Europa Wschodnia Archives - Fundacja im. Stefana Batorego

Polska Polityka Wschodnia to organizowana co roku od 19 lat przez Kolegium Europy Wschodniej konferencja poświęcona aktualnym zagadnieniom politycznym dotyczącym szeroko rozumianego regionu Europy Wschodniej.

Drugiego dnia tegorocznej edycji konferencji (21 listopada) forumIdei Fundacji Batorego organizuje debatę „Proces akcesyjny Ukrainy a Polska. Wymiar ekonomiczny i społeczny – szanse i wyzwania”. Członkostwo Ukrainy w silnej i sprawnie działającej Unii Europejskiej leży w interesie Polski. Dwa z podstawowych celów każdego państwa – większe bezpieczeństwo i wyższy dobrobyt – będzie nam osiągać łatwiej, jeśli Ukraina stanie się państwem UE. Na drodze ku temu celowi strategicznemu pojawi się konieczność wzajemnych dostosowań, nieunikniony jest zatem opór stojących przed taką koniecznością sektorów. Jakie kwestie ekonomiczne i społeczne mogą się stać przedmiotem sporów między Polską a Ukrainą w trakcie jej negocjacji akcesyjnych? W jaki sposób możemy się do tych sporów przygotować, aby jak najsprawniej je rozwiązać?

Prowadzenie: Marek Tejchman (z-ca redaktora naczelnego, „Dziennik Gazeta Prawna”).

Pierwszy dzień konferencji odbywa się we Wrocławskim Ossolineum i stanowi część formalną, otwartą dla publiczności, w trakcie której osoby biorące udział w wydarzeniu mogą posłuchać dyskusji dotyczących najważniejszych kwestii geopolitycznych związanych z naszym regionem. Wydarzenia drugiego i trzeciego dnia odbywają się w Zamku na Wodzie w Wojnowicach i stanowią część zamkniętą konferencji, otwartą wyłącznie dla zaproszonych osób z grona ekspertów, polityków i samorządowców.

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja Edukacja dla Demokracji. Forum objęte patronatem Ministra Spraw Zagranicznych RP Radosława Sikorskiego.

Celem Forum jest stworzenie trwałej platformy dialogu i współpracy między przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego Unii Europejskiej i Rosji. Forum zostało zawiązane w marcu 2011 roku w Pradze. W spotkaniu wzięło udział ponad 100 uczestników, w tym przedstawiciele kilkudziesięciu organizacji pozarządowych z Rosji i krajów unijnych, obserwatorzy z krajów Partnerstwa Wschodniego i przedstawiciele instytucji donatorów. W otwarciu Forum udział wzięli m.in. Podsekretarz Stanu w MSZ Jerzy Pomianowski, doradca Prezydenta Rosji Michaił Fiedotow oraz szef wydziału rosyjskiego w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych Michael Pulch. Specjalny list do uczestników forum przesłał Prezydent RP Bronisław Komorowski.

Punktem wyjścia do prac Forum była dyskusja panelowa poświęcona wyzwaniom i perspektywom stosunków UE-Rosja, w tym kwestiom nowej umowy regulującej wzajemne stosunki, wstąpienia Rosji do WTO oraz liberalizacji reżimu wizowego. Następnie uczestnicy Forum pracowali w czterech grupach roboczych: ds. praw człowieka i rządów prawa, ds. ochrony środowiska, ds. spraw społecznych i partycypacji obywatelskiej, ds. struktur i procedur demokratycznych. Przedstawiciele Fundacji Batorego brali aktywny udział w pracach tej ostatniej grupy, inicjując przygotowanie policy paper i rekomendacji Forum odnośnie do liberalizacji reżimu wizowego między UE a Rosją. Dokumenty te, podobnie jak inne wypracowane przez Forum stanowiska i rekomendacje w kwestiach kluczowych dla stosunków UE-Rosja, przekazane zostaną przywódcom UE i Rosji przed grudniowym Szczytem UE-Rosja.

W seminarium wzięli udział jako paneliści m.in. Jerzy Pomianowski (Podsekretarz Stanu w MSZ RP), Jose Manuel Pinto Teixeira (dyrektor przedstawicielstwa Unii Europejskiej na Ukrainie), Ołeksandr Suszko (prezes Zarządu Międzynarodowej Fundacji Odrodzenie), Taras Kaczka (Ministerstwo Rolnictwa Ukrainy), prof. A. Mayhew (Uniwerytet w Sussex), Philippe Cuisson (Komisja Europejska) oraz Jacek Piechota (prezes Zarządu Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej).
Podstawą do dyskusji była publikacja Grzegorza Gromadzkiego Umowa stowarzyszeniowa – klucz do relacji Ukraina–UE, wydana w programie Otwarta Europa.

Tezy:

Ukraina najwcześniej (2008) z krajów Partnerstwa Wschodniego rozpoczęła negocjacje nad umową o stowarzyszeniu z UE. Ambicją polskiej prezydencji jest ogłoszenie zakończenia tych negocjacji przed końcem 2011 roku. Nadzieje na szybkie sfinalizowanie negocjacji zapisano również we Wspólnej Deklaracji Warszawskiego Szczytu Partnerstwa Wschodniego. Jednak pogorszenie atmosfery politycznej między UE i Ukrainą w ostatnim czasie związane ze skazaniem Julii Tymoszenko, byłej premier Ukrainy, na karę pozbawienia wolności, zmieniło kontekst, w którym toczone są negocjacje i poddało w wątpliwość ich szybkie zakończenie. W związku z tą sytuacją uczestnicy seminarium postarają się znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy w obecnej sytuacji wciąż realne jest zamknięcie negocjacji do końca 2011 roku?

Program seminarium: [PDF 216 KB]

Zapis dyskusji

Słowo wstępne:

Kwestie polityczne stowarzyszenia Ukrainy z UE:

Kwestie gospodarcze, kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą – zagrożenie czy szansa dla UE?

Prelegenci seminarium – eksperci z Polski i Ukrainy, wśród których znajdowali się przedstawiciele Komisji Europejskiej, administracji państwowej oraz środowiska akademickiego – omawiali zarówno polityczne, jak i gospodarcze kwestie stowarzyszenia Ukrainy z UE oraz możliwości i zagrożenia wynikające z pogłębienia strefy wolnego handlu między Ukrainą a UE.

Slowo wprowadzające wygłosili: Ewa Synowiec (Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce), Paweł Bagiński (Fundacja im. Stefana Batorego), oraz Jewhen Bystrycki (Międzynarodowa FundacjiaOdrodzenie).

– Inicjatywa Partnerstwa Wschodniego jest szczególnie bliska Przedstawicielstwu Komisji Europejskiej w Polsce – staramy się budować mosty między UE a Ukrainą zarówno w wymiarze gospodarczym, jak politycznym i społecznym – powiedziała Ewa Synowiec. – Ukraina zajmuje szczególne miejsce wśród krajów Partnerstwa Wschodniego. Ma szansę odegrania roli lidera w całej koncepcji Partnerstwa Wschodniego – dodała.

– Dla naszej Fundacji Ukraina zawsze była ważnym partnerem. Musimy przypominać, że na wschodzie są kraje, które chcą być częścią UE. Nie chcemy, aby między Polską i Ukrainą powstawały kolejne bariery – jesteśmy na początku procesu, który nie będzie łatwy – powiedział Paweł Bagiński. Dodał, że promowanie otwartości Unii na nowe kraje jest priorytetem polskiej prezydencji w Radzie UE.

Jewhen Bystrycki podkreślał natomiast, że Ukraina jest europejskim krajem z europejską tożsamością. Wyraził też nadzieję, że mimo skomplikowanej sytuacji na Ukrainie, umowa stowarzyszeniowa zostanie podpisana w tym roku.

Seminarium było podzielone na dwa odrębne panele. W pierwszym, dotyczącym kwestii politycznych, były omawiane główne przeszkody polityczne w zawarciu umowy stowarzyszeniowej między UE a Ukrainą do końca roku.

Paneliści podkreślili, że obecnie ważne stały się kwestie polityczne i w to jaki sposób zagrażają one zawarciu porozumienia. Jak zauważył Jose Manuel Pinto Teixeira, przedtem to kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) wydawała się najtrudniejszą częścią umowy. – Dziś sytuacja wygląda inaczej – dylematem jest określenie roli Ukrainy w UE. Musimy kontynuować ten proces dla dobra obywateli Ukrainy – zaapelował.

Wsewołod Czencow wyraził optymizm wobec zawarcia umowy, podkreślając, że społeczeństwo Ukrainy jest silnie zmotywowane, a podpisanie umowy do końca roku zależy teraz od woli politycznej i kompetencji negocjatorów. – Czekamy na udany szczyt w grudniu i na dobry kompromis w Kijowie – powiedział dyrektor Czencow.

Podkreślił również, że to właśnie Polska nadała impetu wschodniemu wymiarowi europejskiej polityki zagranicznej.

Jerzy Pomianowski zaznaczył, że istnieją trzy konteksty: polski, europejski i ukraiński. – Będziemy zawsze współpracować z Ukrainą, ponieważ jest to nasz sąsiad, ale liczymy, że będzie ona sąsiadem nowoczesnym i demokratycznym – powiedział. W ramach kontekstu europejskiego minister odniósł się do tego, że kraje kandydujące powinny być przewidywalne, wnosić wartość dodaną, aby Unia się wzmacniała. Natomiast w kontekście ukraińskim zauważył, że społeczeństwo Ukrainy dokonało już europejskiego wyboru.

Pierwszy panel został podsumowany przez Ołeksandra Suszkę, który podkreślił, że w zeszłym roku największym problemem była treść umowy stowarzyszeniowej, a dziś są to kwestie polityczne. Zaznaczył, że jeżeli nie uda się dojść do porozumienia w

tym roku, podpisanie umowy może się opóźnić o kilka miesięcy lub o kilka lat. Jednak jeśli opóźni się o kilka lat, to cały proces może być zagrożony.

Drugi panel poświęcony był kwestiom gospodarczym i ustanowieniu kompleksowej i pogłębionej strefy wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą.

Taras Kaczka podkreślił, że wszystkie trudne elementy zostały już uzgodnione i obecnie największym wyzwaniem jest ratyfikacja i wprowadzenie umowy w życie. Zaznaczył, że będzie to wyzwanie również dla instytucji europejskich, które będą musiały prowadzić dialog i monitorować zmiany na Ukrainie.

– Umowa o wolnym handlu jest instrumentem przeprowadzania zmian na Ukrainie. Podpisanie uzgodnienia jest najlepszym sposobem pomocy tym, którzy opowiadają się za reformami na Ukrainie – mówił Jacek Piechota. Zaznaczył również, że Polska jest dla ukraińskich przedsiębiorstw pozytywnym wzorcem.

Zagadnieniem panelu gospodarczego była również kwestia wyboru pomiędzy ustanowieniem kompleksowej i pogłębionej strefy wolnego handlu z UE, a przyłączeniem się do Unii Celnej pomiędzy Rosją, Białorusią i Kazachstanem. – Ukraina jest w trudnej sytuacji, ponieważ zarówno UE, jak i Rosja, są dla niej ważnymi partnerami gospodarczymi. Jednak Ukraina powinna zmierzać ku Unii i strefie wolnego handlu – mówiła Weronika Mowczan.

Panel został podsumowany przez Alana Mayhewa, który porównywał sytuację Ukrainy do sytuacji Polski przed wejściem do Unii. Podkreślał, że kluczem do sukcesu jest determinacja rządu oraz przyzwolenie społeczeństwa na to, aby wprowadzić reformy w systemie. Wymienił elementy niezbędne do przeprowadzenia reform, zaliczając do nich silne przywództwo, gruntowną reformę instytucjonalną, modernizację systemu edukacji, zasoby finansowe oraz pomoc silnego zewnętrznego partnera. Przestrzegł, że wprowadzanie w życie reform jest bardzo czasochłonne i wymaga wyznaczenia priorytetów. Podkreślił, że średnioterminowo i długoterminowo to, co dzieje się na Ukrainie, jest bardzo istotne dla Unii, dlatego też, państwa członkowskie powinny wspomóc Ukrainę.

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego, Międzynarodowa Fundacja Odrodzenie z Kijowa oraz Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

Podczas spotkania rozmawialiśmy o sytuacji wewnętrznej Armenii, zastanawialiśmy się nad możliwościami wsparcia oraz potencjalnymi obszarami współpracy między organizacjami pozarządowymi z Polski i Armenii. Wprowadzenie do dyskusji wygłosił Ashot Galoyan, Ambasador Armenii w Polsce oraz dr Stepan Grigoryan, Prezes Zarządu Analytical Centre on Globalisation and Regional Cooperation (AGGRC) w Erywaniu. Wśród uczestników spotkania znaleźli się m.in. przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady Armenii oraz polskich organizacji pozarządowych działających w krajach Partnerstwa Wschodniego.

Konferencja organizowana była we współpracy z Instytutem Spraw Publicznych oraz Fundacją Heinricha Bölla w Warszawie. Celem konferencji było dokonanie oceny dotychczasowych osiągnięć inicjatywy Partnerstwa Wschodniego i podjęcie debaty na temat perspektywy jej rozwoju. W konferencji wzięli udział m.in.: Miroslav Lajcak (Europejska Służba Działań Zewnętrznych), Krzysztof Stanowski (MSZ), Tamar Beruchashvili (MSZ, Gruzja), Alex Oprunenco (Expert Grup, Mołdawia), Jeff Lovitt (PASOS), Dzianis Melyantsou (BISS, Białoruś).

Od kilku miesięcy nie brakuje napięć między Rosją a Zachodem. Niewyczerpująca lista starć politycznych obejmuje: militarną rozbudowę wojsk rosyjskich na granicy z Ukrainą w marcu i kwietniu, która wyglądała jak przygotowanie do kolejnej agresji militarnej; doniesienia o rosyjskiej brutalnej operacji w Czechach i późniejszych dyplomatycznych wzajemnych wydaleniach rosyjskiego i europejskiego personelu dyplomatycznego; rosyjskie sankcje na wysokich urzędników UE; wsparcie Kremla dla białoruskiej operacji porwania samolotu Ryanair i schwytania lidera białoruskiej opozycji; napięcia związane z prześladowaniem Aleksieja Nawalnego; wycofanie się Rosji z Traktatu „Open Skies”. Można śmiało założyć, że wybuch kolejnych poważnych kryzysów jest tylko kwestią czasu.

Moskwa wydaje się nie być zainteresowana naprawą konfliktów z UE i USA, ponieważ uważa, że postawa defensywna, jaką zachodnie rządy przyjmują w kolejnych kryzysach, służy rosyjskim interesom. Tym samym twardnieje retoryka Kremla wobec Zachodu, a jego taktyka staje się coraz bardziej konfrontacyjna.

W gronie ekspertek/-ów z Francji, Niemiec, Litwy, Polski i Ukrainy, zastanawialiśmy się:

Spotkanie było również okazją do analizy wpływu spotkania prezydenta Joe Bidena z prezydentem Władimirem Putinem.

Co sukces Swietłany Cichanouskiej i jej sztabu mówi o Białorusinach? Skąd się wzięła nowa opozycja? I jakie wnioski z ostatnich wydarzeń wynikają dla „starej”? Kto i dlaczego przychodził na mitingi przedwyborcze opozycyjnej kandydatki? Jak krzepło białoruskie społeczeństwo obywatelskie? Jaka jest rola organizacji społecznych w mobilizacji społecznej? Jakie znaczenie dla białoruskiego zrywu mają doświadczenia innych ruchów protestu takich, jak ukraińskiego Euromajdanu, Gruzji, Armenii czy też Arabskiej Wiosny? W jaki sposób Białorusini „uczyli się” do zrywu: poprzez doświadczenie migracyjne? Przez kulturę i popkulturę? Poprzez odwołanie do skryptów historycznych? Czego symbolami są dzisiaj „Pogoń” i biało-czerwono-biała flaga?

Prowadzenie: Mikołaj Cześnik (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, członek Zarządu Fundacji Batorego)

Ryhor Astapenia – doktor nauk politycznych, założyciel Centrum Nowych Idei z Mińska, promującego demokratyczne reformy na Białorusi. Stypendysta Robert Bosch Stiftung Academy w Chatham House w Londynie w Wielkiej Brytanii. Doktoryzował się na Uniwersytecie Warszawskim. Był dyrektorem ds. rozwoju i analitykiem w białoruskim think tanku Centrum Ostrogorskiego.

Mikołaj Cześnik – dr hab., socjolog, politolog. Profesor Uniwersytetu SWPS, dyrektor Instytutu Nauk Społecznych Uniwersytet SWPS, członek Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Zajmuje się badaniami opinii społecznej i wyborów politycznych. Specjalizuje się w analizie systemów politycznych, w szczególności demokracji.

Aleksander Milinkiewicz – profesor fizyki i matematyk, działacz społeczny. Wspólny kandydat sił opozycyjnych w wyborach prezydenckich na Białorusi w 2006. Twórca i w latach 2007-2016 lider Ruchu Społecznego „Za Wolność”, laureat Nagrody Sacharowa za 2006 rok.

Olga Szparaga – doktor filozofii, kierownik studiów „Współczesne społeczeństwo, etyka i polityka” na European College of Liberal Arts na Białorusi. W latach 2001-2014 wykładowczyni Europejskiego Uniwersytety Humanistycznego w Mińsku i Wilnie. Od 2006 do 2014 redaktorka.internetowego magazynu „Novaja Europa”. Członkini Rad redakcyjnych czasopism „Ideology and Politics Journal”, „The Interlocutor” i „pARTisan”.

Polsko-ukraińska granica niemal zupełnie zniknęła z debaty publicznej w obu krajach. Tymczasem sytuacja na granicy coraz bardziej się komplikuje. W czasach bezprecedensowej migracji, rosnącej współpracy gospodarczej, ale także wyzwań w wymiarze bezpieczeństwa granica ta, to jak jest „urządzana”, jaka rolę odgrywa w regionach przygranicznych ma ogromne znaczenie dla naszych relacji. Granica ta jest też swoistą wizytówką sprawczości polskiego państwa zarówno w Kijowie, jak i w Brukseli.

Jak sytuacja na granicy wpływa i może wpływać w przyszłości na stosunki dwustronne? Jak oddziałuje na pogranicze? Jak wygląda i jak powinna wyglądać polityka państwa polskiego, także na poziomie samorządowym w tej sferze?

Na te pytania próbowaliśmy odpowiedzieć w oparciu o badania jakościowe przeprowadzone przez forumIdei Fundacji Batorego (po stronie polskiej) wraz z inicjatywą społeczną Europa bez barier (po stronie ukraińskiej) w ramach projektu Poprawa zarządzania i odpowiedzialności na granicy polsko-ukraińskiej – rozwój społeczno-gospodarczy i prawa człowieka.

Autorami badań po stronie polskiej są Marta Jaroszewicz i Krzysztof Mrozek, a po stronie ukraińskiej Iryna Sushko.

Debatę prowadziła Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz (dyrektorka forumIdei Fundacji Batorego, Warszawa)

Tezy:

Program seminarium: [PDF 216 KB]

Zapis dyskusji

Słowo wstępne:

Kwestie polityczne stowarzyszenia Ukrainy z UE:

Kwestie gospodarcze, kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą – zagrożenie czy szansa dla UE?