Coraz częściej tym, co łączy różne grupy Polaków, jest nie to, czego wspólnie pragną, ale raczej to, do kogo wspólnie czują niechęć czy wręcz nienawiść. Na tym nie da się budować. Z tego nie da się wykrzesać żadnej nadziei innej niż nadzieja na rewanż, a może nawet zemstę. Nie takiej nadziei dziś w Polsce potrzeba. Demokracja ani nie jest samoistnie oczywista, ani nie jest bezalternatywna. Demokracja zawodzi zwłaszcza tam, gdzie brakuje demokratów. Istnieje nawet szereg przykładów na to, że demokracje – całkowicie demokratycznie – potrafią popełnić samobójstwo. Jak tego uniknąć? Demokracje „bezwysiłkowe”, opierające się na czysto arytmetycznym zliczaniu głosów dla ustalenia większości, są nieodporne na różnego rodzaju wirusy. Konieczna jest nieco bardziej ambitna i bardziej kosztowna forma demokracji – wysiłkowa, ale bynajmniej nie heroiczna.
To słowa otwierające opracowanie „Inny pomysł na demokrację” autorstwa Jakuba Wygnańskiego, prezesa Fundacji Stocznia, opublikowanego 1 czerwca przez Laboratorium „Więzi”. Autor stawia fundamentalne pytania o stan polskiej wspólnoty i republiki i wychodząc od ogólnych, głębokich rozpoznań formułuje bardzo konkretne propozycje naprawy Rzeczypospolitej.
Czy diagnoza stanu polskich spraw przedstawiona w „Innym pomyśle na demokrację” dobrze opisuje rzeczywistość? Czy propozycje naprawy polskiej demokracji dobrze odpowiadają na wyzwania czasu? Jak wprowadzać je w życie? Jaka jest alternatywa?
To tylko kilka kwestii, o których Edwin Bendyk, prezes zarządu Fundacji Batorego rozmawiał z autorem „Innego pomysłu na demokrację”, Jakubem Wygnańskim oraz:
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.
Agnieszka Graff – dr hab., amerykanistka, pisarka i publicystka, wykładowczyni Ośrodka Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego. Współtwórczyni Kongresu Kobiet i członkini jego rady programowej, angażowała się też m.in. w prace „Krytyki Politycznej”.
Michał Królikowski – dr hab., profesor na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, prawnik, adwokat, w latach 2006-2011 dyrektor Biura Analiz Sejmowych, w latach 2011-2014 podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Andrzej Rychard ‒ prof. dr hab., socjolog, dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego, członek Zespołu Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego.
Karolina Wigura – dr hab., socjolożka, publicystka. Członkini Zarządu fundacji Kultura Liberalna. Wykładowczyni na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini Rady European Council on Foreign Relations. Opublikowała książki: Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011), Wynalazek nowoczesnego serca: Filozoficzne źródła współczesnego myślenia o emocjach (2019) oraz The End of the Liberal Mind. Poland’s New Politics (2020).
Jakub Wygnański – socjolog, działacz organizacji społecznych. W latach 80. działacz „Solidarności” i Komitetów Obywatelskich. Współtwórca m.in. Stowarzyszenia na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych oraz Banku Danych o Organizacjach Pozarządowych Klon/Jawor. Prezes zarządu Fundacji Stocznia.
Żadne z polskich pokoleń po 1989 roku nie osiągnęło poziomu tak wysokiej samodzielności generacyjnej, aby móc realnie wpływać na rzeczywistość oraz nadawać jej własne i rozpoznawalne cechy. Wiele wskazuje na to, że duże szanse, aby tego dokonać, ma właśnie dojrzewająca polska wersja pokolenia Z.
Jeśli chodzi o poczucie wspólnej tożsamości i interesów generacyjnych oraz powszechność przekonania o konieczności przeprowadzenia zmian, którym nie podołają już starsi, dzisiejsi młodzi po raz pierwszy od lat niosą potencjał w jakiejś części podobny do tego, jaki miało pokolenie „Solidarności”.
Jednakże sytuacja demograficzna polskiego społeczeństwa jest dramatycznie różna od ówczesnej i prawdopodobnie uniemożliwi wykorzystanie tej szansy. Młodych jest zwyczajnie zbyt mało, bo ich głos przeważał w wyborczej arytmetyce – obecnie ludzi w wieku 18-29 jest 5,3 mln, a tych w wieku 65+ jest 6,9 mln, w 2030 będzie to blisko 5 milionów 18-29-latków oraz 8 milionów osób w wieku 65 lat i starszych. W kolejnych dekadach ta dysproporcja będzie rosła jeszcze bardziej.
Wprowadzenie do dyskusji wygłosi autor raportu Młodzi 2020 – w poszukiwaniu tożsamości, Michał Boni (Uniwersytet SWPS), a skomentuje je Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego) oraz Justyna Sarnowska (Uniwersytet SWPS).
Do dyskusji zaprosiliśmy blisko 20 ekspertek i ekspertek oraz młodych działaczek i działaczy.
Udział wzięli: Mikołaj Cześnik (Uniwersytet SWPS, członek zarządu Fundacji Batorego), Wiktoria Jędroszkowiak (Młodzieżowy Strajk Klimatyczny), Zuzanna Karcz (Nowa Fala Aktywizmu), Krzysztof Katkowski (Krytyka Polityczna), Piotr Kaszczyszyn (Klub Jagielloński), Miłosz Lupiński (Extinction Rebellion), Karolina Messyasz (Uniwersytet Łódzki), Anna Maziarska (Zespół ds. Edukacji Rady Konsultacyjnej OSK), Mikołaj Rakusa-Suszczewski (Uniwersytet Warszawski), Przemysław Sadura (Uniwersytet Warszawski i Instytut Krytyki Politycznej), Julia Waligóra (Europejski Parlament Młodzieży).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
W gronie ekspertek i ekspertów oraz aktywistek i aktywistów rozmawialiśmy o politycznych i społecznych uwarunkowaniach zielonej transformacji w Polsce. W jaki sposób mówić o czekających nas zmianach? Jak duże jest ryzyko, że kwestia wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu i innych reform koniecznych, by zapobiec katastrofie klimatycznej padnie w Polsce łupem populistów i stanie się kolejną osią politycznej polaryzacji? Jak można tego uniknąć?
Wprowadzenia do dyskusji wygłosili: Przemysław Sadura (Instytut Studiów Zaawansowanych Krytyki Politycznej i Uniwersytet Warszawski), Piotr Trudnowski (Klub Jagielloński), Lidia Wojtal (Agora Energiewende).
Udział wzięli: Bartosz Brzyski (Klub Jagielloński), Joanna Furmaga (Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć), Radosław Gawlik (Zieloni), Ilona Jędrasik (Fundacja ClientEarth), Julia Lipnicka (Młodzieżowy Strajk Klimatyczny), Tomasz Markiewka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Krzysztof Mroczkowski (Inicjatywa Pacjent Europa), Marta Palińska (Greenpeace), Aneta Skubida (Green Dealers), Kacper Szulecki (Kultura Liberalna, University of Oslo), Zuzanna Karcz (Kolektyw „Nowa Fala Aktywizmu”), Zofia Krajewska (Extinction Rebellion), Daria Gosek-Popiołek (posłanka na Sejm).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Publikacja wyroku Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej w sprawie dopuszczalności aborcji wywołała w wielu miastach Polski nową falę protestów, które z mniejszą intensywnością, ale konsekwentnie trwały od trzech miesięcy. Jaki jest dotychczasowy bilans polityczny tego kryzysu? Co wyrażają protesty? Czy są wyrazem głębszych, strukturalnych społecznych przemian? Czy są rewolucją? Czy też mamy do czynienia tylko z chwilowym wybuchem gniewu? Kim są uczestnicy i uczestniczki manifestacji? Jakie są możliwe scenariusze rozwoju sytuacji? Jakie warunki muszą być spełnione, by energia społeczna, która ujawniła się podczas protestów przełożyła się na wynik wyborczy w 2023 roku? A może należy spodziewać się wcześniejszej przebudowy sceny politycznej i wyborów przedterminowych?
Do rozmowy wokół tych pytań – którą poprowadził prezes Fundacji im. Stefana Batorego, Edwin Bendyk – zaprosiliśmy politolożki i politologów, socjolożki i socjologów oraz komentatorki i komentatorów życia publicznego.
Udział wzięli: Sonia Burdyna (Otwarty Uniwersytet im. Karola Modzelewskiego), Zuzanna Dąbrowska („Rzeczpospolita”), Jarosław Flis (Uniwersytet Jagielloński), Adam Gendźwiłł (Uniwersytet Warszawski), Monika Helak (Polityka Insight), Rafał Kalukin (Tygodnik „Polityka”), Jacek Kołtan (Europejskie Centrum Solidarności), Ewa Kiedio (Zespół Laboratorium “Więzi”), Mikołaj Lewicki (Uniwersytet Warszawski), Ryszard Łuczyn (Polityka Insight), Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), Rafał Matyja (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), Przemysław Sadura (Uniwersytet Warszawski), Michał Sutowski („Krytyka Polityczna”), Agata Szczęśniak (OKO.press), Michał Szułdrzyński („Rzeczpospolita”), Agnieszka Turska-Kawa (Uniwersytet Śląski), Dominika Wielowieyska („Gazeta Wyborcza”).
W najbliższym czasie planujemy również dyskusję o przyszłości ruchu protestów z udziałem osób w nie zaangażowanych, która będzie kontynuacją naszych jesiennych debat „Język rewolucji” (20 listopada 2020), „Protest Polski lokalnej” (11 grudnia 2020) oraz „Młodzi i protest” (23 grudnia 2020).
W 2023 do nagrody nominowani zostali:
Laureata/tkę tegorocznej Nagrody poznamy 16 listopada o godz. 18.00 podczas uroczystości, którą transmitować będziemy na żywo na naszym profilu na Facebooku. Po ogłoszeniu Nagrody zapraszamy na debatę z udziałem autorów nominowanych książek, którą poprowadzi Agnieszka Lichnerowicz (radio TOK FM).
Zapraszamy do siedziby Fundacji Batorego przy ul. Sapieżyńskiej 10A w Warszawie. Obowiązuje rejestracja przez formularz zgłoszeniowy. Zapraszamy także do śledzenia transmisji online tłumaczonej na polski język migowy, która będzie dostępna na naszym profilu na Facebooku oraz na kanale YouTube.
Laureatów wybiera Kapituła w składzie: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).
Nagroda ustanowiona została ostatnią wolą Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Przyznawana jest za materiał opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku.
Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim Studenckim Komitecie Solidarności, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała podczas pobytu w Paryżu. Szukała odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się islamskie zamachy. Jeździła do krajów muzułmańskich. Poznając ich mieszkańców poznawała islamską cywilizację. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek – pisze Wojciech Załuska we wspomnieniu o Beacie Pawlak.
Więcej informacji o Nagrodzie im. Beaty Pawlak
Celem seminarium była analiza ruchu protestów, które wybuchły po rozstrzygnięciu Trybunału Konstytucyjnego 22 października br. w oparciu o rozpoznanie „języka rewolucji”: środków estetycznych i symbolicznych wykorzystywanych przez uczestników i uczestniczki. Jakie formy podmiotowości się w nich wyrażają, jakie przedstawiają emocje, a jak komunikują cele polityczne? Do jakich zasobów kultury i tradycji się odwołują, jakie napięcia wewnętrzne wyrażają? Liczyliśmy na to, że rozmowa pozwoli lepiej zrozumieć i uchwycić istotę obecnych wydarzeń. Czy są one zapowiedzią istotnej zmiany?
Wprowadzenie wygłosił Przemysław Czapliński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).
Do dyskusji zaprosiliśmy ponad dwadzieścioro polskich intelektualistek i intelektualistów, działaczek i działaczy, publicystek i publicystów, artystek i artystów.
Udział wzięli: Bartek Chaciński („Polityka”), Sebastian Cichocki (Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie), Ewa Graczyk (Uniwersytet Gdański), Agnieszka Graff (Uniwersytet Warszawski), Zuzanna Hertzberg (artystka i działaczka), Inga Iwasiów (Uniwersytet Szczeciński), Katarzyna Kasia (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), Leszek Koczanowicz (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Wrocław), Elżbieta Korolczuk (Uniwersytet Södertörn w Sztokholmie), Dariusz Kosiński (Uniwersytet Jagielloński), Waldemar Kuligowski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Iwona Kurz (Uniwersytet Warszawski), Agnieszka Kwiatkowska (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Warszawa), Paweł Łysak (Teatr Powszechny w Warszawie), Rafał Milach (Archiwum Protestów Publicznych), Marcin Napiórkowski (Uniwersytet Warszawski), Magdalena Nowicka-Franczak (Uniwersytet Łódzki), Krzysztof Podemski (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Mikołaj Rakusa-Suszczewski (Uniwersytet Warszawski), Dorota Sajewska (Uniwersytet Warszawski), Aleksander Smolar (Fundacja im. Stefana Batorego), Kuba Szreder (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), Klementyna Suchanow (Ogólnopolski Strajk Kobiet), Magda Szcześniak (Uniwersytet Warszawski), Waldemar Tatarczuk (Galeria Labirynt w Lublinie), Paweł Wodziński (Biennale Warszawa), Joanna Wowrzeczka (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Franciszek Sterczewski (poseł na Sejm RP).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
fot. Zuza Gałczyńska on Unsplash
Decyzję Jarosława Kaczyńskiego o zaostrzeniu prawa antyaborcyjnego w sytuacji narastającego kryzysu epidemicznego można uznać za polityczną prowokację. Po wybuchu protestów poszedł dalej. W oświadczeniu wygłoszonym w roli prezesa Prawa i Sprawiedliwości wezwał do pozapaństwowej przemocy wobec manifestujących, choć sam sprawuje w rządzie funkcję wicepremiera odpowiedzialnego za bezpieczeństwo. Wedle podobnego schematu obóz władzy postępował wiosną, gdy parł do przeprowadzenia wyborów prezydenckich 10 maja br. Za inny wyraz tej samej strategii można uznać późniejszą kampanię nienawiści wobec osób nieheteronormatywnych.
Sądzimy, że można już mówić o pewnej formule polityki prowokacji – rządzenia w trybie nieformalnego stanu nadzwyczajnego, które jest wyrazem zinstytucjonalizowanego braku odpowiedzialności. Czy jego rezultatem będzie paraliż władzy, a przez to paraliż państwa? Na ile owa polityka prowokacji prowadzi do dezintegracji obozu rządzącego i jego niezdolności do działania? Czy skutkiem jawnie nieodpowiedzialnych decyzji będzie utrata legitymizacji władzy? Na ile realnym scenariuszem jest formalizacja tej polityki przez wprowadzenie stanu wyjątkowego i jakie byłby tego konsekwencje?
Do dyskusji zaprosiliśmy prawie dwadzieścioro polskich polityczek i polityków, intelektualistek i intelektualistów. Udział wzięli: Magdalena Biejat (posłanka na Sejm RP), Michał Boni (SWPS Uniwersytet), Mikołaj Cześnik (SWPS Uniwersytet, Zarząd Fundacji Batorego), Zuzanna Dąbrowska („Rzeczpospolita”), Ludwik Dorn (b. marszałek Sejmu RP), Agnieszka Graff (Uniwersytet Warszawski), Hanna Gill-Piątek (posłanka na Sejm RP), Elżbieta Korolczuk (Uniwersytet Södertörn w Sztokholmie), Karolina Lewicka (TOK FM), Katarzyna Lubnauer (posłanka na Sejm RP), Anna Rakowska-Trela (Uniwersytet Łódzki), Aleksander Smolar (doradca Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego), Adam Szłapka (poseł na Sejm RP), Michał Szułdrzyński („Rzeczpospolita”), Piotr Szumlewicz („Fakty”, Związkowa Alternatywa), Fryderyk Zoll (Uniwersytet Jagielloński).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Polecamy także tekst Edwina Bendyka Polityka i prowokacja.
Pandemia COVID-19 zaskoczyła społeczeństwa i struktury władzy publicznej nawet najbardziej rozwiniętych państw świata. Początkową reakcją był powrót na czołówki mediów państwa narodowego. Badania opinii publicznej pokazywały wzrost oczekiwań, ale i zaufania do władz centralnych. Już wiosną jednak zaczęły pojawiać się wątpliwości, czy egzamin zdaje hierarchiczny model zarządzania zagrożeniem, które – jak kryzys klimatyczny – ma zasięg globalny, ale oddziałuje w wymiarze lokalnym. Analizy sposobów, w jakie różne społeczeństwa poradziły sobie z kryzysem pokazują, że skuteczniejszy jest model policentryczny, zdecentralizowany, angażujący do walki z wirusem aktorów nie-państwowych i nie-publicznych. Już wtedy, wraz z trwaniem wiosennego lockdownu uznanie dla rządów zaczęło topnieć – społeczeństwa przestały ufać, że władza podaje prawdziwe informacje i podejmuje adekwatne do sytuacji decyzje.
Obecnie, gdy druga fala pandemii rozlewa się po Europe, zarówno państwa, jak i społeczeństwa orientują się, że nie znajdujemy się w sytuacji mierzalnego ryzyka, którym daje się zarządzać, ale w warunkach niepodlegającej szacowaniu niepewności czy niestabilności. Ten stan niepewności, z jednej strony – stawia rządzących przed pokusą decyzjonizmu, który wykorzystuje chaos jako metodę sprawowania władzy, a z drugiej – budzi liczne niepokoje w społeczeństwach, w których poziom zaufania spada, a rosną nierówności i podziały.
W dyskusji skupiliśmy się właśnie na państwie i jego relacjach ze społeczeństwem – wzajemnych zależnościach, punktach styku oraz napięciach – w czasach kryzysu.
Wprowadzenie wygłosił Jerzy Hausner (Przewodniczący Rady Programowej OEES, Fundacja GAP), a skomentowali je:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego, dziennikarz i publicysta tygodnika „Polityka”, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas.
Anna Giza-Poleszczuk – prof. dr hab, socjolożka związana z Uniwersytetem Warszawskim, kierownik Pracowni Badań nad Kapitałem Społecznym. Specjalizuje się w zakresie socjologii rodziny. Jej zainteresowania naukowe obejmują również socjologię ewolucyjną oraz marketing w perspektywie socjologicznej. Od 2009 jest honorowym prezesem Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”. Jej ostatnią publikacją książkową jest Uczeń czarnoksiężnika, czyli społeczna historia marketingu (2017).
Jerzy Hausner – prof. dr hab. nauk ekonomicznych, profesor zwyczajny, Przewodniczący Rady Programowej Open Eyes Economy Summit i Rady Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej. Członek Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Członek Rady Polityki Pieniężnej (kadencja: 2010-2016). Członek Komitetu Nauk Ekonomicznych PAN. Od 2015 członek Polskiego Komitetu do spraw UNESCO. Od 2018 członek High Level Industrial Roundtable „Industry 2030”. Laureat Nagrody Kisiela.
Bartłomiej Sienkiewicz – poseł na Sejm RP, analityk i publicysta. Działacz opozycji demokratycznej. W latach 1990–2002 pracownik Urzędu Ochrony Państwa, współpracownik Krzysztofa Kozłowskiego i Andrzeja Milczanowskiego. Współtwórca i wieloletni wicedyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich. W latach 2013–2014 minister spraw wewnętrznych i koordynator służb specjalnych.
Ryszard Szarfenberg – dr hab., politolog, specjalista w zakresie polityki społecznej, ubóstwa i wykluczenia. Od 2004 do 2010 był ekspertem Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu. Członek Rady Naukowej Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego i zarządu Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego.
