Autorzy Nierówności po polsku opierając się na twardych danych pokazują, że w ciągu jednego pokolenia Polska przestała być jednym z najbardziej egalitarnych krajów w Europie, a stała się jednym z państw o największych nierównościach ekonomicznych: dochodowych, majątkowych i szans. Przy okazji rewidują popularną narrację o naszej najnowszej historii, bo – jak się okazuje – ten wielki wzrost nierówności nie jest wcale rezultatem samej transformacji ustrojowej, ale w większym stopniu dwóch dekad po 2000 roku, a dokładniej: wielu do dziś nienaprawionych wad polskiej polityki społeczno-ekonomicznej. Wśród ekonomistów podejście do problemu podziału bogactwa uległo w tym czasie zasadniczej zmianie. Po globalnym kryzysie finansowym 2008 roku pozostało niewielu naukowców, którzy nadal twierdzą, że „wzrost unosi wszystkie łodzie”, popularna natomiast stała się teza, że wysokie i szybko rosnące nierówności są zabójcze dla samego wzrostu. Czy podobna zmiana dokonała się jednak w poglądach i nastawieniach polskiego społeczeństwa?
Czy Polki i Polacy mają świadomość tego, że tworzą jedno z najmniej egalitarnych społeczeństw w Unii Europejskiej? Czy odczuwamy na przykład fakt, że między rokiem 1989 a 2015 dochód dla górnego 1% społeczeństwa wzrósł o 458%, podczas gdy dochody biedniejszej połowy tylko o 31%? Na ile i w jaki sposób doświadczamy na co dzień nie tyle samego stanu własnego portfela, ale właśnie dzielących nas różnic majątkowych? W jaki sposób o tych doświadczeniach opowiadamy sobie i innym? Na język, którym opisujemy nierówności ekonomiczne, a także na to, czy mamy ich świadomość, duży wpływ ma dyskurs polityczny. Pewną formą wyrazu społecznego postrzegania nierówności były gorące dyskusje o 500+, dostępności żłobków czy – całkiem niedawno – o składce zdrowotnej albo bezpłatnej wyższej edukacji. Jak takie polityczne debaty z ostatnich lat wpłynęły na nieakademickie myślenie o podziałach ekonomicznych w Polsce? To pytania ważne, bo w demokracji wprowadzenie nawet najrozsądniejszych polityk publicznych zwiększających równość szans, dochodów i majątku wymaga społecznego poparcia.
W dyskusji udział wezmą:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Celem ustanowionej w 2022 przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek trzeciej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 29 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj.
Transmisja na żywo tłumaczona na polski język migowy będzie dostępna na profilu Fundacji Batorego na Facebooku.
Zapraszamy do dyskusji!
_____________________________________________________
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Członek European Council on Foreign Relations. Wydał m.in. Miłość, wojna, rewolucja. Szkice na czas kryzysu (2009), Bunt sieci (2012), W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata (2020). Prowadzi blog „Antymatrix”.
Magdalena Nowicka-Franczak – dr, socjolożka, pracuje w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Ukończyła także studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim. Stypendystka Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Autorka monografii Niechciana debata. Spór o książki Jana Tomasza Grossa (2017). Stała współpracowniczka „Tygodnika Powszechnego”, publikuje także w magazynie „Pismo” oraz „Dwutygodniku”.
Jakub Sawulski – dr, adiunkt w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Specjalizuje się w finansach publicznych oraz polityce podatkowej i społecznej państwa. Posiada wieloletnie doświadczenie w tworzeniu oraz opisywaniu polityk publicznych – pracował między innymi na kierowniczych stanowiskach w administracji publicznej (Ministerstwo Finansów, Polski Instytut Ekonomiczny), a także w sektorze prywatnym (Deloitte Polska) oraz organizacjach pozarządowych (Fundacja Instrat, Instytut Badań Strukturalnych). Prócz wielu artykułów i książek naukowych opublikował Nierówności po polsku. Dlaczego trzeba się nimi zająć, jeśli chcemy dobrej przyszłości nad Wisłą (2024, współautorstwo z Michałem Brzezińskim i Pawłem Bukowskim) oraz Pokolenie ’89. Młodzi o polskiej transformacji (2019).
Wojciech Woźniak – dr hab., prodziekan Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego ds. rozwoju badań, socjolog z tytułem doktora i habilitacją uzyskanymi na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym UŁ. Zajmuje się badawczo fińskim modelem społeczno-gospodarczym, politykami publicznymi w Finlandii, relacjami między sportem a polityką, nierównościami społecznymi oraz dyskursem publicznym. Autor pięciu książek oraz ponad 70 recenzowanych prac naukowych. W 2022 wydał w Wydawnictwie UŁ: Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych. W 2024 r. w wydawnictwie Routledge ukazała się książka pod jego współredakcją Football, Fandom and Collective Memory. Global Perspectives. Jest członkiem Polskiego i Fińskiego Towarzystwa Socjologicznego: Westermarck Society. Prowadził wykłady na uczelniach w Niemczech, Finlandii, Estonii, Francji i Czechach.
W tym roku przypada 35.lecie samorządu terytorialnego i w związku z tym zespół badaczek i badaczy: dr Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło – autorzy Indeksu samorządności 2024 przygotowali okolicznościowych dodatek. To 35 tez pokazujących, co trzeba zmienić, aby samorząd lokalny mógł się rozwijać i skutecznie realizować zadania publiczne, a także wykorzystać cały potencjał drzemiący w samorządowych wspólnotach. Wszystkie propozycje pokazują kluczowe wyzwania stojące dziś przed państwem.
To kolejna edycja Indeksu, ale pierwsza oceniająca czasy rządów koalicji 15 października. Co mówi ona o stanie relacji rząd-samorząd – zadaniach, finansach, sile głosu samorządowców w procesie legislacyjnym, w relacjach z wojewodami? Czy samorządowcy odzyskali uprawnienia odebrane im za poprzedniej władzy i czy mają więcej autonomii?
Wartość Indeksu samorządności za rok 2024 to 52,55 (w skali 0–100). W poprzedniej edycji, obejmującej rok 2023, zarazem ostatni, kiedy rządziła Zjednoczona Prawica, wartość Indeksu osiągnęła 47,79. Jest więc niewielka poprawa i z umiarkowaną ostrożnością można stwierdzić, że recentralizacyjny proces prowadzony przez poprzedni rząd został zatrzymany. „Ale czy odwrócony?” – pyta we wprowadzającej części Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Autorzy Indeksu odpowiedzi szukają w trzech obszarach aktywności samorządu terytorialnego:
Szczegółowa analiza pokazuje, że siła ustrojowa i autonomia zadaniowa samorządu pozostały bez zmian. Autonomia finansowa miast na prawach powiatu nawet lekko się pogorszyła. Poprawa ogólnej wartości Indeksu wynika głównie z poważniejszego traktowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w procesie legislacyjnym (komponent „siła polityczna”).
Indeks samorządności 2024 opracowała zespół badaczek i badaczy: dr Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło.
Jak wyniki wyborów wpłyną na polską politykę w najbliższych miesiącach? Czy będziemy mieli do czynienia z pogłębiającą polaryzacją czy też z łagodzeniem podziałów? Co na podstawie wyników wyborów europejskich można powiedzieć o wyborach jesiennych do Sejmu i Senatu?
W dyskusji udział wzięli:
– dr hab. Jarosław Flis (Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego),
– dr Agnieszka Kwiatkowska (Centrum Studiów nad Demokracją, Uniwersytet SWPS),
– prof dr hab. Andrzej Rychard (dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk),
– Aleksander Smolar (prezes Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego).
Spotkanie poprowadziła dr Anna Materska-Sosnowska (Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego).
11.00-13.30
Polskie problemy z europejską tożsamością
Do jakiej Europy chcieliśmy wrócić po 1989 roku? Do Europy rozumianej jako wyzwolenie czy jako forma zakorzenienia? Gdzie znaleźliśmy się w trzy dekady po tym powrocie? Na Zachodzie? Na Wschodzie? Na Południu rozumianym jako wierność tradycji rzymskiej? A może na Północy wiernej zasadom wolnego rynku i ograniczonego państwa?
W dyskusji wzięli udział:
Małgorzata Kowalska
Aleksander Smolar
Jan Tokarski
Maciej Zięba OP
Prowadzenie: Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz
14.15-16.15
Polska polityka europejska
Cele Polski w polityce europejskiej często idą wbrew głównemu nurtowi Unii. Polska strategia w niektórych sferach wydaje się „przestarzała”, nie uwzględnia bowiem nowych realiów globalnych oraz wewnątrzunijnych. Czy i co Polska powinna zmienić w swojej strategii w ramach UE? W których obszarach być może powinniśmy się dostosować się do większości w UE? W których kwestiach zachować odrębność? W jakiej Europie chcemy być? W jakiej Europie mamy szanse być?
Wprowadzenie: Piotr Buras, Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz
W dyskusji wzięli udział:
Olaf Osica
Sebastian Płóciennik
Prowadzenie: Aleksander Smolar
Noty:
Piotr Buras – dyrektor Warszawskiego Biura Europejskiej Rady Spraw Zagranicznej (ECFR) i non-resident fellow w Insytucie Nauk o Człowieku (IWM) w Wiedniu. Jest dziennikarzem, autorem i ekspertem do spraw polityki Europejskiej i Niemiec. W latach 2008-2012 korespondent Gazety Wyborczej w Berlinie. Wcześniej pracował w Centrum Stosunków Międzynarodowych w Warszawie, Instytucie Germanistyki na University of Birmingham i na Uniwersytecie Wrocławskim. Był visiting fellow w Stiftung Wissenschaft und Politik w Berlinie.
Małgorzata Kowalska – filozofka i romanistka, prof. Kierownik Katedry Filozofii i Etyki na Uniwersytecie w Białymstoku. Tłumaczka filozoficznej literatury francuskiej. Członkini Zespołu „Krytyki Politycznej”. Za książkę Dialektyka poza dialektyką. Od Battaille’a do Derridy była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2001 oraz otrzymała Nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego I stopnia.
Olaf Osica – politolog, ekspert spraw międzynarodowych, dr. Przewodniczący rady Ośrodka Studiów Wschodnich oraz dyrektor projektu „Rynki zagraniczne” Polskiego Towarzystwa Wspierania Przedsiębiorczości. W latach 2005-2011 ekspert Centrum Europejskiego Natolin oraz wykładowca w Instytucie Europejskim Collegium Civitas. Od 2011 do 2016 dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich.
Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz – socjolog i politolog, dr. Dyrektorka forumIdei Fundacji Batorego. Zajmuje się polityką europejską i wschodnią Polski. W latach 1999-2012 zastępczyni dyrektora Ośrodka Studiów Wschodnich w Warszawie. Od 2012 do 2014 wiceminister spraw zagranicznych, a 2014-2016 ambasador RP w Federacji Rosyjskiej.
Sebastian Płóciennik – ekonomista i prawnik, kierownik programu ds. Trójkąta Weimarskiego w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych, profesor ekonomii w ABiF Vistula w Warszawie. W latach 2004-2009 pracował w Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy Brandta we Wrocławiu, następnie w Centrum Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Wrocławskim. W latach 2006-2008 członek rady Fundacji Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego, 2008–2012 Rady Stałej Forum Polsko-Niemieckiego, a w latach 2015-2017 współprzewodniczący zarządu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.
Aleksander Smolar – politolog, publicysta. Prezes Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Zastępca przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. W latach 1971–1989 na emigracji politycznej. W 1974 roku współzałożyciel i redaktor naczelny kwartalnika politycznego „Aneks”. W latach 1989–1990 doradca ds. politycznych premiera Tadeusza Mazowieckiego. Od 1992 do 1993 roku doradca ds. polityki zagranicznej premier Hanny Suchockiej. Wydał m.in. Tabu i niewinność.
Jan Tokarski – filozof, historyk idei. Doktorat obronił w Instytucie Historii PAN. Autor książek Historie przyszłości. Wizje bolszewizmu w Rosji, 1917–1921, Neokonserwatyści a polityka zagraniczna USA w nowym wieku, Czas zwyrodniały oraz Obecność zła. O filozofii Leszka Kołakowskiego. Stały współpracownik „Przeglądu Politycznego” i kwartalnika „Kronos”, felietonista „Kultury Liberalnej”. Zajmuje się historią myśli politycznej oraz filozofią XX wieku.
Maciej Zięba OP – dominikanin, teolog, filozof i publicysta, dr. W latach 70. działacz Klubu Inteligencji Katolickiej we Wrocławiu. Od 1980 roku działacz „Solidarności”, współtwórca i pierwszy redaktor naczelny biuletynu „Solidarność Dolnośląska”. Dziennikarz „Tygodnika Solidarność”. W 1981 roku wstąpił do zakonu dominikanów. W latach 1990-1995 dyrektor dominikańskiego wydawnictwa „W drodze”. Założyciel i dyrektor Instytutu Tertio Millennio w Krakowie. W latach 1998-2006 prowincjał polskiej prowincji dominikanów. W latach 2007-2010 dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku.
Indeks wyborów samorządowych 2024 wyniósł dla Polski 57,54 p w skali od 0 do 100. Najwyższe wartości indeksu wśród małych gmin uzyskały gminy województwa świętokrzyskiego. Ich mocną stroną jest uczestnictwo wyborcze i konkurencyjność. Wśród gmin dużych najlepiej pod tym względem radzą sobie gminy woj. mazowieckiego. Najniższe wartości indeksu wśród małych gmin charakteryzują woj. opolskie, a w grupie większych gmin ‒ gminy woj. lubuskiego.
Raport opisuje stan mechanizmów wyborczych w każdej gminie w Polsce. Na wynik składają się trzy wskaźniki:
MAPY
Indeks wyborów samorządowych
Mapa pokazuje podział gmin według wartości indeksu wyborów samorządowych: ciemniejsze kolory oznaczają wyższe wartości indeksu. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość indeksu wyborów samorządowych (możliwe wartości od 0 do 100 pkt.). Sposób wyliczania wartości indeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Konkurencyjność
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu konkurencyjności: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których konkurencyjność wyborów i podaż kandydatów były wyższe. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu konkurencyjności (możliwe wartości od 0 do 20 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Uczestnictwo
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu uczestnictwa: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których relatywnie wyższe były wskaźniki partycypacji wyborczej. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu uczestnictwa (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Zróżnicowanie reprezentacji
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu zróżnicowania reprezentacji politycznej: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których reprezentacja w organach samorządowych była bardziej zróżnicowana ze względu na płeć, wiek i ugrupowanie polityczne. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu zróżnicowania reprezentacji (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
