Wielu komentatorów_ek i uczestników_czek polskiej sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości, odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny czy wyzwania nowych technologii.
Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, to co jest źródłem kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczenie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów?
Niezależnie od odpowiedzi, wierzymy, że najważniejszym medium do wprowadzania w obieg nowych idei pozostaje książka. Dlatego zaprosiliśmy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do tego, by wspólnie dokonać bilansu idei za 2023 rok. Porozmawiajmy o tym, jakie książki były w minionym roku dla różnych środowisk intelektualnym wydarzeniem, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów. Dlaczego miały takie znaczenie? Czy któreś spośród książek ważnych zostały przeoczone? Chcemy rozmawiać przede wszystkim o polskich autorach, ale też zapytać o ważne przekłady. Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku.
„Bilans idei 2023” to również nieformalny początek poszukiwań książki-laureatki tegorocznej, trzeciej już edycji Nagrody im. Marcina Króla. Nagrodę Fundacja Batorego ustanowiła, by wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości i do tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości.
Udział w debacie „Książki znaczące. Bilans idei 2023” wzięli:
Magdalena M. Baran (Liberté!), Joanna B. Bednarek (Czas Kultury), Ignacy Dudkiewicz (Magazyn Kontakt), Zofia Król (Dwutygodnik), Anna Kuczyńska (Res Publica Nowa), Roman Kurkiewicz (Le Monde diplomatique – edycja polska), Dominika Kozłowska (Znak), Magdalena Kicińska (Pismo), Zbigniew Nosowski (Więź), Konstanty Pilawa (Pressje), Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin (Kultura Liberalna), Bogna Świątkowska (Notes Na 6 Tygodni/Bęc Zmiana), Agnieszka Wiśniewska (Krytyka Polityczna), Krzysztof Zalewski (Nowa Konfederacja, Instytut Boyma).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku, które miały dla nich szczególne znaczenie.
Czas Kultury (Poznań)
Tomasz Nowicki, Zabawa w więzienie. Ogród zoologiczny jako laboratorium władzy, Książka i Prasa, Warszawa 2023
Michał Rauszer, Ludowy antyklerykalizm, Znak, Kraków 2023
Magda Szcześniak, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2023
Dipesh Chakrabarty, Humanistyka w czasach antropocenu, tłum. zespół, red. Ewa Domańska, Małgorzata Sugiera, Universitas, Kraków 2023
Max Fisher,W trybach chaosu. Jak media społecznościowe przeprogramowały nasze umysły i nasz świat, tłum. Mateusz Borowski, Wydawnictwo Szczeliny, Kraków 2023
Bernard Stiegler i Kolektyw Internacja, praca zbiorowa, Konieczna bifurkacja. „Nie ma alternatywy”, tłum. Michał Krzykawski, Karolina Lebek, Miłosz Markiewicz, red. Franciszek Chwałczyk, Michał Krzykawski, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2023
Azar Nafisi, Czytaj niebezpiecznie. Wywrotowa siła literatury na burzliwe czasy, tłum. Dawid Czech, Karakter. Kraków 2023
Dwutygodnik (Warszawa)
Grzegorz Bogdał, Idzie tu wielki chłopak, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023.
Agnieszka Pajączkowska, Historie chłopskiej fotografii, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Renata Lis, Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
William Faulkner, Światłość w sierpniu, przeł. Piotr Tarczyński, Znak Literanova, Kraków 2023
Adani Shibli, Drobny szczegół, przeł. Hanna Jankowska, Wydawnictwo Drzazgi, Czersk 2023
Benjamin Labatut, Straszliwa zieleń, przeł. Tomasz Pindel, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Kontakt (Warszawa)
Bartosz Józefiak, Wszyscy tak jeżdżą, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Jan Mencwel, Kto zabiera polską wodę i jak ją odzyskać, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Mikołaj Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Max Fischer, W trybach chaosu. Jak media społecznościowe przeprogramowały nasze umysły i nasz świat, przeł. Mateusz Borowski, Wydawnictwo Szczeliny, Kraków 2023
Patrick Radden Keefe, Imperium bólu. Baronowie przemysłu farmaceutycznego, przeł. Jan Dzieżgowski, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Amia Srinivasan, Prawo do seksu.Feminizm w XXI wieku, przeł. Katarzyna Majkowska, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2023
Krytyka Polityczna (Warszawa)
Aleksandra Herzyk, Patrycja Wieczorkiewicz, Przegryw: mężczyźni w pułapce gniewu i samotności, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2023
Dorota Karaś, Marek Sterlingow, Biografia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2023.
Ranata Lis, Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Ishbel Szatrawska, Toń, Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2023
George Monbiot, Jak wyżywić świat nie pożerając planety, przeł. Andrzej Wojtasik, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Amia Srinivasan,Prawo do seksu. Feminizm w XXI wieku, przeł. Katarzyna Majkowska, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2023
Kultura Liberalna (Warszawa)
Konstanty Gebert, Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Cezary Łazarewicz, Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa, Czytelnik, Warszawa 2023
Ralf Fucks, Rainald Manthe, Detoks po populizmie. Jak odbudować zaufanie do liberalizmu, przeł. Paweł Masłowski, Kultura Liberalna, Warszawa 2023
Katarzyna Kasia i Grzegorz Markowski, praca zbiorowa, Siedem życzeń. Rozmowy o źródłach nadziei, Znak Koncept, Kraków 2023.
Mateusz Mazzini, Koniec Tęczy. Chile po Pinochecie, Wydawnictwo Szczeliny, Kraków 2023
Le Monde diplomatique – edycja polska (Warszawa)
Mikołaj Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Adam Leszczyński, Obrońcy pańszczyzny, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Catherine Liu, Luminarze postępu i cnoty. Rzecz przeciw profesjonalnej klasie menedżerskiej, przeł. Katarzyna Górska, Wydawnictwo Moskowitz Media, Warszawa 2023
Adani Shibli, Drobny szczegół, przeł. Hanna Jankowska, Wydawnictwo Drzazgi, Czersk 2023
Rebecca Solnit, Róże Orwella, przeł. Dawid Czech, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2023
Liberté! (Łódź)
Tadeusz Gadacz, Etyka dobromyślności, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2023
Konstanty Gebert, Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk, praca zbiorowa, Umówmy się na Polskę, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2023
Jan Zielonka, Stracona przyszłość i jak ją odzyskać, przeł Violetta Dobosz, Wydawnictwo Post Factum, Katowice 2023
Kenneth N. Waltz, Człowiek, państwo, wojna, przeł. Jan Sadkiewicz, Universitas, Kraków 2023
Barbara Ehrenreich, Rytuały krwi, przeł. Piotr Kołyszko, Grupa Wydawnicza Relacja, Warszawa 2023
NN6T (Warszawa)
Michał Książek, Atlas dziur i szczelin, Znak Literanova, Kraków 2023
Jan Mencwel, Kto zabiera polską wodę i jak ją odzyskać, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Agata Szydłowska, Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Beatriz Colomina, Prywatne i publiczne. Architektura nowoczesna jako medium, przeł. Dariusz Żukowski, Centrum Architektury, Warszawa 2023
William Davies, Przemysł szczęścia. Jak politycy i biznesmeni sprzedali nam well-being, przeł. Bartłomiej Kaniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2023
Benjamin Labatut, Straszliwa zieleń, przeł. Tomasz Pindel, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Nowa Konfederacja (Warszawa)
Igor Janke, Siła Polski, Wydawnictwo Czerwone i czarne, Warszawa 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Bartłomiej Radziejewski, Nowy porządek globalny. Mocarstwa, średniacy i niewidzialne siły kierujące światem, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2023
Kishore Mahbubani, Czy Chiny (już) wygrały?, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2023
John Mearsheimer, Stephen M. Walt,Izraelskie lobby a polityka zagraniczna USA, przeł. Rafał Modzelewski, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2023
Henry A. Kissinger, Daniel Huttenlocher, Eric Schmidt, Era Sztucznej Inteligencji, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2023
Pismo (Warszawa)
Mikołaj Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Bartek Sabela, Wędrówka tusz, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Przemysław Wielgosz, praca zbiorowa, Ludowa historia kobiet, Wydawnictwo RM, Warszawa 2023
Linda Nochlin, Dlaczego nie było wielkich artystek?, przeł. Agnieszka Nowak-Młynikowska, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2023
Joanna Macy, Chris Johnstone, Aktywna nadzieja, przeł. Alex Gierlińskie, Joanna Wis-Bielewicz i Patrice Reczulskie, Krytyka Polityczna, Warszawa 2022
Rebecca Solnit, Róże Orwella, przeł. Dawid Czech, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2023
Pressje (Kraków)
Marek Budzisz, Pauza strategiczna. Polska wobec ryzyka wojny z Rosją, Wydawnictwo Zona Zero, Warszawa 2023
Antoni Dudek, Historia Polityczna Polski 1989-2023, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk, praca zbiorowa, Umówmy się na Polskę, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2023
Chantal Delsol, Koniec świata chrześcijańskiego, przeł. Piotr Napiwocki, Wydawnictwo WAM, Kraków 2023
Jonathan Haidt, Greg Lukianoff, Rozpieszczony umysł. Jak dobre intencje i złe idee skazują pokolenia na porażkę, przeł. Filip Filipowski, Zysk i S-ka, Warszawa 2023
Yoram Hazony, Pochwała państwa narodowego, przeł. Eliza Litak, Teologia Polityczna, Warszawa 2023
Res Publica Nowa (Warszawa)
Michał Kokot, Polska na podsłuchu.Jak Pegasus, najpotężniejszy szpieg w historii, zmienił się w narzędzie brudnej polityki, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk, praca zbiorowa, Umówmy się na Polskę, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2023
Walter Isaacson, O tym, jak grupa hakerów, geniuszy i geeków wywołała cyfrową rewolucję, przeł. Michał Strąkow, Michał Jóźwiak, Krzysztof Krzyżanowski, Wydawnictwo Insignis, Kraków 2023
Robert D. Kaplan, Tragizm polityki naszych czasów. Strach, fatum i brzemię władzy, przeł. Michał Głatki, Wydawnictwo Prześwity, Warszawa 2023 (1. wyd. pol. 2016)
Chris Miller, Wielka wojna o chipy. Jak USA i Chiny walczą o technologiczną dominację nad światem, przeł. Aleksandra Samson-Banasik, Michał Głatki, Wydawnictwo Prześwity, Warszawa 2023
Więź (Warszawa)
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Wojciech P. Grygiel, Damian Wąsek, Teologia ewolucyjna. Założenia – problemy – hipotezy, Copernicus Center Press, Kraków 2022 (książka ukazała się w lutym 2023)
abp Grzegorz Ryś, Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. 15 wieków trudnych relacji, Wydawnictwo WAM, Kraków 2023
Jon Fosse, Drugie imię. Septologia I-II, przeł. Iwona Zimnicka, ArtRage, Warszawa 2023
Richard Rohr, Uniwersalny Chrystus. Prawda, która zmienia wszystko, przeł. Czesław Drążek, Wydawnictwo WAM 2023
Robin Dunbar, Religijni. Jak ewolucja wierzeń wpływa na historię i kulturę człowieka?, przeł. Kasper Kalinowski, Copernicus Center Press, Kraków 2023
Znak (Kraków)
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk, praca zbiorowa, Umówmy się na Polskę, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Andrzej Leder, Ekonomia to stan umysłu.Ćwiczenie z semantyki języków ekonomicznych, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Krzysztof Pomian, Muzeum. Historia światowa (tom I-II), przeł. Tomasz Strożyński, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2023
Amia Srinivasan, Prawo do seksu. Feminizm w XXI wieku, przeł. Katarzyna Majkowska, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2023
Azar Nafisi, Czytaj niebezpiecznie. Wywrotowa siła literatury na burzliwe czasy, przeł Dawid Czech, Karakter, Kraków 2023
Zgłoszenia publiczności
KSIĄŻKI POLSKIE:
Marta Abramowicz, Irlandia wstaje z kolan, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2023
Barbara Sosińska-Kalata, Piotr Tafiłowski, praca zbiorowa, Nauka o informacji w okresie zmian. Nauka wobec współczesności: Wojny informacyjne, Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2023
Dariusz Błaszczyk, Brat generała. Jerzy Sosnkowski (1893–1954), Centrum Architektury, 2023
Stasia Budzisz, Jak znikają Kaszuby, Wydawnictwo Poznańskie, 2023
Szymon Bujalski, Recepta na lepszy klimat. Zdrowsze miasta dla chorującego świata, Wydawnictwo Wysoki Zamek, 2022.
Max Cegielski, Kongo w Polsce. Włóczęgi z Josephem Conradem, Wydawnictwo Agora, 2023
Bogdan Frankiewicz, Sydonia, Wydawnictwo Glob, 1986
Magdalena Chułek, Jak wytwarzany jest slums? Studium przypadku mieszkańców Kibery i Korogocho w Nairobi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2023
Justyna Dąbrowska, Przeprowadzę cię na drugi brzeg. Rozmowy o porodzie, traumie i ukojeniu, Wydawnictwo Agora, 2023
Jan Doktór, Jakub Frank i jego mesjańska droga. Nowe spojrzenie, Żydowski Instytut Historyczny, 2023
Olga Drenda, Słowo humory, Wydawnictwo Karakter, 2023
Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989-2023, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023
Anna Duńczyk-Szulc, Agnieszki Kajczyk, Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy, Żydowski Instytut Historyczny, 2023
Lucjan Ferus, Doradztwo religijne, Wydawnictwo Stapis, 2024
Julia Fiedorczuk, Dom Oriona, Wydawnictwo Literackie, 2023
Joanna Flis, Co ze mną nie tak? O życiu w dysfunkcyjnym domu, środowisku, w Polsce i o tym, jak sobie z tym (nie) radzimy, Wydawnictwo Znak, 2023
Tadeusz Gadacz, Etyka dobromyślności, Wydawnictwo Stentor, 2023
Konstanty Gebert, Pokój z widokiem na wojnę. Historia Izraela, Wydawnictwo Agora, 2023
Mateusz Górniak, Dwie powieści ruchu, Wydawnictwo Filtry 2023
Mikołaj Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Wydawnictwo Agora, 2023
Maja Heban, Godność proszę. O transpłciowości, gniewie i nadziei, Krytyka Polityczna, 2023
Monika Helfer, Hałastra, Wydawnictwo Filtry, 2023
Kamil Iwanicki, Śląskie mikrokosmosy. Opowieści o mieszkańcach ceglanych domów, Wydawnictwo Editio, 2023
Wojciech Jóźwiak, Nasze zwierzęta mocy, Wydawnictwo Ha!art, 2023
Natalia Judzińska, Po lewej stronie sali. Getto ławkowe w międzywojennym Wilnie, Krytyka Polityczna 2023
Monika Kaczmarek-Śliwińska, praca zbiorowa, Etyka public relations. Profesjonalizacja branży PR w Polsce, Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2023
Tomasz Kasprzak, Świat społeczny osób głuchoniewidomych. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2022
Iwona Kienzler, W oparach absyntu. Skandale Młodej Polski, Wydawnictwo Bellona, 2017
Justyna Kulikowska, Obóz zabaw, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk, praca zbiorowa, Umówmy się na Polskę, Kraków 2023
Mateusz Kołodziej, Polskie poetki, o których nie mówi się w szkole, Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2023
Helena Kowalik, Szymon Krawiec, Polowanie Jak się w Polsce niszczy biznes, Agencja Wydawniczo-Reklamowa Wprost, 2023
Ryszard Koziołek, Czytać, dużo czytać, Wydawnictwo Czarne, 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, 2023
Roman Kuźniar, Książeczka o złym człowieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023
Andrzej Leder, Ekonomia to stan umysłu. Ćwiczenie z semantyki języków ekonomicznych, Krytyka Polityczna, 2023
Adam Leszczyński, Obrońcy pańszczyzny, Krytyka Polityczna 2023
Elżbieta Lipska, Zalzala Ziemia drży, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2023
Michał Lubina, Chiński obwarzanek. Od Tajwanu po Tybet, czyli jak Chiny tworzą imperium, Wydawnictwo Szczeliny 2023
Cezary Łazarewicz, Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa, Wydawnictwo Czytelnik, 2023
Mikołaj Łoziński, Stramerowie, Wydawnictwo Literackie, 2023
Wojciech Łukowski, Małe miasto w wielkim świecie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023
Marcin Matczak, Kraj, w którym umrę, Wydawnictwo Znak, 2023
Mateusz Mazzini, Koniec tęczy. Chile po Pinochecie, Wydawnictwo Szczeliny, 2023
Jan Mencwel, Kto zabiera polską wodę i jak ją odzyskać, Krytyka Polityczna, 2023
Michał Michalczyk, Do granic wszechświata, Wydawnictwo Ridero, 2018
Michał Michalczyk, Jak pióra orła białego, Wydawnictwo Ridero, 2023
Michał Michalczyk, Portrety i sceny z „Wesela”, Wydawnictwo Ridero, 2023
Wiktoria Michałkiewicz, Kraj nie dla wszystkich. O szwedzkim nacjonalizmie, Wydawnictwo Poznańskie, 2020
Katarzyna Nandzik, Ciszej jaśniej, Wydawnictwo J, 2023
Andrzej Nowicki, Ateizm, Wydawnictwo Stapis, 2024 (1. wyd. pol. 1964)
Michał Ochnik, Apokalipsa popkultury, Wydawnictwo Znak Horyzont, 2023
Emilia Padoł,Rodziewicz-ówna. Gorąca dusza, Wydawnictwo Literackie, 2023
Zośka Papużanka, Żaden koniec, Wydawnictwo Marginesy, 2023
Tomasz Patora, Łowcy skór. Tajemnice zbrodni w łódzkim pogotowiu, Wydawnictwo Otwarte, 2023
Marcin Piątkowski, Złoty wiek. Jak Polska została europejskim liderem wzrostu i jaka czeka ją przyszłość, Wydawnictwo Prześwity, 2023
Agnieszka Pikulicka-Wilczewska, Nowy Uzbekistan, Wydawnictwo Czarne, 2023
Patryk Pufelski, Pawilon małych ssaków, Wydawnictwo Karakter, 2022
Piotr Pytlakowski, Strefa niepamięci, Wydawnictwo Agora, 2023
Małgorzata Reimer, Ciężar skóry, Wydawnictwo Literackie, 2023
Zbigniew Rokita, Podróż po Ziemiach Odzyskanych, Wydawnictwo Znak Literanova, 2023
Agata Romaniuk, Krótko i szczęśliwie. Historie późnych miłości, Wydawnictwo Poznańskie, 2022
Paweł Rudnicki, Kto jak nie my? Wspólnota i działanie na Dworcu Głównym we Wrocławiu (marzec-kwiecień 2022), Uniwersytet Dolnośląski DSW, 2023
abp Grzegorz Ryś, Jak Bóg pomyślał Kościół. Odnaleźć się mimo kryzysu, Wydawnictwo WAM, 2023
Bartek Sabela, Wędrówka tusz, Wydawnictwo Czarne, 2023
Bartłomiej Sienkiewicz, Imć posła Sienkiewicza z diariusza fragmenta, Kultura Liberalna, 2023
Jacek K. Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Wydawnictwo Ośrodek Myśli Politycznej, 2023
Irena Stachura, Na wschód od Berlina, Wydawnictwo Poligraf, 2022
Marcin Strzyżewski, Mocarstwo absurdu i nonsensu, Wydawnictwo Szczelin, 2023
Justyna Suchecka, Pokolenie zmiany. Młodzi o sobie i świecie, który nadejdzie, Wydawnictwo W.A.B, 2023
Ishbel Szatrawska, Toń, Wydawnictwo Cyranka, 2023
Magda Szczęśniak, Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Krytyka Polityczna, 2023
Łukasz Szurmiński, Propaganda w świecie nowych plemion. Perspektywa medioznawcza, Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2023
Jacek Tacik, Jak nie lubić Żyda?, Wydawnictwo Post Factum, 2023
Tomasz P. Terlikowski, Karolina Wigura, Polka ateistka kontra Polak katolik, Kultura Liberalna, 2022
Wojciech Tochman, Historia na śmierć i życie, Wydawnictwo Literackie, 2023
Piotr Toczyski, Srebrne treści cyfrowe. Starość i mądrość w internetowych social media, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, 2023
Przemysław Wielgosz, praca zbiorowa, Ludowa historia kobiet, Wydawnictwo RM, 2023
Przemysław Witkowski, Faszyzm, który nadchodzi, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2023
Mirosław Woroniecki, Polski model państwa wyznaniowego, Wydawnictwo Stapis, 2021
Marcin Zaremba, Wielkie rozczarowanie. Geneza rewolucji Solidarności, Wydawnictwo Znak Horyzont, 2023
Marta Żakowska, Jak odstawić samochód w polskim mieście, Krytyka Polityczna, 2023
Andrzej Żbikowski, O nadziei, cierpieniu, bólu. Ludność cywilna w czasie powstania w getcie warszawskim, Żydowski Instytut Historyczny, 2023
PRZEKŁADY:
Zuzanna Benesz-Goldfinger, Niewielkie resztki z Solnej. Izaak Celnikier wobec doświadczenia Zagłady, przeł. Aleksandra Szkudłapska, Żydowski Instytut Historyczny, 2023
William Faulkner, Światłość w sierpniu, przeł. Piotr Tarczyński, Wydawnictwo Znak Literanova, 2023
Michal Hvorecký, Utopia, przeł. Michał Wirchniański, Wydawnictwo Biblioteka Słów 2023
Walter Isaacson, Kod życia. Jennifer Doudna, edycja genów i przyszłość ludzkości, przeł. Michał Strąkow, Wydawnictwo Insignis 2023
Anne Marie O’Connor, Złota dama. Gustav Klimt i tajemnica wiedeńskiej Mona Lisy, Wydawnictwo Znak Literanova, 2023 (1. wyd. pol. 2016)
Ewa Sapieżyńska, Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii, przeł. Ilona Wiśniewska, Krytyka Polityczna 2022
Alphons Silbermann, O sztuce płaszczenia się, przeł. Rafał Michalski, Monika Kwiecińska-Zdrenka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2023
Rebecca Solnit, Nadzieja w mroku. Nieznane opowieści, niebywałe możliwości, przeł. Anna Dzierzgowska, Sławomir Królak, Wydawnictwo Karakter, 2019
Éric Vuillard, Porządek dnia, przeł. Katarzyna Marczewska, Wydawnictwo Literackie, 2017
Autorzy Nierówności po polsku opierając się na twardych danych pokazują, że w ciągu jednego pokolenia Polska przestała być jednym z najbardziej egalitarnych krajów w Europie, a stała się jednym z państw o największych nierównościach ekonomicznych: dochodowych, majątkowych i szans. Przy okazji rewidują popularną narrację o naszej najnowszej historii, bo – jak się okazuje – ten wielki wzrost nierówności nie jest wcale rezultatem samej transformacji ustrojowej, ale w większym stopniu dwóch dekad po 2000 roku, a dokładniej: wielu do dziś nienaprawionych wad polskiej polityki społeczno-ekonomicznej. Wśród ekonomistów podejście do problemu podziału bogactwa uległo w tym czasie zasadniczej zmianie. Po globalnym kryzysie finansowym 2008 roku pozostało niewielu naukowców, którzy nadal twierdzą, że „wzrost unosi wszystkie łodzie”, popularna natomiast stała się teza, że wysokie i szybko rosnące nierówności są zabójcze dla samego wzrostu. Czy podobna zmiana dokonała się jednak w poglądach i nastawieniach polskiego społeczeństwa?
Czy Polki i Polacy mają świadomość tego, że tworzą jedno z najmniej egalitarnych społeczeństw w Unii Europejskiej? Czy odczuwamy na przykład fakt, że między rokiem 1989 a 2015 dochód dla górnego 1% społeczeństwa wzrósł o 458%, podczas gdy dochody biedniejszej połowy tylko o 31%? Na ile i w jaki sposób doświadczamy na co dzień nie tyle samego stanu własnego portfela, ale właśnie dzielących nas różnic majątkowych? W jaki sposób o tych doświadczeniach opowiadamy sobie i innym? Na język, którym opisujemy nierówności ekonomiczne, a także na to, czy mamy ich świadomość, duży wpływ ma dyskurs polityczny. Pewną formą wyrazu społecznego postrzegania nierówności były gorące dyskusje o 500+, dostępności żłobków czy – całkiem niedawno – o składce zdrowotnej albo bezpłatnej wyższej edukacji. Jak takie polityczne debaty z ostatnich lat wpłynęły na nieakademickie myślenie o podziałach ekonomicznych w Polsce? To pytania ważne, bo w demokracji wprowadzenie nawet najrozsądniejszych polityk publicznych zwiększających równość szans, dochodów i majątku wymaga społecznego poparcia.
W dyskusji udział wzięli:
Magdalena Nowicka-Franczak (Katedra Socjologii Kultury, Uniwersytet Łódzki)
Jakub Sawulski (współautor książki-finalistki Nierówności po polsku. Dlaczego trzeba się nimi zająć, jeśli chcemy dobrej przyszłości nad Wisłą, Krytyka Polityczna)
Wojciech Woźniak (Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Celem ustanowionej w 2022 przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Członek European Council on Foreign Relations. Wydał m.in. Miłość, wojna, rewolucja. Szkice na czas kryzysu (2009), Bunt sieci (2012), W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata (2020). Prowadzi blog „Antymatrix”.
Magdalena Nowicka-Franczak – dr, socjolożka, pracuje w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Ukończyła także studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim. Stypendystka Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Autorka monografii Niechciana debata. Spór o książki Jana Tomasza Grossa (2017). Stała współpracowniczka „Tygodnika Powszechnego”, publikuje także w magazynie „Pismo” oraz „Dwutygodniku”.
Jakub Sawulski – dr, adiunkt w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Specjalizuje się w finansach publicznych oraz polityce podatkowej i społecznej państwa. Posiada wieloletnie doświadczenie w tworzeniu oraz opisywaniu polityk publicznych – pracował między innymi na kierowniczych stanowiskach w administracji publicznej (Ministerstwo Finansów, Polski Instytut Ekonomiczny), a także w sektorze prywatnym (Deloitte Polska) oraz organizacjach pozarządowych (Fundacja Instrat, Instytut Badań Strukturalnych). Prócz wielu artykułów i książek naukowych opublikował Nierówności po polsku. Dlaczego trzeba się nimi zająć, jeśli chcemy dobrej przyszłości nad Wisłą (2024, współautorstwo z Michałem Brzezińskim i Pawłem Bukowskim) oraz Pokolenie ’89. Młodzi o polskiej transformacji (2019).
Wojciech Woźniak – dr hab., prodziekan Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego ds. rozwoju badań, socjolog z tytułem doktora i habilitacją uzyskanymi na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym UŁ. Zajmuje się badawczo fińskim modelem społeczno-gospodarczym, politykami publicznymi w Finlandii, relacjami między sportem a polityką, nierównościami społecznymi oraz dyskursem publicznym. Autor pięciu książek oraz ponad 70 recenzowanych prac naukowych. W 2022 wydał w Wydawnictwie UŁ: Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych. W 2024 r. w wydawnictwie Routledge ukazała się książka pod jego współredakcją Football, Fandom and Collective Memory. Global Perspectives. Jest członkiem Polskiego i Fińskiego Towarzystwa Socjologicznego: Westermarck Society. Prowadził wykłady na uczelniach w Niemczech, Finlandii, Estonii, Francji i Czechach.
Wielu uczestników i uczestniczek polskiej sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej, narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości czy odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, takie jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny, wyzwania nowych technologii lub zagrożenie rosyjskim imperializmem.
Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, to co jest źródłem tego kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczanie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów? Niezależnie od odpowiedzi wierzymy, że najważniejszym medium, koniecznym do wprowadzania w obieg nowych idei, pozostaje książka. Dlatego od czterech lat zapraszamy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do wspólnego bilansu idei za mijający rok. Rozmawiamy o tym, które książki były w minionym roku dla różnych środowisk wydarzeniami intelektualnymi, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów.
Bilans idei to również nieformalny początek poszukiwań publikacji, która mogłaby zostać laureatką kolejnej edycji Nagrody im. Marcina Króla, przyznawanej co roku za najlepszą książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością, filozofii oraz myśli społecznej i politycznej, refleksji nad cywilizacją i kulturą, wprowadzającą nowe idee, koncepcje czy sposoby myślenia. Nagrodę tę Fundacja im. Stefana Batorego ustanowiła w 2022 roku, chcąc przeciwdziałać wspomnianemu deficytowi nowych idei w polskiej debacie intelektualnej oraz promować refleksyjne, pogłębione i konceptualne interpretacje naszej rzeczywistości.
W tym roku postanowiliśmy uzupełnić nasz bilans idei o krótki kwestionariusz skierowany do osób reprezentujących redakcje zaproszone do debaty. Spytaliśmy o idee i pojęcia najczęściej pojawiające się w polskich dyskusjach w 2024 roku oraz o te, które zostały przeoczone, przemilczane lub nawet wyparte z naszej społecznej świadomości. Otrzymane odpowiedzi zebraliśmy w niniejszej publikacji.
Tytułowa katastrofa to pierwsza wojna światowa, kryzys ekonomiczny, narodziny faszyzmu i nazizmu, wojna domowa w Hiszpanii, wreszcie druga wojna światowa. W tej katastrofie – która ma trzy podstawowe oblicza: wojny, ideologii i totalitaryzmu – źródła ma nasza pluralistyczna kultura polityczna, z jej przekonaniem o nienaruszalności pewnych przysługujących każdemu człowiekowi praw. Książka Jana Tokarskiego uświadamia, że w tym sensie ani wojna w Ukrainie i dokonywane przez Rosjan zbrodnie wojenne, ani groźba konfliktu nuklearnego, ani budowane w Moskwie czy Pekinie nowoczesne dyktatury nie są niczym nowym. W obliczu tych zagrożeń jest to przypomnienie ważne, bo w miarę jak przygasa pamięć o mrocznych źródłach, z których zrodził się nasz względnie wolny świat, słabnie również nasza zdolność do jego obrony.
Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, członek kapituły Nagrody im. Marcina Króla) w laudacji powiedział: „Jan Tokarski znakomicie pokazuje historię tego wybitnego grona intelektualistów i ich zasługi. Daje imponującą panoramę intelektualnych sporów dotyczących najważniejszych problemów dyskutowanych w trakcie dwóch kluczowych dziesięcioleci zimnej wojny. Jednak zimna wojna to zamknięty rozdział historii. Dlaczego zatem autor postanowił wydać ją dzisiaj? (…) Kluczem do zrozumienia tej decyzji jest gwałtowny powrót historii, którego doświadczamy w ostatnim dziesięcioleciu. Kolejne fale kryzysu w narastającym tempie uderzają w zachodnie demokracje niszcząc poczucie bezpieczeństwa zrodzone w 1989 roku. Jak pisze sam autor „owe turbulentne wydarzenia sprawiły, że ta zimnowojenna historia wydała mi się uderzająco aktualna”. Przełomowym momentem stała się oczywiście brutalna napaść putinowskiej Rosji na Ukrainę. Bucza, Irpień, Izium to rodzaj makabrycznej kalki. Skądś znamy tę erupcję nihilistycznej przemocy. Ten diabeł jest stary”.
„Jestem bardzo zaszczycony i poruszony tą Nagrodą – powiedział Jan Tokarski. – Chciałbym podziękować Fundacji Batorego za stworzenie tej nagrody, ale przede wszystkim, bo to jest moim zdaniem najważniejsze, całego procesu debat i rozmowy wokół książek. Uważam, że to jest bardzo potrzebna instytucja polskiego życia publicznego. Chciałbym podziękować autorom i autorkom pozostałych książek-finalistek. Pani Magdzie Szcześniak za pokazanie, że inna opowieść o Polsce Ludowej jest możliwa. Pani Renacie Lis za jej osobistą i odważną opowieść o doświadczeniu osób nienormatywnych w wolnej Polsce. Pani Annie Wojciuk i Panu Maciejowi Kisilowskiemu, którzy z wyjątkową wytrwałością badali przestrzeń możliwej umowy społecznej w naszym coraz bardziej rozwarstwionym społeczeństwie. Panu Jackowi Sokołowskiemu za pytanie o formę polskiej wspólnoty. (…) Mam wrażenie, chociaż są to bardzo różne książki, że uczestniczymy w pewnym wspólnym przedsięwzięciu. Tkamy tę najważniejszą – ale i najbardziej kruchą ze wszystkich – nić Logosu, która sprawia, że ludzie stają się społeczeństwem.”
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Czy Europa może umrzeć?” z udziałem Krzysztofa Pomiana – filozofa, historyka z Polskiej Akademii Umiejętności, Patrycji Sasnal – politolożki, filozofki, kierowniczki Biura Badań i Analiz Polskiego Instytut Studiów Międzynarodowych oraz Jana Tokarskiego. Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji i wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
W tegorocznym finale Nagrody im. Marcina Króla znalazły się także książki:
Umówmy się na Polskę, Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Znak, Kraków 2023
Moja ukochana i ja, Renata Lis, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Jacek K. Sokołowski, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2023
Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Magda Szcześniak, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Książki-finalistki wybrała Kapituła Nagrody im. Marcina Króla w składzie: dr hab. Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), prof. dr hab. Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. dr hab. Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie), prof. dr hab. Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król („Dwutygodnik”), prof. Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski („Więź”), prof. dr hab. Andrzej Rychard (przewodniczący Kapituły, Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie, przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak, Kraków).