o reakcji bliskich. 18 grudnia skończyła się nadzieja – test DNA się nie myli.

Ostatnia opowieść Beaty wciąż trwała. Zamachowców z powiązanej z Al-Kaidą organizacji Dżama’a Islamijja ujęto dość szybko. Na szczęście mieli pecha. W zamienionym w wielką bombę minivanie zeszlifowali fabryczne numery, ale były jeszcze jedne, zasłonięte żelazną belką, przyspawaną, by wzmocnić podwozie. Policja dotarła do sprawców, idąc tropem kolejnych właścicieli.

W kraju Beata zostawiła maszynopis powieści Aniołek. Wydanej już nie zobaczyła. Zostawiła też testament, bo czuła, że „śmierć za nią chodzi”. Częściowo autobiograficzny Aniołek zaczyna się od snu bohaterki, że „jest trupem”. 100 tysięcy złotych za akcje „Agory” Beata przeznaczyła na nagrodę dla autorów „przybliżających inne kultury”. Wyznaczyła nawet (Poznań) skład kapituły. Pieniędzy miało wystarczyć na dziesięć edycji. Kończymy na dwudziestej drugiej. „Cudownego” rozmnożenia nie było – pomogła Fundacja im. Stefana Batorego.

Prochy Beaty sprowadzono do kraju – do rodzinnego grobu w Milanówku.

Wojciech Załuska