Podczas dyskusji zaproszeni goście zastanawiali się, dlaczego niektóre reformy edukacyjne – na przykład wydłużenie obowiązku szkolnego – spotykają się z tak dużym sprzeciwem tych grup społecznych, które mogłyby na ich wprowadzeniu najbardziej skorzystać. Czy jest to problem złej komunikacji wprowadzających zmiany czy też błędnego rozpoznania rzeczywistych oczekiwań? W jaki sposób wprowadzać korzystne dla społeczeństwa rozwiązania tak, aby cele i korzyści płynące ze zmian były zrozumiałe?
Punktem wyjścia do rozmowy było przygotowane dla forumIdei Fundacji Batorego opracowanie dr. Przemysława Sadury (IS UW) „Polska szkoła reform? Czego możemy się nauczyć z nieudanych zmian sytemu edukacji?”, które miało swoją premierę podczas spotkania.
Naszymi gośćmi byli:
– Katarzyna Hall, działaczka oświatowa i była minister edukacji narodowej,
– Iga Kazimierczyk, prezeska Fundacji „Przestrzeń dla Edukacji” i dyrektorka Zespołu Szkół Lauder-Morasha,
– prof. Zbigniew Sawiński z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk,
– dr Przemysław Sadura z Instytutu Socjologii UW, współzałożyciel Fundacji Pole Dialogu.
Wprowadzenia do debaty: Agnieszka Chłoń-Domińczak (Instytut Statystyki i Demografii SGH), Stanisława Golinowska (Instytut Zdrowia Publicznego UJ), Jakub Sawulski (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) oraz Jerzy Wilkin (Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN)
Na spotkaniu przedstawiliśmy opracowanie Stanisławy Golinowskiej Modele polityki społecznej w Polsce i Europie na początku XXI wieku, które w przekrojowy sposób ukazuje kierunek polskiej polityki społecznej ostatnich lat na tle europejskich tendencji, dostarczając odpowiedzi na pytania, jak rozwiązania rządu Prawa i Sprawiedliwości, m.in. świadczenia w ramach programu Rodzina 500+ i cofnięcie reform edukacyjnych, mają się do rozwiązań funkcjonujących w innych krajach Europy.
Tezy
Po ostatnim globalnym kryzysie finansowym wieszczono zmierzch neoliberalizmu i renesans socjaldemokracji. Spodziewano się, że po spustoszeniu na rynkach finansowych i ogromnych kosztach społecznych, jakie poniesiono, by utrzymać na powierzchni kluczowe instytucje globalnej gospodarki, pojawią się populistyczne siły wrogie globalizacji i upatrujące tarczy przed nią w nacjonalizmie. Przemyślenie na nowo fundamentów państwa opiekuńczego, zarówno w jego zróżnicowanym wydaniu europejskim, jak w wersji przyjętej w polityce amerykańskiego New Dealu, miało stanowić zdaniem wielu konieczny krok mający uchronić światowe demokracje przed regresem.
Od wybuchu kryzysu finansowego minęła już dekada. Neoliberalny ład gospodarczy, określany przez rosnące nierówności, kwestionowanie zabezpieczeń społecznych i postępującą niepewność zatrudnienia, wcale nie odszedł w przeszłość. Tymczasem pomysły ożywienia demokracji socjalnej, by ocalić demokratyczne społeczeństwa przed populizmem i nacjonalizmem, pozostały w sferze życzeń. Partie socjaldemokratyczne albo zniknęły z krajowych scen politycznych, jak grecki PASOK czy holenderska PvdA, albo borykają się z poważnymi problemami ze zdefiniowaniem własnej tożsamości i zostały zmuszone do reagowania na posunięcia nadających kształtujących scenę polityczną rywali, jak francuscy Socjaliści czy niemiecka SPD. W tej sytuacji nie ma już powrotu do Trzeciej Drogi, ostatniej wielkiej idei, która wydawała się napędzać europejską socjaldemokrację, a nowa ideowa propozycja jakoś nie może się zmaterializować.
Jednocześnie nowa wizja państw opiekuńczego i solidarności społecznej wydaje się być potrzebna jeszcze bardziej, niż w momencie wybuchu kryzysu finansowego. Świat po krachu wydaje się być podzielony między coraz bardziej wymykające się kontroli społecznej siły gospodarcze i obiecujące łatwe rozwiązania złożonych problemów nacjonalistyczne siły polityczne. Z tej perspektywy brak lewicy w polskim parlamencie czy bóle, w jakich formują się w Polsce socjaldemokratyczne koalicje wyborcze, wydaje się być symptomem szerszego i poważniejszego problemu. Jego istotą jest pytanie o to, jakiego modelu społecznego i jakiego państwa opiekuńczego powinna chcieć dziś socjaldemokracja?
Dawne modele państwa opiekuńczego, oparte na fundamentach w postaci powszechnego, długoletniego zatrudnienia w jednej branży oraz na tradycyjnym modelu rodziny z kluczową rolą jej głównego żywiciela, nie przystają ani do ekonomicznej rzeczywistości europejskich państw, ani do życiowych aspiracji Europejczyków. Ze względu na polityczną presję nacjonalizmu i populizmu oraz poszerzające się wpływy pozbawionych demokratycznej kontroli instytucji finansowych zaproponowanie nowego modelu społecznego staje się zagadnieniem fundamentalnym – i to nie tylko dla socjaldemokracji, ale dla przetrwania demokracji w ogóle.
Słowa wstępne panelistów:
Noty panelistów:
Agnieszka Chłoń-Domińczak (ur. 1973) – ekonomistka, dr, związana z Instytutem Statystyki i Demografii SGH. W latach 2008-2009 podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, a wcześniej dyrektorem Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych w tym samym resorcie. W 2009 uhonorowana Nagrodą im. Andrzeja Bączkowskiego. Specjalizuje się w demografii, systemach emerytalnych, rynku pracy, polityce społecznej, zdrowia oraz edukacji.
Stanisława Golinowska (ur. 1947) – profesor nauk ekonomicznych, kieruje Zakładem Ekonomiki Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego Instytutu Zdrowia Publicznego UJ oraz Zakładem Polityki Społecznej Instytutu Pracy i Praw Socjalnych w Warszawie. Współzałożycielka i członek rady Fundacji Naukowej Center for Social and Economic Research. Specjalistka w dziedzinie polityki społecznej i rynku pracy.
Jakub Sawulski (ur. 1989) – ekonomista, asystent w Katedrze Finansów Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, gdzie obronił doktorat poświęcony efektywność inwestycji w badania i rozwój w Polsce na tle innych państw Unii Europejskiej. Zajmuje się kwestiami wydatkowania środków publicznych oraz analizą systemów podatkowych i systemów emerytalnych, a także polityką energetyczną państwa.
Jerzy Wilkin (ur. 1947) – profesor ekonomii, kierownik Zakładu Integracji Europejskiej Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Były dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Zajmuje się transformacją systemów społeczno-ekonomicznych, instytucjonalnymi uwarunkowaniami rozwoju, a także ekonomiczną rolą państwa i sektora publicznego.
Wprowadzenie: Michael Ignatieff (rektor Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie).
Prowadzenie dyskusji: Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Nota Biograficzna:
Michael Ignatieff – wykładowca akademicki, eseista oraz były polityk. Rektor Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego (Central European University) w Budapeszcie. Wykładał m.in. na uniwersytetach w Cambridge, Toronto i na Uniwersytecie Harvardzkim. Od 1985 współpracownik prasy brytyjskiej, w tym w latach 1989 – 1991 komentator „The Observer”. W latach 2000-2005 współpracownik „The New York Times Magazine”. W latach 2007-2011 przewodniczący Liberalnej Partii Kanady. Wydał m.in. Isaiah Berlin: A Life (1998), Human Rights as Politics and Idolatry (2001), True Patriot Love (2009), Fire and Ashes: Success and Failure in Politics (2013), The Ordinary Virtues: Moral Order in a Divided World (2017).
Polecamy rozmowy przeprowadzone z Michaelem Ignatieffem podczas jego pobytu w Warszawie:
Michael Ignatieff, Dorota Wysocka-Schnepf, Internet spowodował podzielenie odbiorców, każdy ma swoje fakty, swoją rzeczywistość, swoje źródła informacji, którym ufa, wyborcza.pl, 20.10.2017
Agnieszka Lichnerowicz, Czym jest liberalizm według Michaela Ignatieffa?, TOK.fm, 24.10.2017
Veronika Pehe, Leszek Jażdżewski, Agnieszka Rosner, Musimy bronić wolności, wyjść na ulicę i stać się częścią polityki, Krytyka Polityczna, 24.11.2017
Leszek Jażdżewski, Veronika Pehe, Agnieszka Rosner, Musimy bronić wolności, wyjść na ulicę i stać się częścią polityki, Res Publica Nowa, 24.11.2017
Leszek Jażdżewski, Veronika Pehe, Agnieszka Rosner, Historia to nie pieśń wolności, Liberte, 24.11.2017
Dyskusja z udziałem: Michała Łuczewskiego (Centrum Myśli Jana Pawła II), Pawła Machcewicza (współtwórca i były dyrektor Muzeum II Wojny Światowej), Andrzeja Nowaka (Instytut Historii PAN), Karoliny Wigury (Kultura Liberalna) i Anny Wolff-Powęskiej (Uniwersytet SWPS, filia w Poznaniu).
Prowadzenie: Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Tezy:
Punktem wyjścia do naszej dyskusji jest Muzeum II Wojny w Gdańsku. Nie chcemy jednak rozmawiać o przebiegu sporu, ani też omawiać szczegółów stałej ekspozycji. To kwestie niezmiernie istotne, wiele jednak o nich już powiedziano. Proponujemy zatem, by tematem dyskusji były wizje polskości i historii, które można odczytać z wystawy przygotowanej przez twórców Muzeum, a także inne wyobrażenia polskości i historii, zwłaszcza prezentowane przez krytyków gdańskiej placówki. Chcemy zapytać o główne linie ideowego sporu, zarówno te często podnoszone, jak spór między heroiczną wizją wojny, w której głównym bohaterem jest zbiorowość, a spojrzeniem z punktu widzenia ofiary, jak i te mniej dostrzegane. Uważamy bowiem, że konfliktu obóz rządowy-obrońcy Muzeum II Wojny nie można uznać za kolejną odsłonę wojny PO-PiS (chociaż niektórzy tak go traktują), a tym bardziej nie można go sprowadzić do kwestii personalnych. Wiąże się on raczej z coraz wyraźniej widzianym powrotem do wspólnotowości, do pytań o sposób definiowania tożsamości zbiorowej i indywidualnej oraz do idei państwa narodowego. Spojrzenie na spór o Muzeum II Wojny z takiej perspektywy nabiera innych znaczeń.
Omówienie debaty [PDF]
Zapis debaty ukazał się w Przeglądzie Politycznym (2017, nr 144)
Nagranie spotkania
Wypowiedź Michała Łuczewskiego
Wypowiedź Pawła Machcewicza
Wypowiedź Andrzeja Nowaka
Wypowiedź Karoliny Wigury
Wypowiedź Anny Wolff-Powęskiej
Przeprosiny Rafała Wnuka w związku z jego wypowiedzią podczas debaty [PDF]
Noty biograficzne
Michał Łuczewski (ur. 1978) – socjolog, dr. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Jego książka Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej otrzymała w 2013 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
Paweł Machcewicz (ur. 1966) – historyk, prof. dr hab. Współtwórca i do kwietnia 2017 dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku . Od roku 2000 do 2005 dyrektor Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. Od 1990 roku w Instytucie Studiów Politycznych PAN, w latach 2000–2006 wykładowca w Collegium Civitas, na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W latach 2008–2014 główny doradca premiera Donalda Tuska. Ostatnio wydał: Poland’s war on Radio Free Europe, 1950-1989 (2014).
Andrzej Nowak (ur. 1960) – historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, prof. dr hab. Kierownik Zakładu Historii Europy Wschodniej i Studiów nad Imperiami XIX i XX wieku Instytutu Historii PAN oraz Zakładu Historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Były redaktor naczelny dwumiesięcznika „Arcana”. W 2015 roku został członkiem Narodowej Rady Rozwoju powołanej przez prezydenta Andrzeja Dudę. Ostatnio wydał: Dzieje Polski. Od rozbicia do nowej Polski (2015), Historia i Polityka (2016) i Polskość jest przywilejem (2016).
Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka, dr. Członkini redakcji tygodnika internetowego „Kultura Liberalna”, była członkini zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Przeglądzie Politycznym” i „Tygodniku Powszechnym”. Jej książka Wina narodów otrzymała w 2012 roku Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera.
Anna Wolff-Powęska (ur. 1941) – historyczka idei, politolożka, prof. dr hab. Specjalistka w zakresie stosunków polsko-niemieckich. Wykłada w poznańskiej filii Uniwersytetu SWPS. W latach 1990-2004 dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Ostatnio wydała: Pamięć – Brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945–2010) (2011).
Polecamy także:
Piotr Kosiewski, Spór o Muzeum II Wojny jest kolejną odsłoną trwającej od lat wojny PO – PiS, wyborcza.pl
Marcin Kula, Piotr Majewski, Muzeum II Wojny Światowej – dwugłos, Muzealnictwo
Powrót do normalności. Paweł Machcewicz w rozmowie z Łukaszem Bertramem i Izą Mrzygłód, Kultura Liberalna
Byliśmy niewygodni dla PiS. Muzeum zaprzecza ich narracji [Rozmowa z Pawełem Machcewiczem], gazeta.pl
Kaja Puto, Nigdy więcej wojny, czyli złogi komunistycznej propagandy, Krytyka Polityczna
Michał Stankiewicz, Antywojenny przekaz Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Rzeczpospolita
Michał Sutowski, Agnieszka Wiśniewska, Muzeum refleksyjne, czyli sprzeczne z polską racją stanu, Krytyka Polityczna
Prof. Jan Żaryn odwiedził Muzeum II Wojny Światowej. Co zobaczył? Czy placówka wymaga zmian?, wpolityce.pl
Paneliści: Małgorzata Fuszara (dyrektor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Julia Kubisa (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Ewa Rumińska-Zimny (Szkoła Główna Handlowa), Ryszard Szarfenberg (Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego).
Prowadzenie: Aleksander Smolar (prezes Fundacji Batorego).
Tezy
Tłumy, które wyszły na ulice miast podczas „czarnego protestu” stały się symbolem sprzeciwu wobec tego, co powszechnie uznaje się za atak władzy na prawa kobiet. Rząd Prawa i Sprawiedliwości likwiduje standardy opieki okołoporodowej, zapowiadano wypowiedzenie konwencji Rady Europy o zwalczaniu przemocy wobec kobiet, zaś postulat usunięcia pigułki „dzień po” z listy leków wydawanych bez recepty uzyskał w kwietniu poparcie sejmowej Komisji Zdrowia. Program 500+ jest różnie oceniany. Jedni podkreślają, że dzięki jego wprowadzeniu poprawiła się sytuacja materialna kobiet. Inni zwracają uwagę, iż prowadzi on do „wypychania” kobiet z rynku pracy. Natomiast postulat ograniczenia prawa do aborcji jest popierany przez wpływową część obozu rządzącego.
Podczas naszej debaty chcemy jednak rozmawiać nie tylko na temat ostatnich wydarzeń. Chcielibyśmy prześledzić zmiany w sytuacji kobiet i wzorach kobiecości od czasów komunizmu do dziś. Jak wyglądała polityka władz w stosunku do Polek? Jakie prawa im przyznawano i jak wyglądała ich realizacja w praktyce? Jaki był ich status społeczny i ekonomiczny? Jak była i jest postrzegana rola i miejsce kobiet w społeczeństwie? Nie tylko przez władze, ale też przez Kościół katolicki oraz przez środowiska opiniotwórcze? Jakie wzorce kobiecości przekazywała i przekazuje kultura masowa, a jakie proponuje władza? Jakie propozycje wysuwa opozycja?
Nagranie spotkania
Wypowiedź Małgorzaty Fuszary
Wypowiedź Julii Kubisy
Wypowiedź Ryszarda Szarfenberga
Wypowiedź Ewy Rumińskiej-Zimny
Noty biograficzne
Małgorzata Fuszara (ur. 1951) – prawniczka i socjolożka, profesor nauk humanistycznych. Specjalistka w zakresie socjologii prawa, studiów kobiecych i gender studies, a także problematyki mniejszości narodowych. Dyrektor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 2014-2015 sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocniczka rządu ds. równego traktowania.
Julia Kubisa (ur. 1979) – socjolożka, dr, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Marie Curie Experienced Researcher na Wydziale Socjologii i Nauk o Pracy Uniwersytetu w Göteborgu. Publicystka w „Dzienniku Opinii Krytyki Politycznej”. Współzałożycielka Fundacji MaMa i członkini Porozumienia Kobiet 8 Marca.
Ewa Rumińska-Zimny (ur. 1946) – ekonomistka i specjalistka od gender studies. Ekspertka ONZ i UE ds. w zakresie roli kobiet w gospodarce. Inicjatorka paneuropejskich konferencji Kobiet Biznesu. Członkini zarządu Stowarzyszenia Kongres Kobiet, wykładowczyni Szkoły Głównej Handlowej i prezeska działającego przy tej uczelni Międzynarodowego Forum Kobiet Nauki i Biznesu.
Ryszard Szarfenberg (ur. 1966) – politolog, specjalista w zakresie polityki społecznej, ubóstwa i wykluczenia. Przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu. Członek Rady Naukowej Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego i zarządu Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego.
Zespół badawczy analizował m.in. z czym kojarzą się obywatelom władze samorządowe i jakie cechy odróżniają politykę samorządową od polityki krajowej, czy obywatele widzą historyczną ciągłość władz lokalnych, czy postrzegają samorząd terytorialny w Polsce jako jeden z owoców transformacji systemowej, czy poczucie przywiązania do miejsca zamieszkania, patriotyzm lokalny oraz zakorzenienie w sieciach rodzinnych i sąsiedzkich znajdują odbicie w stosunku do władz samorządowych, a także w jaki sposób obywatele odnoszą się do pomysłów na (re)centralizację – zmniejszenie uprawnień władz lokalnych lub zwiększenie kontroli rządu centralnego nad samorządami.
