Sądy są gwarantem, że kampania wyborcza i sam akt wyborczy przebiegają zgodnie z prawem. Na bieżąco dbają o właściwy przebieg kampanii, starając się wpływać na ograniczenie nieprawdziwych narracji budowanych przez kandydatów na temat swoich konkurentów, czy wreszcie, rozpatrując protesty wyborcze, oceniają uczciwość całego procesu. W konsekwencji wyzwania dla praworządności są wyzwaniami dla efektywnej kontroli nad procesem wyborczym. W trakcie debaty zastanawialiśmy się jakie konkretnie zagrożenia występują w tym obszarze, czy istniejące mechanizmy dobrze zabezpieczają możliwość niezależnej kontroli oraz jaką rolę mogę mieć organizacje społeczne i obywatele by budować zaufanie do roli sądów w procesie wyborczym.
Wprowadzenie do dyskusji: Ewa Łętowska (sędzia NSA i Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku) oraz Agata Pyrzyńska (Uniwersytet Szczeciński).
Podstawą do dyskusji była analiza autorstwa Agaty Pyrzyńskiej „Zmiany w sądownictwie a uczciwość procesu wyborczego”.
Uczestnicy:
Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (Fundacja Batorego).
Seminarium poświęcone społecznym projektom ustaw o Trybunale Konstytucyjnym przygotowanym przez Zespół Ekspertów Prawnych.
Jednym z najważniejszych celów Fundacji Batorego jest wspieranie rozwoju demokracji i dbałość o rządy prawa. Obserwując przez ostatnie 7 lat drastyczny spadek jakości funkcjonowania instytucji publicznych i zagrożenia, które niesie to dla ochrony praw obywatelskich, Fundacja Batorego wraz z Zespołem Ekspertów Prawnych postanowiła przedstawić konkretny pomysł na model przywracania praworządności. Opracowane przez Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego społeczne projekty ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy określającej przepisy wprowadzające są kompleksową odpowiedzią na wyzwania związane z przywracaniem państwa obywatelom i właściwym wyważeniem relacji między różnymi władzami.
Zależy nam na tym, by były to projekty prawdziwie społeczne, a więc podlegające ciągłej debacie publicznej i zyskujące rosnące poparcie. Chcielibyśmy też, by prace Zespołu były inspiracją dla innych obszarów, w których przywrócenie zasad państwa prawa jest szczególnie koniecznie.
Wystąpienia wprowadzające przedstawili prof. Sławomir Patyra oraz dr Tomasz Zalasiński, którzy przewodniczyli pracom nad projektami ustaw. Dyskusję z zaproszonymi ekspertami i ekspertkami poprowadziła prof. Monika Florczak-Wątor z Zespołu Ekspertów Prawnych.
Udział wzięli:
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych OFOP, Fundacja im. Stefana Batorego, Mamprawowiedziec.pl, Stowarzyszenie61 oraz Inicjatywa “Nasz Rzecznik” organizują wydarzenie “Mamy pomysł na Polskę!”.
W szerokim gronie organizacji społecznych, od wielu miesięcy pracujemy nad konkretnymi propozycjami, w jakim kierunku powinno zmierzać państwo i społeczeństwo. Zależy nam na naprawie Polski w określonych obszarach życia społecznego i mamy na to gotowe rozwiązania. Dajemy konkretne odpowiedzi na problemy, które wywołują w społeczeństwie lęki, frustrację i rozczarowanie.
W znacznej części obszarów rozwiązania te są jedynymi kompleksowymi propozycjami, które funkcjonują w przestrzeni publicznej – nie wyobrażamy sobie sytuacji, żeby nie wzięto ich pod uwagę przed wyborami i po wyborach.
W ostatnich latach naznaczonych globalnymi kryzysami i głębokim podziałem społeczeństwa to właśnie organizacje i społeczeństwo obywatelskie stawało na pierwszej linii frontu, aby bronić dobra wspólnego – demokracji, praworządności, praw człowieka, sprawiedliwości, przyrody. I to właśnie na tych fundamentach chcemy budować lepsze i bezpieczniejsze państwo.
Mamy nadzieję i wierzymy, że zmiana jest możliwa. Potrzebujemy przestrzeni do współpracy i dialogu, aby móc skutecznie działać – wspólnie i na rzecz wspólnego dobra. I taką właśnie przestrzeń stworzymy podczas wydarzenia “Mamy pomysł na Polskę”.
29 września zostaną przedstawione wszystkie Propozycje obywatelskie dla Polski przygotowane przez organizacje społeczne. Będzie także przestrzeń do zabrania głosu dla przedstawicieli i przedstawicielek Komitetów Wyborczych na temat prezentowanych rozwiązań.
PROGRAM:
12:00 – 12:20
Konwencja NGO – Mamy pomysł na Polskę!
Prezentacja Propozycji obywatelskich dla Polski przygotowanych przez zorganizowane społeczeństwo obywatelskie
12:20 – 12:30
Mamy prawo wiedzieć
Podsumowanie pytań zadanych osobom kandydującym w wyborach 2023 poprzez serwis Mamprawowiedziec.pl i napływających na nie odpowiedzi
12:30 – 13:30
Deklaracje współpracy polityków i polityczek z organizacjami
Podsumowanie pierwszej części spotkania i Dialogów stolikowych
Wypowiedzi Przedstawicielek i Przedstawicieli organizacji społecznych
Wypowiedzi Przedstawicielek i Przedstawicieli Komitetów Wyborczych na temat współpracy i Propozycji obywatelskich przygotowanych przez organizacje społeczne
Wypowiedzi 10 minutowe na temat przeprowadzonych rozmów, wrażenia, wnioski, informacja zwrotna i deklaracja współpracy oraz przyjęcia proponowanych rozwiązań
13:30 – 14:00 Lunch i rozmowy kuluarowe
14:00 – 16:30
Dobre prawo dla zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego
14:00 – 14:30 – Uprośćmy działalność społeczną!
Prezentacja głównych rezultatów, narzędzi pracy, wniosków i rekomendacji do dalszego działania płynących z projektu pn. „Dobre prawo dla organizacji społecznych – myśl centralnie, działaj lokalnie” (Tomasz Pawłowski – Fundacja trzeci.org, Rafał Dymek – Polska Fundacja im. Roberta Schumana)
14:30 – 15:30
Dyskusja: „Pomiędzy teorią a praktyką. Jak skutecznie działać na rzecz dobrego prawa dla organizacji pozarządowych?”
Dyskusja wokół wydanych we wrześniu 2023 r. publikacji „Na rzecz organizacji. W trosce o dobre prawo dla organizacji pozarządowych w Polsce” oraz „W poszukiwaniu perpetuum mobile. Dobre prawo dla trzeciego sektora” (rozmówcy: Piotr Frączak, Łukasz Gorczyński – OFOP, Magdalena Szafranek, Szymon Wójcik – Uniwersytet Warszawski, moderacja: Adela Gąsiorowska – Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich)
15:30 – 16:30
W kierunku rozwiązań systemowych
Co dalej z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie? Rekomendacje i stan prac nad społecznym projektem nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Tomasz Schimanek – Stowarzyszenie Dialog Społeczny)
Czy potrzebujemy Kodeksu NGO? Przedstawienie kluczowych tez z ekspertyzy prawnej dotyczącej postulatu zebrania regulacji prawa organizacji pozarządowych w jednym akcie prawnym – ustawie, której celem i przedmiotem miałoby być ujęcie całości lub większości prawa ngo, stając się dla tego przedmiotu regulacji normatywnych aktem podstawowym (Przemysław Żak – Pajączkowska i Wspólnicy Kancelaria Prawna Sp.k.)
Gwarancje bezpieczeństwa prawno-podatkowego dla organizacji pozarządowych (Julia Kluczyńska – Forum Darczyńców w Polsce)
Pytania i dyskusja (Rafał Kowalski – OFOP, ngo.pl)
6 marca 2024 roku społeczne projekty: Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (druk 253) oraz Ustawy – przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (druk 254) zostały wniesione do Sejmu RP jako poselska inicjatywa ustawodawcza. 13 września 2024 projekty ustaw reformujących Trybunał Konstytucyjny zostały uchwalone przez Sejm – po uwzględnieniu większości poprawek Senatu RP –i przesłane Prezydentowi RP. 7 października 2024 roku Prezydent RP zakwestionował obie ustawy, w trybie kontroli prewencyjnej przedkładając Trybunałowi Konstytucyjnemu wnioski o kontrolę ich konstytucyjności.
Polemika z tezami Prezydenta RP autorstwa dr Tomasza Zalasińskiego ma na celu dostarczenie opinii publicznej argumentów konstytucyjnych świadczących o zgodności analizowanych ustaw z Konstytucją RP. Poniżej wymienione zarzuty prezydenta Andrzeja Dudy, na podstawie których skierował wniosek o stwierdzenie niekonstytucyjności wybranych przepisów Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy zawierającej przepisy wprowadzające, są nieuzasadnione.
Prezydent kwestionuje przeniesienie tej kompetencji z Prezesa TK na Zgromadzenie Ogólne Sędziów, argumentując, że może to wpływać na sprawność działania Trybunału.
Tymczasem zmiana ta ma na celu wzmocnienie zasady kolegialności i ograniczenie jednoosobowego wpływu Prezesa na działalność orzeczniczą, co jest zgodne z dążeniem do zapewnienia rzetelności i apolityczności Trybunału.
Prezydent wyraża obawy związane z wykorzystaniem tego przepisu do opóźnienia wyboru kolejnego sędziego.
Zarzut ten jest nieuzasadniony, gdyż zobowiązanie poprzednika do pełnienia funkcji do czasu wybrania następcy jest standardową praktyką w wielu instytucjach i w tym przypadku ma na celu zapewnienie ciągłości działania Trybunału.
Prezydent wskazuje, że przepis uznający, że muszą minąć 4 lata od zakończenia kadencji Prezydenta RP, by mógł on kandydować na sędziego TK, stanowi niekonstytucyjne ograniczenie dostępu do stanowisk.
Trzeba podkreślić, że to ograniczenie ma na celu wyłącznie ochronę apolityczności Trybunału i zapobieganie konfliktom interesów, tym samym jest uzasadnione i zgodne z Konstytucją.
Prezydent zwraca uwagę na brak precyzyjnych ram czasowych dla działań związanych z wyborem sędziów.
Należy podkreślić, że ustawa zawiera mechanizmy zapewniające regularność obrad Zgromadzenia Ogólnego, co powinno minimalizować ryzyko opóźnień.
Prezydent kwestionuje przepisy dotyczące terminu i sposobu przyjęcia ślubowania przez sędziów wybieranych na nową kadencję.
Tymczasem celem tych przepisów jest zapewnienie sprawnej organizacji pracy Trybunału oraz wyeliminowanie problemów związanych z zaprzysiężeniem poprawnie wybranych sędziów TK w 2015 roku.
Prezydent kwestionuje możliwość włączania sędziów TK w stanie spoczynku do brania udziału w postępowaniach dyscyplinarnych.
Te zarzuty także są nieuzasadnione. Przepisy mają na celu zapewnienie ciągłości działania sądów dyscyplinarnych, zagwarantowanie obiektywizmu postępowań oraz są zgodne z praktykami w innych krajach.
Prezydent podnosi, że orzeczenia Trybunału, w których uczestniczyły osoby nieuprawnione, są nieważne i nie wywierają skutków prawnych. Twierdzi, że wprowadzenie pojęcia „osoby nieuprawnionej do orzekania” narusza konstytucyjne zasady.
Ustawa wprowadzająca ma na celu usunięcie z obrotu prawnego orzeczeń wydanych przez osoby, które zostały wybrane z naruszeniem przepisów. Wskazuje się, że takie działania są konieczne dla przywrócenia zaufania obywateli do systemu prawnego oraz ochrony ich praw. Dodatkowo, zarówno doktryna prawa, jak i orzecznictwo krajowe oraz międzynarodowe (w tym wyroki ETPCz) potwierdzają, że działalność orzecznicza osób nieuprawnionych prowadzi do erozji systemu prawnego i narusza standardy rzetelnego procesu. Ustawa wprowadzająca przewiduje również mechanizmy mające na celu złagodzenie skutków nieważności orzeczeń dla praw jednostki.
Prezydent argumentuje, że przepis skracający kadencję Prezesa TK jest niezgodny z Konstytucją oraz stanowi ingerencję w niezależność sądownictwa.
Ustawa wprowadzająca ma na celu nie tylko usunięcie osób nieuprawnionych do orzekania z TK, ale również przywrócenie stabilności instytucji poprzez zapewnienie, że na czołowych stanowiskach zasiadają osoby wybrane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Problemy związane z wyborem Prezesa Trybunału zostały nawet potwierdzone przez część jego obecnego składu, który odmawia uznania Julii Przyłębskiej za prezesa. W obliczu tego kryzysu konieczne jest dostosowanie przepisów, aby zapewnić właściwe funkcjonowanie Trybunału.
The abuse of power in Poland, including corruption, is a complex, systemic phenomenon that escapes narrow definitions or criminal code regulations. Since coming to power in 2015, the ruling party has steadily laid the foundation for grand corruption, understood as a monopoly on power, arbitrary decisions, lack of transparency and accountability, and particularism (including political clientelism), with the particularistic redistribution of public goods (such as posts or funds) aimed at satisfying the party base’s interests.
Experts and researchers studying the quality of public life are aware that this is a growing problem and that it results from the conscious policy of Law and Justice (PiS in Polish) party, which ruled Poland until the 2023 elections. It involved the steady lowering of the standards of the rule of law; above all, abandoning the principles of the separation of powers and the rule of checks and balances. The executive – or more precisely, its party base – became dominant. Parliament was steadily weakened; in particular, when it comes to providing a check on the executive and, especially in the parliament dominated by PiS, a place for public debate and exchanging views on state policy. Since 2015, we were observing a constant attack on the third branch of government in Poland: the judiciary. The ruling party increased pressure on judges, seeking to limit their autonomy and independence, and striving to subordinate the judiciary to its priorities. The prosecutor’s office, a key state body in the fight against corruption and abuse of power, was almost completely subordinated to the authorities. Restoring the model of prosecutor’s office in which a politically-appointed minister is also prosecutor general, and expanding his powers in a way that enables him to freely interfere in any rank-and-file prosecutor’s work, created a structure in which the people with political control over the prosecutor’s office and law enforcement agencies can remain unpunished. Decisions on whether or not prosecutors investigate suspected crimes involving politicians and officials from the ruling party – and whether or not these cases were even considered in court, where they can finally be clarified – were political. Citizens and watchdogs tasked with keeping the authorities in check are deprived of basic tools, such as guarantees concerning access to public information. People who have the courage to speak out about abuse in the workplace – in other words, whistleblowers – are still not protected by law. The authorities are in no hurry to improve their situation, which could be accomplished by implementing EU regulations. All this adds up to a crisis of the rule of law, broadly understood. In these circumstances, it is difficult to speak of the state’s resilience to abuse of power and corruption.
This analysis seeks to highlight the complexity of contemporary corruption and how difficult it is to counteract abuse by the people in power. Our aim is to stimulate public debate and, in doing so, raise awareness of just how dangerous abuse and corruption are.
Przypominamy, że projekt ten, będący wynikiem kilkuletniej pracy Zespołu, został opublikowany przez nas w lipcu 2022 r. i był od tego czasu przedmiotem szerokich konsultacji publicznych: z autorytetami prawa konstytucyjnego, z organizacjami społecznymi działającymi na rzecz obrony demokracji i niezależności wymiaru sprawiedliwości, ze środowiskiem prawniczymi i akademickim i zyskał szerokie uznanie. Zależało nam nie tylko na przygotowaniu propozycji o wysokiej wartości merytorycznej, ale także na zbudowaniu społecznego poparcia dla proponowanej w niej reformy. Pod projektem podpisało się niemal 50 organizacji. Projekt ustawy o TK jest obywatelski, stworzony ponad partyjnymi podziałami. Celem, jaki przyświecał nam w jego przygotowaniu, jest przywrócenie rzetelnej i niezależnej kontroli konstytucyjności prawa w Polsce, gwarantującej realną ochronę praw i wolności obywatelskich.
Rozwiązania zawarte w przygotowanej przez Zespół Ekspertów Prawnych nowej ustawie o TK nie ograniczają się do „przywrócenia” roli, jaką Trybunał pełnił do 2015 roku. Mając świadomość, że postępowanie przed Trybunałem już wcześniej obarczone było mankamentami i nie zawsze odpowiadało potrzebom obywateli, proponowane przepisy mają zreformować działanie tego organu i usprawnić jego pracę. Projekt zakłada np. odstąpienie od zasady jednoosobowego kierowania Trybunałem przez Prezesa na rzecz zasady kolegialności, większą jawność postępowania przed Trybunałem, zmianę systemu wyboru sędziów Trybunału zapewniającą jak największą apolityczność kandydatów, rozszerzenie zakresu legitymacji organizacji społecznych do wszczęcia procesu kontroli konstytucyjności prawa.
Mamy nadzieję, że prace parlamentarne nad społecznym projektem ustawy o TK i projektem przepisów ją wprowadzających będą toczyć z poszanowaniem zasad przejrzystości i partycypacji obywatelskiej, a przyjęta przez parlament ustawa będzie gwarantowała, że niezależny i praworządny Trybunał Konstytucyjny stać będzie na straży Konstytucji i ochrony praw i wolności obywateli.
Do pobrania:
W czasie konferencji członkowie Zespołu Ekspertów Prawnych przy Fundacji im. Stefana Batorego dr hab. Marcin Matczak, dr hab. Tomasz Pietrzykowski i prof. dr hab. Fryderyk Zoll dyskutowali o różnych wizjach ustroju konstytucyjnego Polski oraz roli sądu konstytucyjnego we współczesnych demokracjach.
Tezy do dyskusji [PDF 390 KB]
Relacja wideo ze spotkania:
Wypowiedź Fryderyka Zolla:
Wypowiedź Marcina Matczaka:
Wypowiedź Tomasza Pietrzykowskiego:
Aleksander Smolar o konferencji:
Fryderyk Zoll o konferencji :
Marcin Matczak o konferencji:
Noty biograficzne:
Dr hab. Marcin Matczak – prof. Uniwersytetu Warszawskiego – prawnik, profesor w Katedrze Filozofii Prawa i Nauki o Państwie Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca, partner w Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka. Autor ponad pięćdziesięciu publikacji naukowych, w tym dwóch monografii: „Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa” oraz „Kompetencja organu administracji publicznej”. Jest specjalistą w zakresie prawa farmaceutycznego, prawa administracyjnego, prawa reklamy i biotechnologii, prawa antymonopolowego oraz doradztwa regulacyjnego. Doradza w procesie konsultacji projektów legislacyjnych, przygotowując m.in. opinie na temat zgodności projektów z konstytucją i aktami prawa międzynarodowego.
Dr hab. Tomasz Pietrzykowski – prof. Uniwersytetu Śląskiego – profesor w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2005-2007 wojewoda śląski. Od 2009 wiceprzewodniczący, a od 2015 r. członek Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Od 2004 r. radca prawny, członek Kolegium Redakcyjnego a następnie Rady Programowej czasopisma “Radca Prawny”. W latach 2010-2013 członek Komisji Etyki Krajowej Rady Radców Prawnych. Od 2014 przewodniczący Rady Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych w Uniwersytecie Śląskim. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m.in. Etyczne problemy prawa (Warszawa 2011), Wsteczne działanie prawa i jego zakaz (Kraków 2004), Etyka w administracji publicznej (wspólnie z I. Bogucką, Warszawa 2009), Ujarzmianie Lewiatana. Szkice o idei rządów prawa (Katowice 2014).
Prof. zw. dr hab. Fryderyk Zoll – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu w Osnabrück. Dr h.c. Narodowego Uniwersytetu Ekonomicznego w Tarnopolu. Członek Komitetu Nauk Prawnych PAN. W latach 2011 – 2015 członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.
