Działalność obywatelska w latach 2015–2023 to nie tylko kolejne mobilizacje przeciw działaniom władzy uznawanym za łamanie standardów demokratycznych, ale także budowanie kompetencji i odporności w czasie wielkich kryzysów: pandemii COVID-19 oraz migracji w ogromnym wymiarze wymuszonych pełnoskalową rosyjską inwazją na Ukrainę. Doświadczenia te – których kulminacją była rekordowa frekwencja w wyborach parlamentarnych 15 października 2023 roku – na wiele sposobów zmieniły i wzmocniły polskie społeczeństwo obywatelskie. Analiza autorstwa Paweł Marczewskiego, oparta na wywiadach z osobami obywatelsko zaangażowanymi i odwołująca się do danych z innych badań społecznych, pokazuje, na czym te zmiany polegają i jakie mogą być ich konsekwencje dla zaufania obywateli do państwa oraz ich gotowości do samoorganizacji w przyszłości.
Najważniejszą, zdaniem autora, zmianą są nowe płaszczyzny współpracy między oddolnie organizującymi się ludźmi a osobami zaangażowanymi w sposób bardziej sformalizowany, w ramach stowarzyszeń czy fundacji. Wykształciła się świadomość, że szereg tematów będących wcześniej przedmiotem zaangażowania różnych aktorów społeczeństwa obywatelskiego stanowi w rzeczywistości wspólną sprawę. Efektem było nawiązanie współpracy między organizacjami i inicjatywami, które nie miały wcześniej doświadczenia wspólnej pracy czy aktywności, a także pomiędzy doświadczonymi organizacjami a spontanicznymi inicjatywami obywateli. Nowością były także intensywna współpraca międzysektorowa, budowanie zaplecza eksperckiego oraz wykształcenie się nowego typu relacji między organizacjami a darczyńcami indywidualnymi.
Celem Programu Równych Praw jest podnoszenie świadomości na temat równości praw wszystkich obywatelek i obywateli oraz budowanie i wzmacnianie zdolności instytucjonalnych organizacji społecznych działających na rzecz upowszechniania i ochrony praw i wartości zapisanych w traktatach UE i w Karcie Praw Podstawowych. Oprócz dotacji (instytucjonalnych, projektowych, na wymianę doświadczeń, na pomoc doraźną) program oferować będzie szkolenia, webinaria, wizyty studyjne i spotkania sieciujące nakierowane na rozwój organizacji, podnoszenie wiedzy, wymianę doświadczeń i uczenie się od siebie.
Budżet programu na lata 2025-2027 wynosi 6,7 mln EUR.
Program Stronger Roots V4 prowadzony jest w konsorcjum 5 organizacji z czterech krajów wyszehradzkich: Fundacji Otwartego Społeczeństwa (lider konsorcjum) oraz Fundacji Glopolis z Czech, Fundacji NIOK z Węgier, Fundacji Społeczeństwa Obywatelskiego ze Słowacji i Fundacji im. Stefana Batorego. Program realizowany jest w oparciu o metodologię budowania bazy społecznej organizacji, łączącą elementy wsparcia finansowego, doradztwa i coachingu, sieciowania i wymiany doświadczeń.
W ramach programu wspierać będziemy organizacje społeczne działające na poziomie lokalnym, regionalnym i/lub krajowym w jednym z czterech obszarów istotnych dla podstawowych wartości UE ( wspieranie demokracji i praworządności, edukacja obywatelska, antydyskryminacyjna i medialna, prawa człowieka i włączenie społeczne, ochrona środowiska). W Polsce dotacje przyznawane będą organizacjom zajmujących się szeroko pojętą ochroną środowiska (ochrona przyrody, sprawiedliwość klimatyczna, działania edukacyjne dotyczące zmian klimatu i środowiska, adaptacja do zmian klimatycznych i łagodzenie ich skutków, itp.) oraz koalicjom i sieciom (platformy, organizacje parasolowe, federacje, koalicje formalne i nieformalne) działającym na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym na rzecz lepszej współpracy wewnątrzsektorowej i międzysektorowej, podnoszenia umiejętności komunikacyjnych i rzeczniczych, zwiększania zdolności sieciujących i poszerzania zasięgu swojego oddziaływania.
Budżet całego programu na lata 2025-2027 wynosi 5,66 mln EUR, z czego na działania w Polsce przeznaczonych jest 1,4 mln EUR.
Ogłoszenie konkursów dotacyjnych w obu programach planowane jest na wiosnę 2025.
Obecnie otwieramy nabór ekspertów i ekspertek do oceny wniosków w konkursach prowadzonych w programie Równych Praw.
Choć historie są indywidualne i charakterystyczne dla konkretnych miejsc, to już rozwiązania lokalnych problemów pozwalają na wyciągnięcie wniosków na temat metod wprowadzania zmian, wpływania na decyzje i sposób postępowania władz samorządowych. Dlatego „Atlas dobrych praktyk” to nie tylko historie, ale też poradnik.
Pod każdą z opowieści znajduje się segment „pytanie do eksperta”, w którym są odpowiedzi na pytania o to, co zrobić, aby skorzystać z inicjatywy lokalnej, jaki dokument określa podstawy działalności rady kobiet, jakie obowiązki ciążą na organizatorach pikników sąsiedzkich, co zrobić, gdy nie ma uchwały w sprawie konsultacji społecznych, choć jest obowiązkowa. Kwestie te wyjaśniają eksperci samorządowi i specjaliści partycypacji z organizacji partnerskich akcji Masz Głos, którzy współpracowali przy rozwiązywaniu problemów bohaterów poradnika. Dodatkowo są linki do materiałów uzupełniających. W końcowej części publikacji znajduje się indeks odnoszący się do narzędzi partycypacji, o których mowa w poszczególnych rozdziałach.
Co roku publikujemy Indeks Samorządności pokazujący relacje między władzami rządowymi i samorządowymi. Jednak samorząd to nie tylko lokalne władze. To również mieszkańcy, więc aby ocenić kondycję samorządności, warto przyjrzeć się także relacjom między władzami samorządowymi a mieszkańcami.
W maju 2024 roku – miesiąc po wyborach samorządowych – zorganizowaliśmy rozmowę w gronie ekspertów i praktyków partycypacji nt. stanu demokracji lokalnej. Punktem wyjścia do dyskusji był opublikowany w kwietniu 2024 raport Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku. Pokazał on, że mimo pewnych postępów partycypacja lokalna w Polsce nadal pozostaje na niskim poziomie. Władze lokalne często ograniczają się do najniższych szczebli partycypacji, koncentrując się głównie na informowaniu mieszkańców. Chociaż 100% gmin transmituje obrady sesji i prawie 100% umieszcza je w internecie, to tylko 60% gmin daje mieszkańcom możliwość występowania z inicjatywą uchwałodawczą, a co trzecia umożliwia realizację inicjatywy lokalnej.
Uczestnicy i uczestniczki seminarium wskazali kluczowe problemy i wyzwania dla zwiększania zaangażowania mieszkańców w życie lokalnych społeczności. Z pewnością partycypacja wymaga lepszego dotarcia z informacją do mieszkańców oraz edukacji urzędników, a także bardziej elastycznych i zrozumiałych narzędzi oraz stałego dialogu na poziomie jak najbardziej lokalnym.
