Wobec narastających sytuacji kryzysowych – od ekstremalnych zjawisk pogodowych po kryzysy społeczne i instytucjonalne – podstawowym wyzwaniem jest umiejętność społeczności lokalnych do reagowania, współpracy i skutecznej komunikacji. Powódź jesienią 2024 roku pokazała zarówno siłę społecznej samoorganizacji, jak i słabości systemu zarządzania kryzysowego. To doświadczenie przyniosło ważne lekcje, z których warto skorzystać.
Chcemy porozmawiać o tym, co zrobić, żeby przygotować lokalną wspólnotę na przyszłe wyzwania. Jakie działania mogą i powinny podjąć władze samorządowe, organizacje społeczne, służby ratownicze, media. Jak budować relacje oparte na wzajemnym zaufaniu, co ma kluczowe znaczenie dla budowania odporności i radzenia sobie z kryzysem. Jak zorganizować komunikację z mieszkańcami, aby spełniała swoje zadanie w sytuacjach kryzysowych i po kryzysie, jaką rolę mogą pełnić w tym zakresie media lokalne.
Punktem wyjścia do dyskusji będzie raport Fundacji im. Stefana Batorego Kiedy pękają tamy. O państwie, wspólnocie i zarządzaniu kryzysem – kompleksowa analiza reakcji rządu, samorządów, mieszkańców i mediów na wydarzenia z jesieni 2024 roku. Podczas spotkania zaprezentujemy najważniejsze wyniki badań, kluczowe wnioski i rekomendacje dotyczące budowania odporności instytucjonalnej i społecznej.
Spotkanie rozpocznie się od wypowiedzi panelistów:
„Atlas” pokazuje, jak mieszkańcy – często przy współpracy z władzami samorządowymi – rozwiązują lokalne problemy, budują więzi społeczne i wprowadzają trwałe zmiany w swoich społecznościach. To swoiste kompendium wiedzy o tym, jak w praktyce działa społeczeństwo obywatelskie w Polsce. Opisane inicjatywy dotyczą m.in. integracji społeczności wiejskich, aktywizacji młodzieży, ochrony środowiska, dostępności przestrzeni publicznej i wsparcia osób potrzebujących.
Każda z historii przedstawiona jest w formie lokalnego reportażu – o ludziach, relacjach, miejscach i wyzwaniach. Publikacja zawiera również komentarze ekspertów, materiały dodatkowe dla osób chcących działać w swoich społecznościach i indeks rzeczowy.
„Atlas” można czytać tematycznie – w rozdziałach „Relacje”, „Potrzeby”, „Miejsca wspólne”, „Zieleń i zwierzęta”, „Okolica” – lub geograficznie, odnajdując inicjatywy z własnego regionu.
Publikacja ukazuje się corocznie od 2017. Edycja 2024 to także przegląd laureatów i finalistów nagród Super Samorząd i Super Głos, wyróżniających najbardziej udane przykłady współpracy między w społecznościach lokalnych.
Publikacja jest dostępna bezpłatnie w formie elektronicznej także na stronie www.maszglos.pl
Powódź, która jesienią 2024 roku dotknęła południowo-zachodnią Polskę, stała się testem przygotowania państwa i lokalnych wspólnot na sytuacje kryzysowe. Raport „Kiedy pękają tamy. O państwie, wspólnocie i zarządzaniu kryzysem”zawiera wnioski i rekomendacje ważne dla budowania odporności państwa na przyszłe kryzysy. Opracowanie powstało na podstawie analizy wydarzeń z 2024 roku z perspektywy działań rządu, samorządów, służb ratowniczych, organizacji społecznych, mieszkańców oraz mediów – ogólnopolskich i lokalnych.
Analiza pokazuje skalę problemów związanych z zarządzaniem kryzysowym w Polsce, ale też wskazuje konkretne i możliwe do wdrożenia rekomendacje, które mogą poprawić koordynację oraz współpracę między instytucjami publicznymi, samorządami i społeczeństwem obywatelskim. Autorzy raportu – Marcin Kotras, Konrad Kuballa i Dawid Sześciło – pokazują, jak budować odporność państwa i wspólnot w oparciu o współdziałanie, zaufanie i wspólną odpowiedzialność.
Raport podkreśla potrzebę nowego modelu zarządzania kryzysowego opartego na partnerstwie i współpracy między instytucjami państwa, służbami ratowniczymi i organizacjami społecznymi, w tym formalnego włączenia tych ostatnich do systemu reagowania na kryzysy. Zwraca też uwagę na kluczową rolę komunikacji i lokalnych mediów w przekazywaniu informacji o zagrożeniach oraz postuluje wzmocnienie systemu ostrzegania i przepływu informacji w sytuacjach nadzwyczajnych.
W tym roku przypada 35.lecie samorządu terytorialnego i w związku z tym zespół badaczek i badaczy: dr hab. Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło – autorzy Indeksu samorządności 2024 przygotowali okolicznościowych dodatek. To 35 tez pokazujących, co trzeba zmienić, aby samorząd lokalny mógł się rozwijać i skutecznie realizować zadania publiczne, a także wykorzystać cały potencjał drzemiący w samorządowych wspólnotach. Wszystkie propozycje pokazują kluczowe wyzwania stojące dziś przed państwem.
To kolejna edycja Indeksu, ale pierwsza oceniająca czasy rządów koalicji 15 października. Co mówi ona o stanie relacji rząd-samorząd – zadaniach, finansach, sile głosu samorządowców w procesie legislacyjnym, w relacjach z wojewodami? Czy samorządowcy odzyskali uprawnienia odebrane im za poprzedniej władzy i czy mają więcej autonomii?
Wartość Indeksu samorządności za rok 2024 to 52,55 (w skali 0–100). W poprzedniej edycji, obejmującej rok 2023, zarazem ostatni, kiedy rządziła Zjednoczona Prawica, wartość Indeksu osiągnęła 47,79. Jest więc niewielka poprawa i z umiarkowaną ostrożnością można stwierdzić, że recentralizacyjny proces prowadzony przez poprzedni rząd został zatrzymany. „Ale czy odwrócony?” – pyta we wprowadzającej części Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Autorzy Indeksu odpowiedzi szukają w trzech obszarach aktywności samorządu terytorialnego:
potencjał zadaniowo-finansowy,
siła polityczna,
siła ustrojowa.
Szczegółowa analiza pokazuje, że siła ustrojowa i autonomia zadaniowa samorządu pozostały bez zmian. Autonomia finansowa miast na prawach powiatu nawet lekko się pogorszyła. Poprawa ogólnej wartości Indeksu wynika głównie z poważniejszego traktowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w procesie legislacyjnym (komponent „siła polityczna”).
Indeks samorządności 2024 opracowała zespół badaczek i badaczy: dr hab. Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło.
Czy rok po wyborach samorządowych autonomia samorządu terytorialnego jest większa? Przed wyborami parlamentarnymi i samorządowymi wiele środowisk przedstawiło propozycje zmian m.in. zwiększających samodzielność finansową wspólnot lokalnych, wzmacniających głos środowisk samorządowych w procesie legislacyjnym, a także rolę mieszkańców w podejmowaniu lokalnych decyzji. W jakiej sytuacji jesteśmy obecnie? Które z propozycji zostały zrealizowane? Jakie zmiany są potrzebne od zaraz, a które wymagają debaty?
Do tematyki spotkania wprowadzi prof. Adam Gendźwiłł z Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego. Seminarium poprowadzi Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego.
W dyskusji udział wzięli eksperci i samorządowcy:
Jarosław Bieliński, Uniwersytet Warszawski
Jarosław Flis, Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego, Uniwersytet Jagielloński
Jowanka Jakubek-Lalik, Uniwersytet Warszawski
Tomasz Fijołek, Unia Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza
Witold Gawda, Kongres Ruchów Miejskich
Adam Gendźwiłł, Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego, Uniwersytet Warszawski
Adam Jarosz, Szkoła Główna Handlowa
Agnieszka Kopańska, Uniwersytet Warszawski
Marta Lackowska, Uniwersytet Warszawski
Jan Olbrycht, deputowany do Parlamentu Europejskiego 2004-2024
Justyna Przedańska, Uniwersytet Gdański
Przemysław Radwan-Rohrenschef, Fundacja Banku Ochrony Środowiska.
Dawid Sześciło, Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego, Uniwersytet Warszawski
Katarzyna Sztop-Rutkowska, Fundacja SocLab
Joanna Wons-Kleta, wójt Pawonkowa
Marek Wójcik, Związek Miast Polskich
Grzegorz Wójkowski, Stowarzyszenie Bona Fides
Cezary Trutkowski, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin w latach 2018-2024
Cezary Trutkowski, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin w latach 2018-2024
Marta Lackowska, Uniwersytet Warszawski
Joanna Załuska, Fundacja im. Stefana Batorego
Adam Gendźwiłł, Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego, Uniwersytet Warszawski
Jarosław Flis, Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego, Uniwersytet Jagielloński
Witold Gawda, Kongres Ruchów Miejskich
Przemysław Radwan-Rohrenschef, Fundacja Banku Ochrony Środowiska
Jowanka Jakubek-Lalik, Uniwersytet Warszawski
Jarosław Bieliński, Uniwersytet Warszawski
Tomasz Fijołek, Unia Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza
Joanna Wons-Kleta, wójt Pawonkowa
Adam Jarosz, Szkoła Główna Handlowa
Agnieszka Kopańska, Uniwersytet Warszawski
Paweł Swianiewicz, Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego
Indeks wyborów samorządowych 2024 wyniósł dla Polski 57,54 p w skali od 0 do 100. Najwyższe wartości indeksu wśród małych gmin uzyskały gminy województwa świętokrzyskiego. Ich mocną stroną jest uczestnictwo wyborcze i konkurencyjność. Wśród gmin dużych najlepiej pod tym względem radzą sobie gminy woj. mazowieckiego. Najniższe wartości indeksu wśród małych gmin charakteryzują woj. opolskie, a w grupie większych gmin ‒ gminy woj. lubuskiego.
Raport opisuje stan mechanizmów wyborczych w każdej gminie w Polsce. Na wynik składają się trzy wskaźniki:
uczestnictwo wyborcze (frekwencja) – powszechny udział mieszkańców w wyborach legitymizuje władze samorządowe, dając im demokratyczny mandat – niezależny od tego, którym dysponują władze centralne,
konkurencyjność wyborów – istotnym elementem dobrze funkcjonującej demokracji przedstawicielskiej jest dostarczanie elektoratowi możliwości wyboru i konkurencja o głosy wyborców,
zróżnicowanie reprezentacji – ocena udziału różnych grup społeczno-demograficznych w organach władzy, m.in. kobiet, osób młodszych.
MAPY
Indeks wyborów samorządowych
Mapa pokazuje podział gmin według wartości indeksu wyborów samorządowych: ciemniejsze kolory oznaczają wyższe wartości indeksu. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość indeksu wyborów samorządowych (możliwe wartości od 0 do 100 pkt.). Sposób wyliczania wartości indeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Konkurencyjność
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu konkurencyjności: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których konkurencyjność wyborów i podaż kandydatów były wyższe. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu konkurencyjności (możliwe wartości od 0 do 20 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Uczestnictwo
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu uczestnictwa: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których relatywnie wyższe były wskaźniki partycypacji wyborczej. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu uczestnictwa (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Zróżnicowanie reprezentacji
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu zróżnicowania reprezentacji politycznej: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których reprezentacja w organach samorządowych była bardziej zróżnicowana ze względu na płeć, wiek i ugrupowanie polityczne. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu zróżnicowania reprezentacji (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Podczas Local Trends – Europejskiego Forum Samorządowego, organizowanego w dniach 14-15 października 2024 w Poznaniu będziemy gospodarzami dwóch sesji.
14 października 2024, w godzinach 15:30 – 16:30, w sali 3 zapraszamy na panel:
Podczas spotkania przedstawione zostaną wyniki opracowanej przez ekspertów Fundacji Batorego trzeciej edycji „Indeksu samorządności” za rok 2023 oraz za okres 2014-2023. Jaki obraz relacji rząd-samorząd wynika z zebranych danych? W jakich obszarach samodzielność samorządu ucierpiała najbardziej podczas dwóch kadencji rządów Zjednoczonej Prawicy? Jakie działania i w jakich obszarach należy podjąć, aby odwrócić zmiany recentralizacyjne i wzmocnić samorządność?W rozmowie udział wezmą:
Magdalena Czarzyńska-Jachim, prezydentka Miasta Sopotu
dr Radomir Matczak, prezes Zarządu, InnoBaltica Sp. z o.o.
Joanna Radzięda, radna Gminy Suchy Las
prof. dr hab. Paweł Swianiewicz, dyrektor Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego
Prowadzenie:
Joanna Załuska, forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego
Ogrody deszczowe, ekoparkingi czy zielone paczkomaty – to przejawy zarządzania zielenią w mieście w trosce o ekologię. Czy to jedyne słuszne podejście? Wiemy, że to przyroda spontaniczna zdecydowanie lepiej radzi sobie z trudnymi warunkami i przeciwnościami pogodowymi niż nasadzenia w donicach i na dachach. To ją warto rozwijać, pielęgnować, a przede wszystkim nie niszczyć, jeśli faktycznie mamy na uwadze zmiany klimatu, konieczność oszczędzania wody i bezpieczeństwo mieszkańców.
Podczas spotkania rozwiejemy mity i podamy fakty na temat popularnych enklaw zieleni w mieście, m.in.: łąk kwietnych, mikrolasów, ogrodów deszczowych, zielonych przystanków, ptakomatów – które z nich mają sens i w jakich warunkach? Powiemy też, na co zwracać uwagę podczas planowania i realizacji działań ekologicznych w mieście – jak racjonalnie zarządzać zielono-błękitną infrastrukturą? Spotkanie będzie szansą na wymianę uwag, opinii i dyskusję z ekspertką.
W rozmowie udział wezmą:
Marzena Mruk-Wszałek, prezeska Fundacji Miasto Botaniczne
Alicja Zaczek-Żmijewska, specjalistka ds. Public Relations, Fundacja im. Stefana Batorego
