sesja I
Polityka jako wyzwanie
Ukraińska scena polityczna i możliwości sprawnego rządzenia. Problem legitymizacji obecnych władz. Rząd, opozycja i Majdan. Nieufność wobec polityki oraz polityków. Nowa konstytucja i problem sanacji polityki. Nowe prawo dotyczące partii politycznych i wyłanianie się nowych partii, w tym reprezentujących siły dotąd nieobecne w parlamencie. Radykalizm polityczny.
prowadzenie: Bogumiła Berdychowska (kwartalnik „Więź”)
sesja II
Gospodarka i państwo jako wyzwanie
Stan i podstawowe wyzwania stojące przed ukraińską gospodarką. Recesja, zadłużenie, uzależnienie ekonomiczne wobec Rosji. Problem korupcji i oligarchizacji gospodarki. Niezbędne reformy i ich koszty: polityczne i społeczne. Integracja z Unia Europejską a związki ekonomiczne z Rosją i innymi krajami WNP. Państwo i jego struktury po rządach Janukowycza. Funkcjonowanie instytucji publicznych, ich sprawność, problem przejrzystości i korupcji. Struktury siłowe. Wymiar sprawiedliwości. Władza centralna a regiony, problem decentralizacji a spoistość państwa.
wystąpienia:
Taras Kaczka (niezależny ekspert) wersja ukraińska
Iryna Kłymenko (Instytut Studiów Strategicznych „Nowa Ukraina”) wersja ukraińska
Ihor Koliuszko (Uniwersytet Narodowy Akademia Kijowsko-Mohylańska) wersja ukraińska
Ołeksandra Kużel (deputowana do Rady Najwyższej Ukrainy) wersja ukraińska
Marcin Święcicki (poseł na Sejm RP)
prowadzenie: Mirosław Czech (członek Zarządu Fundacji Batorego)
Spotkanie organizowane z Międzynarodową Fundacją Odrodzenia w Kijowie.
Spotkanie towarzyszyło obchodom 25-lecia Fundacji.
Relacja z debaty [PDF 640 KB]
Streszczenie:
Ukraina stoi obecnie wobec dwóch kluczowych problemów: agresji rosyjskiej na wschodzie kraju oraz konieczności przeprowadzenia reform – podkreślali uczestnicy pierwszej sesji, zatytułowanej „Polityka jako wyzwanie”. Przeszkodą w rozwiązaniu drugiej z tych kwestii jest parlament, którego skład nie odpowiada obecnemu rozkładowi sił politycznych w kraju.
Bogumiła Berdychowska podkreśliła, że z obecnym parlamentem Ukraina nie jest w stanie przejść procesu modernizacji, gdyż część polityków Partii Regionów, podobnie jak partii komunistycznej, „w gruncie rzeczy jest eksponentami interesów sąsiedniego państwa”. Zdaniem Wiktora Czumaka „dzisiaj parlament jest największym hamulcowym ukraińskiej polityki – to on nie pozwala ruszyć z miejsca jakiejkolwiek reformie: sądowniczej, antykorupcyjnej, ochrony prawa”. Koalicja rządząca ma tylko 168 deputowanych i nie dysponuje poparciem większości, która byłaby połączona programem. Według Andrija Szewczenki większość deputowanych, którzy wystąpili z Partii Regionów, „robi w parlamencie to, co wcześniej: za każde głosowanie próbują wyhandlować coś dla siebie, preferencje dla swojego biznesu, utrzymanie swoich ludzi na stanowiskach”. Dlatego zdaniem uczestników dyskusji potrzebne są wybory parlamentarne.
Odnosząc się do konfliktu na wschodzie Ukrainy, Czumak ocenił, że to wojna z systemem wartości, który wybrała Ukraina. Ołeh Medwediew zaznaczył jednak, że wydarzenia w tej części kraju były spowodowane także czynnikami wewnętrznymi. Za rządów Janukowycza bardzo pogorszyła się tam sytuacja gospodarcza, jest wysokie bezrobocie, a „miejscowe elementy stają się łatwą zdobyczą dla służb specjalnych Rosji i dla ruchów separatystycznych”. Medwediew stwierdził, że jednym z najpoważniejszych problemów jest to, z kim rządzący mogą tam prowadzić dialog. Stare miejscowe władze utraciły zaufanie mieszkańców, a separatyści także nie mogą być partnerami dialogu. Wyjściem mogłyby być wybory do obwodowych organów.
Obecnie trudno prognozować, czym zakończy się ten konflikt. Może dojść do jego rozszerzenia na inne regiony albo do przywrócenia w państwie stabilizacji. Ukraina powinna jednak nauczyć się istnieć w warunkach stałego zagrożenia agresją zewnętrzną. Kraj będzie musiał stworzyć nowoczesną armię i stanie przed koniecznością wydawania dużych środków na obronę, to zaś będzie wpływać na gospodarkę. Według Mirosława Czecha doprowadzenie do pokoju na wschodzie Ukrainy to problem nie tyle relacji tego kraju z Rosją, ile tego, do jakiego stopnia Zachód będzie akceptował politykę Putina.
Uczestnicy dyskusji wskazywali też na pozytywne aspekty obecnej sytuacji na Ukrainie, przede wszystkim na konsolidację społeczeństwa. Medwediew podkreślił, że m.in. dzięki agresji Putina znacznie wzrosło poparcie dla idei niepodległej Ukrainy. Powstało ponadto zjawisko rosyjskojęzycznego nacjonalizmu ukraińskiego, które obejmuje także wschód i południe kraju. Również Szewczenko za pozytywne zjawisko uznał dużą konsolidację społeczeństwa. Zaznaczył jednak, że „teraz będziemy świadkami walki Poroszenki z Poroszenką”, gdyż w jego życiorysie są rysy problematyczne: zmienianie partii czy niegotowość oddzielenia biznesu od polityki. Według komentatora jest duże prawdopodobieństwo, że „dostaniemy przejściowego prezydenta, który będzie jedną nogą w przeszłości, drugą w przyszłości”.
W drugiej sesji – „Gospodarka i państwo jako wyzwanie” – podkreślano, że przełamanie kryzysu na Ukrainie zależy od podjęcia szybkich działań w sferze decentralizacji, poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz walki z korupcją, przy jednoczesnym rozwiązaniu konfliktu na wschodzie. Scenariusz rozwoju wydarzeń nie jest bynajmniej jasny – mówili uczestnicy dyskusji.
Taras Kaczka zaznaczył, że rozwiązania wymaga kryzys związany z polityką regulacyjną państwa, gdyż działania korupcyjne są częścią ustawodawstwa. Ukraina musi też dokonać reorientacji swojego handlu zagranicznego, a w podstawowych sferach gospodarki zasadniczym partnerem handlu zagranicznego jest rynek rosyjski. Jego zdaniem pomoc państwa powinna polegać przede wszystkim na pokonywaniu problemów strukturalnych w środowisku regulacyjnym, a interwencja państwa powinna być jak najmniejsza.
Z kolei Ołeksandra Kużel wskazała na konieczność zadbania o klasę średnią, bo w sytuacji kryzysu Ukraina funkcjonuje właśnie dzięki niej. Tymczasem biznes jest niszczony przez brak praworządności i uczciwych sądów. Milicja, prokuratura i sądy to „trójkąt śmierci”, w którym przedsiębiorca nie ma szans. Ważnymi zadaniami są ponadto walka z korupcją i „reset władzy”, obejmujący także sędziów, milicjantów, prokuratorów, celników i urzędników podatkowych.
Iryna Kłymenko przedstawiła trzy możliwe scenariusze rozwoju sytuacji, wymodelowane przez Instytut Studiów Strategicznych „Nowa Ukraina”. Według niej najbardziej prawdopodobny to konserwatywna stabilizacja. Jeśli prezydentowi uda się zapobiec rozlaniu się konfliktu na inne tereny, jest nadzieja, że stopniowo udałoby się zmniejszać jego obszar, a jednocześnie odbudowywać instytucje władzy. Nie można jednak wykluczyć pesymistycznego scenariusza, czyli dalszego trwania kryzysu. Jeśli prezydent nie skonsoliduje wokół siebie elity politycznej, parlament nie będzie pracował, nie uda się wziąć pod kontrolę organów siłowych, a konflikt na wschodzie rozszerzy się, to wówczas nie może być mowy o przeprowadzeniu reform. Istnieje wreszcie scenariusz optymistyczny, ale niemal utopijny. Zgodnie z nim Ukraina nawiązałaby rzeczywistą współpracę z krajami UE i USA. Do tego konieczne jest potraktowanie Ukrainy przez Unię jako przyszłego członka.
Według Ihora Koliuszki pierwszym krokiem powinna być reforma decentralizacyjna. Konieczne są przy tym zmiany w konstytucji, gdyż zgodnie z nią organami wykonawczymi w rejonach i obwodach są państwowe administracje. Ponieważ wola rozwiązania tego problemu w obecnym parlamencie jest wątpliwa, sprawa reformy konstytucyjnej wiąże się ściśle z kwestią przedterminowych wyborów do parlamentu. Zreformowania wymaga również władza wykonawcza.
Natomiast Marcin Święcicki podkreślił, że Unia Europejska powinna udzielić mocniejszej odpowiedzi na rosyjską agresję, żeby „stworzyć zewnętrzną osłonę dla reform” na Ukrainie. Za najważniejsze uznał działania w sferze energetyki, m.in. ograniczenie zużycia energii i podniesienie taryf. Święcicki wyraził przekonanie, że jeśli Ukraina w pełni wdroży umowę stowarzyszeniową, trudno będzie odmówić jej członkostwa w UE.
Noty panelistów:
Bogumiła Berdychowska (ur. 1963) – publicystka, członkini redakcji kwartalnika „Więź”. Wcześniej kierowała Biurem ds. Mniejszości Narodowych w Ministerstwie Kultury i Sztuki, była zastępczynią dyrektora V Programu Polskiego Radia. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce” (Kijów), „Kulturze” (Paryż), „Rzeczpospolitej”, „Tygodniku Powszechnym”. Autorka licznych publikacji dotyczących Ukrainy.
Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”, członek Zarządu Fundacji Batorego. Członek władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP. Działacz Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności, gdzie pełnił m.in. funkcję sekretarza generalnego.
Wiktor Czumak (ur. 1958) – profesor nadzwyczajny, prawnik, ekspert ds. bezpieczeństwa. Autor wielu prac naukowych dotyczących obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego. W 1992-2004 pracownik Państwowej Służby Granicznej Ukrainy. Były dyrektor analiz polityki i bezpieczeństwa Międzynarodowego Centrum Studiów Politycznych. Od 2010 – dyrektor Instytutu Ukraińskiej Polityki Publicznej.
Taras Kaczka (ur. 1979) – niezależny ekspert w dziedzinie integracji europejskiej i międzynarodowego prawa handlowego. Były wicedyrektor departamentu dostosowania prawodawstwa w Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy i szef obsługi prawnej integracji europejskiej. Członek ukraińskiej delegacji do negocjacji w UE w sprawie umowy o stowarzyszeniu między Ukrainą a UE.
Iryna Kłymenko (ur. 1964) – główna doradczyni Instytutu Studiów Strategicznych „Nowa Ukraina”. Specjalizuje się w dziedzinie globalnej ekonomii i bezpieczeństwa ekonomicznego. Współautorka kilku monografii i około 100 raportów analitycznych i artykułów na tematy gospodarki światowej, makroekonomii i rozwoju biznesu.
Ihor Koliuszko (ur. 1965) – polityk i ekspert. Założyciel i prezes Centrum reform politycznych i prawnych. Ekspert w dziedzinie prawa publicznego, autor ponad 40 publikacji naukowych dotyczących zagadnień prawa publicznego. Szef Zakładu Nauk o Państwie i Prawie Wydziału Prawa Uniwersytetu Narodowego Akademia Kijowsko-Mohylańska.
Ołeksandra Kużel (ur. 1953) – ekonomistka, dr. Deputowana do Rady Najwyższej Ukrainy, gdzie jest szefową komisji przedsiębiorczości, polityki regulacyjnej i antymonopolowej. Laureatka wielu nagród za wkład w rozwój wolnej przedsiębiorczości, wolności gospodarczej i ożywienia społeczno-ekonomicznego społeczeństwa ukraińskiego. Prezes Centrum Analitycznego „Akademia”.
Ołeh Miedwiediew (ur. 1969) – „polittechnolog”, dziennikarz, członek rady miejskiej w Kijowie, współpracował m.in. z dziennikiem „Kommersant”, współtwórca kampanii wyborczej Zjednoczonej Opozycji, b. doradca premier Ukrainy Julii Tymoszenko.
Andrij Szewczenko (ur. 1976) – działacz polityczny i społeczny, dziennikarz, deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy. Był korespondentem Głosu Ameryki, Ukraine Network Broadcasting, pracował jako redaktor naczelny i prezenter wiadomości telewizji 5 Kanal, reżyser filmów dokumentalnych dot. sytuacji społecznej i politycznej Ukrainy.
