Prowadzenie dyskusji:  Agnieszka Liszka (wspólniczka w wydawnictwie Kurhaus Publishing).

Fragmenty książki Krzysztofa Michalskiego Eseje o Bogu i śmierci przeczytał Andrzej Seweryn.

Relacja z debaty [PDF 1,3 KB]

Twórca trwałych instytucji odgrywających ogromną rolę w polskim i międzynarodowym życiu intelektualnym oraz niezwykły człowiek i przyjaciel – tak opisywali Krzysztofa Michalskiego uczestnicy spotkania.

Aleksander Smolar podkreślił, że powołane przez Michalskiego do życia instytucje miały różny charakter, ale wspólny kierunek. Stworzył lub współtworzył Instytut Studiów nad Człowiekiem w Wiedniu, seminaria z udziałem intelektualistów u papieża w Castel Gandolfo, szkołę letnią w Cortonie dla studentów z USA i z Europy, Instytut Spraw Publicznych oraz Centrum Stosunków Międzynarodowych.

Krzysztof Michalski dbał o rozwój współtworzonych przez siebie instytucji. „To było mądre rodzicielstwo – powiedział Jacek Kucharczyk z Instytutu Spraw Publicznych. – Na początku (…) był bardzo mocno zaangażowany w to, jak ta placówka ma wyglądać, natomiast później (…) pozwolił, żeby instytut, kiedy już okrzepł i ustabilizował się, miał wiele swobody”.

Mówiono też o Krzysztofie Michalskim jako przyjacielu, a zwłaszcza o jego przyjaźni z ks. Józefem Tischnerem. Wojciech Bonowicz zaznaczył, że ks. Tischner odegrał ogromną rolę w zmaganiu Michalskiego z problemami filozoficznymi. Na śmierć przyjaciela Michalski także zareagował tworzeniem instytucji – m.in. Debat Tischnerowskich.

Wielu przyjaciół i znajomych Michalskiego mówiło o jego powadze. Podkreślano przy tym, że jednocześnie bardzo kochał życie. Podczas spotkania przewijał się postulat, by stworzyć coś trwałego także w hołdzie jemu samemu.

KRZYSZTOF MICHALSKI (1948‒2013) był profesorem filozofii, założycielem i rektorem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. Wykładał filozofię na Uniwersytecie Warszawskim i na Boston University. Wydawał i kierował pismem „Transit. Europäische Revue” (Frankfurt nad Menem). Opublikował m.in.: Płomień wieczności (Znak 2007), Zrozumieć przemijanie (Kronos 2011). Przewodniczył radzie Instytutu Spraw Publicznych i był członkiem rady Fundacji Batorego. 19 lutego 2013 odznaczony został pośmiertnie przez Prezydenta RP Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za „wybitny wkład w rozwój myśli o kondycji człowieka w nowoczesnym świecie, za stworzenie ważnego ośrodka międzynarodowej wymiany intelektualnej i badawczej w dziedzinie humanistyki, za osiągnięcia w promowaniu polskiej nauki”.

Dyskusja z udziałem Mirosławy Marody (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego) oraz Edwina Bendyka („Polityka”), Henryka Domańskiego (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Macieja Gduli („Krytyka Polityczna”), Krystyny Skarżyńskiej (Instytut Psychologii PAN) i Szymona Wróbla (Instytut Filozofii i Socjologii PAN). Spotkanie poprowadził Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).

Mirosława Marody (wystąpienie)

Edwin Bendyk (wystąpienie)

 

Henryk Domański (wystąpienie)

 

Maciej Gdula (wystąpienie)

 

Krystyna Skarżyńska (wystąpienie)

 

Szymon Wróbel (wystąpienie)

Relacja z debaty  [PDF 315 KB]

Edwin Bendyk o książce Mirosławy Marody Jednostka po nowoczesności więcej
Edwin Bendyk o debacie więcej 

Edwin Bendyk (ur. 1965) – dziennikarz, publicysta. Redaktor „Polityki”. Kierownik Centrum Badań nad Przyszłością Collegium Civitas. Wykładowca w Szkole Nauk Społecznych PAN. W latach 1996-1998 kierował działem Expo i Nowych Mediów wydawnictwa IDG Poland. Wydał Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności (2002), Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci (2004), Miłość, wojna, rewolucja. Szkice na czas kryzysu (2009), Bunt sieci (2012), Jak żyć w świecie, który oszalał (z Jackiem Santorskim i Witoldem M. Orłowskim, 2014).

Henryk Domański (ur. 1952) – socjolog, prof. dr hab., kierownik Zakładu Badania Struktury Społecznej i Zespołu Studiów nad Metodami i Technikami Badań Socjologicznych w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. W latach 1997-2000 redaktor naczelny „Studiów Socjologicznych”. W latach 2000-2012 Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Ostatnio wydał m.in.: Społeczeństwa europejskie. Stratyfikacja i systemy wartości (2009), Legitymizacja w Polsce. Nieustający kryzys w zmieniających się warunkach? (red., z Andrzejem Rychardem, 2010), Sprawiedliwe nierówności zarobków. W odczuciu społecznym (2013).

Mirosława Marody (ur. 1947) – socjolożka, prof. dr hab. Kierownik Zakładu Psychologii Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, przewodnicząca Rady Instytutu Socjologii UW i kierownik Ośrodka Badań Politycznych. Wiceprezes Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi badania m.in. nad społeczeństwem ponowoczesnym i społeczną historią jednostki.  Wydała m.in. Wydała m.in.: Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (red., 2002), Przemiany więzi społecznych: zarys teorii zmiany społecznej (z Anną Gizą-Poleszczuk, 2004), Kultura i gospodarka (red. , z  Jackiem Kochanowiczem, 2010), Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna (2014).

Krystyna Skarżyńska – psycholożka, prof. dr hab. Kieruje Pracownią Psychologii Politycznej Instytutu Psychologii PAN. Prowadzi badania nad postawami i zachowania politycznymi oraz nad kapitałem społecznym w Polsce. Wydała m.in.:  Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (2005), Understanding Social Change. Political Psychology in Poland (red. z Agnieszką Golec de Zavala, 2006), Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (2011).

Zapis wideo pierwszej sesji

 

Anna Materska-Sosnowska (wystąpienie)

Sesja II – Państwowa Komisja Wyborcza i Krajowe Biuro Wyborcze

Wprowadzenie do dyskusji: Dawid Sześciło

Zapis wideo drugiej sesji

 

Dawid Sześciło (wystąpienie)

Prowadzenie debaty i podsumowanie: Joanna Załuska

 

Ostatnie wybory samorządowe ujawniły nie tylko szereg problemów związanych z ich organizacją, jak i – co istotniejsze – podważyły wśród części obywateli zaufanie do wyborów i instytucji je przeprowadzających. Pojawiły się pytania dotyczące zarówno informowania o procedurach wyborczych, przegotowania i przebiegu głosowania, jak również liczenia głosów. Zgłaszane zastrzeżenia są na tyle zasadnicze, że konieczne jest zaproponowanie głębokich zmian, które uczynią proces wyborczy bardziej wiarygodnym i sprawnym.

Relacja z debaty [PDF 548 KB]

Marek Borowski (ur. 1946) – polityk. W PRL członek Związku Młodzieży Socjalistycznej i PZPR, z której został usunięty po protestach w 1968 roku. W latach 1991–2005 i 2007–2011 poseł na Sejm. Założyciel Socjaldemokracji RP, następnie w SLD i Socjaldemokracji Polskiej. W latach 1993–1994 minister finansów w rządzie Waldemara Pawlaka. Między 2001 a 2004 marszałek Sejmu. Od 2011 roku niezależny senator.

Piotr Ciompa (ur. 1966) – działacz społeczny, menedżer. W PRL członek Niezależnego Zrzeszenia Studentów, które reprezentował w ramach podstolika ds. edukacji narodowej w obradach Okrągłego Stołu. Były wiceprezes Polskiej Agencji Prasowej i spółki Instal Lublin. W latach 2002–2006 radny m.st. Warszawy. Od 2007 roku związany z łódzkim Instytutem Spraw Obywatelskich.

Mikołaj Cześnik (ur. 1975) – socjolog, politolog. Profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, gdzie zajmuje się badaniem zachowań wyborczych. Od 2000 roku członek zespołu badawczego Polskiego Generalnego Studium Wyborczego.

Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Działacz Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001–2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości, w 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011–2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 roku poseł na Sejm. W latach 2005–2007 wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji. W 2007 roku marszałek Sejmu.

Anna Frydrych – politolog z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się przede wszystkim kwestiami związanymi z zachowaniami w czasie wyborów i procedurą wyborczą, również z perspektywy prawnej.

Mirosława Grabowska (ur. 1949) – socjolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Centrum Badania Opinii Społecznej. Autorka m.in. książki Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku (2004).

Jacek Haman – socjolog, politolog. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania obejmują formalną teorię polityki, metodologię badań społecznych i teorię wyboru społecznego.

Grażyna Kopińska (ur. 1948) – slawistka, działaczka społeczna. Od 1992 roku związana z sektorem pozarządowym. Początkowo w Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, następnie konsultantka Fundacji Forda na kraje Europy Środkowej. Od 2000 roku w programie „Odpowiedzialne Państwo” (wcześniej „Przeciw Korupcji”) Fundacji im. Stefana Batorego.

Piotr Krygiel – analityk i kierownik projektów w Instytucie Sobieskiego. Wcześniej związany m.in. z Fundacją Szkoła Liderów i Fundacją im. Stefana Batorego. Absolwent nauk politycznych na Uniwersytecie Warszawskim.

Anna Materska-Sosnowska – politolog, dr. Adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Wykładowca Podyplomowego Studium Zagadnień Legislacyjnych Wydziału Prawa i Administracji UW. Zajmuje się prawem konstytucyjnym, systemami partyjnymi oraz polską sceną polityczną.

Bartłomiej Michalak (ur. 1980) – politolog, autor i współautor kilkudziesięciu publikacji naukowych na tematy związane z systemami wyborczymi, prawem wyborczym, partiami i systemami politycznymi. Adiunkt na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Członek zespołu badawczego Centrum Studiów Wyborczych.

Witold Monkiewicz (ur. 1951) – dyrektor programowy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Aktywny uczestnik procesu tworzenia Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. W 2002 roku członek grupy kontaktowej organizacji pozarządowych przy ministrze pracy i polityki społecznej do spraw projektu ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

Agnieszka Rothert – politolog, profesor nadzwyczajny w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka wielu publikacji naukowych, wydała m.in Cybernetyczny porządek polityczny (2005). Jej zainteresowania badawcze obejmują przede wszystkim sieci polityczne oraz rządzenie wielopoziomowe i transnarodowe.

Andrzej Rychard (ur. 1951) – socjolog, prof. dr hab. Dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W latach 1995–2006 wykładowca w Central European University. Członek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i Komitetu Socjologii PAN. Autor i współautor licznych publikacji naukowych na tematy związane z socjologią, polityką oraz ekonomią.

Róża Rzeplińska – działaczka społeczna, prezeska Stowarzyszenia 61 prowadzącego serwis MamPrawoWiedziec.pl, współtwórczyni Pracowni Duży Pokój. Etnografka, autorka scenariuszy audioprzewodników.

Adam Sawicki – lead researcher w Global Integrity, międzynarodowej organizacji walczącej z korupcją. W latach 2004–2012 pracował w programie „Przeciw Korupcji” Fundacji im. Stefana Batorego, a następnie w programie demokracji i społeczeństwa obywatelskiego Instytutu Spraw Publicznych. Specjalizuje się w tematyce finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego.

Ewa Siedlecka (ur. 1958) – dziennikarka „Gazety Wyborczej”. Pisze m.in. o prawie i prawach człowieka. Absolwentka Szkoły Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Laureatka Nagrody im. Dariusza Fikusa.

Alexander Shlyk – konsultant ds. wyborów w OBWE. Pochodzi z Białorusi, wcześniej pracował m.in w Banku Światowym. Studiował ekonomię na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym, nauki polityczne na Central European University oraz międzynarodowy rozwój i zarządzanie na Uniwersytecie w Lund.

Paulina Sobiesiak-Penszko – socjolog, absolwentka Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie obecnie się doktoryzuje. Kierowniczka i analityczka projektów dotyczących problematyki społeczeństwa obywatelskiego, przeciwdziałania marginalizacji społecznej i rozwoju lokalnego w Instytucie Spraw Publicznych.

Wiesław Staśkiewicz (ur. 1951) – socjolog, doktor nauk prawnych. Pracownik Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, wicedyrektor Biblioteki Sejmowej. W latach 1992–2006 dyrektor Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu.

Dawid Sześciło – doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Autor i współautor ponad stu publikacji z zakresu prawa publicznego, zarządzania publicznego oraz praw człowieka. Ekspert prawny organizacji pozarządowych, w tym Fundacji im. Stefana Batorego, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Forum Obywatelskiego Rozwoju.

Rafał Szymczak – współwłaściciel i członek zarządu firmy PR Profile. Współzałożyciel, wiceprezes (2001–2002) i prezes (2004–2005) Związku Firm Public Relations. Pracował także m.in. jako rzecznik prasowy oraz doradca ministra pracy i polityki socjalnej (1992–1994).

Filip Zagórski – adiunkt na Wydziale Podstawowych Problemów Techniki Politechniki Wrocławskiej. Zajmuje się problemem głosowania przez Internet, stworzył służący do tego program „Remotegrity”.

Joanna Załuska – dyrektorka programu „Masz Głos, Masz Wybór” w Fundacji im. Stefana Batorego, koordynowała jego 11 edycji. Między 2001 a 2007 ekspertka programu RITA Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. W latach 1989–1990 pracowniczka Komisji Samorządu Terytorialnego w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie. Absolwentka Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego.

Rafał Matyja (wystąpienie)

Po wyborach pojawiły się informacje o ich wynikach (i przebiegu) oraz liczne interpretacje sytuacji, która powstanie po zakończeniu procesu wyborczego (oczywiście czeka nas jeszcze druga tura wyborów, która zdecyduje o tym, kto będzie rządził w wielu miastach). Chcemy zaproponować rozmowę o wyborach z nieco innej perspektywy. 

Relacja z debaty [PDF 510 KB]

Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”, członek Zarządu Fundacji Batorego. Członek władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP. Działacz Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności, gdzie pełnił m.in. funkcję sekretarza generalnego.

Jarosław Flis (ur. 1967) – socjolog, dr. Wykładowca na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Komentator polityczny. Współpracuje z „Tygodnikiem Powszechnym”. Publikował w „Dzienniku. Polska. Europa. Świat”, „Gazecie Wyborczej”, „Polska. The Times” i „Rzeczpospolitej”. Wydał: Obywatel, biznes, władza. Powiązania międzysektorowe w Małopolsce (1999), Samorządowe public relations (2007).

Maciej Gdula (ur. 1977) – socjolog, publicysta. Pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Członek „Krytyki Politycznej”. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce Politycznej”, „Kulturze i Społeczeństwie”, „Rzeczpospolitej”. Wydał Trzy dyskursy miłosne (2009), Style życia i porządek klasowy w Polsce (red. z Przemysławem Sadurą, 2012), Oprogramowanie rzeczywistości społecznej (red. z Lechem M. Nijakowskim, 2014).

Anna Materska-Sosnowska – politolog, dr. Adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Wykładowca Podyplomowego Studium Zagadnień Legislacyjnych Wydziału Prawa i Administracji UW. Sekretarz naukowy olimpiady wiedzy o Polsce i świecie współczesnym. Zajmuje się prawem konstytucyjnym, systemami partyjnymi oraz polską sceną polityczną. Wydała m.in.: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej – dostosowanie syndykatu władzy do zasad demokracji parlamentarnej (2006), Polskie wybory 1991-2011 (red. z Tomaszem Słomką, 2011), Konstytucja, wybory, partie (red. z Krzysztofem Urbaniakiem, 2013).

Rafał Matyja (ur. 1967) – politolog i publicysta, dr. Wykładowca w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Współzałożyciel Forum Prawicy Demokratycznej, a następnie Koalicji Republikańskiej, Partii Konserwatywnej i Koalicji Konserwatywnej. W latach 1992–1993 jako sekretarz Biura Programowego Rządu w Urzędzie Rady Ministrów odpowiadał m.in. za pisanie przemówień premier Hanny Suchockiej. W 1993 roku sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W latach 1997–2001 współpracował z Michałem Kuleszą – pełnomocnikiem rządu Jerzego Buzka ds. reformy administracji publicznej. Od 2000 roku pracownik, a w latach 2003-2007 prodziekan Wydziału Studiów Politycznych WSB-NLU. W latach 1997-2000 redaktor naczelny „Kwartalnika Konserwatywnego”. Publikował m.in. w „Dzienniku. Polska. Europa. Świat”, „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej”, „Życiu Warszawy”. Wydał m.in.: Równi równiejsi (z Kazimierzem Michałem Ujazdowskim, 1993), Państwowość PRL w polskiej refleksji politycznej lat 1956-1980 (2007), Konserwatyzm po komunizmie (2009), Państwo czyli kłopot (2009), Rywalizacja polityczna w Polsce (2013), Polska elita polityczna 2013 (2014).

Spotkanie poprowadził Aleksandr Smolar (prezes Fundacji Batorego).

W ostatnim czasie zaostrzył się spór wokół relacji państwo – Kościół katolicki (zapłodnienie pozaorganiczne, związki partnerskie, Golgota Picnic, warszawska Tęcza). Ma on wymiar aksjologiczny, prawny – w tym konstytucyjny – polityczny, oraz kulturowy. Nie jest on nowy. Nie mniej głośne były spory o miejsce Kościoła w nowej Polsce w pierwszych latach III RP, o jego wpływ na politykę i funkcjonowanie państwa, o powrót religii do szkół, aborcję, o oddawanie Kościołowi własności bez ogólnych uregulowań dotyczących reprywatyzacji, o przywileje medialne, wreszcie o konkordat. Ogólnie powiedzieć można, że była to faza wymazywania dziedzictwa PRL. W obecnej fazie konfliktów widać, jak się zdaje, że mamy do czynienia z reakcją Kościoła na procesy sekularyzacyjne i modernizacyjne w polskim społeczeństwie. W każdym razie, na pewno warto podjąć dyskusję nad ogólnymi i specyficznymi przyczynami nowej fali konfliktów i rzeczywistym zagrożeniem dla świeckości państwa. Przede wszystkim zaś spojrzeć na ten spór szerzej: jako na przejaw walki o granice suwerenności wspólnoty demokratycznej, granice pluralizmu, prawa Kościoła do narzucania swojej wizji moralności prywatnej. Jeszcze jeden istotny wymiar koniecznej refleksji dotyczy relacji demokracji i wartości, na jakich się opiera. Czy państwo może być neutralne aksjologicznie? Czy liberalna demokracja jest rzeczywiście neutralna? Gdzie można szukać wartości wspierających zarazem demokrację i integralność wspólnoty? Jakie jest tu miejsce religii i dominującego u nas Kościoła katolickiego?

Bogdan Szlachta (ur. 1959) – historyk myśli politycznej, prof. dr hab., kierownik Katedry Filozofii Polityki w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Wykładowca Akademii Ignatianum w Krakowie. Redaktor naczelny kwartalnika „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ”. Od 2008 roku dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ. Członek Ośrodka Myśli Politycznej. Wydał m.in. Konserwatyzm. Z dziejów tradycji myślenia o polityce (Warszawa 1998), Z dziejów polskiego konserwatyzmu (2000), Wokół katolickiej myśli politycznej (Kraków 2007), Szkice o konserwatyzmie (2008), Faktyczność. Normatywność. Wielokulturowość (Kraków 2012).

Magdalena Środa (ur. 1957) – teoretyczka etyki, filozofka, publicystka, prof. dr hab. Wykładowczyni w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini Polskiej Akademii Nauk. W latach 2004-2005 pełnomocniczka rządu ds. równego statusu kobiet i mężczyzn. Członkini rady programowej Kongresu Kobiet. Stała felietonistka „Gazety Wyborczej”. Wydała m.in. Indywidualizm i jego krytycy. Współczesne spory między liberałami, komunitarianami i feministkami na temat podmiotu, wspólnoty i płci (2003), Kobiety i władza (2009), Etyka dla myślących (2011), Ta straszna Środa? Z Magdaleną Środą rozmawia Aleksandra Pawlicka (2011), Kobiety i władza (2012),

ks. Alfred Wierzbicki (ur. 1957) – filozof, dr hab., poeta. Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Od 1998 roku zastępca dyrektora Instytutu Jana Pawła II KUL, a od 2006 roku dyrektor Instytutu. Redaktor naczelny kwartalnika „Ethos”. Prorektor Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Lublinie. Dyrektor Studium Formacji Kapłańskiej Archidiecezji Lubelskiej. Wikariusz biskupi do spraw kultury. Od 2006 roku członek Komitetu Dialogu z Judaizmem Konferencji Episkopatu Polski. W latach 2004-2007 dyrektor Archidiecezjalnego Muzeum Sztuki Religijnej w Lublinie. Autor filmów dokumentalnych o tematyce religijnej i kulturalnej. Wydał m.in. The Ethics of Struggle for Liberation. Towards a Personalistic Interpretation of the Principle of non-violence (1992), Polska Jana Pawła II (2011), Filozofia a totalitaryzm. Augusta Del Nocego interpretacja kryzysu moderny (2005).

SESJA II

Radykalna krytyka transformacji jako procesu politycznego – Ryszard Bugaj,  Marek A. Cichocki, Ludwik Dorn, Agnieszka Holland, Marcin Kula, Jerzy Szacki

SESJA III

Radykalna krytyka transformacji gospodarczej i społecznej – Andrzej Leder, Andrzej Szahaj, Karolina Wigura, Jacek Żakowski

prowadzenie konferencji: Aleksander Smolar

Spotkanie towarzyszyło obchodom 25-lecia Fundacji.

Po 1989 roku podstawy ustrojowe RP nigdy nie były poddawane krytyce. Przy nieco odmiennych interpretacjach akceptowano suwerenny charakter państwa, ład demokratyczny i rynkową organizację gospodarki. Nie były kwestionowane ani granice RP, ani też zasady przynależności do wspólnoty politycznej obywateli RP. Równocześnie, niemal od początku, toczyły się burzliwe dyskusje na temat kształtu państwa i jego polityki, często prowadzące do daleko idącej polaryzacji politycznej.

Znajdujemy się w centrum obchodów rocznicy przemian 1989 roku. Postanowiliśmy ją uczcić we właściwy nam sposób. Nie dokonując kolejnego bilansu wielkich dokonań – o których skądinąd jesteśmy przekonani – lecz proponując zbiorową refleksję nad trzema zasadniczymi typami krytyki III RP, ich źródłami i aktualnością.

 

Kościół katolicki a wspólnota demokratyczna – krytyka podejmowana zarówno przez czołowe postaci Kościoła instytucjonalnego i przez świeckich związanych ze środowiskami prawicowymi czy konserwatywnymi, jak i przez przedstawicieli laickiej inteligencji i partie lewicowe. Tutaj podstawowym problemem była i pozostaje kwestia autonomii sfery publicznej – w tym przede wszystkim polityki – w stosunku do doktryny wiary i norm etycznych określonych przez religię katolicką. Chodziło tu zarówno o podstawowe zasady doktrynalne, jak i konkretne decyzje Episkopatu czy pojedynczych biskupów. Konflikty te dotyczyły spraw tak ważnych, jak nauka religii w szkołach, dopuszczalność aborcji, kwestia związków partnerskich, zapłodnienia pozaustrojowego, problemu zdeterminowania biologicznego i religijnego czy też kulturowego i historycznego specyfiki roli kobiety i mężczyzny w życiu społecznym (kwestia gender). Przedmiotem ostrych konfliktów były podejmowane próby cenzurowania myśli i sztuki. Abstrahując od konkretnych problemów będących przedmiotem często zażartych konfliktów politycznych – chodzi też o problem wyższego rzędu: na ile wspólnota polityczna ma nad sobą jakąkolwiek władzę, na ile zaś jest w pełni suwerenna. Nie jest to oczywiście tylko polski problem.

Radykalna krytyka transformacji jako procesu politycznego – krytyka, w przeważającym stopniu prawicowa, dotyczyła sposobu powołania do życia nowej Polski i tego różnorakich konsekwencji. Chodzi tu o cały zestaw problemów związanych z pokojowym przekazaniem władzy w następstwie „okrągłego stołu” , braku wyrazistego aktu zerwania z poprzednim ustrojem i potępienia komunistycznego systemu władzy oraz rozliczeń z ludźmi starego ustroju. Podnoszono problem „kapitalizmu nomenklaturowego” – przejmowania własności przez osoby uprzywilejowane w czasach PRL – roli „układów”, nieformalnych wpływów czy wręcz dominacji starych elit politycznych, gospodarczych i służb specjalnych. O związki z tymi siłami oskarżano umiarkowane elity „solidarnościowe”, które dominowały w podjętych negocjacjach „okrągłego stołu” oraz w czasach ustrojowej transformacji. Odpowiedzią na ten „grzech pierworodny” miało być dokończenie rewolucji przez IV RP.

Radykalna krytyka transformacji gospodarczej i społecznej. Od początku naszych przemian pojawiały się głosy krytyczne wobec wybranego modelu czy tempa przemian. W ostatnich latach krytyka ta nasiliła się. Młodzi autorzy, ale także ludzie reprezentujący starsze pokolenia stawiają pod znakiem zapytania „neoliberalny” model przemian, wskazując na ich brutalność, doktrynerstwo i społeczną niesprawiedliwość. „Gazeta Wyborcza”, która kiedyś odgrywała niezwykle istotną rolę w promowaniu przemian – włącznie z popularyzowaniem przyjętego modelu zmian gospodarczych i społecznych – dzisiaj staje się czołowym pismem, na którego łamach poddaje się owe przemiany radykalnej krytyce. Bardzo słaba politycznie lewica zaczyna odgrywać istotną rolę w debatach publicznych – częściowo przenosząc idee spopularyzowane na Zachodzie w latach kryzysu – radykalizując krytykę wobec dawno dokonanych przemian.

Tadeusz Bartoś (ur. 1967) − filozof i teolog, publicysta, dr hab., profesor nadzwyczajny Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Komentator życia Kościoła katolickiego. Publikuje m.in. na łamach Gazety Wyborczej, Tygodnika Powszechnego, Dziennika i Znaku. Wydał m.in. Wolność, równość, katolicyzm (2007), Kościół a teologia dwudziestego wieku (2008), Jan Paweł II. Analiza krytyczna (2008) i razem z Agatą Bielik-Robson: Kłopot z chrześcijaństwem. Wieczne gnicie, apokaliptyczny ogień, praca (2013).

Ryszard Bugaj (ur. 1944) – ekonomista, polityk, dr hab. Pracownik Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN. Działacz opozycji demokratycznej przed 1989 rokiem oraz „Solidarności”. W stanie wojennym internowany. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W latach 1989–1997 poseł na Sejm RP. W latach 1992–1998 przewodniczący Unii Pracy, obecnie ponownie członek UP i przewodniczący Rady Politycznej. Publikuje m.in. w „Rzeczpospolitej”.

Marek A. Cichocki (ur. 1966) – germanista, filozof, historyk idei politycznych, publicysta, dr. Od 2001 roku adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW. W latach 2000–2003 dyrektor programowy Centrum Stosunków Międzynarodowych. Od 2003 roku wydawca i redaktor naczelny rocznika „Teologia Polityczna”. Od 2004 roku dyrektor programowy Centrum Europejskiego Natolin i redaktor naczelny pisma „Nowa Europa. Przegląd Natoliński”. Od stycznia 2007 roku z Dariuszem Gawinem i Dariuszem Karłowiczem prowadzi w TVP Kultura program Trzeci punkt widzenia. W latach 2007-2010 doradca społeczny prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Ludwik Dorn (ur. 1954) – polityk, socjolog i publicysta. Poseł na Sejm RP. Działacz Komitetu Obrony Robotników, a następnie „Solidarności”. Pracownik Ośrodka Badań Społecznych NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Redaktor podziemnego „Głosu”. Współzałożyciel i od 1992 roku wiceprezes Porozumienia Centrum. Współzałożyciel i w latach 2001-2007 wiceprezes Prawa i Sprawiedliwości. w 2010 roku członek Polski Plus. W latach 2011-2014 członek Solidarnej Polski. Od 1997 roku poseł. W 2007 roku marszałek Sejmu. W latach 2005-2007 wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji.

Agnieszka Holland (ur. 1948) – reżyserka filmowa i teatralna, scenarzystka. Przewodnicząca zarządu Europejskiej Akademii Filmowej w Berlinie. W latach 1972–1981 członek Zespołu Realizatorów Filmowych „X” kierowanego przez Andrzeja Wajdę. Od 1981 roku pracuje za granicą. Członkini Europejskiej Akademii Filmowej. Od roku 2008 prezydent Polskiej Akademii Filmowej. Autorka m.in. filmów: Aktorzy prowincjonalni (1978 – nagroda FIPRESCI), Gorączka (1980), Kobieta samotna (1981), Gorzkie żniwa (1985 – nominacja do Oscara), Europa, Europa (1990 – nominacja do Oscara), Olivier, Olivier (1991), Tajemniczy ogród (1993), Całkowite zaćmienie (1995), Plac Waszyngtona (1997), Trzeci cud (1999), Kopia mistrza (2006), W ciemności (2011 – nominacja do Oscara), Gorejący krzew (2013).

Dominika Kozłowska (ur. 1978) – filozofka, dr. Redaktor naczelna miesięcznika „Znak”. Współpracowniczka Instytutu Myśli Józefa Tischnera. Była redaktor naczelna pisma „Thinking in Values”.

Marcin Król (ur. 1944) – historyk idei, prof. dr hab. Wykładowca Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego. Założyciel i wieloletni redaktor naczelny pisma „Res Publica”, a następnie „Res Publica Nowa”. Represjonowany po 1968 roku. Sygnatariusz „Listu 59” przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. Wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych. Uczestnik obrad okrągłego stołu. Wydał m.in.: Style politycznego myślenia (1978), Podróż romantyczna (1987), Słownik demokracji (1989), Romantyzm – piekło czy niebo Polaków (1998), Patriotyzm przyszłości (2004), Bezradność liberałów. Myśl liberalna wobec konfliktu i wojny (2005), Filozofia polityczna (2008), Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna (2008), Czego nas uczy Leszek Kołakowski (2010).

Marcin Kula (ur. 1943) – historyk, prof. dr hab. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Leona Koźmińskiego. Specjalizacja historia społeczna. Autor wielu publikacji poświęconych historii Polski i Ameryki Łacińskiej, a także zagadnieniu pamięci historycznej. Członek Polskiego Pen-Clubu, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Towarzystwa Polsko-Brazylijskiego. Jeden z założycieli i członek władz Stowarzyszenia Archiwum Solidarności.

Andrzej Leder (ur. 1960) − filozof kultury, psychoterapeuta, prof. dr hab. Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie oraz Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1992-2012 członek zespołu czasopisma „Res Publica Nowa”, pisał m.in. do „Ozonu”. Autor książek: Przemiana mitów, czyli życie w epoce schyłku. Zbiór esejów (1997), Nieświadomość jako pustka (2001), Nauka Freuda w epoce Sein und Zeit (2007) oraz Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej (2014).

Michał Łuczewski (ur. 1978) – socjolog, dr. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Wydał m.in. : Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej (2013).

Jerzy Szacki (ur. 1929) – socjolog i historyk idei, prof. dr hab. Emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. W latach 1967-1968 prodziekan Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1981-1983 dziekan Wydziału Filozofii i Socjologii UW. W latach 1968-1999 kierował Zakładem Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii UW. Członek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, w latach 1972-1976 jego przewodniczący. W latach 1978-1982 uczestnik Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”. Ostatnio wydał: Kontrrewolucyjne paradoksy (2012).

Andrzej Szahaj (ur. 1958) – filozof, prof. dr hab. Wykładowca na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 1997 roku kierownik Zakładu Filozofii Współczesnej. Zajmuje się głównie filozofią kultury oraz filozofią polityki. Członek Komitetu Nauk Filozoficznych Polskiej Akademii Nauk oraz Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk. Autor ponad stu publikacji naukowych, m.in. Jednostka czy wspólnota? Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska” (2000), E Pluribus Unum? Dylematy wielokulturowości i politycznej poprawności (2004), Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej (2008), Relatywizm i fundamentalizm oraz inne szkice z filozofii kultury i polityki (2008).

Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka, dr. Członkini redakcji Tygodnika Internetowego „Kultura Liberalna” (www.kulturaliberalna.pl) oraz Zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Europie” (dodatku do „Dziennika. Polska. Europa. Świat”), „Przeglądzie Politycznym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku”. Autorka książki Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011).

SESJA I

 

Strategie wyzwolenia, czyli jak zrzucić dyktaturę. Myślenie wewnątrz i na zewnątrz systemu

prowadzenie: Adam Michnik

Dariusz Gawin (wystąpienie wideo)

Karol Modzelewski (wystąpienie wideo)

Janusz Reykowski (wystąpienie wideo)

Jerzy Szacki (wystąpienie wideo)

Postawy i wybory mające na celu zmianę ustroju po jego fazie terrorystycznej. Próby zmian od wewnątrz w kierunku jego pewnej demokratyzacji i liberalizacji; rola rewizjonistów; program rewolucyjny Kuronia i Modzelewskiego, protesty w marcu’68, Rodzenie się opozycji demokratycznej, Solidarność i samoorganizowanie się społeczeństwa poza strukturami władzy.

SESJA II

Rewolucja i problem wierności i zdrady. W zderzeniu z rzeczywistością ujawniają się różnicę, pojawiają się podziały, napięcia i konflikty. Padają wzajemne oskarżenia o zdradę ze względu na wybory gospodarcze i polityczne, na stosunek do „Solidarności” i odchodzenia od niej elit, na stosunek do Kościoła katolickiego i jego aspiracji w życiu publicznym; ze względu na stosunek do lustracji i dekomunizacji; ze względu na zmianę położenia kobiet w życiu społecznym.

SESJA III

Zapis wideo trzeciej sesji

Mirosław Czech (wystąpienie wideo)
Kinga Dunin (wystąpienie wideo)
Andrzej Mencwel (wystąpienie wideo)
Andrzej Nowak (wystąpienie wideo)
Joanna Tokarska-Bakir (wystąpienie wideo)

Współczesność a zmiana spojrzenia na narodową przeszłość; wielkie debaty i rewizje historii. Mniejszości i stosunek do sąsiadów, zwłaszcza na Wschodzie, a przekształcanie polskiej tożsamości. Pytanie o nowy model polskości i polityka historyczna.

SESJA IV

Zapis wideo czwartej sesji

Dominika Kozłowska (wystąpienie wideo)
Piotr Laskowski (wystąpienie wideo)
Michał Łuczewski (wystąpienie wideo)
Michał Sutowski (wystąpienie wideo)
Karolina Wigura (wystąpienie wideo)

Stosunek ludzi pokolenia, które weszło w dorosłość po 1989 do III RP. Przede wszystkim do kształtów Rzeczpospolitej wznoszonej po 1989 i doświadczeń poprzedniego pokolenia. Ciągłość i nieciągłość przemian. Polskie wybory i doświadczenia innych.

Naszą konferencję poświęcamy pamięci wybitnego polityka, społecznika i przyjaciela organizatorów konferencji. Uznaliśmy, iż najlepszym sposobem uczczenia Jacka Kuronia będzie podjęcie ważnych dla niego tematów w gronie osób o różnych poglądach i reprezentujących różne pokolenia.

 

 

Materiały z konferencji ukazały się w tomie: Polskie Dylematy.W 80. rocznicę urodzin i 10. rocznicę śmierci Jacka Kuronia [PDF 215 KB]

Relacja z debaty [PDF 750 KB]

 

 

Sesja I. Strategia wyzwolenia, czyli jak zrzucić dyktaturę. Myślenie wewnątrz i na zewnątrz systemu

 

Jacek Kuroń miał ogromny wpływ na strategię walki z dyktaturą. Odcisnął piętno na opozycji demokratycznej i przyczynił się do zmiany sposobu myślenia polskiej lewicy dążącej do modyfikacji systemu. Bogdan Borusewicz podkreślił, że krótkie teksty polityczne Kuronia zawierały głęboko przemyślaną teorię. Najważniejszy był jego zdaniem tekst Opozycja polityczna w Polsce, wskazujący na strategię, która wyrażała się hasłem „Nie palcie komitetów, zakładajcie własne”. Według Dariusza Gawina Kuroń miał wpływ na sposób myślenia nie tylko polskiej lewicy, lecz lewicy XX wieku w ogóle. Idea samoorganizacji społecznej w naukach światowych to polski wątek odrodzenia projektu społeczeństwa obywatelskiego.

O siłach wewnątrz systemu, które dążyły do jego modyfikacji, mówił Janusz Reykowski. Byli to ludzie traktujący władze PRL jako swego rodzaju partnera, z którym się negocjuje, żeby poszerzać obszar swobody. „Idea Kuronia o komitetach, idea samoograniczającej się rewolucji, a wreszcie okrągły stół miały cechy gotowości do samoograniczenia i szukania innych niż konfrontacja sposobów rozwiązywania polskich problemów” – podkreślił. Prawdziwą siłą napędową radykalnych przemian był ruch Solidarności, ale siłom wewnątrzsystemowym można przypisać część zasług za przekształcenia, które umożliwiły w 1989 roku spotkanie dwóch stron. Jerzy Szacki dodał, że właśnie istnienie środowisk rewizjonistycznych decydowało o tym, że PRL była nie tylko okupacją, lecz także społeczeństwem ze znamionami autentyczności.

Współautor Listu otwartego do partii Karol Modzelewski podkreślił, że w liście nie było zapisanej strategii wyzwolenia. „Ze strategią mieliśmy natomiast do czynienia być może w czasie KOR-u” – ocenił. KOR próbował poszerzać przez fakty dokonane zasięg swobód obywatelskich. Podobna była strategia Solidarności w latach 1980–1981. Wyrok śmierci na ustrój podpisano dopiero w sierpniu, wraz z utworzeniem wielkiego ruchu robotniczego niezależnego od partii.

Sesja II. Wierność i zdrada po roku 1989: wobec dylematów moralnych, politycznych, ekonomicznych i społecznych czasu transformacji

 

W 1989 roku Jacek Kuroń, choć był wyznawcą idei samorządności pracowniczej, poparł plan liberalnych przemian rynkowych, gdyż sądził, że nie ma innego projektu, który wydobyłby Polskę z zapaści. Później uznał, że popełnił błąd, i próbował go naprawić, budując dialog społeczny. Jego dylemat pozostaje aktualny także w dzisiejszej Polsce. Elżbieta Ciżewska przypomniała, że Kuroń był zwolennikiem demokracji opartej na szerokim uczestnictwie. Mówiła o jegospotkaniach z chrześcijaństwem. „Dzisiaj nam bardzo brakuje takich spotkań, brakuje nam pełnego szacunku spotkania z naszą tradycją, kulturą, wyciągania z niej tego, co dobre” – oceniła. Według niej pozwoliliśmy, żeby rewolucja, rozumiana jako wielka przemiana, „utraciła swój duchowy wymiar, utraciła zmysł etyczny”.

Z kolei Juliusz Gardawski podkreślił, że gdy w 1989 roku pojawił się model reform Leszka Balcerowicza, Kuroń wsparł nurt liberalny. Potem uznał jednak, że stosowane rozwiązania szły za daleko, i zaczął budować dialog społeczny. To dzięki jego determinacji w dużym stopniu rozpoczęto negocjacje w sprawie paktu o przedsiębiorstwie państwowym, gdzie zapisano powołanie komisji trójstronnej.

Jerzy Hausner zaznaczył, że według Kuronia zasada pracowniczej partycypacji i pełny obieg informacji między zarządzanymi a zarządzającymi stanowią fundament demokratyzacji transformacji. Czuł się winny, że jako pierwszy minister pracy zrozumiał to za późno, i próbował naprawić błąd w pakcie o przedsiębiorstwie, który uważał ostatecznie za zbyt ostrożny. Według Hausnera to przykład odpowiedzialnego postępowania. Z kolei Adam Michnik potwierdził, że Jacek Kuroń pozostał wierny samorządności pracowniczej. Według niego w aksjologii polityka główne miejsce zajmowały egalitaryzm oraz wierność skrzywdzonym i poniżonym. Jak wskazał, wypełnieniem etyki odpowiedzialności był projekt „Nie palcie komitetów, zakładajcie własne”, czyli apel o jawne samoorganizowanie się, które przełamuje bariery strachu i bierności.

III. Wobec innych, wobec dyskryminacji: w poszukiwaniu nowej polskiej tożsamości

Jacek Kuroń miał ogromne zasługi w kwestiach mniejszości narodowych, ale stosunkowi do mniejszości w Polsce czy obliczom polskiej tożsamości i patriotyzmu można wiele zarzucić – mówili uczestnicy sesji. Mirosław Czech podkreślał, że według Kuronia polityce państwa wobec mniejszości powinno przyświecać założenie braku dyskryminacji, a nawet afirmacji mniejszości. Uważał, że bez przełamania poczucia krzywdy w stosunkach polsko-ukraińskich nie uda się zbudować trwałego fundamentu dla relacji dwustronnych. Zdaniem Czecha efektem działań Kuronia są pozytywne zmiany w tych stosunkach.

Kinga Dunin zajęła się kwestiami aktualnymi. Zauważyła, że w programie PiS wizja kultury polskiej jest oparta o idee martyrologiczne i ścisły związek z Kościołem katolickim, więc nie ma w niej miejsca np. dla mniejszości seksualnych. Dunin wytknęła „mainstreamowej” opinii publicznej brak reakcji na tę wizję. Andrzej Mencwel zwracał zaś uwagę na wielką dysproporcję w Polsce między honorowaniem „kanonu militarno-politycznego” a upamiętnianiem zasług w samoorganizacji społeczeństwa. Trzeba przebudować kanony edukacyjne w oparciu o to, co inspiruje do pracy społecznej – apelował.

Według Joanny Tokarskiej-Bakir Polska jest krajem „znormalizowanej dyskryminacji inności”. Za normatywne uznaje się to, co statystycznie przeważające: katolicyzm, heteroseksualność i rodzinę, a takie kategorie jak rasa czy gender zostają określone mianem „ideologicznych”. Jednocześnie np. na stadionach pojawiają się hasła świadczące o identyfikowaniu się ze sprawcami Holocaustu.

Z kolei Andrzej Nowak zaznaczył, że w naturze ludzkiej istnieje chęć obrony tożsamości zastanej i ściera się ona z pragnieniem zmiany, otwarcia na przyszłość. Wskazał, że Kuroń odnosił się krytycznie do polskiej tożsamości, mówił o Polakach, że nie dojrzeli do rachunku sumienia, bo ciąży na nich „kompleks ofiary”, który nie pozwala na uznanie, że strona polska była krzywdzicielem. Karolina Wigura zwróciła uwagę na rolę państwa we wspieraniu określonego rodzaju tożsamości.

IV. Dziedzictwo – następne pokolenie wobec dylematów III RP

 

Dziedzictwo Jacka Kuronia – zauważył Szymon Gutkowski – to dużo więcej niż postawa wobec dylematów III RP. Stosunek ludzi do kształtu państwa po 1989 roku można mierzyć np. niską frekwencją w wyborach czy dużą emigracją. Czy to przejaw nieakceptacji III RP czy też brak zainteresowania? – pytał. Dominika Kozłowska zaznaczyła zaś, że od końca lat 90. decyzje strategiczne były już podjęte i kolejne rządy kontynuowały kierunek transformacji. Problem zaczął się w ostatnich latach, gdy pojawiła się potrzeba nowej strategii. Obecnie tendencja do polaryzowania na dwa obozy jest bardzo silna, co definiuje politykę w kategoriach walki.

Piotr Laskowski zauważył, że projektem Kuronia było oddanie ludziom możliwości decydowania poprzez np. ruchy społeczne czy oddolne stowarzyszenia. Tego jednak nie udaje się osiągnąć i „w tym sensie kapitalizm jest morderczy”. Właśnie dlatego język Kuronia tak bardzo nie pasuje do rzeczywistości. Z kolei Michał Sutowski wyróżnił trzy wątki z poglądów Kuronia, których dziś brakuje. Po pierwsze, istotne jest napięcie między myśleniem teoretycznym a działaniem praktycznym, Kuroń bowiem sprawdzał teorie w działaniu. Po drugie, choć działał poprzez budowanie więzi, był gotów przeciwstawić się swojemu środowisku. W Polsce zaś politykę uprawia się w dużym stopniu na zasadach towarzyskich. Po trzecie, ważnym elementem poglądów Kuronia jest kwestia otwartości i dialogu.

Na brak rozsądnych diagnoz w Polsce wskazała Karolina Wigura. Według niej nastąpiła „abdykacja” starej inteligencji, panuje niezrozumienie między pokoleniami i brakuje wyartykułowania potrzeb najmłodszej generacji. Jej zdaniem przed Polską stoi pytanie, jak zbudować liberalizm po liberalizmie, a zasadniczym wyzwaniem są nierówności.

Podsumowując dyskusję, Szymon Gutkowski uznał, że zarówno konserwatyści, jak i liberałowie czy lewica odnajdują się w poglądach Kuronia. Dziś byłby on pomostem między młodym pokoleniem a rzeczywistością polityczną, natomiast wśród obecnych polityków nie ma takiego autorytetu ani takiego pomostu.

Bogdan Borusewicz (ur. 1949) – polityk, od 2005 roku marszałek Senatu RP. W latach PRL działacz opozycji demokratycznej. Członek Komitetu Obrony Robotników. W latach 1977-1978 współorganizator Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. W 1980 roku brał udział w przygotowywaniu strony organizacyjnej strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej i opracowywaniu postulatów strajkowych. Jeden z założycieli NSZZ „Solidarność”. W stanie wojennym ukrywał się i organizował struktury podziemne „Solidarności”. Był m.in. przewodniczącym zarządu Regionu Gdańskiego oraz wiceprzewodniczącym Komisji Krajowej. W 1986 został aresztowany i więziony do 1988 roku. W latach 1991-2001 poseł na Sejm RP. W latach 1997-2000 wiceminister spraw wewnętrznych.

Elżbieta Ciżewska (ur. 1979) — socjolożka, historyczka idei, dr, Adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980-1981 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej (2010). Publikowała m.in. w „Teologii Politycznej”, „Znaku”, „Res Publice Nowej” oraz w słowackim czasopiśmie „Impuls”. Związana m.in. z Instytutem Tertio Millennio oraz Centrum Myśli Jana Pawła II

Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”, członek Zarządu Fundacji Batorego. Członek władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993–2001 poseł na Sejm RP. Działacz Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności, gdzie pełnił m.in. funkcję sekretarza generalnego.

Kinga Dunin (ur. 1954) – socjolożka kultury, publicystka, krytyczka literacka, dr, Wykładowczyni na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Od 1977 roku współpracowniczka KOR oraz Niezależnej Oficyny Wydawniczej. Po roku 1989 współpracowała z ruchem feministycznym. Współzałożycielka Partii Zielonych. Członkini redakcji „Krytyki Politycznej”. Felietonistka „Wysokich Obcasów” (dodatku do „Gazety Wyborczej”). Ostatnio wydała Kochaj i rób (2012).

Juliusz Gardawski (ur. 1948) – socjolog, prof. dr hab. Kierownik Katedry Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Autor wielu badań i prac dotyczących robotników, instytucji pracowniczych, dialogu społecznego i związków zawodowych. Wydał m.in. Świadomość ekonomiczna w czasach przełomu (1992), Przyzwolenie ograniczone. Robotnicy wobec rynku i demokracji (1996), Powracająca klasa: sektor prywatny w III Rzeczypospolitej (2001).

Dariusz Gawin (ur. 1964) – historyk idei, filozof, prof. Od 1993 roku pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, obecnie kierownik Zakładu Społeczeństwa Obywatelskiego IFiS PAN. Od 2005 roku zastępca dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego. Członek kolegium redakcyjnego „Teologii Politycznej”. Jest członkiem Kolegium Historyczno-Programowego Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku, Rady Fundacji Szkoła Liderów oraz zarządu Fundacji Instytut Wolności. Publikował m.in. w „Przeglądzie Politycznym”, „Res Publice Nowej”, „Teologii Politycznej”, „Znaku”. Ostatnio wydał m.in. Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956-1976 (2013).

Szymon Gutkowski (ur. 1970) – menedżer, doradca d/s strategii i marketingu. Przewodniczący Stowarzyszenia Projekt: Polska. Członek Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Współwłaściciel i dyrektor generalny DDB (d. Corporate Profiles DDB). Realizował m.in. na zlecenie polskiego rządu duże projekty komunikacji społecznej: Program Powszechnej Prywatyzacji, Pakiet Czterech Reform Społecznych Jerzego Buzka, Reforma Ubezpieczeń Społecznych. W 1991 roku pracował w Sztabie Wyborczym Unii Demokratycznej Jacka Kuronia. Jeden z twórców kampanii przed referendum europejskim „Inicjatywa TAK w Referendum” oraz inicjatywy Razem ’89.

Jerzy Hausner (ur. w 1949) – ekonomista, prof. dr hab. Kierownik Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Członek Rady Polityki Pieniężnej. W latach 1994-1996 szef zespołu doradców wicepremiera ds. gospodarczych, w 1997 roku pełnomocnik rządu ds. reformy zabezpieczenia społecznego. W latach 1996-2001 członek Zespołu Doradców Ekonomicznych Prezydenta RP. W latach 2001-2005 poseł na Sejm RP. Od 2001 roku minister pracy i polityki społecznej, a w 2003 roku wicepremier oraz minister gospodarki, pracy i polityki społecznej.

Dominika Kozłowska (ur. 1978) – redaktorka naczelna miesięcznika „Znak”, filozofka, dr. Związana ze środowiskiem uczniów i przyjaciół ks. Józefa Tischnera skupionych wokół Instytutu Myśli Józefa Tischnera. Wcześniej była redaktorką naczelną „Thinking in Values”.

Piotr Laskowski (ur. 1976) – adiunkt w Zakładzie Filozofii i Bioetyki Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum. Współtwórca i pierwszy dyrektor Wielokulturowego Liceum Humanistycznego w Warszawie. Wykładał na Uniwersytecie Powszechnym w Teremiskach. Zajmuje się filozofią społeczną i polityczną XIX i XX wieku. Ostatnio wydał: Maszyny wojenne. Georges Sorel i strategie radykalnej filozofii politycznej (2011).

Michał Łuczewski (ur. 1978) – socjolog, dr. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Wydał m.in. : Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej (2013).

Andrzej Mencwel (ur. 1940) – historyk i krytyk literatury i kultury polskiej, antropolog kultury, eseista, publicysta, prof. dr hab. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1992 roku kierownik Katedry Kultury Polskiej UW, a następnie, w latach 1998–2005, dyrektor Instytutu Kultury Polskiej UW, obecnie przewodniczący Rady tego Instytutu. Ostatnio wydał m.in. No! Io non sono morto… Jak czytać Legendę Młodej Polski? (2001), Kaliningrad, moja miłość. Dwa pokrewne eseje podróżne (2003), Wyobraźnia antropologiczna (2006), Rodzinna Europa po raz pierwszy (2009).

Adam Michnik (ur. 1946) – historyk, dziennikarz. Redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”. Uczestnik wydarzeń marca’68. Aresztowany i skazany. Współtwórca Komitetu Obrony Robotników. Jeden z założycieli i wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych. W latach 1977–1989 redaktor i współpracownik niezależnych pism „Biuletynu Informacyjne”, „Zapisu” i „Krytyki”. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany, a następnie aresztowany. Zwolniony w 1984 roku. Od 1989 do 1991 poseł. Ostatnio wydał: Przeciw antysemityzmowi 1936-2009 (wybór, wstęp i oprac. 2010).

Karol Modzelewski (1937) – historyk, mediewista, prof. dr hab. W 1964 roku z Jackiem Kuroniem ogłosił List otwarty do Partii. Usunięty z PZPR i skazany na karę 3,5 roku pozbawienia wolności. Uczestnik wydarzeń marcowych’68. Ponownie uwięziony. Zwolniony w 1971 roku. W latach 1972–1983 pracownik Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN we Wrocławiu. Działacz „Solidarności”, członek m.in. Krajowej Komisji Porozumiewawczej. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany, a następnie aresztowany. W latach 1992–1994 pracownik Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1994 roku profesor w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. W okresie 1989–1991 senator RP. Ostatnio wydał: Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca (2013).

Andrzej Nowak (ur. 1960) – historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, prof. dr hab. Kierownik Pracowni Dziejów ZSRR i Europy Wschodniej Instytutu Historii PAN oraz Zakładu Historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Były redaktor naczelny dwumiesięcznika „Arcana”. Ostatnio opublikował: Ab Imperio: nowe spojrzenia na historię Europy Wschodniej (2004), Historie politycznych tradycji. Piłsudski, Putin i inni (2007), Strachy i Lachy. Przemiany polskiej pamięci (2012), Intelektualna historia III RP. Rozmowy z lat 1990-2012 (2013).

Janusz Reykowski (ur. 1929) – psycholog społeczny, prof. dr hab. W latach 1951-1980 pracownik Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1980 do 2002 roku dyrektor Instytutu Psychologii PAN. Od 1996 roku przewodniczący Rady Programowej w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Członek-korespondent Polskiej Akademii Nauk. Od 2003 roku prezydent Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Politycznej (International Society of Political Psychology). Uczestnik obrad Okrągłego Stołu – współprzewodniczący Stołu Politycznego ds. reform politycznych. W latach 1988-1990 członek Biura Politycznego KC PZPR.

Michał Sutowski (ur. 1985) – politolog, publicysta. Członek zespołu Krytyki Politycznej. Tłumacz. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce Politycznej”, „Rzeczpospolitej”. Współredaktor wyboru pism Jacka Kuronia. Ostatnio wydał Żyj i pozwól żyć (rozmowa z Agatą Bielik-Robson, 2012) oraz Wujec. Związki przyjacielskie (rozmowa z Ludwiką Wujec, 2014).

Jerzy Szacki (ur. 1929) – socjolog i historyk idei, prof. dr hab. Emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. W latach 1967-1968 prodziekan Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1981-1983 dziekan Wydziału Filozofii i Socjologii UW. W latach 1968-1999 kierował Zakładem Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii UW. Członek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, w latach 1972-1976 jego przewodniczący. W latach 1978-1982 uczestnik Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”. Ostatnio wydał: Kontrrewolucyjne paradoksy (2012).

Joanna Tokarska-Bakir (ur. 1958) – antropolożka kultury, eseistka, prof. dr hab. Pracowniczka Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Collegium Civitas. Wydała m. in. Wyzwolenie przez zmysły. Koncepcje soteriologii tybetańskiej (1997), Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych (2000), Rzeczy mgliste. Eseje i studia (2004), Legendy o krwi. Antropologia przesądu (2008), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946 (2012).

Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka. Członkini redakcji Tygodnika Internetowego „Kultura Liberalna” (www.kulturaliberalna.pl) oraz Zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Europie” (dodatku do „Dziennika. Polska. Europa. Świat”), „Przeglądzie Politycznym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku”. Autorka książki Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011).

Konferencja organizowana wspólnie z „Gazetą Wyborczą” i Krytyką Polityczną

          

Omówienie debaty [PDF 187 KB]
Relacja wideo ze spotkania

Krzysztof Czabański (ur. października 1948) – polityk, dziennikarz i publicysta, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego. Poseł na Sejm RP. W latach 1967-1981 reporter m.in. „Sztandarze Młodych”, „Literaturze” i „Kulturze”. W 1981 roku redaktor „Tygodnika Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego pisał w prasie podziemnej. Od 1989 roku zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność”, następnie redaktor naczelny „Expressu Wieczornego”. W 1992 prezes Polskiej Agencji Prasowej. W latach 1999-2000 prezes Polskiej Agencji Informacyjnej. Od 2006 do 2009 prezes Polskiego Radia.

Jarosław Gugała (ur. 1959) – dziennikarz i dyplomata, prezenter głównego wydania „Wydarzeń” w telewizji Polsat. Pełnił także funkcję dyrektora I programu Telewizji Polskiej oraz dyrektora Telewizyjnej Agencji Informacyjnej. W latach 1999-2003 ambasador RP w Urugwaju.

Prowadzenie: Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).

Uczestnicy: Adam Balcer (Kolegium Europy Wschodniej), Michał Baranowski (dyrektor warszawskiego oddziału German Marshall Fund), Bogumiła Berdychowska (kwartalnik „Więź”), Krzysztof Blusz (prezes demosEUROPA – Centrum Strategii Europejskiej), Michał Broniatowski (redaktor naczelny „Forbes”), Piotr Buras (dyrektor warszawskiego biura European Council on Foreign Relations), Marek A. Cichocki (Centrum Europejskie Natolin), Włodzimierz Cimoszewicz (były minister spraw zagranicznych), Jacek Czaputowicz (Instytut Europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego), Mirosław Czech („Gazeta Wyborcza”, członek zarządu Fundacji im. Stefana Batorego), Jarosław Giziński („Wprost”), Grzegorz Gromadzki (ekspert Fundacji im. Stefana Batorego), Tomasz Grzegorz Grosse (Instytut Europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Sobieskiego), Jerzy Haszczyński („Rzeczpospolita”), Marcin Kędzierski (Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego), Michał Kobosko (redaktor naczelny portalu Project Syndicate Polska, dyrektor polskiego biura Atlantic Council), Agnieszka Lichnerowicz (TOK FM), Agnieszka Magdziak-Miszewska (była ambasador RP w Izraelu), Bartłomiej E. Nowak (Akademia Finansów i Biznesu Vistula), Jerzy M. Nowak (Centrum Stosunków Międzynarodowych), Łukasz Pawłowski („Kultura Liberalna”), Jan Rokita (niezależny komentator), Radosław Sikorski (były minister spraw zagranicznych), Eugeniusz Smolar (Centrum Stosunków Międzynarodowych), Jacek Stawiski (TVN24 Biznes i Świat), Andrzej Towpik (dyplomata, były Stały Przedstawiciel RP przy ONZ), Paweł Wroński („Gazeta Wyborcza”), Marcin Zaborowski (wiceprezes Center for European Policy Analysis).

Omówienie debaty [PDF 214 KB]

W sytuacji powstałej po ostatnich wyborach parlamentarnych nasuwa się pytanie: czy polskie władze mają politykę zagraniczną. Szczątkowa obecność problematyki międzynarodowej w exposé premier Beaty Szydło i towarzyszące mu wystąpienie prezesa PiS-u Jarosława Kaczyńskiego mogłyby sugerować niskie jej ulokowanie na liście priorytetów partii rządzącej. Z kolei przeprowadzane zaś w Polsce radykalne zmiany, dotyczące m.in. Trybunału Konstytucyjnego, mediów publicznych, służby cywilnej, ale też język używany przez ludzi obozu rządzącego wobec krytyków wewnętrznych i zewnętrznych, wypowiedzi publiczne osób na szczytach władzy o dostępie Polski do broni nuklearnej czy o gotowości zaakceptowania dyskryminacji obywateli Polskich pracujących w Wielkiej Brytanii w przypadku poparcia przez Londyn postulatów dotyczących ulokowania baz NATO w Polsce – czyli wszystko to, co znacząco wpływa na percepcję Polski w Europie i w świecie – mają, jak się wydaje, charakter wyłącznie wewnętrzny. Wszystkie te fakty muszą skłaniać do zadania pytania: jaka jest polityka zagraniczna PiS-u, którego przywódcy, poddając ostrej krytyce politykę poprzedników, formułowali bardzo ambitne cele.

Dyskusja z udziałem Pawła Lisickiego (redaktor naczelny „Do Rzeczy”), Dominiki Kozłowskiej (redaktor naczelna „Znaku”), Zbigniewa Nosowskiego (redaktor naczelny „Więzi”) oraz Stanisława Obirka (Ośrodek Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego).

Spotkanie prowadził Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).

Omówienie debaty [PDF 520 KB]

Debata odbywała się w ramach cyklu spotkań Dziedziniec Dialogu. 

Obecnie – po wyborach prezydenckich i przed parlamentarnymi – przeżywamy czas gorących sporów co do charakteru naszej demokracji i jej zasad. Są wysuwane rozmaite postulaty, łącznie z projektami istotnych modyfikacji konstytucji. Najbardziej żarliwe spory dotyczą, jak się wydaje, miejsca i roli w Kościoła katolickiego.

Polska, jeżeli spojrzymy na miejsce Kościoła katolickiego, w Europie jest krajem wyjątkowym. Kościół ma swoje stanowisko w takich sprawach, jak konwencja antyprzemocowa, związki partnerskie, zapłodnienie in vitro, ustawa o uzgodnieniu płci i – co oczywiste – publicznie je głosi i trudno czynić z tego zarzut.

Natomiast innym, bardziej zasadniczym problemem jest spór wokół rozdziału Kościoła od państwa. Trwa konflikt wokół tego, w jaki sposób Kościół jest obecny w życiu publicznym. Jedni mówią o polityzacji Kościoła i klerykalizacji państwa. Inni uznają zaś ten rodzaj obecności Kościoła za coś oczywistego i pożądanego.

Spór ten przebiega w samym katolicyzmie. Świadczy o tym chociażby drastycznie różny stosunek większości przedstawicieli Kościoła instytucjonalnego do byłego i obecnego prezydenta: Bronisława Komorowskiego i Andrzeja Dudy, a tym samym do dwóch typów chrześcijańskiego zaangażowania w politykę, jaki oni reprezentują.

Dominika Kozłowska, Mateusz Burzyk, Przeciw polityce chrześcijańskiej