społeczeństwo Archives - Fundacja im. Stefana Batorego

Publikacja wyroku Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej w sprawie dopuszczalności aborcji wywołała w wielu miastach Polski nową falę protestów, które z mniejszą intensywnością, ale konsekwentnie trwały od trzech miesięcy. Jaki jest dotychczasowy bilans polityczny tego kryzysu? Co wyrażają protesty? Czy są wyrazem głębszych, strukturalnych społecznych przemian? Czy są rewolucją? Czy też mamy do czynienia tylko z chwilowym wybuchem gniewu? Kim są uczestnicy i uczestniczki manifestacji? Jakie są możliwe scenariusze rozwoju sytuacji? Jakie warunki muszą być spełnione, by energia społeczna, która ujawniła się podczas protestów przełożyła się na wynik wyborczy w 2023 roku? A może należy spodziewać się wcześniejszej przebudowy sceny politycznej i wyborów przedterminowych?

Do rozmowy wokół tych pytań – którą poprowadził prezes Fundacji im. Stefana Batorego, Edwin Bendyk – zaprosiliśmy politolożki i politologów, socjolożki i socjologów oraz komentatorki i komentatorów życia publicznego.

Udział wzięli: Sonia Burdyna (Otwarty Uniwersytet im. Karola Modzelewskiego), Zuzanna Dąbrowska („Rzeczpospolita”), Jarosław Flis (Uniwersytet Jagielloński), Adam Gendźwiłł (Uniwersytet Warszawski), Monika Helak (Polityka Insight), Rafał Kalukin (Tygodnik „Polityka”), Jacek Kołtan (Europejskie Centrum Solidarności), Ewa Kiedio (Zespół Laboratorium “Więzi”), Mikołaj Lewicki (Uniwersytet Warszawski), Ryszard Łuczyn (Polityka Insight), Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), Rafał Matyja (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), Przemysław Sadura (Uniwersytet Warszawski), Michał Sutowski („Krytyka Polityczna”), Agata Szczęśniak (OKO.press), Michał Szułdrzyński („Rzeczpospolita”), Agnieszka Turska-Kawa (Uniwersytet Śląski), Dominika Wielowieyska („Gazeta Wyborcza”).

W najbliższym czasie planujemy również dyskusję o przyszłości ruchu protestów z udziałem osób w nie zaangażowanych, która będzie kontynuacją naszych jesiennych debat „Język rewolucji” (20 listopada 2020), „Protest Polski lokalnej” (11 grudnia 2020) oraz „Młodzi i protest” (23 grudnia 2020).

Podczas debaty zastanawialiśmy się, jaką rolę powinni odgrywać lokalni liderzy w czasie kryzysu. Gdzie poszukiwać nowych strategii rozwoju? Jak robić więcej za mniej? Czy wystarczy ciąć koszty tam, gdzie mieszkańców najmniej zaboli? Czy warto szukać rozwiązań, które umożliwią dbanie o usługi publiczne w bardziej efektywny sposób, tzn. za pomocą innych zasobów niż pieniądze? Czy energia społeczna i wiedza organizacji społecznych i mieszkańców to zasoby, które warto wykorzystać? Jakie są bariery utrudniające szukanie innowacyjnych rozwiązań? Jakie korzyści? Czy samorządowy lider może eksperymentować, a tym samym popełniać błędy? Czy w samorządzie można wykorzystać doświadczenia ze świata biznesu?

Celem seminarium była analiza ruchu protestów, które wybuchły po rozstrzygnięciu Trybunału Konstytucyjnego 22 października br. w oparciu o rozpoznanie „języka rewolucji”: środków estetycznych i symbolicznych wykorzystywanych przez uczestników i uczestniczki. Jakie formy podmiotowości się w nich wyrażają, jakie przedstawiają emocje, a jak komunikują cele polityczne? Do jakich zasobów kultury i tradycji się odwołują, jakie napięcia wewnętrzne wyrażają? Liczyliśmy na to, że rozmowa pozwoli lepiej zrozumieć i uchwycić istotę obecnych wydarzeń. Czy są one zapowiedzią istotnej zmiany?

Wprowadzenie wygłosił Przemysław Czapliński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).

Do dyskusji zaprosiliśmy ponad dwadzieścioro polskich intelektualistek i intelektualistów, działaczek i działaczy, publicystek i publicystów, artystek i artystów.

Udział wzięli: Bartek Chaciński („Polityka”), Sebastian Cichocki (Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie), Ewa Graczyk (Uniwersytet Gdański), Agnieszka Graff (Uniwersytet Warszawski), Zuzanna Hertzberg (artystka i działaczka), Inga Iwasiów (Uniwersytet Szczeciński), Katarzyna Kasia (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), Leszek Koczanowicz (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Wrocław), Elżbieta Korolczuk (Uniwersytet Södertörn w Sztokholmie), Dariusz Kosiński (Uniwersytet Jagielloński), Waldemar Kuligowski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Iwona Kurz (Uniwersytet Warszawski), Agnieszka Kwiatkowska (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Warszawa), Paweł Łysak (Teatr Powszechny w Warszawie), Rafał Milach (Archiwum Protestów Publicznych), Marcin Napiórkowski (Uniwersytet Warszawski), Magdalena Nowicka-Franczak (Uniwersytet Łódzki), Krzysztof Podemski (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Mikołaj Rakusa-Suszczewski (Uniwersytet Warszawski), Dorota Sajewska (Uniwersytet Warszawski), Aleksander Smolar (Fundacja im. Stefana Batorego), Kuba Szreder (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), Klementyna Suchanow (Ogólnopolski Strajk Kobiet), Magda Szcześniak (Uniwersytet Warszawski), Waldemar Tatarczuk (Galeria Labirynt w Lublinie), Paweł Wodziński (Biennale Warszawa), Joanna Wowrzeczka (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Franciszek Sterczewski (poseł na Sejm RP).

Na drugiej debacie z udziałem autorów książek nominowanych finału do Nagrody im. Marcina Króla za rok 2021 spotkaliśmy się w Krakowie w Międzynarodowym Centrum Kultury. Rozmawialiśmy o wzorcach polskich modernizacji. Przez większość ostatnich 250 lat, podczas których kolejne fale nowoczesności i oświecenia sięgały terenów Polski, była ona pozbawiona własnej państwowości. W rezultacie w historiografii i debacie publicznej utrwaliło się rozumienie modernizacji jako obcego prądu imitacyjnie przyswajanego w kraju przedstawianym jako zacofany i niesamodzielny. Narracja ta nie odpowiada jednak złożoności naszej historii. Żadne elementy modernizacji – ani te związane z emancypacją, ani te gospodarcze czy technologicznie – nie przyjęłyby się, gdyby wśród Polek i Polaków nie było licznych pionierów nowoczesności. Ponadto czas zaborów dawno już minęły – mamy XXI wiek i liczne doświadczenia z modernizacją przeprowadzaną pod egidą własnego państwa.

Kto przeprowadzał polskie modernizacje? Przede wszystkim zaś do kogo należeć będzie sprawstwo w nadchodzącej zielonej modernizacji Polski? Czy zmianę tą będziemy wdrażać na zasadzie imitacji czy też nasz kraj ma szanse odegrać w niej rolę twórczą? Kim byli historycznie i kim będą w przyszłości głowni aktorzy polskich transformacji? Czy są to klasy? Kapitał? Państwo?

Ustanowiona w tym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.

W połowie kwietnia Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 26 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje dwie publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.

(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) i „Bunt sieci” (2012).

Paulina Małochleb – dr, współpracowniczka Katedry Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka monografii „Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej” (2014). Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów i Fundacji Nauki Polskiej. Publikuje w Krytyce Politycznej”, „Przekroju”, dwutygodnik.com

Rafał Matyja – dr hab., historyk, politolog i publicysta, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Redaktor naczelny kwartalnika „Praktyka Polityczna”. W 1993 sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zajmuje się polskim systemem partyjnym, elitami politycznymi i samorządem terytorialnym. Publicysta, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego” i „Nowej Konfederacji”. Autor wielu książek. Ostatnio wydał „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością” (2021), „Wyjście awaryjne. O zmianie wyobraźni politycznej” (2018) oraz „Wybory 2014-2015 a przemiany elit politycznych Trzeciej Rzeczpospolitej” (2016).

Kacper Pobłocki – dr hab. antropolog społeczny i historyczny, pracownik naukowym Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych UW, wcześniej studiował i pracował m.in. w Central European University w Budapeszcie oraz w City University of New York. Autor książek „Kapitalizm. Historia krótkiego trwania” (2017) oraz „Chamstwo” (2021). „Współautor Anty-bezradnika przestrzennego” (2013, z Lechem Merglerem i Maciejem Wudarskim) oraz „Architektury niezrównoważonej” (2016, z Bogną Świątkowską). Napisał wiele artykułów i opracowań z zakresu antropologii i socjologii miasta. W latach 2009–2014 wspomagał powstawanie i rozwój ruchów miejskich w Polsce, m.in. jako koordynator merytoryczny pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich.

Joanna Orlik – dyrektorka Małopolskiego Instytutu Kultury; z instytucją związana od 2002 r. Z wykształcenia polonistka, w 2007 roku obroniła pracę doktorską na Wydziale Polonistyki UJ poświęconą znaczeniu polskiej kultury w Rosji radzieckiej w latach odwilży. Założycielka i pierwsza redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”. Pracowała m.in. dla Stowarzyszenia Willa Decjusza w Krakowie, Związku Miast Polskich oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wzmocnienie partnerstwa pomiędzy organizacjami społecznymi a samorządem w Polsce to główne przesłanie deklaracji współpracy, podpisanej pięć lat temu podczas Święta Wolności i Praw Obywatelskich w Gdańsku. Reprezentantki i reprezentanci obu sektorów zgodzili się, że partnerska współpraca samorządu, organizacji społecznych i aktywnych obywateli jest wyrazem demokratycznej dojrzałości państwa. Wracamy w Gdańsku do rozmowy o takich modelach demokracji lokalnej, w której mieszkanki i mieszkańcy mają realny wpływ na rzeczywistość.

Jak idea zadeklarowanej wzajemnej współpracy opartej na zasadach solidarności, niezależności i partnerstwa sprawdza się w praktyce? – minione pięć lat przyniosło wiele doświadczeń. A był to czas wyzwań globalnych, wobec których społeczeństwo obywatelskie pokazało sprawczość i siłę: organizacje społeczne jako pierwsze zareagowały na wyzwania pandemii COVID-19, od pierwszych dni wojny w Ukrainie zorganizowały, na skalę dotąd niespotykaną, pomoc dla uchodźców i uchodźczyń, ofiar wojennych i żołnierzy na polu bitwy, organizacje społeczne i aktywni obywatele zmobilizowali Polki i Polaków do udziału w wyborach parlamentarnych 15 października, które zmieniły układ sił politycznych w Polsce.

Powitanie gości
Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska
Basil Kerski, dyrektor ECS

Uczestniczki i uczestnicy
Anna Dąbrowska, prezeska Stowarzyszenia Homo Faber
Karolina Dreszer, prezeska Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych
Łukasz Gorczyński, zastępca prezydenta Gliwic
Maria Klaman, zastępczyni prezydenta Krakowa
Robert Waraksa, burmistrz Olsztynka

Gospodarz sesji
Krzysztof Izdebski, ekspert Fundacji im. Stefana Batorego ds. relacji pomiędzy administracją publiczną a obywatelami i rzecznictwa

Organizacje społeczne od lat udowadniają umiejętność szybkiego dostosowania się do zmieniających się warunków oraz dowodzą swej sprawczości wobec najważniejszych wyzwań społecznych. Dziś potrzebują uznania ich roli w politykach publicznych. Samorząd potrzebuje doświadczenia i eksperckiej wiedzy organizacji społecznych, bo wobec nowych wyzwań tylko współpraca sektorów może być skuteczna w budowaniu odporności naszych społeczności.

Tak więc, co nam się udało przez te pięć lat? Jakie zebraliśmy doświadczenia? Przed jakimi wyzwaniami stoimy? Co musi się zmienić w relacjach organizacji społecznych – samorząd? Co to znaczy partnerstwo w nowych czasach? – o tym będziemy rozmawiać w Gdańsku.

Debata 2 czerwca w Gdańsku jest pierwszą z cyklu rozmów o partnerstwie sektora pozarządowego i samorządowego oraz pracy systemowej nad rozwiązaniami prawnymi usprawniającymi tę współpracę na poziomie lokalnym. Kolejna odbędzie się podczas IX Ogólnopolskiego Forum Organizacji Pozarządowych w Warszawie w drugiej połowie czerwca 2024.

Organizatorami debaty są: Europejskie Centrum Solidarności, Fundacja im. Stefana Batorego i Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych.
Więcej informacji na stronie ECS

Wszystko wskazuje na to, że udało się uniknąć głosowania na Prezydenta w maju, co byłoby przedsięwzięciem naruszającym konstytucyjne warunki stawiane wyborom, a także zagrażającym zdrowiu i życiu obywateli. Znów aktualne staje się pytanie, jak w stanie epidemii zorganizować wybory korespondencyjne tak, aby były demokratyczne i bezpieczne? Jak wyjść z obecnego kryzysu w oparciu o obowiązujące przepisy Konstytucji? Jak osiągnąć porozumienie, które dałoby wszystkim obywatelom przekonanie, że uczestniczą w procedurze bezpiecznej i uczciwej?

Przedyskutowaliśmy propozycje wysunięte przez Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego oraz przez Klub Jagielloński, które zaprezentowali:

Zuzanna Dąbrowska – dziennikarka prasowa, radiowa i telewizyjna. Obecnie związana z „Rzeczpospolitą”. Wcześniej m.in. szefowa działu politycznego w „Dzienniku” i „Dzienniku Gazecie Prawnej”

Jarosław Flis – socjolog, dr hab., profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładowca na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Komentator polityczny. Współpracuje z „Tygodnikiem Powszechnym”. Członek Zespołu Ekspertów Wyborczych forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego.

Aleksander Smolar – politolog, od 1999 roku prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Emerytowany pracownik naukowy francuskiego Centre National de la Recherche Scientifique. Współtwórca i redaktor naczelny emigracyjnego pisma „Aneks”. Współzałożyciel i członek Europejskiej Rady Stosunków Międzynarodowych (ECFR).

Piotr Trudnowski – prezes Klubu Jagiellońskiego, redaktor portalu klubjagiellonski.pl. Ekspert ds. społeczeństwa obywatelskiego. Pracował dla organizacji obywatelskich, instytucji publicznych, biznesu i polityków.

Łukasz Warzecha – dziennikarz, publicysta i komentator polityczny związany z tygodnikiem „Do rzeczy”, publikuje również w „Rzeczpospolitej”, „Fakcie” oraz na portalu Onet.pl

Polska jest coraz bardziej podzielona. Przekłada się to na nasze codzienne relacje rodzinne, przyjacielskie, sąsiedzkie. A przecież wcale nie musimy patrzeć na siebie jak na wrogów. Powstaje jednak pytanie, jak przełamać impas i porozumieć się.

Podczas webinarium opowiemy o najważniejszych trudnościach związanych z dobrą komunikacją, jak powstaje konflikt lokalny, jaka jest jego dynamika i jak z niego wyjść. Odwołamy się do typowych sytuacji konfliktowych w mniejszych społecznościach.

Webinarium będzie pierwszą częścią wykładów on-line na temat konfliktów i mediacji, które chcemy poruszyć w najbliższym czasie, także od strony prawnej. Udział w spotkaniu on-line da motywację i narzędzia do tego, by próbować porozumieć się, ale i nie bać konfliktu. Warto umieć odnaleźć się w tak trudnej sytuacji, aby wyjść z niej wzmocnioną/ym.

Piotr Skrzypczak – ekspert webinarium, politolog, wykładowca akademicki, aktywista na rzecz praw człowieka, mediator. Od 2004 współtworzy lubelskie Stowarzyszenie Homo Faber, w którym odpowiada za poradnictwo antydyskryminacyjne oraz mediacje społeczne.

Anna Dąbrowska – współprowadząca, działaczka praw człowieka, koordynatorka akcji Masz Głos w południowo-wschodniej Polsce.

Wielu komentatorów_ek i uczestników_czek polskiej sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości, odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny czy wyzwania nowych technologii.

Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, to co jest źródłem kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczenie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów?

Niezależnie od odpowiedzi, wierzymy, że najważniejszym medium do wprowadzania w obieg nowych idei pozostaje książka. Dlatego zaprosiliśmy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do tego, by wspólnie dokonać bilansu idei za 2022 rok. Porozmawiajmy o tym, jakie książki były w minionym roku dla różnych środowisk intelektualnym wydarzeniem, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów. Dlaczego miały takie znaczenie? Czy któreś spośród książek ważnych zostały przeoczone? Chcemy rozmawiać przede wszystkim o polskich autorach, ale też zapytać o ważne przekłady. Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku.

„Bilans idei 2022” to również nieformalny początek poszukiwań książki-laureatki tegorocznej edycji Nagrody im. Marcina Króla. Nagrodę Fundacja Batorego ustanowiła w zeszłym roku, by wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości i do tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości.

W tym roku zaprosiliśmy również publiczność do zgłaszania ważnych polskich książek opublikowanych w 2022 roku. Listę publikujemy poniżej. Tytuły spełniające kryteria przekazaliśmy osobom nominującym do Nagrody jako inspirację.

Udział w debacie „Książki znaczące. Bilans idei 2022” wzięli: Magdalena M. Baran (Liberté!), Joanna B. Bednarek (Czas Kultury), Sebastian Duda (Więź), Ignacy Dudkiewicz (Magazyn Kontakt), Michał Jędrzejek (miesięcznik Znak), Tomasz Kasprowicz (Res Publica Nowa), Zofia Król (Dwutygodnik), Roman Kurkiewicz (Le Monde diplomatique – edycja polska), Konstanty Pilawa (Pressje), Katarzyna Przyborska (Krytyka Polityczna), Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin (Kultura Liberalna), Bogna Świątkowska (Notes Na 6 Tygodni/Bęc Zmiana), Jan Tokarski (Przegląd Polityczny).

Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku, które miały dla nich szczególne znaczenie.