społeczeństwo Archives - Strona 6 z 25 - Fundacja im. Stefana Batorego

To kolejna edycja Indeksu, ale pierwsza oceniająca czasy rządów koalicji 15 października. Co mówi ona o stanie relacji rząd-samorząd – zadaniach, finansach, sile głosu samorządowców w procesie legislacyjnym, w relacjach z wojewodami? Czy samorządowcy odzyskali uprawnienia odebrane im za poprzedniej władzy i czy mają więcej autonomii?

Wartość Indeksu samorządności za rok 2024 to 52,55 (w skali 0–100). W poprzedniej edycji, obejmującej rok 2023, zarazem ostatni, kiedy rządziła Zjednoczona Prawica, wartość Indeksu osiągnęła 47,79. Jest więc niewielka poprawa i z umiarkowaną ostrożnością można stwierdzić, że recentralizacyjny proces prowadzony przez poprzedni rząd został zatrzymany. „Ale czy odwrócony?” – pyta we wprowadzającej części Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.

Autorzy Indeksu odpowiedzi szukają w trzech obszarach aktywności samorządu terytorialnego:

Szczegółowa analiza pokazuje, że siła ustrojowa i autonomia zadaniowa samorządu pozostały bez zmian. Autonomia finansowa miast na prawach powiatu nawet lekko się pogorszyła. Poprawa ogólnej wartości Indeksu wynika głównie z poważniejszego traktowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w procesie legislacyjnym (komponent „siła polityczna”).

Indeks samorządności 2024 opracowała zespół badaczek i badaczy: dr hab. Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło.

Indeks wyborów samorządowych 2024 wyniósł dla Polski 57,54 p w skali od 0 do 100. Najwyższe wartości indeksu wśród małych gmin uzyskały gminy województwa świętokrzyskiego. Ich mocną stroną jest uczestnictwo wyborcze i konkurencyjność. Wśród gmin dużych najlepiej pod tym względem radzą sobie gminy woj. mazowieckiego. Najniższe wartości indeksu wśród małych gmin charakteryzują woj. opolskie, a w grupie większych gmin ‒ gminy woj. lubuskiego.

Raport opisuje stan mechanizmów wyborczych w każdej gminie w Polsce. Na wynik składają się trzy wskaźniki:

Mapa pokazuje podział gmin według wartości indeksu wyborów samorządowych: ciemniejsze kolory oznaczają wyższe wartości indeksu. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość indeksu wyborów samorządowych (możliwe wartości od 0 do 100 pkt.). Sposób wyliczania wartości indeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.

Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu konkurencyjności: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których konkurencyjność wyborów i podaż kandydatów były wyższe. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu konkurencyjności (możliwe wartości od 0 do 20 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.

Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu uczestnictwa: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których relatywnie wyższe były wskaźniki partycypacji wyborczej. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu uczestnictwa (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.

Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu zróżnicowania reprezentacji politycznej: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których reprezentacja w organach samorządowych była bardziej zróżnicowana ze względu na płeć, wiek i ugrupowanie polityczne. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu zróżnicowania reprezentacji (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.

Wojna ujawnia rzeczywistą odporność państw i ich społeczeństw. Społeczeństwo ukraińskie wraz z instytucjami publicznymi, władzami samorządowymi oraz armią okazało się na tyle silne, by stawić czoła agresji ze strony Federacji Rosyjskiej, przeciwnika nominalnie wielokroć mocniejszego. Jednym z filarów tej zdumiewającej odporności Ukrainy jest podmiotowe społeczeństwo obywatelskie, które nie tylko podczas rewolucyjnych zrywów, ale też każdego dnia angażuje się w sprawy wagi publicznej: pomoc dla sił zbrojnych, troskę o weteranów i przymusowo przesiedlonych, walkę z korupcją oraz kontrolę struktur władzy na szczeblu lokalnym i państwowym, dokumentowanie zbrodni wojennych popełnianych przez Rosjan, ochronę dóbr kultury i wspieranie jej rozwoju w warunkach wojennych. Na zbiór Odporność i solidarność składają się teksty ukraińskich ekspertów i ekspertek oraz wywiady z ukraińskimi działaczkami i działaczami społecznymi. Publikacja jest próbą opisu i wyjaśnienia mechanizmów funkcjonowania ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego, tak zaskakująco dobrze radzącego sobie z najtrudniejszymi wyzwaniami rzeczywistości.

Na zbiór składają się teksty Edwina Bendyka, Alevtiny Kakhidze, Piotra Kosiewskiego, Andrija Lubki, Ołesi Ostrowskiej-Lutej, Wałerija Pekara, Marii Repko, Olhi Reznikowej i Mykoły Riabczuka oraz rozmowy Piotra Andrusieczko z Tarasem Czmutem, Adrijem Dlihaczem, Lubow Hałan, Tamarą Hundorową, Julią Krasilnykową, Ołeksandrą Matwijczuk Wiktorem Nestulą, Hałyną Petrenko i Jewhenem Szapowałem

Війна виявляє справжню стійкість держав і суспільств. Українське суспільство разом із державними інституціями, місцевою владою й армією виявилося досить сильним, щоб протистояти агресії з боку Російської Федерації – ворога, який номінально набагато сильніший. Одним зі стовпів цієї дивовижної стійкості України є суб’єктне громадянське суспільство, яке не лише під час революційних повстань, а й щодня займається справами суспільної ваги: допомогою Збройним Силам; турботою про ветеранів та вимушених переселенців; боротьбою з корупцією і контролем над силовими структурами на місцевому та державному рівнях; документуванням воєнних злочинів, скоєних росіянами; захистом культурних цінностей і підтримкою їхнього розвитку в умовах воєнного часу.

Збірка „Стійкість і солідарність” складається з текстів українських експерток і експертів та інтерв’ю з українськими громадськими активістками й активістами. Видання є спробою описати та пояснити механізми функціонування українського громадянського суспільства, яке напрочуд добре справляється з найскладнішими викликами реальності.

War reveals the true resilience of states and their societies. Ukrainian society, together with public institutions, local authorities, and the military, has proven strong enough to withstand aggression from the Russian Federation – an adversary that is, at least nominally, far more powerful. One of the pillars of Ukraine’s remarkable resilience is its proactive civil society, which not only rises in times of revolutionary upheaval but engages daily in matters of public importance: supporting the armed forces, caring for veterans and forcibly displaced persons, fighting corruption and overseeing government structures at both local and national levels, documenting war crimes committed by Russians, protecting cultural heritage, as well as fostering its development even under wartime conditions.

The collection “Resilience and Solidarity” consists of texts by Ukrainian experts and interviews with Ukrainian civil society activists. The publication seeks to describe and explain the mechanisms behind the functioning of Ukrainian civil society, which has proven remarkably adept at handling the most challenging of realities.

The collection includes texts by Edwin Bendyk, Alevtina Kakhidze, Piotr Kosiewski, Andriy Lubko, Olesya Ostrovskaya-Luta, Valeriy Pekar, Maria Repko, Olha Reznikova and Mykola Ryabchuk, as well as conversations between Piotr Andrusieczko and Taras Czmut, Adriy Dlihach, Lyubov Halan, Tamara Hundorova, Julia Krasilnykova, Oleksandr Matviychuk, Viktor Nestula, Halyna Petrenko and Yevhen Shapoval.

Dyskusja z udziałem Wojciecha Bartelskiego (burmistrz dzielnicy Warszawa-Śródmieście), Piotra Guziała (burmistrz dzielnicy Warszawa-Ursynów), Łukasza Medekszy (pełnomocnik Zarządu Województwa Dolnośląskiego ds. społeczeństwa informacyjnego), Agnieszki Nowak (wiceprezydent Łodzi) oraz Marty Poślad (Uniwersytet w Cambridge).

Tezy

Mieszkańcy miast zaczynają dyskutować, domagać się konsultacji. Żądają udziału we współrządzeniu. Wreszcie chcą rozliczać władze miast sięgając po instytucję referendum. Można mówić o swoistym „pobudzeniu partycypacyjnym”. Tylko w jaki sposób pogodzić chęć uczestniczenia przez mieszkańców w sprawowaniu władzy ze sprawnym zarządzaniem dużym organizmem, prowadzeniem wieloletnich projektów inwestycyjnych, podejmowaniem niepopularnych a służącym miejskiej wspólnocie decyzji, np. ograniczenia wjazdu do centrum miasta?

Być może jednak nie ma sprzeczności między demokratyzacją miast, a sprawnością ich działania. Czy istnieje sposób, by w podejmowanie decyzji włączać mieszkańców, angażując ich do współdecydowania, dając im możliwość bezpośredniej kontroli i wpływu na wydatkowanie środków publicznych (budżet obywatelski) i jednocześnie podnieść jakość dokonywanych wyborów? Jak sprawić, by władze miast były sprawne i mogły, w ramach posiadanej przez nie legitymizacji społecznej i politycznej, podejmować trudne, a nawet niepopularne wśród części mieszkańców decyzje?

Wystąpienia: Wojciech Bonowicz (poeta, publicysta), Marcin Król (członek rady naukowej Katedry im. Erazma z Rotterdamu, Uniwersytet Warszawski, przewodniczący rady Fundacji im. Stefana Batorego), Jacek Kucharczyk (prezes zarządu Instytutu Spraw Publicznych), Wiktor Osiatyński (Central European University w Budapeszcie) i Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).

Aleksander Smolar podkreślił, że powołane przez Michalskiego do życia instytucje miały różny charakter, ale wspólny kierunek. Stworzył lub współtworzył Instytut Studiów nad Człowiekiem w Wiedniu, seminaria z udziałem intelektualistów u papieża w Castel Gandolfo, szkołę letnią w Cortonie dla studentów z USA i z Europy, Instytut Spraw Publicznych oraz Centrum Stosunków Międzynarodowych.

Krzysztof Michalski dbał o rozwój współtworzonych przez siebie instytucji. „To było mądre rodzicielstwo – powiedział Jacek Kucharczyk z Instytutu Spraw Publicznych. – Na początku (…) był bardzo mocno zaangażowany w to, jak ta placówka ma wyglądać, natomiast później (…) pozwolił, żeby instytut, kiedy już okrzepł i ustabilizował się, miał wiele swobody”.

Mówiono też o Krzysztofie Michalskim jako przyjacielu, a zwłaszcza o jego przyjaźni z ks. Józefem Tischnerem. Wojciech Bonowicz zaznaczył, że ks. Tischner odegrał ogromną rolę w zmaganiu Michalskiego z problemami filozoficznymi. Na śmierć przyjaciela Michalski także zareagował tworzeniem instytucji – m.in. Debat Tischnerowskich.

KRZYSZTOF MICHALSKI (1948‒2013) był profesorem filozofii, założycielem i rektorem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. Wykładał filozofię na Uniwersytecie Warszawskim i na Boston University. Wydawał i kierował pismem „Transit. Europäische Revue” (Frankfurt nad Menem). Opublikował m.in.: Płomień wieczności (Znak 2007), Zrozumieć przemijanie (Kronos 2011). Przewodniczył radzie Instytutu Spraw Publicznych i był członkiem rady Fundacji Batorego. 19 lutego 2013 odznaczony został pośmiertnie przez Prezydenta RP Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za „wybitny wkład w rozwój myśli o kondycji człowieka w nowoczesnym świecie, za stworzenie ważnego ośrodka międzynarodowej wymiany intelektualnej i badawczej w dziedzinie humanistyki, za osiągnięcia w promowaniu polskiej nauki”.

Spotkanie organizowane z Kurhaus Publishing i Instytutem Spraw Publicznych

Dyskusja z udziałem Mirosławy Marody (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego) oraz Edwina Bendyka („Polityka”), Henryka Domańskiego (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Macieja Gduli („Krytyka Polityczna”), Krystyny Skarżyńskiej (Instytut Psychologii PAN) i Szymona Wróbla (Instytut Filozofii i Socjologii PAN). Spotkanie poprowadził Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).

Niedawno ukazała się książka Mirosławy Marody Jednostka po nowoczesności (Wydawnictwo Naukowe Scholar). Chcielibyśmy wykorzystać tę okazję do zorganizowania dyskusji (z udziałem autorki), o zmianach zachodzących we współczesnych społeczeństwach. Zapytać o wpływ, jaki mają procesy globalizacyjne, nowe technologie, przemiany kulturowe i obyczajowe, oraz o podobieństwa i różnice między polskim społeczeństwem a społeczeństwami Zachodu.

Relacja z debaty [PDF 315 KB]

Edwin Bendyk o książce Mirosławy Marody Jednostka po nowoczesności więcej
Edwin Bendyk o debacie więcej

Edwin Bendyk (ur. 1965) – dziennikarz, publicysta. Redaktor „Polityki”. Kierownik Centrum Badań nad Przyszłością Collegium Civitas. Wykładowca w Szkole Nauk Społecznych PAN. W latach 1996-1998 kierował działem Expo i Nowych Mediów wydawnictwa IDG Poland. Wydał Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności (2002), Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci (2004), Miłość, wojna, rewolucja. Szkice na czas kryzysu (2009), Bunt sieci (2012), Jak żyć w świecie, który oszalał (z Jackiem Santorskim i Witoldem M. Orłowskim, 2014).

Henryk Domański (ur. 1952) – socjolog, prof. dr hab., kierownik Zakładu Badania Struktury Społecznej i Zespołu Studiów nad Metodami i Technikami Badań Socjologicznych w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. W latach 1997-2000 redaktor naczelny „Studiów Socjologicznych”. W latach 2000-2012 Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Ostatnio wydał m.in.: Społeczeństwa europejskie. Stratyfikacja i systemy wartości (2009), Legitymizacja w Polsce. Nieustający kryzys w zmieniających się warunkach? (red., z Andrzejem Rychardem, 2010), Sprawiedliwe nierówności zarobków. W odczuciu społecznym (2013).

Maciej Gdula (ur. 1977) – socjolog, publicysta. Pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Członek „Krytyki Politycznej”. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce Politycznej”, „Kulturze i Społeczeństwie”, „Rzeczpospolitej”. Wydał Trzy dyskursy miłosne (2009), Style życia i porządek klasowy w Polsce (red. z Przemysławem Sadurą, 2012), Oprogramowanie rzeczywistości społecznej (red. z Lechem M. Nijakowskim, 2014).

Mirosława Marody (ur. 1947) – socjolożka, prof. dr hab. Kierownik Zakładu Psychologii Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, przewodnicząca Rady Instytutu Socjologii UW i kierownik Ośrodka Badań Politycznych. Wiceprezes Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi badania m.in. nad społeczeństwem ponowoczesnym i społeczną historią jednostki. Wydała m.in. Wydała m.in.: Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (red., 2002), Przemiany więzi społecznych: zarys teorii zmiany społecznej (z Anną Gizą-Poleszczuk, 2004), Kultura i gospodarka (red. , z Jackiem Kochanowiczem, 2010), Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna (2014).

Krystyna Skarżyńska – psycholożka, prof. dr hab. Kieruje Pracownią Psychologii Politycznej Instytutu Psychologii PAN. Prowadzi badania nad postawami i zachowania politycznymi oraz nad kapitałem społecznym w Polsce. Wydała m.in.: Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (2005), Understanding Social Change. Political Psychology in Poland (red. z Agnieszką Golec de Zavala, 2006), Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (2011).

Szymon Wróbel (ur. 1967) – psycholog i filozof, dr hab. Pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. Współpracownik Instytutu Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego). Wydał m.in.: Władza i rozum. Stadia rozwojowe krytycznej teorii społecznej (2002), Granice polityczności (z Pawłem Dyblem, 2008), Gramatyka, umysł ewolucja (2011), Deferring the Self (2013).