Tytułowa katastrofa to pierwsza wojna światowa, kryzys ekonomiczny, narodziny faszyzmu i nazizmu, wojna domowa w Hiszpanii, wreszcie druga wojna światowa. W tej katastrofie – która ma trzy podstawowe oblicza: wojny, ideologii i totalitaryzmu – źródła ma nasza pluralistyczna kultura polityczna, z jej przekonaniem o nienaruszalności pewnych przysługujących każdemu człowiekowi praw. Książka Jana Tokarskiego uświadamia, że w tym sensie ani wojna w Ukrainie i dokonywane przez Rosjan zbrodnie wojenne, ani groźba konfliktu nuklearnego, ani budowane w Moskwie czy Pekinie nowoczesne dyktatury nie są niczym nowym. W obliczu tych zagrożeń jest to przypomnienie ważne, bo w miarę jak przygasa pamięć o mrocznych źródłach, z których zrodził się nasz względnie wolny świat, słabnie również nasza zdolność do jego obrony.
Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, członek kapituły Nagrody im. Marcina Króla) w laudacji powiedział: „Jan Tokarski znakomicie pokazuje historię tego wybitnego grona intelektualistów i ich zasługi. Daje imponującą panoramę intelektualnych sporów dotyczących najważniejszych problemów dyskutowanych w trakcie dwóch kluczowych dziesięcioleci zimnej wojny. Jednak zimna wojna to zamknięty rozdział historii. Dlaczego zatem autor postanowił wydać ją dzisiaj? (…) Kluczem do zrozumienia tej decyzji jest gwałtowny powrót historii, którego doświadczamy w ostatnim dziesięcioleciu. Kolejne fale kryzysu w narastającym tempie uderzają w zachodnie demokracje niszcząc poczucie bezpieczeństwa zrodzone w 1989 roku. Jak pisze sam autor „owe turbulentne wydarzenia sprawiły, że ta zimnowojenna historia wydała mi się uderzająco aktualna”. Przełomowym momentem stała się oczywiście brutalna napaść putinowskiej Rosji na Ukrainę. Bucza, Irpień, Izium to rodzaj makabrycznej kalki. Skądś znamy tę erupcję nihilistycznej przemocy. Ten diabeł jest stary”.
„Jestem bardzo zaszczycony i poruszony tą Nagrodą – powiedział Jan Tokarski. – Chciałbym podziękować Fundacji Batorego za stworzenie tej nagrody, ale przede wszystkim, bo to jest moim zdaniem najważniejsze, całego procesu debat i rozmowy wokół książek. Uważam, że to jest bardzo potrzebna instytucja polskiego życia publicznego. Chciałbym podziękować autorom i autorkom pozostałych książek-finalistek. Pani Magdzie Szcześniak za pokazanie, że inna opowieść o Polsce Ludowej jest możliwa. Pani Renacie Lis za jej osobistą i odważną opowieść o doświadczeniu osób nienormatywnych w wolnej Polsce. Pani Annie Wojciuk i Panu Maciejowi Kisilowskiemu, którzy z wyjątkową wytrwałością badali przestrzeń możliwej umowy społecznej w naszym coraz bardziej rozwarstwionym społeczeństwie. Panu Jackowi Sokołowskiemu za pytanie o formę polskiej wspólnoty. (…) Mam wrażenie, chociaż są to bardzo różne książki, że uczestniczymy w pewnym wspólnym przedsięwzięciu. Tkamy tę najważniejszą – ale i najbardziej kruchą ze wszystkich – nić Logosu, która sprawia, że ludzie stają się społeczeństwem.”
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Czy Europa może umrzeć?” z udziałem Krzysztofa Pomiana – filozofa, historyka z Polskiej Akademii Umiejętności, Patrycji Sasnal – politolożki, filozofki, kierowniczki Biura Badań i Analiz Polskiego Instytut Studiów Międzynarodowych oraz Jana Tokarskiego. Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji i wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
W tegorocznym finale Nagrody im. Marcina Króla znalazły się także książki:
Umówmy się na Polskę, Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Znak, Kraków 2023
Moja ukochana i ja, Renata Lis, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Jacek K. Sokołowski, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2023
Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Magda Szcześniak, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Książki-finalistki wybrała Kapituła Nagrody im. Marcina Króla w składzie: dr hab. Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), prof. dr hab. Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. dr hab. Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie), prof. dr hab. Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król („Dwutygodnik”), prof. Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski („Więź”), prof. dr hab. Andrzej Rychard (przewodniczący Kapituły, Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie, przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak, Kraków).
fot. Krzysztof Pacholak
Ustanowiona w 2022 roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji i wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Książki-finalistki wybrała Kapituła Nagrody im. Marcina Króla w składzie: dr hab. Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), prof. dr hab. Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. dr hab. Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie), prof. dr hab. Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król („Dwutygodnik”), prof. Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski („Więź”), prof. dr hab. Andrzej Rychard (przewodniczący Kapituły, Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie, przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak, Kraków).
Książki-finalistki Nagrody im. Marcina Króla 2024:
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Umówmy się na Polskę, Znak, Kraków 2023
Umówmy się na Polskę to owoc wieloletnich badań nad ideą nowej umowy społecznej, która opiera się na decentralizacji władzy. Autorzy i autorki, którzy reprezentują różne nurty ideowe, od lewicy i liberałów po prawicę konserwatywną, proponują umowę na nowy, bardzo konkretny model ustrojowy zakładający decentralizację, partycypację i pluralizm. Jednocześnie ta ustrojowa propozycja przedstawiona jest w ciekawej, nietechnicznej formie, co sprawia, że do czynienia mamy ni mniej, ni więcej niż z wizją Polski przyszłości. Można się z tą wizją nie zgadzać (choć ma ona charakter otwarty i inkluzywny), ale trudno się do niej nie odnieść dyskutując o tym, jak przekształcić ustrój Polski, abyśmy mogli pomyślnie stawić czoła trwającemu już polikryzysowi.
Renata Lis,Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Książka Renaty Lis to esej autobiograficzny, który wpisuje osobiste, jednostkowe doświadczenie osoby „nienormatywnej” tożsamościowo w lokalny kontekst ostatniego półwiecza w sposób poruszający, a także bardzo złożony. Jest to chwytająca za serce historia miłości, ale zarazem opowieść o hierarchiach, wykluczeniach i zdobywaniu uznania, przez dziecko z klasy ludowo-średniej, o wyrąbywaniu sobie pozycji wśród kulturowych elit, a przede wszystkim o dojrzewaniu do upublicznienia własnego sposobu życia. Kontekstem tej lektury jest natomiast III Rzeczpospolita, która po ponad trzech dekadach istnienia wciąż tak bardzo wiele grup wyklucza nie tylko kulturowo, ale i prawnie.
Jacek K. Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2023
Transnaród to napisana z rozmachem analiza polskiego systemu politycznego i jego ewolucji na przestrzeni kilku ostatnich dekad. Autora interesuje nie tyle historia stricte polityczna, konkretne decyzje aktorów sceny politycznej, ile cały szeroki społeczny kontekst tych działań, co pozwala spojrzeć na obecną sytuację nie w kategoriach wydarzeń ostatniej dekady, ale w kategoriach długiego trwania, nawarstwiających się procesów i sieci powiązań. Lektura stawia pytania o kształt polskiej wspólnoty politycznej, o to, kim Polacy chcą i mogą się stać, o to, jakie państwo potrafią stworzyć, by zwrotnie ono tworzyło ich. Książka i jej tezy powinny stać się przedmiotem publicznej dyskusji, tym bardziej, że autor, nie stroniąc od własnych opinii, nie staje się zakładnikiem żadnego z głównych aktorów sceny politycznej
Magda Szcześniak, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Poruszeni to metodologicznie, ale i literacko świetne studium doświadczenia mobilności społecznej okresu PRL. Po II wojnie światowej miliony Polek i Polaków doświadczyły awansu społecznego, a procesy te nie zostały wcale „prześnione” – przeciwnie były elektryzującym tematem debaty publicznej. Magda Szcześniak swoją książką wpisuje się w nurt rozważań, który niektóre z kryzysów współczesności wiąże z postępującym od przełomu lat 80. i 90. zanikiem języka klasowego nie tylko w nauce, lecz także w życiu publicznym. Poruszeni przedstawiają historię awansu w socjalizmie i przemiany refleksji na jego temat z perspektywy historii emocji. To ważne w perspektywie potrzeby przywrócenia języka klasowego do interpretacji najnowszej historii Polski i debaty publicznej, co wydaje się koniecznym warunkiem próby zaprojektowania społeczeństwa dążącego do zminimalizowania nierówności klasowych.
Jan Tokarski, W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku, Znak, Kraków 2023
Jan Tokarski napisał genealogię intelektualną ważnego nurtu kultury europejskiej w drugiej połowie XX wieku. Tytułowa katastrofa to pierwsza wojna światowa, kryzys ekonomiczny, narodziny faszyzmu i nazizmu, wojna domowa w Hiszpanii, wreszcie druga wojna światowa. W tej katastrofie – która ma trzy podstawowe oblicza: wojny, ideologii i totalitaryzmu – źródła ma nasza pluralistyczna kultura polityczna, z jej przekonaniem o nienaruszalności pewnych przysługujących każdemu człowiekowi praw. Książka Jana Tokarskiego uświadamia, że w tym sensie ani wojna w Ukrainie i dokonywane przez Rosjan zbrodnie wojenne, ani groźba konfliktu nuklearnego, ani budowane w Moskwie czy Pekinie nowoczesne dyktatury nie są niczym nowym. W obliczu tych zagrożeń jest to przypomnienie ważne, bo w miarę jak przygasa pamięć o mrocznych źródłach, z których zrodził się nasz względnie wolny świat, słabnie również nasza zdolność do jego obrony.
Zgodnie z Regulaminem Nagrody im. Marcina Króla książki-finalistki zostały wybrane spośród tytułów nominowanych do Nagrody przez grono osób nominujących, zaproszonych przez Zarząd Fundacji Batorego. W gronie tym znaleźli się: dr Magdalena Baran (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Liberté!), Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego), dr hab. Monika Bobako (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr Elżbieta Ciżewska-Martyńska (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Ewa Domańska (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) dr hab. Michał Krzykawski (Uniwersytet Śląski w Katowicach), prof. dr hab. Małgorzata Kowalska (Uniwersytet w Białymstoku), Małgorzata Łukasiewicz (tłumaczka tekstów literackich i filozoficznych, eseistka, krytyczka literacka), Wojciech Przybylski (Res Publica Nowa), Michał Sutowski (Krytyka Polityczna), dr hab. Karolina Wigura (Uniwersytet Warszawski, Kultura Liberalna), dr hab. Artur Wołek (Akademia Ignatianum w Krakowie).
Do Nagrody zgłoszone zostały następujące książki wydane w 2023 roku:
Magdalena Chułek, Jak wytwarzany jest slums? Studium przypadku mieszkańców Kibery i Korogocho w Nairobi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Olga Drenda, Słowo humoru, Wydawnictwo Karakter,
Tadeusz Gadacz, Etyka dobromyślności, Wydawnictwo Stentor,
Jan Hartman, Zmierzch filozofii, Wydawnictwo Austeria,
Jerzy Hausner, Michał Krzykawski (red., praca zbiorowa), Gospodarka i entropia. Jak wyjść z polikryzysu?, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Maja Heban, Godność, proszę. O transpłciowości, gniewie i nadziei, Krytyka Polityczna,
Katarzyna Kasia, Grzegorz Markowski (wywiady), Siedem życzeń. Rozmowy o źródłach nadziei, Znak,
Anna Kiedrzynek, Choroba idzie ze mną. O psychiatrii poza szpitalem, Wydawnictwo Poznańskie,
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Umówmy się na Polskę, Znak,
Michał Kokot, Polska na podsłuchu. Jak Pegasus, najpotężniejszy szpieg w historii, zmienił się w narzędzie brudnej polityki, Wydawnictwo Agora,
Ryszard Koziołek, Czytać, dużo czytać, Wydawnictwo Czarne,
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy,
Andrzej Leder, Ekonomia to stan umysłu. Ćwiczenie z semantyki języków ekonomicznych, Krytyka Polityczna,
Renata Lis, Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie,
Michał Lubina, Chiński obwarzanek. Od Tajwanu po Tybet, czyli jak Chiny tworzą imperium, Wydawnictwo Szczeliny,
Grzegorz Ryś, Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. XV wieków trudnych relacji, Wydawnictwo WAM,
Jacek K. Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Ośrodek Myśli Polityczne,
Agata Szydłowska, Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u, Wydawnictwo Czarne,
Jan Tokarski, W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku, Znak,
Magda Szcześniak, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Krytyka Polityczna,
Marek Węcowski, Tu jest Grecja! Antyk na nasze czasy, Wydawnictwo Iskry,
Marcin Zaremba, Wielkie rozczarowanie. Geneza rewolucji Solidarności, Znak Horyzont.
Marcin Król (1944-2020) był filozofem polityki, historykiem idei oraz wieloletnim członkiem Rady Fundacji im. Stefana Batorego. Więcej o Nagrodzie im. Marcina Króla na stronie.
Anna Goc, autorka książki „Głusza” (Wydawnictwo Dowody, Warszawa 2022) portretującej złożoną i bogatą kulturę osób głuchych, otrzymała Nagrodę im. Beaty Pawlak 2023. Nagroda za materiał przybliżający inne kultury, religie i cywilizacje przyznawana jest corocznie z Funduszu im. Beaty Pawlak prowadzonego przez Fundację Batorego.
„Nagroda im. Beaty Pawlak jest nagrodą za opisywanie innych kultur i dlatego bardzo się cieszę, że głusi zostali zauważeni jako ludzie należący do innej kultury, ludzie posługujący się innym językiem i ludzie, którzy nie chcą naszej pomocy jako słyszących, ale chcą równych praw. (…) Myślę, że głusi bohaterki i bohaterowie „Głuszy” też się z niej ucieszą” – powiedziała Anna Goc odbierając Nagrodę.
„Głusza” to napisany z wielką wrażliwością reportaż o wyobcowaniu i wykluczeniu fundamentalnym, bo usuwającym poza zbiór wyznaczany przez arystotelesowską definicję człowieka jako zoon logon ekhon („istoty żywej zdolnej do mówienia”). „Czy ludzi można opuścić językowo? Nie dać im prawa do języka? Albo za wszelką cenę nakłaniać do nauczenia się języka, którym posługuje się większość, chociaż dla wielu z nich to zdanie niewykonalne?” – pyta autorka. Odpowiada na te pytania przedstawieniem sytuacji osób głuchych w Polsce. Pisze nie tylko historię przemocy, ale także historię emancypacji. Z wielkim szacunkiem i uważnością, na podstawie kilkudziesięciu opowieści autobiograficznych, portretuje złożoną i bogatą kulturę osób głuchych.
Do nagrody nominowani byli także: Sylwia Czubkowska za Chińczycy trzymają nas mocno. Pierwsze śledztwo o tym, jak Chiny kolonizują Europę, w tym Polskę (Znak Literanova, Kraków 2022), Agnieszka Kościańska i Michał Petryk za Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022), Małgorzata Nocuń za Miłość to cała moja wina. O kobietach byłego Związku Radzieckiego (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023) oraz Ewa Sapieżyńska za Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2023).
Nagroda ustanowiona została ostatnią wolą Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Przyznawana jest za materiał opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku. Laureatów wybiera Kapituła w składzie: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).
Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim Studenckim Komitecie Solidarności, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała podczas pobytu w Paryżu. Szukała odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się islamskie zamachy. Jeździła do krajów muzułmańskich. Poznając ich mieszkańców poznawała islamską cywilizację. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek – pisze Wojciech Załuska we wspomnieniu o Beacie Pawlak.
Więcej informacji o Nagrodzie im. Beaty Pawlak
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Reportaż w czasach postprawdy i dezinformacji”, którą poprowadziła red. Agnieszka Lichnerowicz (radio TOK FM). Z autorkami nominowanymi do Nagrody rozmawialiśmy o pisaniu w i o świecie, w którym dostęp do faktów oraz rozróżnienie miedzy nimi a fałszem, dezinformacją i wyrazem emocji staje się coraz trudniejsze.
W 2023 do nagrody nominowani zostali:
Sylwia Czubkowska za Chińczycy trzymają nas mocno. Pierwsze śledztwo o tym, jak Chiny kolonizują Europę, w tym Polskę (Znak Literanova, Kraków 2022),
Anna Goc za Głusza (Wydawnictwo Dowody, Warszawa 2022),
Agnieszka Kościańska i Michał Petryk za Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022),
Małgorzata Nocuń za Miłość to cała moja wina. O kobietach byłego Związku Radzieckiego (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023) oraz
Ewa Sapieżyńska za Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2023).
Laureata/tkę tegorocznej Nagrody poznamy 16 listopada o godz. 18.00 podczas uroczystości, którą transmitować będziemy na żywo na naszym profilu na Facebooku. Po ogłoszeniu Nagrody zapraszamy na debatę z udziałem autorów nominowanych książek, którą poprowadzi Agnieszka Lichnerowicz (radio TOK FM).
Zapraszamy do siedziby Fundacji Batorego przy ul. Sapieżyńskiej 10A w Warszawie. Obowiązuje rejestracja przez formularz zgłoszeniowy. Zapraszamy także do śledzenia transmisji online tłumaczonej na polski język migowy, która będzie dostępna na naszym profilu na Facebooku oraz na kanale YouTube.
Laureatów wybiera Kapituła w składzie: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).
Nagroda ustanowiona została ostatnią wolą Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Przyznawana jest za materiał opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku.
Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim Studenckim Komitecie Solidarności, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała podczas pobytu w Paryżu. Szukała odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się islamskie zamachy. Jeździła do krajów muzułmańskich. Poznając ich mieszkańców poznawała islamską cywilizację. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek – pisze Wojciech Załuska we wspomnieniu o Beacie Pawlak.
Anna Dąbrowska – działaczka na rzecz praw człowieka, animatorka społeczna, prezeska lubelskiego stowarzyszenia Homo Faber. Jedna z założycielek Grupy Granica działającej na polsko-białoruskiej granicy, autorka licznych tekstów i artykułów o tematyce migracyjnej.
Izabela Jaśkowiak – prezeska Romskiego Stowarzyszenia Oświatowego Harangos, członkini zespołu ekspertów działających na rzecz społeczności romskiej z Ukrainy, tłumaczka języka romani, asystentka socjalna.
Darin Loka – tłumacz języka arabskiego, sorani, kurmanji i angielskiego, wspierający osoby z doświadczeniem migracji. Zaangażowany w pomoc podczas kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej. Współzałożyciel Stowarzyszenia Mova – język bez barier. Przygotowywał posiłki dla osób przekraczających granice – polsko-białoruską i polsko-ukraińską.
Tomasz Musiuk – Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Hajnówce, doktor nauk medycznych, specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii. Wraz z zespołem lekarzy i personelu medycznego udziela pomocy osobom na granicy polsko-białoruskiej.
Tahmina Rajabova – mentorka kulturowa w Fundacji Ocalenie, tutorka dzieci i młodzieży. Tłumaczka języka tadżyckiego, dari, perskiego, rosyjskiego oraz angielskiego zaangażowana w działania na rzecz wspierania osób z doświadczeniem migracji i uchodźstwa. Koordynatorka projektów wspierających edukację dzieci uchodźczych oraz ich rodziców i nauczycieli.
Nazwisko Laureata/ki Nagrody wynoszącej 30 tys. zł – ufundowanej przez rodzinę zmarłej w 2020 roku Olgi Kersten-Matwin, psycholożki i psychoterapeutki, specjalizującej się w pomocy osobom z doświadczeniem traumy i stresu pourazowego – zostanie ogłoszone 17 września 2023 podczas uroczystego wręczenia Nagrody.
Więcej o Funduszu im. Olgi Kersten-Matwin na stronie.
Nagroda dla autora wynosi 50 000 zł. Serdecznie gratulujemy!
Słowo „ludobójstwo” jeszcze niedawno nie istniało w żadnym języku. Zaproponował je polski prawnik Rafał Lemkin, najpierw w wersji angielskiej jako genocide. Pojęcie to miało wyrażać treści, które zawierała już jego wcześniejsza propozycja zdefiniowania „zbrodni barbarzyństwa” – ale bezprecedensowy charakter niemieckich zbrodni wymagał nowego słowa. Dziś jako pierwsza na forum międzynarodowym użyła tego określenia w odniesieniu do rosyjskiej agresji na Ukrainę Eva-Maria Liimets, szefowa MSZ Estonii. Ale ekspertom – jak pisze Gebert – wciąż daleko do jednomyślności.
Monumentalne Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło są opisaniem dziejów ludobójstwa obejmujących ostatnie 120 lat – przy czym aż trzy z opisywanych genocydów miały miejsce po uchwalonej w 1948 r. przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych „Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa”.
Konstanty Gebert nie koncentruje się wyłącznie na omówieniu kontekstu historyczno-politycznego ludobójstwa. Przechodzi od wymordowania przez cesarskie Niemcy rdzennych mieszkańców Namibii, przez dokonane przez Turków ludobójstwo Ormian, zbrodnie popełnione w Kambodży Czerwonych Khmerów oraz w Rwandzie i w byłej Jugosławii, aż po dokonujące się dzisiaj w Chinach wyniszczanie Ujgurów czy (w posłowiu do nowego wydania) zbrodnie w Buczy. Przedstawia także aurę społeczno-psychologiczną, która doprowadza do przestępstw. Cytuje liczne źródła (publikowane i archiwalne) oraz wywiady. Przybliża sylwetki głównych architektów ludobójstwa, jego bezpośrednich sprawców oraz ofiar. Szuka źródeł zła.
Konstanty Gebert jest pisarzem, dziennikarzem, publicystą i tłumaczą. Stały współpracownik „Kultury Liberalnej”. Był dyrektorem Warszawskiego Biura ECFR – Europejskiej Rady Polityki Zagranicznej oraz współpracownikiem „Gazety Wyborczej”. Założyciel i były redaktor naczelny miesięcznika „Midrasz”.
Ustanowiona w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji i wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Książkę laureatkę wybrała Kapituła w składzie: Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza), Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król („Dwutygodnik”), Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski („Więź), Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak).
Do finału Nagrody nominowani byli także:
Joanna Erbel za Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze, Wydawnictwo Wysoki Zamek
Leszek Koczanowicz za Niedokończone polityki. Demokracja, populizm, autokracja, Wydawnictwo Pasaże
Marcin Napiórkowski za Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie
Grzegorz Piątek za Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Wydawnictwo W.A.B.
Fundusz im. Beaty Pawlak utworzono w 2003 roku z darowizny zapisanej w testamencie przez Beatę Pawlak – dziennikarkę i pisarkę, która 12 października 2002 roku zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali.
W książce „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło” (Wydawnictwo Agora) Konstanty Gebert analizuje ludobójstwa z ostatnich 120 lat, od wymordowania przez cesarskie Niemcy rdzennych mieszkańców Namibii, przez dokonane przez Turków ludobójstwo Ormian, zbrodnie popełnione w Kambodży Czerwonych Khmerów oraz w Rwandzie i w b. Jugosławii, aż po dokonujące się dzisiaj w Chinach wyniszczanie Ujgurów.
„Jak łatwo podnieść śmiercionośną rękę na sąsiada i współobywatela, gdy się uwierzy siejącej nienawiść nieufności, pogardzie i propagandzie ukutej przez ideologów niszczenia świata. (…) To książka napisana z potrzeby sumienia, sumienia ludzkiego i obywatelskiego w imię naprawiania świata. Jak pisze Konstanty Gebert: Zło, któremu się nie przeciwstawiamy, rozwija się szybko, a dobro samo się nie rozwinie, trzeba je pielić i hartować” – powiedział w czasie wręczania Nagrody Adam Szostkiewicz, przewodniczący Kapituły.
„Ogromnie się cieszę z tej nagrody także dlatego, że jest to moja druga nagroda dziennikarska. W 1986 roku od warszawskiego oddziału podziemnego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich dostałem Nagrodę im. Jerzego Zieleńskiego dla „młodego, obiecującego” i potem przez 36 lat żyłem w panice, że zawiodłem. Mam poczucie, że jednak się koledzy z SDP-u wtedy nie pomylili, a mnie spadł kamień z serca. I żałuję, że nie będę mógł się z Beatą Pawlak pokłócić o tę książkę” – mówił Konstanty Gebert odbierając Nagrodę.
Edwin Bendyk, prezes zarządu Fundacji im. Stefana Batorego
Joanna Szczepkowska, aktorka
Roman Kurkiewicz, dziennikarz
Adam Szostkiewicz, przewodniczący Kapituły
Konstanty Gebert, laureat Nagrody im. Beaty Pawlak 2022
Konstanty Gebert, autor książki „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło”, Wydawnictwo Agora
Debata „Wojna, która nas (nie) zmienia”
Uczestnicy debaty: Wojciech Rogacin, Katarzyna Surmiak-Domańska, Konstanty Gebert
Uczestnicy debaty: Konstanty Gebert, Ludwika Włodek, Edwin Bendyk
Nominowani do Nagrody im. Beaty Pawlak 2022 wraz z Edwinem Bendykiem
Do tegorocznej Nagrody im. Beaty Pawlak nominowani byli także:
Wojciech Rogacin, „Zełenski. Biografia”, która opisuje, jak z aktora i popularnego komika Wołodymyr Zełenski przeobraził się w prezydenta i szanowanego przywódcę swego kraju, wyd. Wielka Litera
Katarzyna Surmiak-Domańska, „Czystka”, która opowiada historię rodziny autorki i przedstawia życie na Kresach – od przedwojennej wielokulturowości, przez wojnę i rzeź wołyńsko-galicyjską, aż po zniszczenie tamtego świata, Wydawnictwo Czarne
Ilona Wiśniewska, „Migot. Z krańca Grenlandii”, opowieść o życiu w położonych najbardziej na północ osadach Grenlandii: Qaanaaq i Siorapaluk, Wydawnictwo Czarne
Ludwika Włodek, „Buntowniczki z Afganistanu”, która opowiada o walce Afganek o niezależność i o wysiłku, jaki musiały włożyć w to, aby stać się znanymi polityczkami, artystkami i działaczkami, Wydawnictwo W.A.B.
Nagroda im. Beaty Pawlak przyznawana jest za materiał opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku. Fundusz im. Beaty Pawlak utworzono w 2003 roku z darowizny zapisanej w testamencie przez Beatę Pawlak, zasilany jest z dochodów z inwestowania powierzonych środków oraz z darowizn osób prywatnych i wpłat 1% podatku dochodowego.