Przynajmniej od listopada 2013 roku, gdy Ukraińcy i Ukrainki wyszli na kijowski plac Niepodległości, aby zaprotestować przeciwko odmowie podpisania przez prezydenta Wiktora Janukowycza umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, obywatele Ukrainy konsekwentnie dają wyraz swoim europejskim aspiracjom. Eskalacja działań wojennych 24 lutego 2022 roku tylko wzmocniła przekonanie Ukraińców, że nie ma alternatywy dla europejskiej integracji ich kraju. Dlatego prezydent Wołodymyr Zełenski zdecydował się zaraz po rosyjskim ataku przygotować wniosek o członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej. Na początku czerwca 2024 roku formalnie rozpoczęły się negocjacje akcesyjne.
Proces akcesji do Unii Europejskiej przebiega według z góry ustalonego schematu, wspólnego dla wszystkich państw kandydujących. Również etap negocjacji akcesyjnych jest ściśle i precyzyjnie uregulowany. Negocjacje te są mianowicie zorganizowane według klastrów i rozdziałów odpowiadających obszarom, w których kraj kandydujący wdraża przepisy i standardy UE. Państwa członkowskie UE bez wyjątku muszą zgodzić się, że wszystkie wymagania w każdym z obszarów zostały spełnione. Niniejsze opracowanie, przygotowane przez polsko-ukraiński zespół ekspertów i ekspertek, przedstawia polskie i ukraińskie spojrzenie na najważniejsze wyzwania w obszarach wyznaczanych przez sześć klastrów negocjacyjnych oraz prezentuje wzajemne korzyści, jakie mogą wyniknąć z przezwyciężenia tych wyzwań.
Niemcy są dziś w innym miejscu niż przed 2022 rokiem. Pozostaje jednak otwarte pytanie, jak się w tym miejscu odnajdą. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że Niemcy stawiające na własne relacje z państwami niedemokratycznymi, jak Rosja i Chiny, w dłuższej perspektywie tracą, gdyż nadmiernie uzależnia się gospodarczo od nieprzewidywalnych rządów, które nad wspólny dobrobyt przedkładają własne interesy geopolityczne i ekonomiczne. Nowy niemiecki rząd musi dziś zdecydować, czy – znajdując się w jeszcze trudniejszych warunkach niż gabinet Scholza – postawić na lawirowanie w niepewnym, wielobiegunowym świecie tworzonym przez Chiny, Rosję i USA Donalda Trumpa, czy też zaangażować się w budowę europejskiego bezpieczeństwa oraz dobrobytu.
US President Donald Trump has called Volodymyr Zelensky, the president of Ukraine who is defending his country against a Russian invasion, a „dictator without elections”. The US administration is said to be pushing for the organisation of presidential elections in Ukraine, which have not taken place in 2024 due to the armed conflict throughout the country and the ongoing martial law. An analysis by Olha Aivazovska (chair of the board of the civil rights organisation OPORA and expert in electoral law and political processes) shows the true state of Ukrainian democracy during the war.
Olha Aivazovska explains the legal and factual reasons why no presidential elections were held in Ukraine in 2024, even though Volodymyr Zelensky’s five-year term had ended. She also cites a study according to which the percentage of Ukrainian citizens who were against holding elections during the active phase of the war in October 2023 was 81%, while in May 2024 it was 74%. Only 24% of citizens support the idea of holding elections during the war.
As the Aivazovska shows, even without elections, Ukraine has a structured system of citizen participation in governance during wartime, which is not so visible against the backdrop of military threats, but prevents any political figure from becoming an authoritarian leader. It is also important to note that Ukraine is an unprecedented case of a developed representative democracy forced to simultaneously fight for the country’s survival, adhere to standards regarding potential post-war elections and implement an ambitious package of fundamental reforms necessary for accession to the European Union.
Prezydent USA Donald Trump nazwał prezydenta broniącej się przed rosyjską inwazją Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego „dyktatorem bez wyborów”. Amerykańska administracja ma nalegać na zorganizowanie w Ukrainie wyborów prezydenckich, które nie odbyły się w 2024 roku ze względu na działania zbrojne na terenie całego kraju i obowiązujący stan wojenny. Analiza autorstwa Olhi Ajwazowskiej – przewodniczącej rady Obywatelskiej Sieci OPORA, ekspertki w dziedzinie prawa wyborczego i procesów politycznych – pokazuje, jaki naprawdę jest stan ukraińskiej demokracji w czasie wojny.
Autorka wyjaśnia prawne i faktycznie przyczyny, dla których w 2024 roku w Ukrainie nie odbyły się wybory prezydenckie choć zakończyła się pięcioletnia kadencja Wołodymyra Zełenskiego. Przytacza też badania, według których odsetek ukraińskich obywateli opowiadających się przeciwko przeprowadzeniu wyborów w czasie aktywnej fazy wojny w październiku 2023 roku stanowił 81%, natomiast w maju 2024 roku – 74%. Ideę przeprowadzenia wyborów w czasie wojny popiera jedynie 24% obywateli.
Jak pokazuje autorka, nawet bez wyborów Ukraina w czasie wojny ma ustrukturyzowany system uczestnictwa obywateli w rządzeniu, który nie jest tak widoczny na tle zagrożeń militarnych, ale zapobiega temu, by jakakolwiek postać polityczna stała się przywódcą autorytarnym. Trzeba także zauważyć, Ukraina jest bezprecedensowym przypadkiem rozwiniętej demokracji przedstawicielskiej, zmuszonej jednocześnie walczyć o przetrwanie kraju, przestrzegać standardów dotyczących potencjalnych powojennych wyborów i realizować ambitny pakiet fundamentalnych reform, niezbędnych do przystąpienia do Unii Europejskiej.
Sesja I – Wiarygodności procesu wyborczego
Wprowadzenie do dyskusji: Anna Materska-Sosnowska
Zapis wideo pierwszej sesji
Zapis wideo drugiej sesji
Prowadzenie debaty i podsumowanie: Joanna Załuska
Marek Borowski (ur. 1946) – polityk. W PRL członek Związku Młodzieży Socjalistycznej i PZPR, z której został usunięty po protestach w 1968 roku. W latach 1991–2005 i 2007–2011 poseł na Sejm. Założyciel Socjaldemokracji RP, następnie w SLD i Socjaldemokracji Polskiej. W latach 1993–1994 minister finansów w rządzie Waldemara Pawlaka. Między 2001 a 2004 marszałek Sejmu. Od 2011 roku niezależny senator.
Piotr Ciompa (ur. 1966) – działacz społeczny, menedżer. W PRL członek Niezależnego Zrzeszenia Studentów, które reprezentował w ramach podstolika ds. edukacji narodowej w obradach Okrągłego Stołu. Były wiceprezes Polskiej Agencji Prasowej i spółki Instal Lublin. W latach 2002–2006 radny m.st. Warszawy. Od 2007 roku związany z łódzkim Instytutem Spraw Obywatelskich.
Mikołaj Cześnik (ur. 1975) – socjolog, politolog. Profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, gdzie zajmuje się badaniem zachowań wyborczych. Od 2000 roku członek zespołu badawczego Polskiego Generalnego Studium Wyborczego.
Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Działacz Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001–2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości, w 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011–2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 roku poseł na Sejm. W latach 2005–2007 wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji. W 2007 roku marszałek Sejmu.
Anna Frydrych – politolog z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się przede wszystkim kwestiami związanymi z zachowaniami w czasie wyborów i procedurą wyborczą, również z perspektywy prawnej.
Mirosława Grabowska (ur. 1949) – socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Centrum Badania Opinii Społecznej. Autorka m.in. książki Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku (2004).
Jacek Haman – socjolog, politolog. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania obejmują formalną teorię polityki, metodologię badań społecznych i teorię wyboru społecznego.
Grażyna Kopińska (ur. 1948) – slawistka, działaczka społeczna. Od 1992 roku związana z sektorem pozarządowym. Początkowo w Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, następnie konsultantka Fundacji Forda na kraje Europy Środkowej. Od 2000 roku w programie „Odpowiedzialne Państwo” (wcześniej „Przeciw Korupcji”) Fundacji im. Stefana Batorego.
Piotr Krygiel – analityk i kierownik projektów w Instytucie Sobieskiego. Wcześniej związany m.in. z Fundacją Szkoła Liderów i Fundacją im. Stefana Batorego. Absolwent nauk politycznych na Uniwersytecie Warszawskim.
Anna Materska-Sosnowska – politolog, dr. Adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Wykładowca Podyplomowego Studium Zagadnień Legislacyjnych Wydziału Prawa i Administracji UW. Zajmuje się prawem konstytucyjnym, systemami partyjnymi oraz polską sceną polityczną.
Bartłomiej Michalak (ur. 1980) – politolog, autor i współautor kilkudziesięciu publikacji naukowych na tematy związane z systemami wyborczymi, prawem wyborczym, partiami i systemami politycznymi. Adiunkt na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Członek zespołu badawczego Centrum Studiów Wyborczych.
Witold Monkiewicz (ur. 1951) – dyrektor programowy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Aktywny uczestnik procesu tworzenia Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. W 2002 roku członek grupy kontaktowej organizacji pozarządowych przy ministrze pracy i polityki społecznej do spraw projektu ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.
Agnieszka Rothert – politolog, profesor nadzwyczajny w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka wielu publikacji naukowych, wydała m.in Cybernetyczny porządek polityczny (2005). Jej zainteresowania badawcze obejmują przede wszystkim sieci polityczne oraz rządzenie wielopoziomowe i transnarodowe.
Andrzej Rychard (ur. 1951) – socjolog, prof. dr hab. Dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W latach 1995–2006 wykładowca w Central European University. Członek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i Komitetu Socjologii PAN. Autor i współautor licznych publikacji naukowych na tematy związane z socjologią, polityką oraz ekonomią.
Róża Rzeplińska – działaczka społeczna, prezeska Stowarzyszenia 61 prowadzącego serwis MamPrawoWiedziec.pl, współtwórczyni Pracowni Duży Pokój. Etnografka, autorka scenariuszy audioprzewodników.
Adam Sawicki – lead researcher w Global Integrity, międzynarodowej organizacji walczącej z korupcją. W latach 2004–2012 pracował w programie „Przeciw Korupcji” Fundacji im. Stefana Batorego, a następnie w programie demokracji i społeczeństwa obywatelskiego Instytutu Spraw Publicznych. Specjalizuje się w tematyce finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego.
Ewa Siedlecka (ur. 1958) – dziennikarka „Gazety Wyborczej”. Pisze m.in. o prawie i prawach człowieka. Absolwentka Szkoły Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Laureatka Nagrody im. Dariusza Fikusa.
Alexander Shlyk – konsultant ds. wyborów w OBWE. Pochodzi z Białorusi, wcześniej pracował m.in w Banku Światowym. Studiował ekonomię na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym, nauki polityczne na Central European University oraz międzynarodowy rozwój i zarządzanie na Uniwersytecie w Lund.
Paulina Sobiesiak-Penszko – socjolog, absolwentka Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie obecnie się doktoryzuje. Kierowniczka i analityczka projektów dotyczących problematyki społeczeństwa obywatelskiego, przeciwdziałania marginalizacji społecznej i rozwoju lokalnego w Instytucie Spraw Publicznych.
Wiesław Staśkiewicz (ur. 1951) – socjolog, doktor nauk prawnych. Pracownik Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, wicedyrektor Biblioteki Sejmowej. W latach 1992–2006 dyrektor Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu.
Dawid Sześciło – doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Autor i współautor ponad stu publikacji z zakresu prawa publicznego, zarządzania publicznego oraz praw człowieka. Ekspert prawny organizacji pozarządowych, w tym Fundacji im. Stefana Batorego, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Forum Obywatelskiego Rozwoju.
Rafał Szymczak – współwłaściciel i członek zarządu firmy PR Profile. Współzałożyciel, wiceprezes (2001–2002) i prezes (2004–2005) Związku Firm Public Relations. Pracował także m.in. jako rzecznik prasowy oraz doradca ministra pracy i polityki socjalnej (1992–1994).
Filip Zagórski – adiunkt na Wydziale Podstawowych Problemów Techniki Politechniki Wrocławskiej. Zajmuje się problemem głosowania przez Internet, stworzył służący do tego program „Remotegrity”.
Joanna Załuska – dyrektorka programu „Masz Głos, Masz Wybór” w Fundacji im. Stefana Batorego, koordynowała jego 11 edycji. Między 2001 a 2007 ekspertka programu RITA Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. W latach 1989–1990 pracowniczka Komisji Samorządu Terytorialnego w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie. Absolwentka Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego.
