Paneliści: Małgorzata Fuszara (dyrektor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Julia Kubisa (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Ewa Rumińska-Zimny (Szkoła Główna Handlowa), Ryszard Szarfenberg (Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego).
Prowadzenie: Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).
Tezy
Tłumy, które wyszły na ulice miast podczas „czarnego protestu” stały się symbolem sprzeciwu wobec tego, co powszechnie uznaje się za atak władzy na prawa kobiet. Rząd Prawa i Sprawiedliwości likwiduje standardy opieki okołoporodowej, zapowiadano wypowiedzenie konwencji Rady Europy o zwalczaniu przemocy wobec kobiet, zaś postulat usunięcia pigułki „dzień po” z listy leków wydawanych bez recepty uzyskał w kwietniu poparcie sejmowej Komisji Zdrowia. Program 500+ jest różnie oceniany. Jedni podkreślają, że dzięki jego wprowadzeniu poprawiła się sytuacja materialna kobiet. Inni zwracają uwagę, iż prowadzi on do „wypychania” kobiet z rynku pracy. Natomiast postulat ograniczenia prawa do aborcji jest popierany przez wpływową część obozu rządzącego.
Podczas naszej debaty chcemy jednak rozmawiać nie tylko na temat ostatnich wydarzeń. Chcielibyśmy prześledzić zmiany w sytuacji kobiet i wzorach kobiecości od czasów komunizmu do dziś. Jak wyglądała polityka władz w stosunku do Polek? Jakie prawa im przyznawano i jak wyglądała ich realizacja w praktyce? Jaki był ich status społeczny i ekonomiczny? Jak była i jest postrzegana rola i miejsce kobiet w społeczeństwie? Nie tylko przez władze, ale też przez Kościół katolicki oraz przez środowiska opiniotwórcze? Jakie wzorce kobiecości przekazywała i przekazuje kultura masowa, a jakie proponuje władza? Jakie propozycje wysuwa opozycja?
Nagranie spotkania
Wypowiedź Małgorzaty Fuszary
Wypowiedź Julii Kubisy
Wypowiedź Ryszarda Szarfenberga
Wypowiedź Ewy Rumińskiej-Zimny
Noty biograficzne
Małgorzata Fuszara (ur. 1951) – prawniczka i socjolożka, profesor nauk humanistycznych. Specjalistka w zakresie socjologii prawa, studiów kobiecych i gender studies, a także problematyki mniejszości narodowych. Dyrektor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 2014-2015 sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocniczka rządu ds. równego traktowania.
Julia Kubisa (ur. 1979) – socjolożka, dr, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Marie Curie Experienced Researcher na Wydziale Socjologii i Nauk o Pracy Uniwersytetu w Göteborgu. Publicystka w „Dzienniku Opinii Krytyki Politycznej”. Współzałożycielka Fundacji MaMa i członkini Porozumienia Kobiet 8 Marca.
Ewa Rumińska-Zimny (ur. 1946) – ekonomistka i specjalistka od gender studies. Ekspertka ONZ i UE ds. w zakresie roli kobiet w gospodarce. Inicjatorka paneuropejskich konferencji Kobiet Biznesu. Członkini zarządu Stowarzyszenia Kongres Kobiet, wykładowczyni Szkoły Głównej Handlowej i prezeska działającego przy tej uczelni Międzynarodowego Forum Kobiet Nauki i Biznesu.
Ryszard Szarfenberg (ur. 1966) – politolog, specjalista w zakresie polityki społecznej, ubóstwa i wykluczenia. Przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu. Członek Rady Naukowej Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego i zarządu Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego.
W 2024 roku mijają dwie dekady obecności Polski w Unii Europejskiej, a w czerwcu po raz piąty będziemy wybierać przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego. Polacy wciąż deklarują bardzo pozytywny stosunek do członkostwa w Unii Europejskiej. Przed Unią, a tym samym przed Polską, stoją jednak istotne wyzwania dotyczące wewnętrznych reform związanych z polityką strukturalną, rolną, a przede wszystkim z polityką klimatyczną oraz z wewnętrzną organizacją procesu decyzyjnego. Istotne jest zatem ustalenie, jak relewantni aktorzy polityczni w Polsce problematyzują tematykę europejską (czy unijną) w komunikatach adresowanych do obywateli. Jakimi posługują się narracjami służącymi do charakterystyki i oceny działań Unii Europejskiej oraz w jaki sposób przy ich pomocy starają się mobilizować swoje elektoraty i wpływać na stosunek Polaków do Unii?
Narracje europejskie używane przez środowiska polityczne w Polsce pozostają względnie stabilne na przestrzeni ostatnich trzech, czterech lat. Narracje te są wykorzystywane przede wszystkim do bieżącej rywalizacji politycznej. Chodzi tutaj o akcentowanie różnic i podziałów zarówno na scenie politycznej, jak i w przestrzeni medialnej. Narracje europejskie rzadziej służą formułowaniu problemów wspólnotowych czy przygotowywaniu długofalowych strategii komunikacyjnych i politycznych dotyczących wspólnotowej polityki.
Analiza obejmuje narracje o UE następujących środowisk politycznych: nacjonaliści, Konfederacja, Alt-Right, Konserwatyści, Centrum, Lewica, Alt-Left.
We wszystkich tych narracjach – prócz tego, że służą głównie wewnątrzkrajowej rywalizacji – zauważalna jest stopniowa ekonomizacja. Pojawiają się pytania o to, jakie są koszty naszej przynależności do Unii Europejskiej i co będzie, kiedy Polska stanie się w Unii płatnikiem netto. Na to obecne narracje nie odpowiadają. Nie tworzą opowieści mogącej uruchomić społeczne emocje dotyczące przyszłości Unii, jej konicznych zmian i miejsca Polski w niej.
Dyskusja z udziałem: Michała Boniego (poseł do Parlamentu Europejskiego), Włodzimierza Cimoszewicza (b. premier RP, minister spraw zagranicznych oraz marszałek Sejmu RP), Ludwika Dorna (b. marszałek Sejmu RP, wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji), Joanny Kluzik-Rostkowskiej (poseł na Sejm RP, b. minister pracy i polityki społecznej oraz 2015 minister edukacji narodowej), Rafała Matyi (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie), Bartłomieja Sienkiewicza (b. minister spraw wewnętrznych) i Kazimierza Michała Ujazdowskiego (poseł do Parlamentu Europejskiego, b. minister kultury i dziedzictwa narodowego oraz wicemarszałek Sejmu).
Prowadzenie: Anna Materska-Sosnowska (członkini zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)
Tezy
Podczas naszej dyskusji prosiliśmy o ocenę:
Ocenę funkcjonowania państwa po 1989 roku: w latach 90. i na początku nowego stulecia, w okresie rządów Platformy Obywatelskiej i obecnie, pod rządami PiS-u. Chodzi zarówno o koncepcje, jak i praktykę funkcjonowania. Jakie były podstawowe wyzwania i z czym sobie nie poradzono? Jak można ocenić efektywność zmian w funkcjonowaniu państwa w stosunku m.in. do zmian gospodarczych i w sferze czysto politycznej?
Zależało nam także na refleksji na temat słabości – w przeszłości i dzisiaj – w zakresie wypełniania podstawowych funkcji państwa: przede wszystkim (pozostawiając na boku problemy bezpieczeństwa zewnętrznego i polityki zagranicznej) bezpieczeństwa wewnętrznego, sprawiedliwości, rozwoju i społecznej integracji. Co należy zmienić, by nasze państwo wypełniało te funkcje? Na ile polskie państwo spełniało i spełnia kryteria państwa sprawnego, przejrzystego, czystego, wrażliwego na demokratyczne procesy decyzyjne? Poruszyliśmy także problemy silnego państwa, państwa prawa i żywotnej demokracji.
Poszukiwaliśmy odpowiedzi na pytanie, na ile państwo może i powinno odgrywać rolę „wychowawczą” w stosunku do społeczeństwa, kształtować tożsamość zbiorową poprzez politykę historyczną, kulturalną i ideologiczną kontrolę procesu edukacji, mass mediów, badań naukowych? Jak z tego punktu widzenia można ocenić model stosunków: państwo – Kościół i praktyczną ewolucje tych relacji?
Publikacja „Problemy z naszym państwem”
Nagranie spotkania:
Wypowiedź Włodzimierza Cimoszewicza:
Wypowiedź Ludwika Dorna:
Noty biograficzne
Michał Boni (ur. 1954) – polityk, socjolog kultury, specjalista od zarządzania zasobami ludzkimi, dr. Poseł do Parlamentu Europejskiego. W 1990 i od 1992 do 1993 podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej. W 1991 minister pracy i polityki socjalnej. W latach 1991–1993 poseł na Sejm RP. W latach 1996–1997 dyrektor Instytutu Spraw Publicznych. Od 1998 do 2001 roku szef zespołu doradców ministra pracy i polityki społecznej. W latach 2009-2011 minister-członek Rady Ministrów i przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów. Od 2011 do 2013 minister administracji i cyfryzacji.
Włodzimierz Cimoszewicz (ur. 1950) – polityk, prawnik, dr. W latach 1993–1995 minister sprawiedliwości. W latach 1996–1997 premier RP. Od 2001 do 2005 roku minister spraw zagranicznych. W 2005 roku marszałek Sejmu RP. W latach 2007–2015 roku senator RP i przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Senatu RP. Obecnie wykładowca Ośrodka Polityki Zagranicznej na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku.
Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Współpracownik Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001-2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości. W 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011-2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 do 2015 roku poseł. W 2007 roku marszałek Sejmu. Od 2005 do2007 roku wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji.
Joanna Kluzik-Rostkowska (ur. 1963) – polityczka. Posłanka na Sejm od 2007 roku. W 2007 roku minister pracy i polityki społecznej, w latach 2013-2015 minister edukacji narodowej. Była także wiceministrem rozwoju regionalnego.
Anna Materska-Sosnowska – politolog, dr. Członkini zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Wykładowca Podyplomowego Studium Zagadnień Legislacyjnych Wydziału Prawa i Administracji UW. Zajmuje się prawem konstytucyjnym, systemami partyjnymi oraz polską sceną polityczną.
Rafał Matyja (ur. 1967) – politolog i publicysta, dr. hab. Wykładowca Wyższej Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. W latach 1992–1993 sekretarz Biura Programowego Rządu w Urzędzie Rady Ministrów. W 1993 sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W latach 1997–2001 współpracował z pełnomocnikiem rządu Jerzego Buzka ds. reformy administracji publicznej. Od 2000 roku pracownik Wyższej Szkoły Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu, w latach 2003-2007 prodziekan tamtejszego Wydziału Studiów Politycznych.
Bartłomiej Sienkiewicz (ur. 1961) – analityk, publicysta i polityk. Działacz opozycji demokratycznej. W latach 1990–2002 pracownik Urzędu Ochrony Państwa, współpracownik Krzysztofa Kozłowskiego i Andrzeja Milczanowskiego. Współtwórca i wieloletni wicedyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich. W latach 2013–2014 minister spraw wewnętrznych i koordynator służb specjalnych.
Kazimierz Michał Ujazdowski (ur. 1964) – polityk, prawnik, dr. hab. Poseł do Parlamentu Europejskiego. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000–2001 i 2005-2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Poseł na Sejm w latach 1991–1993 oraz 1997-2014. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004–2005.
W dyskusji udział wzięli: Monika Gabriela Bartoszewicz, Ryszard Bugaj, Piotr Buras, Mikołaj Cześnik, Ludwik Dorn, Antoni Dudek, Jarosław Flis, Mirosława Grabowska, Leszek Koczanowicz, Marcin Król, Ireneusz Krzemiński, Leszek Jażdżewski, Anna Materska-Sosnowska, Krzysztof Mazur, Cezary Michalski, Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, Krzysztof Podemski, Wojciech Przybylski, Janusz Reykowski, Michał Sutowski, Andrzej Szahaj, Tadeusz Szawiel, Agata Szczęśniak, Michał Szułdrzyński, Wiesław Staśkiewicz, Paweł Śpiewak, Rafał Woś, Irena Wóycicka i Joanna Załuska.
Spotkanie poprowadził Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).
Tezy
W 2008 roku zorganizowaliśmy w Fundacji Batorego dyskusję Polska Tuska. Wychodziliśmy wówczas z założenia, że rozpoczęte w 2007 roku czasy rządów Platformy Obywatelskiej mają wyraźne cechy specyficzne, odróżniające je nie tylko od rządów PiS w latach 2005-2007, ale również od czasu ustrojowej transformacji 1989-2004 – jeżeli za jej koniec uznamy przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Czasy Tuska istotnie różniły się, jak nam się wydawało, zarówno jeżeli chodzi o dominujące idee – explicite czy implicite formułowane – jak i politykę ówczesnej władzy.
Nie ulega wątpliwości, że Polska po wyborach z października 2015 roku w istotnym stopniu zmieniła drogę. Inne są ideologiczne treści oficjalnego dyskursu i rozleglej pedagogiki obozu rządzącego, istotne zmiany zachodzą w resortach, które mają zapewniać sprawiedliwość i bezpieczeństwo, w polityce informacyjnej, społecznej i zagranicznej, w relacjach z Kościołem katolickim, w edukacji i kulturze. Oczekujemy ciągle na zapowiadane, radykalne zmiany polityki gospodarczej. Bardzo ważnym wymiarem zachodzących przemian jest przyspieszona i głęboko penetrująca państwo, gospodarkę i społeczeństwo wymiana elit.
Podczas dyskusji Polska Kaczyńskiego zastanawialiśmy się na tym, jakiej Polski pragnie PiS. Jakie państwo chce zbudować? Jak ukształtować społeczeństwo, jego tożsamość, jego pamięć? Jakie mają być podstawowe mechanizmy jego rozwoju? Pytania o kierunek i cele obecnej polityki często padają w wywiadach z czołowymi postaciami obozu rządzącego, oraz w niezliczonych analizach i komentarzach. Uderza mglistość odpowiedzi oraz poczucie dezorientacji i zagrożenia w dużej części społeczeństwa, które są u źródeł częstych, niezwykle dramatycznych diagnoz. W nadziei na lepsze zrozumienie, jaka rzeczywiście ma być Polska Jarosława Kaczyńskiego zastanawialiśmy się, jaka jest istota „kontrrewolucji kulturalnej”, którą zapowiadał on niedawno wspólnie z Viktorem Orbánem na Forum Ekonomicznym w Krynicy. Mówili o Europie, ale przecież pragną tam zmian takich, jakie przeprowadzają w Polsce i na Węgrzech. Jaki jest więc projekt i kształt polskiej kontrrewolucji?
Nagranie wideo spotkania:
Walka o zbiorową tożsamość jest umiejscowiona w centrum kulturowej kontrrewolucji, o której mówili Viktor Orbán i Jarosław Kaczyński w Krynicy. Tak określali swoją politykę wobec i w ramach Unii Europejskiej, ale punkt odniesienia owej kontrrewolucji oraz jej źródła – niezależnie od tego, co konkretnie obaj politycy mieli na myśli – znajdują się w polityce wewnętrznej obu krajów. Zresztą w następstwie wielorakich, nakładających się kryzysów znaczenie ID politics – polityki tożsamości – wzrosło niepomiernie nie tylko w Polsce, lecz w całej Europie, a także poza naszym kontynentem.
Polityka tożsamości zdaje się odgrywać szczególnie istotną rolę w polityce prowadzonej przez PiS po wygranych wyborach. Jest ona ważnym elementem projektu transformacji – nazwijmy ją Transformacją 2.0 – której cel stanowi zepchnięcie w cień przemian zasadniczo liberalnych, które dokonały się po 1989 roku. Polityka tożsamości staje się dziś zasadniczym narzędziem budowania wspólnoty i dzielenia społeczeństwa w oparciu o oficjalną narrację o Polsce i Polakach. Jest też ważnym elementem projektu długofalowej dominacji politycznej i ideowej obozu rządzącego. Pragnie tego oczywiście każda władza, ale pozostałe obozy polityczne zdają się przywiązywać większą wagę do innych narzędzi.
Z punktu widzenia zmagań prowadzonych o polską tożsamość z dziedzictwem przeszłości – czasów PRL i następnego ćwierćwiecza – zasadnicze znaczenie ma to, co dzieje się w mediach publicznych, edukacji, nauce, kulturze, w sieci tworzonych muzeów oraz w Instytucie Pamięci Narodowej.
W czasie naszej konferencji zastanawialiśmy się nad polską tożsamością kształtującą się pod wpływem doświadczeń poprzedniego ćwierćwiecza, nad tożsamością zbiorową, którą PiS, bliscy jemu intelektualiści i publicyści chcieliby ukształtować. Pytaliśmy, jakie są najważniejsze elementy krytyki w tym obszarze dziedzictwa lat 1989–2015 oraz demokracji zachodnich. szukaliśmy odpowiedzi na ofensywę PiS-u, jeżeli chodzi o wizję tożsamości, liberalnego centrum i lewicy.
I sesja
Jak tworzyła się polska tożsamość w ostatnim ćwierćwieczu?
Jakie typy wspólnoty budowano lub próbowano budować po 1989 roku? Do jakich modelów polskości się odwoływano? Co z przeszłości wybierano, a co pomijano? Ile PRL-u zostało w polskiej tożsamości w III RP?
Paneliści: Ludwik Dorn, Andrzej Mencwel, Cezary Michalski, Magdalena Środa
Zapis wideo I sesji
II sesja
Jakiej wspólnoty Polaków chce i jaką współtworzy obóz obecnie rządzący?
Z jakich elementów tradycji najchętniej się korzysta? W jaką całość układa się realizowana polityka historyczna, kulturalna, edukacyjna i informacyjna o Polsce, Europie i świecie? Jakie ma być w nim miejsce Kościoła katolickiego i popularyzowanych przez niego wartości?
Paneliści: Zdzisław Krasnodębski, Andrzej Leder, Michał Łuczewski, Karolina Wigura
Zapis wideo II sesji
Prowadzenie debaty: Aleksander Smolar
Relacja z konferencji [PDF 230 KB ]
Noty biograficzne
Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Działacz Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Pracownik Ośrodka Badań Społecznych NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Redaktor podziemnego „Głosu”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001-2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości. w 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011-2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 do 2015 roku poseł. W 2007 roku marszałek Sejmu. W latach 2005-2007 wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji.
Zdzisław Krasnodębski (ur. 1953) – socjolog, filozof i publicysta, profesor Uniwersytetu w Bremie. Od 2014 roku poseł do Parlamentu Europejskiego – Prawo i Sprawiedliwość. Członek rady programowej tej partii. Członek rady Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Publikował m.in. w „Dzienniku”, „Gazecie Polskiej”, „Rzeczpospolitej”, „W Sieci” i „Znaku”.
Andrzej Leder (ur. 1960) − filozof kultury, psychoterapeuta, dr hab. Profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Kierownik tamtejszego Zespołu Filozofii Kultury. W latach 1992-2012 członek zespołu czasopisma „Res Publica Nowa”. Jego książka Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej została nominowana do Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego.
Michał Łuczewski (ur. 1978) – socjolog, dr. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Jego książka Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej otrzymała w 2013 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
Andrzej Mencwel (ur. 1940) – historyk i krytyk literatury i kultury polskiej, antropolog kultury, eseista, publicysta, prof. dr hab. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1992 roku kierownik Katedry Kultury Polskiej UW, a następnie, w latach 1998–2005, dyrektor Instytutu Kultury Polskiej UW, obecnie członek Rady Naukowej tego Instytutu. Jego książka Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna została nominowana w 2015 roku do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego oraz do Nagrody Literackiej Gdynia.
Cezary Michalski (ur. 1963) – publicysta, eseista i prozaik. Komentator „Krytyki Politycznej’, był redaktorem pism „brulion” i „Debata”. Były pracownik redakcji kulturalnej TVP, był zastępcą redaktora naczelnego „Dziennika. Polska. Europa. Świat”, a następnie jego komentatorem.
Paweł Śpiewak (ur. 1951) – socjolog i historyk idei, dr hab., profesor w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Publicysta, autor licznych prac naukowych o tematyce filozoficznej, politycznej i społecznej. W latach 2005-2007 poseł na Sejm RP.
Magdalena Środa (ur. 1957) – teoretyczka etyki, filozofka, publicystka, prof. dr hab. Wykładowczyni w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini Polskiej Akademii Nauk. W latach 2004-2005 pełnomocniczka rządu ds. równego statusu kobiet i mężczyzn. Członkini rady programowej Kongresu Kobiet. Stała felietonistka „Gazety Wyborczej”.
Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka, dr. Członkini redakcji tygodnika internetowego „Kultura Liberalna”, była członkini zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Przeglądzie Politycznym” i „Tygodniku Powszechnym””. Jej książka Wina narodów otrzymała w 2012 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
Wprowadzenia do debaty: Michał Bilewicz (Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego), Antoni Kamiński (Instytut Studiów Politycznych PAN), Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), Mirosława Marody (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN).
Prowadzenie: Aleksander Smolar, Prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Tezy:
W kolejnych zachodnich krajach władzę lub coraz większy wpływ zdobywają partie negujące zasady demokracji liberalnej. Najczęściej mówi się o populizmie, o autorytarnym czy niedemokratycznym zwrocie. Chcemy zastanowić się nad podobieństwami, ale przede wszystkim nad różnicami między polityką Jarosława Kaczyńskiego, Viktor Orbán, Donalda Trumpa czy Matteo Salviniego. Przyjrzymy się jakie są ich wizje państwa i społeczeństwa, Unii Europejskiej i relacji z Rosją. Spróbujemy wskazać na jakie potrzeby społeczne odpowiadają i w jakie tradycje polityczne i ideologiczne się wpisują. Przeanalizujemy jakie są podobieństwa, a jakie różnice między modelami państwa tworzonymi w Polsce czy na Węgrzech, a Rosją Putina i Turcją Erdogana. Przede wszystkim chcemy zastanowić się nad specyfiką rządów Prawa i Sprawiedliwości – nad różnicami i podobieństwami z innymi krajami, w których następuje odejście od demokracji liberalnej.
Osoby zainteresowane udziałem w wydarzeniu, prosimy o rejestrację przez formularz rejestracyjny.
Podczas dyskusji zaproszeni goście zastanawiali się, dlaczego niektóre reformy edukacyjne – na przykład wydłużenie obowiązku szkolnego – spotykają się z tak dużym sprzeciwem tych grup społecznych, które mogłyby na ich wprowadzeniu najbardziej skorzystać. Czy jest to problem złej komunikacji wprowadzających zmiany czy też błędnego rozpoznania rzeczywistych oczekiwań? W jaki sposób wprowadzać korzystne dla społeczeństwa rozwiązania tak, aby cele i korzyści płynące ze zmian były zrozumiałe?
Punktem wyjścia do rozmowy było przygotowane dla forumIdei Fundacji Batorego opracowanie dr. Przemysława Sadury (IS UW) „Polska szkoła reform? Czego możemy się nauczyć z nieudanych zmian sytemu edukacji?”, które miało swoją premierę podczas spotkania.
Naszymi gośćmi byli:
– Katarzyna Hall, działaczka oświatowa i była minister edukacji narodowej,
– Iga Kazimierczyk, prezeska Fundacji „Przestrzeń dla Edukacji” i dyrektorka Zespołu Szkół Lauder-Morasha,
– prof. Zbigniew Sawiński z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk,
– dr Przemysław Sadura z Instytutu Socjologii UW, współzałożyciel Fundacji Pole Dialogu.
Wprowadzenia do debaty: Agnieszka Chłoń-Domińczak (Instytut Statystyki i Demografii SGH), Stanisława Golinowska (Instytut Zdrowia Publicznego UJ), Jakub Sawulski (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) oraz Jerzy Wilkin (Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN)
Na spotkaniu przedstawiliśmy opracowanie Stanisławy Golinowskiej Modele polityki społecznej w Polsce i Europie na początku XXI wieku, które w przekrojowy sposób ukazuje kierunek polskiej polityki społecznej ostatnich lat na tle europejskich tendencji, dostarczając odpowiedzi na pytania, jak rozwiązania rządu Prawa i Sprawiedliwości, m.in. świadczenia w ramach programu Rodzina 500+ i cofnięcie reform edukacyjnych, mają się do rozwiązań funkcjonujących w innych krajach Europy.
Tezy
Po ostatnim globalnym kryzysie finansowym wieszczono zmierzch neoliberalizmu i renesans socjaldemokracji. Spodziewano się, że po spustoszeniu na rynkach finansowych i ogromnych kosztach społecznych, jakie poniesiono, by utrzymać na powierzchni kluczowe instytucje globalnej gospodarki, pojawią się populistyczne siły wrogie globalizacji i upatrujące tarczy przed nią w nacjonalizmie. Przemyślenie na nowo fundamentów państwa opiekuńczego, zarówno w jego zróżnicowanym wydaniu europejskim, jak w wersji przyjętej w polityce amerykańskiego New Dealu, miało stanowić zdaniem wielu konieczny krok mający uchronić światowe demokracje przed regresem.
Od wybuchu kryzysu finansowego minęła już dekada. Neoliberalny ład gospodarczy, określany przez rosnące nierówności, kwestionowanie zabezpieczeń społecznych i postępującą niepewność zatrudnienia, wcale nie odszedł w przeszłość. Tymczasem pomysły ożywienia demokracji socjalnej, by ocalić demokratyczne społeczeństwa przed populizmem i nacjonalizmem, pozostały w sferze życzeń. Partie socjaldemokratyczne albo zniknęły z krajowych scen politycznych, jak grecki PASOK czy holenderska PvdA, albo borykają się z poważnymi problemami ze zdefiniowaniem własnej tożsamości i zostały zmuszone do reagowania na posunięcia nadających kształtujących scenę polityczną rywali, jak francuscy Socjaliści czy niemiecka SPD. W tej sytuacji nie ma już powrotu do Trzeciej Drogi, ostatniej wielkiej idei, która wydawała się napędzać europejską socjaldemokrację, a nowa ideowa propozycja jakoś nie może się zmaterializować.
Jednocześnie nowa wizja państw opiekuńczego i solidarności społecznej wydaje się być potrzebna jeszcze bardziej, niż w momencie wybuchu kryzysu finansowego. Świat po krachu wydaje się być podzielony między coraz bardziej wymykające się kontroli społecznej siły gospodarcze i obiecujące łatwe rozwiązania złożonych problemów nacjonalistyczne siły polityczne. Z tej perspektywy brak lewicy w polskim parlamencie czy bóle, w jakich formują się w Polsce socjaldemokratyczne koalicje wyborcze, wydaje się być symptomem szerszego i poważniejszego problemu. Jego istotą jest pytanie o to, jakiego modelu społecznego i jakiego państwa opiekuńczego powinna chcieć dziś socjaldemokracja?
Dawne modele państwa opiekuńczego, oparte na fundamentach w postaci powszechnego, długoletniego zatrudnienia w jednej branży oraz na tradycyjnym modelu rodziny z kluczową rolą jej głównego żywiciela, nie przystają ani do ekonomicznej rzeczywistości europejskich państw, ani do życiowych aspiracji Europejczyków. Ze względu na polityczną presję nacjonalizmu i populizmu oraz poszerzające się wpływy pozbawionych demokratycznej kontroli instytucji finansowych zaproponowanie nowego modelu społecznego staje się zagadnieniem fundamentalnym – i to nie tylko dla socjaldemokracji, ale dla przetrwania demokracji w ogóle.
Słowa wstępne panelistów:
Noty panelistów:
Agnieszka Chłoń-Domińczak (ur. 1973) – ekonomistka, dr, związana z Instytutem Statystyki i Demografii SGH. W latach 2008-2009 podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, a wcześniej dyrektorem Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych w tym samym resorcie. W 2009 uhonorowana Nagrodą im. Andrzeja Bączkowskiego. Specjalizuje się w demografii, systemach emerytalnych, rynku pracy, polityce społecznej, zdrowia oraz edukacji.
Stanisława Golinowska (ur. 1947) – profesor nauk ekonomicznych, kieruje Zakładem Ekonomiki Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego Instytutu Zdrowia Publicznego UJ oraz Zakładem Polityki Społecznej Instytutu Pracy i Praw Socjalnych w Warszawie. Współzałożycielka i członek rady Fundacji Naukowej Center for Social and Economic Research. Specjalistka w dziedzinie polityki społecznej i rynku pracy.
Jakub Sawulski (ur. 1989) – ekonomista, asystent w Katedrze Finansów Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, gdzie obronił doktorat poświęcony efektywność inwestycji w badania i rozwój w Polsce na tle innych państw Unii Europejskiej. Zajmuje się kwestiami wydatkowania środków publicznych oraz analizą systemów podatkowych i systemów emerytalnych, a także polityką energetyczną państwa.
Jerzy Wilkin (ur. 1947) – profesor ekonomii, kierownik Zakładu Integracji Europejskiej Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Były dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Zajmuje się transformacją systemów społeczno-ekonomicznych, instytucjonalnymi uwarunkowaniami rozwoju, a także ekonomiczną rolą państwa i sektora publicznego.
Wprowadzenie: Michael Ignatieff (rektor Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie).
Prowadzenie dyskusji: Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Nota Biograficzna:
Michael Ignatieff – wykładowca akademicki, eseista oraz były polityk. Rektor Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego (Central European University) w Budapeszcie. Wykładał m.in. na uniwersytetach w Cambridge, Toronto i na Uniwersytecie Harvardzkim. Od 1985 współpracownik prasy brytyjskiej, w tym w latach 1989 – 1991 komentator „The Observer”. W latach 2000-2005 współpracownik „The New York Times Magazine”. W latach 2007-2011 przewodniczący Liberalnej Partii Kanady. Wydał m.in. Isaiah Berlin: A Life (1998), Human Rights as Politics and Idolatry (2001), True Patriot Love (2009), Fire and Ashes: Success and Failure in Politics (2013), The Ordinary Virtues: Moral Order in a Divided World (2017).
Polecamy rozmowy przeprowadzone z Michaelem Ignatieffem podczas jego pobytu w Warszawie:
Michael Ignatieff, Dorota Wysocka-Schnepf, Internet spowodował podzielenie odbiorców, każdy ma swoje fakty, swoją rzeczywistość, swoje źródła informacji, którym ufa, wyborcza.pl, 20.10.2017
Agnieszka Lichnerowicz, Czym jest liberalizm według Michaela Ignatieffa?, TOK.fm, 24.10.2017
Veronika Pehe, Leszek Jażdżewski, Agnieszka Rosner, Musimy bronić wolności, wyjść na ulicę i stać się częścią polityki, Krytyka Polityczna, 24.11.2017
Leszek Jażdżewski, Veronika Pehe, Agnieszka Rosner, Musimy bronić wolności, wyjść na ulicę i stać się częścią polityki, Res Publica Nowa, 24.11.2017
Leszek Jażdżewski, Veronika Pehe, Agnieszka Rosner, Historia to nie pieśń wolności, Liberte, 24.11.2017
