Celem międzynarodowego projektu, prowadzonego w latach 2013-2015 we współpracy z organizacjami z trzech krajów Partnerstwa Wschodniego: Armenii, Mołdawii i Ukrainy, jest poprawa skuteczności państwa i wzmocnienie roli obywateli w ograniczaniu konfliktu interesów w administracji publicznej.
Konflikt interesów pojawia się na styku sfery publicznej z prywatną. Nie zawsze przeradza się w korupcję, czy spektakularny skandal. Zawsze jednak wymaga kontroli – odpowiednich zabezpieczeń prawnych, kultury organizacyjnej i czujności obywateli – aby korupcji i skandalu uniknąć.
W ramach polskiej części projektu przygotowana została ekspertyza istniejących regulacji prawnych umożliwiających kontrolę i zapobieganie negatywnym skutkom konfliktu interesów w administracji rządowej oraz przeprowadzona została kompleksowa ocena jakości i praktyki stosowania standardów i regulacji przeciwdziałających zagrożeniu konfliktem interesów w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i w 17 ministerstwach. Podstawą do przygotowania oceny była: analiza norm etycznych, procedur i regulacji wewnętrznych wprowadzonych w badanych urzędach w celu zapobiegania konfliktowi interesów, pozyskanych w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej; badanie ankietowe urzędników administracji rządowej sprawdzające wiedzę i opinie słuchaczy szkoleń i kursów prowadzonych przez Krajową Szkołę Administracji Publicznej i Kancelarię Prezesa Rady Ministrów nt. występowania konfliktu interesów w polskich urzędach (123 odpowiedzi); 20 wywiadów z dyrektorami generalnymi i dyrektorami departamentów najbardziej narażonych na negatywne skutki konfliktu interesów; oraz 3 panele dyskusyjne z przedstawicielami administracji centralnej, organizacji pozarządowych oraz środowisk naukowych i eksperckich, poświęcone interpretacji uzyskanych danych i sformułowaniu rekomendacji kierunków zmian w zakresie zarządzania ryzykiem konfliktu interesów.
Monitoring wykazał szereg elementów wymagających naprawy, m.in. niejasności prawne wynikające z braku ustawowej definicji konfliktu interesów, niewykorzystywanie istniejących instrumentów prewencyjnych oraz nikłą wiedzę i świadomość problemu wśród urzędników, wskazującą na potrzebę działań edukacyjnych i szkoleniowych uwrażliwiających na kwestie konfliktu interesów w trakcie kursów przygotowawczych, a także przez cały okres pełnienia funkcji urzędnika.
Całość działań monitoringowych w Polsce wraz z wnioskami i rekomendacjami została podsumowana w raporcie „Konflikt interesów w polskiej administracji rządowej – prawo, praktyka, postawy urzędników”, prezentowanym 30 października 2014 na konferencji dla 60 przedstawicieli ministerstw, administracji centralnej, mediów, organizacji pozarządowych i ekspertów oraz „Konflikt interesów w polskiej administracji rządowej. Najważniejsze wnioski i rekomendacje”.
Badania prowadzone na poziomie centralnym uzupełnione zostały o monitoring konfliktu interesów w wybranych samorządach. To ostatnie zadanie przeprowadziły trzy lokalne organizacje pozarządowe specjalizujące się w monitorowaniu przejrzystości działania władz samorządowych, wybrane w trybie konkursowym. Działania prowadzone lokalnie w okresie od stycznia do maja 2015 obejmowały m.in. warsztaty dla radnych o konflikcie interesów, analizy i publikacje prezentujące ryzyko występowania konfliktu interesów w monitorowanych urzędach, produkcję i upowszechnianie materiałów informacyjnych i edukacyjnych o konflikcie interesów w postaci filmów i infografik. Półroczne projekty, poza podniesieniem świadomości problemu konfliktu interesów wśród mieszkańców i urzędników, przyniosły również konkretne efekty w postaci wprowadzenia rozwiązań instytucjonalnych takich jak zasada wyłączania się z głosowań w radzie gminy w sytuacji konfliktu interesów czy deklaracja powołania w urzędzie gminnym doradcy ds. etyki.
Wyniki monitoringu upowszechnialiśmy na: współorganizowanej z Ministerstwem Obrony Narodowej konferencji o polityce antykorupcyjnej (21 kwietnia 2015), podczas której pozytywnie oceniliśmy działania wewnątrzresortowego Biura Procedur Antykorupcyjnych; przygotowanym wspólnie z Instytutem Spraw Publicznych seminarium o lobbingu i konflikcie interesów w instytucjach publicznych, (12 czerwca 2015), poświęconym wpływowi konfliktu interesów na przejrzystość procesu legislacyjnego. Na obu spotkaniach doświadczenia międzynarodowe prezentowali eksperci Transparency International z Londynu i Berlina.
W ramach projektu opracowaliśmy również dwa narzędzia edukacyjne, które uwrażliwić mają urzędników administracji publicznej na sytuacje konfliktu interesów i związane z nimi zagrożenia: quiz online, opisujący przykłady konfliktu interesów występujących w pracy urzędników i sposoby prawidłowego (zgodnego z etyką urzędnika państwowego) zachowania się w tych sytuacjach oraz „Drogi postępowania w sytuacji konfliktu interesów. Mapa” – przewodnik po przepisach i zasadach etycznych, pomagających urzędnikom odnaleźć drogę postępowania w sytuacji konfliktu interesów. Oba narzędzia mogą być wykorzystywane jako materiał szkoleniowy dla adeptów studiów i kursów administracyjnych.
Efekty dwuletnich działań prowadzonych w ramach projektu przez wszystkich jego uczestników z krajów Partnerstwa Wschodniego i Polski zaprezentowane zostały 30 czerwca 2015 na seminarium podsumowującym z udziałem przedstawicieli Komisji Europejskiej, urzędników unijnych, dyplomatów i dziennikarzy w siedzibie Europejskiego Funduszu na Rzecz Demokracji w Brukseli.
Wnioski i rekomendacje z monitoringu znalazły odzwierciedlenie w „Rządowym programie przeciwdziałania korupcji na lata 2014-2019”, w którym zapowiedziano m.in. dokonanie przeglądu polityk resortowych pod kątem konfliktu interesów oraz wdrożenie edukacji antykorupcyjnej dla funkcjonariuszy publicznych, uwzględniającej kwestie konfliktu interesów. Chęć skorzystania z efektów projektu zadeklarowały m.in. Departament Służby Cywilnej KPRM, Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Krajowa Szkoła Administracji Publicznej.
Projekt finansowany był ze środków Komisji Europejskiej, i prowadzony w konsorcjum z mołdawskim Transparency International (lider projektu), Eurasia Partnership Foundation i Transparency International Anti-corruption Center z Armenii oraz TORO Creative Union i Ukrainian Institute for Public Policy z Ukrainy.
Projekt finansowany ze środków Komisji Europejskiej
