- AktualnościAktualności
- Dotacje
- Akcje
- Idee
- Fundusze powierzoneFundusze powierzoneDowiedz się więcej o funduszach powierzonych
Samorządność jest jednym z największych sukcesów 30 lat polskiej demokracji. W kolejnych wyborach samorządowych odnotowuje się wysoką frekwencję, a władze samorządowe cieszą się ponad 60% zaufaniem.
Samorządy odgrywają kluczową rolę w rozwoju społecznym i mediowaniu sporów, a władza centralna coraz więcej zadań deleguje na lokalnych włodarzy. Z tych względów to właśnie w samorządach pokłada się nadzieję na rozwiązanie trapiących Polskę problemów: od deficytów systemu partyjnego przez polaryzację społeczną, po nierówny podział owoców wzrostu gospodarczego.
Tematem debaty były trzy koncepcje rozwoju i pogłębienia polskiej samorządności:
– projekt „Polski samorządów”, autorstwa eksperta Fundacji Batorego, dr hab. Dawida Sześciło i zespołu jego współpracowników,
– pomysł Zdecentralizowana Rzeczpospolita promowany przez Stowarzyszenie Inkubator Umowy Społecznej oraz
– postulat deglomeracji wysuwany przez Klub Jagielloński.
W debacie udział wzięli:
• dr hab. Dawid Sześciło (ekspert Fundacji Batorego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego)
• Piotr Trudnowski (Klub Jagielloński)
• dr hab. Anna Wojciuk (Stowarzyszenie Inkubator Umowy Społecznej, Instytut Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego)
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, dziennikarz, publicysta, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, członek Zarządu Fundacji Batorego.
Link do raportu: http://bit.ly/PolskaSamorządów
W dyskusji udział wzięli:
• Jerzy Buzek (były premier Polski, poseł do Parlamentu Europejskiego VI, VII i VIII kadencji),
• Beata Klimek (Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego Beata Klimek)
• Ewa Lieder (posłanka Nowoczesnej)
• Sędzia Jerzy Stępień (były prezes Trybunału Konstytucyjnego, współtwórca polskiego samorządu).
Spotkanie poprowadził Paweł Marczewski, socjolog, historyk idei, publicysta, szef działu Obywatele forumIdei Fundacji Batorego.
Wybory samorządowe 2018 roku pokazały, że proces tworzenia lokalnych miejskich wspólnot wkroczył w fazę dojrzałości. Mieszkańcy polskich miast pokazali swoją polityczną podmiotowość wybierając prezydentów i burmistrzów takich, jakich uznali za właściwych nie bacząc na próby zastraszenia i przekupstwa ze strony centralnych ośrodków władzy państwowej czy partyjnej. Jednocześnie krzepnie świadomość i podmiotowość struktur społeczeństwa obywatelskiego aktywnych w przestrzeni miast. Jednym z najciekawszych przejawów rosnącego upodmiotowienia lokalnych społeczności w Polsce jest fenomen ruchów miejskich. Zdołały one skutecznie wprowadzić do debaty o sprawach miejskich tematy, które jeszcze przed dekadą wydawały się egzotyczne i nierealne.
Jak projektować i zarządzać przyszłością polskich miast jako złożonych i różnorodnych wspólnot mieszkanek i mieszkańców? Jak w pełni wykorzystać kapitał polityczny władz miast rozpoczynających długą, pięcioletnią kadencję i potencjał podmiotowości mieszkanek i mieszkańców?
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, dziennikarz, publicysta, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, członek Zarządu Fundacji Batorego.
Nowa ustawa o dochodach samorządu wprowadza wiele ważnych i oczekiwanych rozwiązań: w szczególności należy podkreślić, że zwiększa dochody samorządów, obiecuje ich stabilizację i zmniejszenie uzależnienia od jednorazowych decyzji, wprowadza lepsze niż dotychczas szacowanie zróżnicowania potrzeb wydatkowych. Daje zatem szansę na uzyskanie dochodów adekwatnych do zadań samorządów, zarówno w wymiarze globalnym, jak i jednostkowym, oraz uwzględnia jednostki słabsze finansowo. Pozytywne jest również dążenie do stworzenia systemu, w którym dochody dają swobodę w decyzjach wydatkowych samorządów – spadnie udział dotacji w budżetach samorządów.
Jednak niektóre zapisy ustawy są problematyczne i będą wymagały dalszych analiz i zapewne korekt. W szczególności chodzi o wyliczenia szacowania potrzeb i zróżnicowania potrzeb wydatkowych, w tym zwłaszcza związanych z wydatkami oświatowymi. Dobrym punktem wyjścia do tych korekt byłoby szerokie udostępnienie analiz stanowiących podstawę wprowadzonych w ustawie wyliczeń – nie tylko ogólnych wniosków, ale też szczegółowych informacji o danych, które były ich podstawą: jakie konkretnie działy i rozdziały oraz paragrafy klasyfikacji budżetowej były brane w tych analizach pod uwagę.
Należy pamiętać, że nie da się opracować dobrego systemu dochodów bez jednoczesnej analizy regulacji związanych z zadaniami samorządów. Tego w aktualnej reformie zabrakło. Analiza tych regulacji jest ważna dla lepszej oceny rzeczywistych potrzeb wydatkowych. Jednocześnie przegląd przepisów powinien prowadzić do wyeliminowania zapisów, które niepotrzebnie i nadmiernie ograniczają decyzje samorządów.
Nowa ustawa niestety systemowo pogłębia uzależnienie samorządów od dochodów innych niż własne. W sensie ekonomicznym dochody z PIT i CIT nie były i w nowym systemie nie są dochodami własnymi samorządów, ale raczej odmianą subwencji. Nie zmienia tego faktu ustawowe zapisanie tych dochodów jako własnych. Jeśli mamy odejść od fikcji, że polskie samorządy cieszą się znaczną samodzielnością dochodową, powinna nastąpić zmiana kwalifikowania dochodów z PIT i CIT w aktualnym kształcie jako własnych. Nadal jedynie gminy i miasta na prawach powiatu mają w swoich zasobach prawdziwie własne dochody – podatki i opłaty lokalne, przy czym dochody te wymagają również reformy (szczególnie jeśli chodzi o podatek od nieruchomości). Powiaty i województwa pozbawione są w praktyce własnych, zależnych od ich decyzji dochodów. Powinna wrócić dyskusja o własnych dochodach dla samorządów wszystkich szczebli.
Co roku publikujemy Indeks Samorządności pokazujący relacje między władzami rządowymi i samorządowymi. Jednak samorząd to nie tylko lokalne władze. To również mieszkańcy, więc aby ocenić kondycję samorządności, warto przyjrzeć się także relacjom między władzami samorządowymi a mieszkańcami.
W maju 2024 roku – miesiąc po wyborach samorządowych – zorganizowaliśmy rozmowę w gronie ekspertów i praktyków partycypacji nt. stanu demokracji lokalnej. Punktem wyjścia do dyskusji był opublikowany w kwietniu 2024 raport Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku. Pokazał on, że mimo pewnych postępów partycypacja lokalna w Polsce nadal pozostaje na niskim poziomie. Władze lokalne często ograniczają się do najniższych szczebli partycypacji, koncentrując się głównie na informowaniu mieszkańców. Chociaż 100% gmin transmituje obrady sesji i prawie 100% umieszcza je w internecie, to tylko 60% gmin daje mieszkańcom możliwość występowania z inicjatywą uchwałodawczą, a co trzecia umożliwia realizację inicjatywy lokalnej.
Uczestnicy i uczestniczki seminarium wskazali kluczowe problemy i wyzwania dla zwiększania zaangażowania mieszkańców w życie lokalnych społeczności. Z pewnością partycypacja wymaga lepszego dotarcia z informacją do mieszkańców oraz edukacji urzędników, a także bardziej elastycznych i zrozumiałych narzędzi oraz stałego dialogu na poziomie jak najbardziej lokalnym.
Zapraszamy Państwa do lektury najnowszej publikacji Fundacji Batorego „Demokracja codzienna”. Katarzyna Sztop-Rutkowska analizuje w niej dziewięć historii działań społecznych uczestników akcji Masz Głos Fundacji Batorego, które pokazują praktyki polskiej demokracji na jej najbardziej podstawowym, lokalnym poziomie. Te kilka historii to oczywiście kropla w morzu działań lokalnych, jednak można w nich zobaczyć lokalną demokrację, jej problemy i atuty. Historie zostały wybrane tak, aby odzwierciedlić doświadczenia wielu społeczności, które działały w akcji Masz Głos przez ostatnie osiemnaście lat. Na ich przykładzie autorka szuka odpowiedzi na pytanie, czy wysokie zaufanie społeczne do władz lokalnych (71%), które pokazują badania sondażowe (CBOS, kwiecień 2024), to miara oddająca prawdę o społecznościach samorządowych w Polsce.
W „Demokracji codziennej” opisana jest m.in. historia walki w obronie drzew w Pszczynie, opowieść o klubie sportowym w Gdańsku, który prowadzi jedyne w Polsce zajęcia boksu dla osób ze środowisk zagrożonych wykluczeniem, czy droga aktywisty – Roberta Waraksy – do roli burmistrza Olsztynka. Autorka przystawia lupę do różnych społeczności – wiejskich, miejskich, wielkomiejskich, do młodzieży, seniorów, grup kobiet. I choć każda opowieść jest inna, Katarzyna Sztop-Rutkowska wyławia z nich wszystkich wspólne mianowniki, kształtujące jakość demokracji lokalnej w Polsce. Są to m.in.: dialog obywatelski, funkcjonowanie miejsc trzecich, zaufanie społeczne, edukacja młodych ludzi, silni i niezależni liderzy i liderki.
Publikacja jest zbiorem opisów i opowieści, które mogą się przydać Państwu, np.:
Kapituła Funduszu wybierze trzy stypendystki spośród zgłoszeń. Każda jednorazowo otrzyma 4 900 zł, które będzie mogła przeznaczyć na działalność w swojej społeczności lub inwestycję w rozwój zawodowy i osobisty, który pomoże jej tę działalność rozwinąć.
Więcej informacji i regulamin dostępny jest na stronie Funduszu.
28 sierpnia o godz. 19:00 zapraszamy osoby zainteresowane na spotkanie informacyjne on-line.
Fundusz, utworzony z darowizny Magdy Mierzewskiej-Krzyżanowskiej, promuje wartości, jakie przyświecały działalności społeczno-politycznej Jej Rodziców: Olgi Krzyżanowskiej – posłanki, senatorki, marszałkini Sejmu, wieloletniej członkini Rady Fundacji Batorego oraz Jerzego Krzyżanowskiego – naukowca i samorządowca, radnego miasta Gdańsk.
