Projekt Krajowego Programu Odbudowy (KPO) i ogłoszony niedawno program Polskiego Ładu wzbudził niepokój samorządowców, ekspertów zajmujących się tematyką samorządową oraz wielu organizacji społecznych. Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego alarmuje, że skala proponowanych zmian oznacza, że wkrótce możemy być świadkami zmiany ustrojowej, a dr hab. Dawid Sześciło zauważa w najnowszej analizie forumIdei „Samorząd w Polskim Ładzie: zapomniany czy celowo pominięty?”, że Polski Ład jest kontynuacją polityki nowego centralizmu, w której samorząd sprowadzony jest do roli agenta władzy centralnej, realizującego pod coraz silniejszą kontrolą kierunki polityki ustalane na poziomie centralnym.
Poza brakiem strategicznego podejścia oraz reform w KPO eksperci wskazują, że pomysły opisane w Nowym Ładzie mogą naruszać m.in. konstytucyjną zasadę pomocniczości.
Według alarmujących wyliczeń Związku Miast Polskich, wprowadzone zmiany mogą oznaczać utratę płynności finansowej przez ok. 1/3 jednostek samorządu terytorialnego. Dla pozostałych będzie to oznaczało poważne trudności w realizacji wydatków bieżących, nie mówiąc już o bardziej ambitnych działaniach rozwojowych.
W dyskusji wokół tych pytań – którą poprowadził Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego – udział wzięli: Karolina Dreszer-Szmalec (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych), Hubert Izdebski (SWPS), Andrzej Porawski (Związek Miast Polskich), Dawid Sześciło (Uniwersytet Warszawski), Dorota Zmarzlak (Stowarzyszenie Samorządy dla Polski).
Zapraszamy na debatę ekspertów i samorządowców, w której zarysowane zostaną kluczowe wyzwania, z którymi muszę mierzyć się samorządy w związku z obecnym kryzysem humanitarnym.
Agresja Rosji na Ukrainę wywołała kryzys przyjmowania uchodźców o skali bezprecedensowej w powojennej historii Europy. Od 24 lutego do Polski z Ukrainy wjechało ponad 2,5 mln osób. Główny ciężar tego kryzysu humanitarnego spoczął na Polsce. Konsekwencje wojny w Ukrainie dla polskiego państwa i społeczeństwa nie ograniczą się jednak jedynie do tych związanych z napływem rodzin, ale dotkną właściwie wszystkich dziedzin życia politycznego, gospodarczego i społecznego.
Opanowanie tej sytuacji wymaga działań w wielu wymiarach i w różnych perspektywach czasowych. Cieszy więc, że merytoryczna dyskusja nad tym problemem już się rozpoczęła. W ciągu ponad miesiąca od rosyjskiej napaści pojawiło się wiele konkretnych reakcji eksperckich wskazujących różne aspekty stojącego przed państwem polskim wyzwania, między innymi: kompleksowe ujęcie w raporcie Inicjatywa Nowa Solidarność, propozycje grupy eksperckiej Dobrobyt Na Pokolenia, prognoza prof. Macieja Duszczyka dla sieci think tanków FREE Network oraz tekst prof. Dawida Sześciły będący reakcją na uchwaloną 12 marca 2022 roku ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
W jaki sposób zapewnić systemowe wsparcie Ukrainek i Ukraińców w Polsce? Jak powinna wyglądać kompleksowa polityka państwa polskiego wobec uchodźców z Ukrainy? Jaki model należałoby przyjąć w podziale sfer odpowiedzialności między administracją rządową, samorządem terytorialnym i partnerami społecznymi? Jaka jest rola centrum państwa w takim modelu?
Udział w dyskusji wzięli:
Eksperci:
Samorządowcy:
Prowadzenie: dr Paweł Marczewski (szef działu Obywatele, forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego)
Skrajnie upolityczniony sposób dystrybucji środków z II. transzy Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych – który udokumentowaliśmy w raporcie profesorów Jarosława Flisa i Pawła Swianiewicza Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych ‒ reguły podziału oraz w opracowaniu zespołu pod kierunkiem profesora Dawida Sześciło Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych: każdemu według potrzeb czy barw politycznych? – jest tylko kolejnym, choć jaskrawym, przejawem procesu demontażu ustroju terytorialnego opartego na samorządności.
Od 2015 roku samorządy stopniowo pozbawia się kompetencji i zasobów koniecznych do realizacji samodzielnych polityk lokalnych, omija się ich organy w relacjach ze wspólnotami lokalnymi ignorując konstytucyjną zasadę pomocniczości, a wsparcie w realizacji lokalnych zamierzeń uzależnia się od politycznej lojalności względem partii rządzącej. Procesu tego nie sposób uznać za korektę ustrojową, gdyż jego mechanizm polega na recentralizacji i klientelizmie. Te zjawiska zaś nieuchronnie prowadzą do osłabienia szans rozwojowych i rozkwitu „wielkiej korupcji”, wbudowanej w system i skoncentrowanej w kręgach elit politycznych, urzędniczych czy biznesowych choć trudniej dostrzegalnej dla przeciętnego obywatela. Demontaż samorządności należy więc uznać za psucie państwa.
Do dyskusji zaprosiliśmy prawie dwadzieścioro przedstawicielek i przedstawicieli samorządu, społeczeństwa obywatelskiego i mediów regionalnych. Rozmawialiśmy o możliwościach reagowania i przeciwdziałania negatywnym procesom i zjawiskom dotykającym nasze lokalne wspólnoty, a mającym swoje źródło w działaniach władz centralnych.
Udział wzięli: Marta Bejnar-Bejnarowicz (Kongres Ruchów Miejskich), Karolina Dreszer-Smalec (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych), Tomasz Esden-Tempski (TV RzeczJasna, Ostróda), Jarosław Flis (Uniwersytet Jagielloński), Zygmunt Frankiewicz (senator, przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej), Patryk Gabriel (wicestarosta Powiatu Starogardzkiego), Hubert Izdebski (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny), Przemysław Jedlecki (Gazeta Wyborcza, Katowice), Jakub Karyś (SuperNowości 24, Rzeszów), Mateusz Kokoszkiewicz (Gazeta Wyborcza, Wrocław), Szymon Osowski (Sieć Obywatelska Watchdog Polska), Paweł Swianiewicz (Uniwersytet Warszawski), Dawid Sześciło (Uniwersytet Warszawski), Tadeusz Truskolaski (prezydent Białegostoku), Artur Wołek (Akademia Ignatianum w Krakowie), Dorota Zmarzlak (wójt gminy Izabelin).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Chcemy rozmawiać o tym, jaki obraz relacji rząd–samorząd wynika z zebranych danych. Czy dziś samorząd ma nadal możliwość swobodnego realizowania zadań, dla których został powołany? Jak przywrócić samorządom samodzielność i sprawczość?
Prezentacja: Marta Lackowska (dr hab., kierowniczka Katedry Rozwoju i Polityki Lokalnej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, współautorka Indeksu Samorządności Fundacji Batorego)
Dyskutanci:
Prowadzenie: Anna Materska-Sosnowska (Fundacja im. Stefana Batorego)
Wydarzenie z transmisją na żywo na kanale Facebook Igrzysk Wolności.
Debata on-line forumIdei Fundacji Batorego „Finanse samorządów”.
Finanse samorządowe budzą od zawsze duże emocje i są jednym z głównych tematów podejmowanych w relacjach między władzą lokalną a organami władzy centralnej. Przedstawiciele samorządu narzekają, że są obciążani zadaniami publicznymi bez zapewnienia odpowiedniego finansowania. Czy rząd Prawa i Sprawiedliwości faktycznie ogranicza finansową autonomię władz lokalnych? Jak kształtowała się sytuacja finansowa samorządów w ostatnich 5 latach? Jak na obecne budżety samorządowe wpłynie nadchodzący kryzys? Jaką rolę mają do odegrania samorządy w wychodzeniu z recesji? Jakie formy wsparcia pomogłyby samorządom sprostać temu wyzwaniu?
Odpowiedzi na te pytania poszukiwaliśmy w oparciu o dane z lat 2014-2018 zanalizowane w raporcie prof. Pawła Swianiewicza i dr Julity Łukomskiej wspólnie z:
• Martą Makuch (wiceprezydentka Słupska)
• Stanisławem Mazurem (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)
• Pawłem Swianiewiczem (Uniwersytet Warszawski)
• Markiem Wójcikiem (Związek Miast Polskich)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (członek Zarządu Fundacji Batorego, publicysta tygodnika „Polityka”).
Do pobrania: „Ewolucja sytuacji finansowej samorządów terytorialnych w Polsce po 2014 roku”,
Paweł Swianiewicz, Julita Łukomska
Debata pod patronatem tygodnika “Polityka”.
Polska jest coraz bardziej podzielona. Przekłada się to na nasze codzienne relacje rodzinne, przyjacielskie, sąsiedzkie. A przecież wcale nie musimy patrzeć na siebie jak na wrogów. Powstaje jednak pytanie, jak przełamać impas i porozumieć się.
Podczas webinarium opowiemy o najważniejszych trudnościach związanych z dobrą komunikacją, jak powstaje konflikt lokalny, jaka jest jego dynamika i jak z niego wyjść. Odwołamy się do typowych sytuacji konfliktowych w mniejszych społecznościach.
Omówimy:
Webinarium będzie pierwszą częścią wykładów on-line na temat konfliktów i mediacji, które chcemy poruszyć w najbliższym czasie, także od strony prawnej. Udział w spotkaniu on-line da motywację i narzędzia do tego, by próbować porozumieć się, ale i nie bać konfliktu. Warto umieć odnaleźć się w tak trudnej sytuacji, aby wyjść z niej wzmocnioną/ym.
Udział w webinarium jest bezpłatny.
Webinarium prowadzili:
Piotr Skrzypczak – ekspert webinarium, politolog, wykładowca akademicki, aktywista na rzecz praw człowieka, mediator. Od 2004 współtworzy lubelskie Stowarzyszenie Homo Faber, w którym odpowiada za poradnictwo antydyskryminacyjne oraz mediacje społeczne.
Anna Dąbrowska – współprowadząca, działaczka praw człowieka, koordynatorka akcji Masz Głos w południowo-wschodniej Polsce.
Odwołujemy debatę „Jaki samorząd na trudne czasy?”. Mamy nadzieję, że będziemy mogli urządzić debatę w innym terminie, kiedy zagrożenie zdrowotne minie. Prezydent Tadeusz Truskolaski podjął także decyzję o zamknięciu Centrum Aktywności Społecznej w Białymstoku.
Zapraszamy na debatę z udziałem Prezydenta Miasta Białegostoku – Tadeusza Truskolaskiego, mieszkańców i mieszkanek oraz ekspertów i ekspertek.
Godz. 17.00 – 19.00, Białystok, Centrum Aktywności Społecznej, ul. Św. Rocha 3
To pierwsza z cyklu debat „Polska samorządów”, które organizujemy w jubileuszowym roku 30-lecia samorządu. Punktem wyjścia do dyskusji jest raport „Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo”. Zawiera on 21 pomysłów na zwiększenie samodzielności wspólnot lokalnych w tak ważnych sprawach jak ochrona zdrowia, edukacja, polityka mieszkaniowa, bezpieczeństwo, wpływ mieszkańców na władze samorządowe.
W Białymstoku będziemy rozmawiać o nowym modelu rządzenia lokalnego, który pozwoliłby samorządowi lepiej przygotować się do nowych wyzwań. Jak wyznaczać priorytety? Które wydatki ograniczyć w obliczu problemów finansowych, a których pilnować bez względu na coraz trudniejsze warunki? Jak wykorzystać lukę finansową do wprowadzania nowatorskich rozwiązań w naszych miastach? Jak zachęcać mieszkańców do współdecydowania, również w kontekście finansowania zadań samorządu?
W dyskusji wezmą udział:
Dyskusję poprowadzi Edwin Bendyk, członek Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego.
Organizatorami są Fundacja im. Stefana Batorego i Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”.
Na wydarzenie wymagana jest rejestracja.
Wstęp wolny!
Na debatę zaprasza Edwin Bendyk:
Kolejna debata z cyklu „Polska samorządów” organizowana przez Fundację im. Stefana Batorego oraz Fundację Lepsze Niepołomice.
Tym razem spotkaliśmy się w Niepołomicach, które były przez lata postrzegane nie tylko jako dobrze funkcjonujące miasto, ale także miejsce, w którym trwa dialog między władzami samorządowymi i mieszkańcami.
Obecnie sytuacja w mieście jest napięta. W grudniu do gminy wkroczyło Centralne Biuro Antykorupcyjne, a kilka dni później prokuratura zastosowała wobec burmistrza Romana Ptaka (związanego z Platformą Obywatelską) środek zapobiegawczy – nie może on pełnić swoich obowiązków. Sąd nie uwzględnił zażalenia na tę decyzję. W tej sytuacji premier Mateusz Morawiecki powołał komisarza – Krystiana Zielińskiego, co wywołało falę oburzenia w Niepołomicach.
W gronie samorządowców, aktywnych mieszkańców, obserwatorów i komentatorów życia lokalnego próbowaliśmy odpowiedzieć na pytania:
– Jakie są następstwa powołania komisarza i trybu, w jakim to się stało? W jaki sposób zmieniło to funkcjonowanie miasta, relacje zarządzających miastem i rady, samorządu i mieszkańców?
– Jak jest postrzegane wprowadzenie zarządu komisarycznego: jako efekt sporu politycznego, czy jako zamach na samorządność i prawo decydowania przez mieszkańców, kto nimi rządzi?
– Czy obecna sytuacja ma wpływ na codzienne życie miasta? Czy mieszkańcy w ogóle dostrzegają problem?
– Czy Niepołomice to sytuacja jednostkowa i przypadek, czy kierunek centralizacyjnej polityki PiS-u?
W dyskusji udział wzięli:
Dyskusję prowadził Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego i publicysta tygodnika „Polityka”. Nagranie debaty dostępne jest na naszym profilu na Facebooku.
Patronat medialny:
27 maja 1990 r. odbyły się wybory do rad gmin, pierwsze w pełni wolne wybory zamykające jednoznacznie ustrój PRL oparty na zasadzie „jednolitej władzy państwowej”. Zastąpiły ją zasady decentralizacji, pomocniczości i terytorialnej samorządności, co potwierdza jednoznacznie Konstytucja Rzeczypospolitej przyjęta w ogólnonarodowym referendum w 1997 r.
Konstytucja przypomina także, że wspólnotę samorządową tworzy ogół mieszkańców danej jednostki terytorialnej.
Trzydzieści lat temu nie wszyscy byli przekonani do idei samorządności obawiając się skutków lokalnej autonomii, korupcji, braku zasobów i kompetencji do efektywnego rozwiązywania problemów mieszkańców. Badania zaufania do instytucji władzy publicznej oraz oceny jakości ich pracy pokazują jednak, że władze lokalne zdobyły uznanie, a ich notowania systematycznie się poprawiały – w ogłoszonych w kwietniu br. badaniach CBOS 74 proc. respondentów deklaruje, że ufa władzom lokalnym. Niespełna dwie dekady wcześniej odsetek ten nie przekraczał 50 proc.
Wysoki poziom uznania dla samorządu nie oznacza jednak, że jego krytyka jest bezzasadna. Nadmierna koncentracja władzy w rękach wójtów, burmistrzów i prezydentów; klientelizm; brak partycypacji mieszkańców we współdecydowaniu o rozwoju gmin; brak transparentności to tylko kilka przykładów zarzutów formułowanych wobec władz lokalnych.
Jubileusz to dobry czas, by nie tylko chwalić, ale także podjąć krytykę i inne trudne tematy. Należą do nich wyzwania przyszłości. Mówiło się o nich głośno od wielu miesięcy, w debatach powracało często hasło „dobrze już było” pochodzące z książki prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza „Gdańsk jako wspólnota”. Kryzys wywołany pandemią Covid-19 tylko wzmocnił wymowę tych słów.
Rozmawialiśmy więc o lekcjach, jakie powinniśmy odebrać z 30 lat Polski Samorządnej i o zadaniach do odrobienia na najbliższe dekady. Jak rozwijać lokalną samorządność i demokrację, gdy nie tylko trzeba mierzyć się ze skutkami kryzysu społeczno-gospodarczego wywołanego przez pandemię, ale także przeciwstawiać się „folwarcznej autokracji”, jak prof. Ewa Łętowska nazywa system sprawowania władzy forsowany od 2015 r. przez rządzącą większość parlamentarną.
W dyskusji udział wzięli:
– Marcin Bazylak (Prezydent Dąbrowy Górniczej)
– Marta Bejnar-Bejnarowicz (Radna Rady Miasta Gorzowa, Prezes Kongresu Ruchów Miejskich oraz Stowarzyszenia Ludzie dla Miasta)
– Mariusz Sagan (Dyrektor Wydziału Strategii i Przedsiębiorczości
Urząd Miasta Lublin)
– Jolanta Wiercińska (Sołtyska w Chwaszczynie, radna w Żukowie, laureatka nagrody Super Samorząd)
Moderacja: Edwin Bendyk (członek Zarządu Fundacji Batorego, publicysta tygodnika „Polityka”)
Debata „Samorząd od_nowa” to kolejna z cyklu debat „Polska samorządów”, które w jubileuszowym roku 30-lecia samorządu organizuje Fundacja im. Stefana Batorego.
Patronat medialny nad cyklem debat sprawuje tygodnik “Polityka” oraz Radio TOK.FM.
Co wydarzyło się z polskim samorządem terytorialnym z ciągu kilku ostatnich miesięcy? W jakim otoczeniu prawnym funkcjonuje, odkąd zmagamy się z epidemią? Na te pytania odpowiadał Szymon Osowski z Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, wyjaśniając wpływ przepisów na uprawnienia wójtów, burmistrzów, prezydentów, a także na pracę administracji lokalnej i współpracę samorządu z mieszkańcami.
Współorganizatorami webinarium byli: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich i Sieć Obywatelska Watchdog Polska.
