Walka o zbiorową tożsamość jest umiejscowiona w centrum kulturowej kontrrewolucji, o której mówili Viktor Orbán i Jarosław Kaczyński w Krynicy. Tak określali swoją politykę wobec i w ramach Unii Europejskiej, ale punkt odniesienia owej kontrrewolucji oraz jej źródła – niezależnie od tego, co konkretnie obaj politycy mieli na myśli – znajdują się w polityce wewnętrznej obu krajów. Zresztą w następstwie wielorakich, nakładających się kryzysów znaczenie ID politics – polityki tożsamości – wzrosło niepomiernie nie tylko w Polsce, lecz w całej Europie, a także poza naszym kontynentem.
Polityka tożsamości zdaje się odgrywać szczególnie istotną rolę w polityce prowadzonej przez PiS po wygranych wyborach. Jest ona ważnym elementem projektu transformacji – nazwijmy ją Transformacją 2.0 – której cel stanowi zepchnięcie w cień przemian zasadniczo liberalnych, które dokonały się po 1989 roku. Polityka tożsamości staje się dziś zasadniczym narzędziem budowania wspólnoty i dzielenia społeczeństwa w oparciu o oficjalną narrację o Polsce i Polakach. Jest też ważnym elementem projektu długofalowej dominacji politycznej i ideowej obozu rządzącego. Pragnie tego oczywiście każda władza, ale pozostałe obozy polityczne zdają się przywiązywać większą wagę do innych narzędzi.
Z punktu widzenia zmagań prowadzonych o polską tożsamość z dziedzictwem przeszłości – czasów PRL i następnego ćwierćwiecza – zasadnicze znaczenie ma to, co dzieje się w mediach publicznych, edukacji, nauce, kulturze, w sieci tworzonych muzeów oraz w Instytucie Pamięci Narodowej.
W czasie naszej konferencji zastanawialiśmy się nad polską tożsamością kształtującą się pod wpływem doświadczeń poprzedniego ćwierćwiecza, nad tożsamością zbiorową, którą PiS, bliscy jemu intelektualiści i publicyści chcieliby ukształtować. Pytaliśmy, jakie są najważniejsze elementy krytyki w tym obszarze dziedzictwa lat 1989–2015 oraz demokracji zachodnich. szukaliśmy odpowiedzi na ofensywę PiS-u, jeżeli chodzi o wizję tożsamości, liberalnego centrum i lewicy.
I sesja
Jak tworzyła się polska tożsamość w ostatnim ćwierćwieczu?
Jakie typy wspólnoty budowano lub próbowano budować po 1989 roku? Do jakich modelów polskości się odwoływano? Co z przeszłości wybierano, a co pomijano? Ile PRL-u zostało w polskiej tożsamości w III RP?
Paneliści: Ludwik Dorn, Andrzej Mencwel, Cezary Michalski, Magdalena Środa
Zapis wideo I sesji
II sesja
Jakiej wspólnoty Polaków chce i jaką współtworzy obóz obecnie rządzący?
Z jakich elementów tradycji najchętniej się korzysta? W jaką całość układa się realizowana polityka historyczna, kulturalna, edukacyjna i informacyjna o Polsce, Europie i świecie? Jakie ma być w nim miejsce Kościoła katolickiego i popularyzowanych przez niego wartości?
Paneliści: Zdzisław Krasnodębski, Andrzej Leder, Michał Łuczewski, Karolina Wigura
Zapis wideo II sesji
Prowadzenie debaty: Aleksander Smolar
Relacja z konferencji [PDF 230 KB ]
Noty biograficzne
Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Działacz Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Pracownik Ośrodka Badań Społecznych NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Redaktor podziemnego „Głosu”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001-2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości. w 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011-2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 do 2015 roku poseł. W 2007 roku marszałek Sejmu. W latach 2005-2007 wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji.
Zdzisław Krasnodębski (ur. 1953) – socjolog, filozof i publicysta, profesor Uniwersytetu w Bremie. Od 2014 roku poseł do Parlamentu Europejskiego – Prawo i Sprawiedliwość. Członek rady programowej tej partii. Członek rady Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Publikował m.in. w „Dzienniku”, „Gazecie Polskiej”, „Rzeczpospolitej”, „W Sieci” i „Znaku”.
Andrzej Leder (ur. 1960) − filozof kultury, psychoterapeuta, dr hab. Profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Kierownik tamtejszego Zespołu Filozofii Kultury. W latach 1992-2012 członek zespołu czasopisma „Res Publica Nowa”. Jego książka Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej została nominowana do Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego.
Michał Łuczewski (ur. 1978) – socjolog, dr. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Jego książka Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej otrzymała w 2013 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
Andrzej Mencwel (ur. 1940) – historyk i krytyk literatury i kultury polskiej, antropolog kultury, eseista, publicysta, prof. dr hab. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1992 roku kierownik Katedry Kultury Polskiej UW, a następnie, w latach 1998–2005, dyrektor Instytutu Kultury Polskiej UW, obecnie członek Rady Naukowej tego Instytutu. Jego książka Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna została nominowana w 2015 roku do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego oraz do Nagrody Literackiej Gdynia.
Cezary Michalski (ur. 1963) – publicysta, eseista i prozaik. Komentator „Krytyki Politycznej’, był redaktorem pism „brulion” i „Debata”. Były pracownik redakcji kulturalnej TVP, był zastępcą redaktora naczelnego „Dziennika. Polska. Europa. Świat”, a następnie jego komentatorem.
Paweł Śpiewak (ur. 1951) – socjolog i historyk idei, dr hab., profesor w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Publicysta, autor licznych prac naukowych o tematyce filozoficznej, politycznej i społecznej. W latach 2005-2007 poseł na Sejm RP.
Magdalena Środa (ur. 1957) – teoretyczka etyki, filozofka, publicystka, prof. dr hab. Wykładowczyni w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini Polskiej Akademii Nauk. W latach 2004-2005 pełnomocniczka rządu ds. równego statusu kobiet i mężczyzn. Członkini rady programowej Kongresu Kobiet. Stała felietonistka „Gazety Wyborczej”.
Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka, dr. Członkini redakcji tygodnika internetowego „Kultura Liberalna”, była członkini zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Przeglądzie Politycznym” i „Tygodniku Powszechnym””. Jej książka Wina narodów otrzymała w 2012 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
W dyskusji udział wzięli: Monika Gabriela Bartoszewicz, Ryszard Bugaj, Piotr Buras, Mikołaj Cześnik, Ludwik Dorn, Antoni Dudek, Jarosław Flis, Mirosława Grabowska, Leszek Koczanowicz, Marcin Król, Ireneusz Krzemiński, Leszek Jażdżewski, Anna Materska-Sosnowska, Krzysztof Mazur, Cezary Michalski, Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, Krzysztof Podemski, Wojciech Przybylski, Janusz Reykowski, Michał Sutowski, Andrzej Szahaj, Tadeusz Szawiel, Agata Szczęśniak, Michał Szułdrzyński, Wiesław Staśkiewicz, Paweł Śpiewak, Rafał Woś, Irena Wóycicka i Joanna Załuska.
Spotkanie poprowadził Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).
Tezy
W 2008 roku zorganizowaliśmy w Fundacji Batorego dyskusję Polska Tuska. Wychodziliśmy wówczas z założenia, że rozpoczęte w 2007 roku czasy rządów Platformy Obywatelskiej mają wyraźne cechy specyficzne, odróżniające je nie tylko od rządów PiS w latach 2005-2007, ale również od czasu ustrojowej transformacji 1989-2004 – jeżeli za jej koniec uznamy przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Czasy Tuska istotnie różniły się, jak nam się wydawało, zarówno jeżeli chodzi o dominujące idee – explicite czy implicite formułowane – jak i politykę ówczesnej władzy.
Nie ulega wątpliwości, że Polska po wyborach z października 2015 roku w istotnym stopniu zmieniła drogę. Inne są ideologiczne treści oficjalnego dyskursu i rozleglej pedagogiki obozu rządzącego, istotne zmiany zachodzą w resortach, które mają zapewniać sprawiedliwość i bezpieczeństwo, w polityce informacyjnej, społecznej i zagranicznej, w relacjach z Kościołem katolickim, w edukacji i kulturze. Oczekujemy ciągle na zapowiadane, radykalne zmiany polityki gospodarczej. Bardzo ważnym wymiarem zachodzących przemian jest przyspieszona i głęboko penetrująca państwo, gospodarkę i społeczeństwo wymiana elit.
Podczas dyskusji Polska Kaczyńskiego zastanawialiśmy się na tym, jakiej Polski pragnie PiS. Jakie państwo chce zbudować? Jak ukształtować społeczeństwo, jego tożsamość, jego pamięć? Jakie mają być podstawowe mechanizmy jego rozwoju? Pytania o kierunek i cele obecnej polityki często padają w wywiadach z czołowymi postaciami obozu rządzącego, oraz w niezliczonych analizach i komentarzach. Uderza mglistość odpowiedzi oraz poczucie dezorientacji i zagrożenia w dużej części społeczeństwa, które są u źródeł częstych, niezwykle dramatycznych diagnoz. W nadziei na lepsze zrozumienie, jaka rzeczywiście ma być Polska Jarosława Kaczyńskiego zastanawialiśmy się, jaka jest istota „kontrrewolucji kulturalnej”, którą zapowiadał on niedawno wspólnie z Viktorem Orbánem na Forum Ekonomicznym w Krynicy. Mówili o Europie, ale przecież pragną tam zmian takich, jakie przeprowadzają w Polsce i na Węgrzech. Jaki jest więc projekt i kształt polskiej kontrrewolucji?
Nagranie wideo spotkania:
Na zbiór składają się reakcje autorek i autorów reprezentujących różne opcje ideowe na esej Edwina Bendyka W stronę eko-Rzeczpospolitej. Zielona transformacja i przyszłość demokracji.
Henryk Domański (wystąpienie)
Maciej Gdula (wystąpienie)
Krystyna Skarżyńska (wystąpienie)
Szymon Wróbel (wystąpienie)
Dyskusja
Zapis debaty ukazał się w „Przeglądzie Politycznym” (2012, nr 111)
Tezy
Niedawno ukazała się książka Mirosławy Marody Jednostka po nowoczesności (Wydawnictwo Naukowe Scholar). Chcielibyśmy wykorzystać tę okazję do zorganizowania dyskusji (z udziałem autorki), o zmianach zachodzących we współczesnych społeczeństwach. Zapytać o wpływ, jaki mają procesy globalizacyjne, nowe technologie, przemiany kulturowe i obyczajowe, oraz o podobieństwa i różnice między polskim społeczeństwem a społeczeństwami Zachodu.
Relacja z debaty [PDF 315 KB]
Edwin Bendyk o książce Mirosławy Marody Jednostka po nowoczesności więcej
Edwin Bendyk o debacie więcej
Mirosława Marody (ur. 1947) – socjolożka, prof. dr hab. Kierownik Zakładu Psychologii Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, przewodnicząca Rady Instytutu Socjologii UW i kierownik Ośrodka Badań Politycznych. Wiceprezes Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi badania m.in. nad społeczeństwem ponowoczesnym i społeczną historią jednostki. Wydała m.in. Wydała m.in.: Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (red., 2002), Przemiany więzi społecznych: zarys teorii zmiany społecznej (z Anną Gizą-Poleszczuk, 2004), Kultura i gospodarka (red. , z Jackiem Kochanowiczem, 2010), Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna (2014).
Szymon Wróbel (ur. 1967) – psycholog i filozof, dr hab. Pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. Współpracownik Instytutu Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego). Wydał m.in.: Władza i rozum. Stadia rozwojowe krytycznej teorii społecznej (2002), Granice polityczności (z Pawłem Dyblem, 2008), Gramatyka, umysł ewolucja (2011), Deferring the Self (2013).
