Wygrywanie wyborów to zadanie dla partii politycznych i związanych z nimi polityków, a wynik politycznej rywalizacji zależy od ich zdolności do pozyskiwania oraz przekonywania elektoratów. Gdy jednak stawką wyborczych rozstrzygnięć jest los samej demokracji i fundujących ją wartości potrzebna jest masowa mobilizacja społeczna, by skutecznie przeciwstawić się siłom antydemokratycznym. Ostatnie wybory parlamentarne w Polsce (2023) i we Francji (2024) pokazały, że bez zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i ruchów społecznych taka mobilizacja byłaby niemożliwa. Nie wszędzie jednak próby społecznej mobilizacji i zaangażowanie demokratycznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego przynoszą skutek.
- Od czego zależy powodzenie w działaniach mających na celu utrzymanie demokratycznego państwa prawa, demokratycznych instytucji, praw człowieka i obywatelskich wolności?
- Jak będzie się zmieniać polityczne znaczenie organizacji obywatelskich i ruchów społecznych oraz ich wpływ na kształtowanie rzeczywistości społeczno-politycznej?
- Co łączy doświadczenie społecznych mobilizacji w różnych krajach Europy?
- Czy możliwe i potrzebne są ponadnarodowe sojusze i współpraca?
- Jak wzmacniać podmiotowość i sprawczość społeczeństwa obywatelskiego?
Odpowiedzi na te pytania poszukiwaliśmy podczas konferencji Społeczeństwo w działaniu. Siła mobilizacji i samoorganizacji, organizowanej w rok po wyborach parlamentarnych 15 października 2023. Nie było to spotkanie podsumowujące pierwsze miesiące rządów Koalicji 15 Października, jego celem nie było także rozliczenie ośmiu lat rządów Zjednoczonej Prawicy. Przyjrzeliśmy się natomiast ewolucji i rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego w Polsce w ostatnich latach, jego przekształceniom w odpowiedzi na zamach na instytucje demokratycznego państwa prawa, na dążenie do zmiany ustroju metodami pozakonstytucyjnymi, na naruszanie praw człowieka czy na próby podporządkowania sfer kultury, edukacji i nauki ideologicznej kontroli przez partie władzy.
Opierając się na wynikach badań ilościowych i jakościowych pokazaliśmy, jak przekształcało się społeczeństwo obywatelskie w Polsce, stając się coraz silniejszym i coraz bardziej autonomicznym podmiotem życia publicznego. Podmiotem nie tylko zdolnym do przeciwstawianiu się antydemokratycznym praktykom władzy, ale także zdolnym do mobilizowania w czasie kryzysów, jak podczas pandemii COVID-19 i po inwazji Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. Doświadczenia polskie porównaliśmy także z doświadczeniem innych społeczeństw, zastanawiając się, jakie wyzwania i zadania stoją dziś przed społeczeństwem obywatelskim w wymiarze krajowym i europejskim.
PROGRAM KONFERENCJI:
1 sesja, godz. 11.00–12.15
Ewolucja, rozwój, konsolidacja. Jak zmieniało się społeczeństwo obywatelskie w Polsce w latach 2015–2024?
Prowadzenie: Anna Materska-Sosnowska (członkini Zarządu, Fundacja im. Stefana Batorego)
- Paweł Marczewski (Fundacja im. Stefana Batorego)
- Urszula Karaś (More in Common)
Komentarze:
- Roch Dunin-Wąsowicz (University College London)
- Elżbieta Korolczuk (Södertörn University)
———
2 sesja, godz. 12.30–14.00
Społeczeństwo obywatelskie wobec populizmu i zagrożenia autorytaryzmem. Doświadczenia europejskie
Prowadzenie: Edwin Bendyk (przewodniczący Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)
- Sarah Durieux (Multitudes Foundation)
- Jakub Karyś (Komitet Obrony Demokracji)
- Rasťo Kužel (Memo’98)
———
3 sesja, godz. 14.45–16.30
Wyzwania i zadania. Społeczeństwo obywatelskie po 15 października 2023
Prowadzenie: Ewa Kulik-Bielińska (dyrektorka Fundacji im. Stefana Batorego)
- Joanna Gzyra-Iskandar (Feminoteka)
- Agnieszka Kosowicz (Fundacja Polskie Forum Migracyjne)
- Dominika Lasota (Inicjatywa WSCHÓD)
- Kacper Nowicki (Fundacja Varia Posnania)
- Małgorzata Szuleka (Helsińska Fundacja Praw Człowieka)
Zapraszamy!
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Członek European Council on Foreign Relations. Prowadzi blog „Antymatrix”.
Roch Dunin-Wąsowicz – dr, adiunkt socjologii w UCL Social Research Institute (Wydział Edukacji i Społeczeństwa, University College London), współpracownik naukowy w Conflict and Civicness Research Group w LSE IDEAS oraz Fellow w Visegrad Insight. Jego obecne zainteresowania badawcze obejmują transnarodowych przedsiębiorców działających na rzecz celów obywatelskich w Ukrainie.
Sarah Durieux – aktywistka i organizatorka zaangażowana w największą inicjatywę społeczeństwa obywatelskiego związaną z przedterminowymi wyborami parlamentarnymi we Francji w 2024 r. Jest współdyrektorką Multitudes, europejskiej fundacji wspierającej politycznych twórców zmian działających na rzecz uczynienia polityki bardziej inkluzywną, pełną nadziei i ludzką. Przed dołączeniem do Multitudes, Sarah uruchomiła i prowadziła platformę mobilizacyjną dla 13 milionów członków Change.org we Francji i pomogła milionom Francuzów zmienić prawo, praktyki biznesowe i rozwinąć ruchy, które zmieniły dyskurs w kraju.
Joanna Gzyra-Iskandar – rzeczniczka Feminoteki, kulturoznawczyni, polonistka i feministka. Od 10 lat zawodowo zajmuje się PR-em i komunikacją, od 4 lat w organizacjach pozarządowych. Jako aktywistka działa w obszarach zwalczania przemocy ze względu na płeć, dostępu do bezpiecznej aborcji oraz praw osób LGBTQ+.
Urszula Karaś – badaczka w More in Common Polska. Jest absolwentką psychologii na Uniwersytecie Warszawskim ze specjalizacją w psychologii społecznej. Jej zainteresowania badawcze obejmują między innymi stosunek względem migrantów z różnych kręgów kulturowych, wpływ empatii oraz fundamentów moralnych na postawy względem przedstawicieli mniejszości oraz kwestię równość płci.
Kuba Karyś – Przewodniczący Komitetu Obrony Demokracji, dziennikarz (członek Towarzystwa Dziennikarskiego), publicysta, producent i reżyser TV, filmowiec. Wspaniała rodzina, dwa psy i dwa koty oraz walka o demokratyczną Polskę i budowę społeczeństwa obywatelskiego zajmują mu każdą wolną chwilę. Sprzeciw wobec łamania prawa, łamania Konstytucji stały się dla niego priorytetem i od dziewięciu lat jest wszędzie tam, gdzie trzeba zadbać o każdy, nawet najmniejszy skrawek wolności. Bo demokracja nie jest dana raz na zawsze. I wolność również, a świat trzeba wciąż przesuwać w dobrą stronę – choćby o milimetr. Bo „warto być przyzwoitym”.
Elżbieta Korolczuk – dr hab., prof. UW, jest socjolożką, pracuje na Uniwersytecie Södertörn w Sztokhomie i w Ośrodku Studiów Amerykańskich na Uniwersytecie Warszawskim. Bada ruchy społeczne, społeczeństwo obywatelskie, w tym ruchy anty-gender. Opublikowała dwie monografie, pięć tomów współautorskich i ponad 60 tekstów naukowych, które ukazały się czasopismach takich jak East European Politics and Societies, Social Politics czy Signs. Journal of Women in Culture and Society. W 2022 w wydawnictwie Routledge opublikowała z Agnieszką Graff książkę Anti-Gender Politics in the Populist Moment, za którą otrzymały nagrodę Bronisława Malinowskiego za wybitne osiągnięcie w naukach społecznych przyznaną przez Polish Institute of Arts and Sciences of America. Korolczuk jest też działaczką społeczną i komentatorką.
Agnieszka Kosowicz – założycielka i prezeska Fundacji Polskie Forum Migracyjne. Inicjatorka wielu projektów dotyczących integracji cudzoziemców i dialogu międzykulturowego m.in. projektu „Migroteka”, który wyposaża sieć polskich bibliotek w literaturę dotyczącą migracji, uchodźstwa i międzykulturowości. Autorka monografii „Working Together – 15 lat UNHCR w Polsce”, opisującej początki budowy systemu ochrony uchodźców w Polsce, współautorka licznych publikacji na temat cudzoziemców w Polsce. Przez ponad sześć lat prowadziła politykę informacyjną Przedstawicielstwa Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców w Polsce. Z wykształcenia – dziennikarka.
Ewa Kulik-Bielińska – dyrektorka Fundacji im. Stefana Batorego, działaczka opozycji demokratycznej i ruchu Solidarność w latach 70-tych i 80-tych, redaktorka pism opozycyjnych i związkowych, tłumaczka literatury amerykańskiej. Od 2000 roku zaangażowana w działania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania organizacji pozarządowych, rozwoju filantropii i aktywności obywatelskiej w Polsce i w Europie. Inicjatorka, społecznych akcji i kampanii m.in.: na rzecz liberalizacji ustawy o zbiórkach publicznych, prawa o fundacjach i o stowarzyszeniach, likwidacji barier w prowadzeniu działalności organizacji pozarządowych, ustanowienia unijnego instrumentu wspierania organizacji pozarządowych działających na rzecz upowszechniania praw i wartości (CERV), udziału organizacji pozarządowych w programowaniu i monitorowaniu funduszy unijnych i tworzeniu polityk publicznych. Autorka artykułów, stanowisk i opinii o stanie społeczeństwa obywatelskiego i filantropii, kondycji i warunkach prawnych, finansowych i praktycznych funkcjonowania organizacji obywatelskich. Laureatka Nagrody im. Pawła Włodkowica w 2018 r. za występowanie w obronie podstawowych wartości, Nagrody Peryklesa w 2019 r za działania na rzecz wolności i demokracji oraz Nagrody Obywatelskiej im. Henryka Wujca w 2023 roku za wsparcie dla osób działających na rzecz praw człowieka.
Rasťo Kužel – ekspert ds. mediów i wyborów z ponad 25-letnim międzynarodowym doświadczeniem, który prowadzi MEMO 98, organizację monitorującą media z dużym doświadczeniem w dostarczaniu analiz i pomocy technicznej interesariuszom związanym z wyborami. Rasťo pracował jako analityk, konsultant i trener, uczestnicząc w wielu misjach i projektach obserwacji wyborów. Jego zainteresowania dotyczą także problematyki dezinformacji oraz roli mediów społecznościowych podczas wyborów. Jest współautorem wydanego przez UNESCO praktycznego przewodnika „Elections in Digital Times” poświęconego Internetowi, mediom społecznościowym i sztucznej inteligencji.
Dominika Lasota – aktywistka, współzałożycielka inicjatywy WSCHÓD oraz członkini globalnego ruchu klimatycznego Fridays For Future. Walczy o uczciwą transformację polskiej gospodarki, tak by nikt nie musiał bać się ani końca świata, ani końca miesiąca. Była współtwórczynią najbardziej wpływowej kampanii profrekwencyjnej „Cicho Już Byłyśmy”, która poruszyła setki tysięcy dodatkowych wyborczyń w ostatnich wyborach parlamentarnych.
Paweł Marczewski – dr, socjolog, historyk idei, publicysta. Szef działu Obywatele w forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego, zajmuje się ruchami i organizacjami społecznymi oraz zagadnieniami sprawiedliwości społecznej.
Anna Materska-Sosnowska – członkini zarządu Fundacji Batorego, politolożka. Adiunkt w Katedrze Systemów Politycznych, Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego.
Kacper Nowicki – założyciel i Prezes Zarządu Fundacji Varia Posnania. Dawniej Przewodniczący Młodzieżowej Rady Miasta Poznania, współautor kilkudziesięciu polityk lokalnych i zmian prawnych w zakresie edukacji i partycypacji społecznej. Pracuje na rzecz budowania praworządności i równości w szkołach i społecznościach lokalnych.
Małgorzata Szuleka – adwokatka, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka od 2010 r. Koordynuje działania w zakresie monitoringu legislacji, rzecznictwa międzynarodowego i badań, m.in. w ramach współpracy z Agencją Praw Podstawowych UE. Zajmuje się w szczególności monitorowaniem stanu praworządności, niezależności sądów i sytuacji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i innych krajach Europy Środkowej. Autorka licznych raportów i analiz HFPC.
