23 maja po raz trzeci wręczyliśmy Nagrodę im. Marcina Króla za najlepszą opublikowaną w 2023 roku polską książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością, filozofii i myśli społecznej i politycznej, refleksji nad cywilizacją i kulturą, wprowadzającą nowe idee, koncepcje czy sposoby myślenia. Nagroda dla autora wynosi 50 000 zł.
Laureatem został Jan Tokarski za książkę „W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku”, Znak
Do finału Nagrody nominowani byli także:
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Czy Europa może umrzeć?”, w której udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
„Nasza Europa stała się dziś śmiertelna. Może umrzeć, a czy tak się stanie, zależy wyłącznie od drogi, jaką wybierzemy” – powiedział prezydent Francji Emmanuel Macron miesiąc temu na Sorbonie. Było to nawiązanie do eseju Paula Valéry’ego Kryzys ducha z 1919 roku, gdzie pada słynne zdanie „My, cywilizacje, wiemy już, że jesteśmy śmiertelne”. Czy idee także są śmiertelne? Czy umrzeć może idea Europy? Przede wszystkim zaś, co dla tej idei zdziałać mogą dziś myśliciele i myślicielki?
Po przerwie powróciliśmy z Nagrodą im. Beaty Pawlak!
Kapituła Funduszu im. Beaty Pawlak wręczyła Nagrody za rok 2019 i 2020 (2 edycje). Laureatem za 2019 rok został Mirosław Wlekły za Raban! O kościele nie z tej ziemi, Wydawnictwo Agora. Laureatką Nagrody za 2020 rok została Agnieszka Pajączkowska za Wędrowny Zakład Fotograficzny, Wydawnictwo Czarne.
Nagroda imienia Beaty Pawlak przyznawana jest od 2003 roku za tekst na temat innych kultur, religii i cywilizacji opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku. W ten sposób wypełniana jest ostatnia wola Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Ustanowiony Jej testamentem i noszący Jej imię Fundusz, powierzony został Fundacji im. Stefana Batorego.
Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim SKS-ie, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała. Szukała odpowiedzi na pytanie, dlaczego wybuchają islamskie bomby? Jeździła do krajów muzułmańskich – poznawała cywilizację – poznając ludzi. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek.
Kapituła Nagrody: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).
Nominacje do Nagrody im. Beaty Pawlak 2019
Joanna Gierak-Onoszko, 27 śmierci Toby’ego Obeda, Dowody na Istnienie, Warszawa 2019
Iza Klementowska, Skóra. Witamy uchodźców, Karakter, Kraków 2019
Grzegorz Stern, Borderline. Dwanaście podróży do Birmy, Czarne, Wołowiec 2019
Ilona Wiśniewska, Lud. Z grenlandzkiej wyspy, Czarne, Wołowiec 2018
Mirosław Wlekły, Raban! O kościele nie z tej ziemi, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2019
Nominacje do Nagrody im. Beaty Pawlak 2020
Katarzyna Boni, Auroville. Miasto z marzeń, Agora 2020
Katarzyna Kobylarczyk, Strup. Hiszpania rozdrapuje rany, Czarne 2019
Agnieszka Pajączkowska, Wędrowny Zakład Fotograficzny, Czarne 2019
Filip Skrońc, Nie róbcie mu krzywdy, Czarne 2020
Maja Wolny, Pociąg do Tybetu, Mando 2020
Dotychczasowymi laureatami nagrody są̨: Joanna Bator, Max Cegielski, Artur Domosławski, Anna Fostakowska, Wojciech Górecki, Mateusz Janiszewski, Bartosz Jastrzębski, Marek Kęskrawiec, Piotr Kłodkowski, Krzysztof Kopczyński, Adam Lach, Cezary Michalski, Jacek Milewski, Jarosław Mikołajewski, Jędrzej Morawiecki, Beata Pawlikowska, Konrad Piskała, Dariusz Rosiak, Anna Sajewicz, Paweł Smoleński, Andrzej Stasiuk, Witold Szabłowski, Mariusz Szczygieł i Ewa Wanat.
Więcej informacji o Funduszu im. Beaty Pawlak.
Wielu komentatorów_ek i uczestników_czek polskiej sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości, odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny czy wyzwania nowych technologii.
Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, to co jest źródłem kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczenie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów?
Niezależnie od odpowiedzi, wierzymy, że najważniejszym medium do wprowadzania w obieg nowych idei pozostaje książka. Dlatego zaprosiliśmy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do tego, by wspólnie dokonać bilansu idei za 2022 rok. Porozmawiajmy o tym, jakie książki były w minionym roku dla różnych środowisk intelektualnym wydarzeniem, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów. Dlaczego miały takie znaczenie? Czy któreś spośród książek ważnych zostały przeoczone? Chcemy rozmawiać przede wszystkim o polskich autorach, ale też zapytać o ważne przekłady. Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku.
„Bilans idei 2022” to również nieformalny początek poszukiwań książki-laureatki tegorocznej edycji Nagrody im. Marcina Króla. Nagrodę Fundacja Batorego ustanowiła w zeszłym roku, by wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości i do tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości.
W tym roku zaprosiliśmy również publiczność do zgłaszania ważnych polskich książek opublikowanych w 2022 roku. Listę publikujemy poniżej. Tytuły spełniające kryteria przekazaliśmy osobom nominującym do Nagrody jako inspirację.
Udział w debacie „Książki znaczące. Bilans idei 2022” wzięli: Magdalena M. Baran (Liberté!), Joanna B. Bednarek (Czas Kultury), Sebastian Duda (Więź), Ignacy Dudkiewicz (Magazyn Kontakt), Michał Jędrzejek (miesięcznik Znak), Tomasz Kasprowicz (Res Publica Nowa), Zofia Król (Dwutygodnik), Roman Kurkiewicz (Le Monde diplomatique – edycja polska), Konstanty Pilawa (Pressje), Katarzyna Przyborska (Krytyka Polityczna), Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin (Kultura Liberalna), Bogna Świątkowska (Notes Na 6 Tygodni/Bęc Zmiana), Jan Tokarski (Przegląd Polityczny).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku, które miały dla nich szczególne znaczenie.
Dwutygodnik (Warszawa)
Czas Kultury (Poznań)
Kontakt (Warszawa)
Krytyka Polityczna (Warszawa)
Kultura Liberalna (Warszawa)
Le monde diplomatique (Warszawa)
Liberté (Łódź)
NN6T (Warszawa)
Pressje (Kraków)
Przegląd Polityczny (Gdańsk)
Res Publica Nowa (Warszawa)
Więź (Warszawa)
Znak (Kraków)
Zgłoszenia publiczności
KSIĄŻKI POLSKIE
PRZEKŁADY
Pytania o tożsamość – zarówno jednostkową, jak i zbiorową – pojawiają się najczęściej w kontekście przełomowych zmian. Paradoksalnie kwestia tożsamości powstaje zatem w sytuacjach „nietożsamości”, gdy przechodzimy od jednej autoidentyfikacji do drugiej lub gdy dopiero walczymy o uznanie jakiegoś nowego samookreślenia. Czy w dzisiejszej, tak szybko się zmieniającej, Polsce mamy do czynienia z tego typu poruszeniem?
Niewątpliwie ostatnie dekady były czasem coraz silniejszej politycznej artykulacji tożsamości płciowych, seksualnych i kulturowych. Dane ekonomiczne pokazują jednak, że jest to także okres rosnących nierówności. Czy trwający już od niemal dekady ludowy zwrot w humanistyce (zwłaszcza w historiografii) jest próbą przepracowania tych ostatnich zmian przez przywrócenie języka klasowego do polskich autointerpretacji czy też jego stawką są raczej kwestie kulturowe związane z opowieściami o własnym pochodzeniu? Jest to pytanie istotne w kontekście pojawiających się – zwłaszcza na lewicy – głosów, że różnice tożsamościowe i kulturowe tylko wtedy mogą odgrywać pozytywną rolę w uniwersalistycznej i równościowej polityce, gdy ich podstawą pozostaje klasa. Czy tak jest rzeczywiście? Czy w ogóle teza o deficycie języka klasowego w polskich autodiagnozach, politykach i dyskusjach jest prawdziwa? A może w debacie publicznej brak innych składowych i określeń naszych zbiorowych tożsamości, które pozwoliłby właściwie rozpoznać i uświadomić sobie zachodzące w Polsce zmiany?
Zapraszamy na pierwszą z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla 2024. Punktem odniesienia do dyskusji będą książki Renaty Lis „Moja ukochana i ja” (Wydawnictwo Literackie) oraz Magdy Szcześniak „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce” (Krytyka Polityczna).
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Celem ustanowionej i przyznanej po raz pierwszy w 2022 roku przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek trzeciej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 23 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj: https://www.batory.org.pl/forumidei/nagroda-im-marcina-krola/#tabs_tab-0)
Transmisja na żywo tłumaczona na polski język migowy będzie dostępna na profilu Fundacji Batorego na Facebooku.
Zapraszamy do dyskusji!
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „Bunt sieci” (2012) oraz „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020).
Piotr Kaszczyszyn – redaktor naczelny portalu opinii Klubu Jagiellońskiego. Współtwórca podcastu „Kultura poświęcona”. Były redaktor naczelny czasopisma idei „Pressje”.
Renata Lis – autorka nagradzanych książek: „Ręka Flauberta”; „W lodach Prowansji. Bunin na wygnaniu”; „Lesbos”; „Moja ukochana i ja”. Współpracuje z „Książkami. Magazynem do czytania” i „Dwutygodnikiem”. Felietonistka tygodnika „Polityka”.
Paulina Małochleb – dr, krytyczka, badaczka literatury i wykładowczyni. Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów, stypendystka NCK „Młoda Polska”. Autorka książki „Przepisywanie historii” oraz bloga ksiazkinaostro.pl. W Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie kieruje Ośrodkiem Komunikacji. Publikuje w „Przekroju”, „Polityce” i Krytyce Politycznej. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Magda Szcześniak – dr, kulturoznawczyni i historyczka kultury, adiunktka w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka książek „Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji” (2016) oraz „Poruszeni” (2023). Stypendystka Fundacji Fulbrighta, Narodowego Centrum Nauki, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Laureatka Nagrody Naukowej „Polityki” w dziedzinie nauk humanistycznych (2017).
Na drugiej debacie z udziałem autorów książek nominowanych finału do Nagrody im. Marcina Króla za rok 2021 spotkaliśmy się w Krakowie w Międzynarodowym Centrum Kultury. Rozmawialiśmy o wzorcach polskich modernizacji. Przez większość ostatnich 250 lat, podczas których kolejne fale nowoczesności i oświecenia sięgały terenów Polski, była ona pozbawiona własnej państwowości. W rezultacie w historiografii i debacie publicznej utrwaliło się rozumienie modernizacji jako obcego prądu imitacyjnie przyswajanego w kraju przedstawianym jako zacofany i niesamodzielny. Narracja ta nie odpowiada jednak złożoności naszej historii. Żadne elementy modernizacji – ani te związane z emancypacją, ani te gospodarcze czy technologicznie – nie przyjęłyby się, gdyby wśród Polek i Polaków nie było licznych pionierów nowoczesności. Ponadto czas zaborów dawno już minęły – mamy XXI wiek i liczne doświadczenia z modernizacją przeprowadzaną pod egidą własnego państwa.
Kto przeprowadzał polskie modernizacje? Przede wszystkim zaś do kogo należeć będzie sprawstwo w nadchodzącej zielonej modernizacji Polski? Czy zmianę tą będziemy wdrażać na zasadzie imitacji czy też nasz kraj ma szanse odegrać w niej rolę twórczą? Kim byli historycznie i kim będą w przyszłości głowni aktorzy polskich transformacji? Czy są to klasy? Kapitał? Państwo?
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona w tym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
W połowie kwietnia Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 26 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje dwie publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)
_____________________________________________________
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) i „Bunt sieci” (2012).
Paulina Małochleb – dr, współpracowniczka Katedry Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka monografii „Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej” (2014). Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów i Fundacji Nauki Polskiej. Publikuje w Krytyce Politycznej”, „Przekroju”, dwutygodnik.com
Rafał Matyja – dr hab., historyk, politolog i publicysta, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Redaktor naczelny kwartalnika „Praktyka Polityczna”. W 1993 sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zajmuje się polskim systemem partyjnym, elitami politycznymi i samorządem terytorialnym. Publicysta, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego” i „Nowej Konfederacji”. Autor wielu książek. Ostatnio wydał „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością” (2021), „Wyjście awaryjne. O zmianie wyobraźni politycznej” (2018) oraz „Wybory 2014-2015 a przemiany elit politycznych Trzeciej Rzeczpospolitej” (2016).
Kacper Pobłocki – dr hab. antropolog społeczny i historyczny, pracownik naukowym Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych UW, wcześniej studiował i pracował m.in. w Central European University w Budapeszcie oraz w City University of New York. Autor książek „Kapitalizm. Historia krótkiego trwania” (2017) oraz „Chamstwo” (2021). „Współautor Anty-bezradnika przestrzennego” (2013, z Lechem Merglerem i Maciejem Wudarskim) oraz „Architektury niezrównoważonej” (2016, z Bogną Świątkowską). Napisał wiele artykułów i opracowań z zakresu antropologii i socjologii miasta. W latach 2009–2014 wspomagał powstawanie i rozwój ruchów miejskich w Polsce, m.in. jako koordynator merytoryczny pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich.
Joanna Orlik – dyrektorka Małopolskiego Instytutu Kultury; z instytucją związana od 2002 r. Z wykształcenia polonistka, w 2007 roku obroniła pracę doktorską na Wydziale Polonistyki UJ poświęconą znaczeniu polskiej kultury w Rosji radzieckiej w latach odwilży. Założycielka i pierwsza redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”. Pracowała m.in. dla Stowarzyszenia Willa Decjusza w Krakowie, Związku Miast Polskich oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Debata Fundacji Batorego i Wrocławskiego Instytutu Kultury
Można zaryzykować tezę, że przynajmniej od początków XXI wieku podstawą kultury i siłą napędzającą spory polityczne naszych społeczeństw stał się mniej lub bardziej skutecznie wypierany strach. Świadczy o tym zarówno bogactwo postapokaliptycznych wizji we współczesnych filmach, serialach i powieściach, jak i sukcesy konserwatywnych populistów, którzy w kolejnych krajach obiecują uchronić lud przed upadkiem, przywracając tradycyjne wartości i tożsamość. Lęk od początku towarzyszył nowoczesności, która właśnie po to, by uwolnić człowieka od strachu, napędza wciąż przyśpieszającą zmianę świata i rozbija naturalne wspólnoty oparte na więzach krwi, religii czy tradycji. Wydaje się jednak, że ta dawno już rozpoznana „dialektyka oświecenia” osiąga właśnie punkt kulminacyjny w postaci katastrofy klimatyczną. Zajmuje ona w zbiorowej świadomości miejsce centralne, ale też paraliżujące. Ślady kryzysu ekologicznego dostrzegalne są w większości zjawisk koncentrujących naszą uwagę – od martwej Odry przez kryzysy migracyjne po rosnące ceny oraz toczącą się za naszą wschodnią granicą wojnę, która jest przecież także imperialną walką o zasoby. Jednocześnie wszystko wskazuje na to, że kwestie klimatyczne będą wielkim nieobecnym rozpoczynającej się kampanii wyborczej. Trudno się temu dziwić, jeśli często nie umiemy o nich rozmawiać nawet z bliskimi.
Czy strach faktycznie charakteryzuje dzisiejszą kulturę i organizuje sferę polityczną? Jak sprawić, by zagrożenie jednoczyło i mobilizowało do działania, a nie dzieliło i paraliżowało? Jak strachy globalne przekładają się na te lokalne? Jeśli kryzys klimatyczny wymaga, byśmy nauczyli się myśleć i opowiadać o przyszłości ludzkości, to jakie miejsce w tych opowieściach znaleźć dla wspólnot narodowych?
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona i przyznana po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje w różnych miastach publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata (2020) oraz Bunt sieci (2012).
Leszek Koczanowicz – prof. dr hab., politolog, filozof, psycholog. Zajmuje się filozofią polityki, koncepcjami demokracji i etyką polityki. Interesuje się filozofią kultury, kulturą współczesną oraz sztuką współczesną. Prowadził badania i wykłady na wielu uczelniach zagranicznych, w tym na Uniwersytecie Columbia, Uniwersytecie w Berkeley, Uniwersytecie w Buffalo oraz Uniwersytecie w Oxfordzie. Autor wielu książek, m.in. Wspólnota i emancypacje. Spór o społeczeństwo postkonwencjonalne (2005), Politics of Time. Dynamics of Identity in Post-Communist Poland (2008), Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach (2011), Polityka dialogu. Demokracja niekonsensualna i wspólnota krytyczna (2015), Lęk i olśnienie: eseje o kulturze niepokoju (2020) i najnowszej Niedokończone polityki. Demokracja, populizm, autokracja (2022). Laureat konkursu MISTRZ Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.
Marcin Napiórkowski – dr hab., semiotyk kultury, badacz współczesnych mitów, pamięci zbiorowej i kultury popularnej. Wykłada w Instytucie Kultury Polskiej UW. Publikuje w „Tygodniku Powszechnym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Krytyce Politycznej”, „Więziach”, „Znaku” i „Gazecie Wyborczej”. Pomysłodawca i współscenarzysta rapowego musicalu „1989”. Prowadzi blog mitologiawspolczesna.pl. Autor książek Naprawić przyszłość (2022), Turbopatriotyzm (2019), Kod kapitalizmu (2019), Mitologia współczesna (2013), Powstanie Umarłych. Historia pamięci 1944-2014 (2016) oraz Władza wyobraźni (2014).
Agnieszka Wolny-Hamkało – poetka, autorka powieści, sztuk teatralnych i książek dla dzieci. Ostatnio wydała książkę z wierszami Raster Lichtensteina. Autorka antologii opowiadań, kuratorka Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania. Nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia za Spamy miłosne, laureatka nagrody PS IBBY za Lato Adeli (Książka Roku 2019). Nominowana do nagrody Literacka Podróż Hestii za powieść Po śladach. Tłumaczka ukraińskiej poetki Hanny Osadko ( wyd. Pogranicze). Redaktorka i współzałożycielka społeczno-poetyckiego pisma „Zakład”. Jej sztuki były wystawiane m.in. w Teatrze Polskim, Teatrze Dramatycznym im. Szaniawskiego, Teatrze Muzycznym Capitol, Teatrze Grotowskiego (w ramach MFO). „Dzień dobry, wszyscy umrzemy” zekranizowano w cyklu Teatroteka. Doktorantka IBL PAN. Członkini zespołu badawczego Archiwum Kobiet IBL PAN. Od trzech lat prowadzi interdyscyplinarne seminaria humanistyczne we Wrocławiu. Naukowo zajmuje się kampem w nowej poezji polskiej.
W Polsce chętnie mówi się o „silnym państwie”, najczęściej w kontekście tęsknoty za nim. Jest to zrozumiałe zarówno ze względu na zbiorową pamięć o słabościach, które doprowadziły do upadku Pierwszej, a następnie Drugiej Rzeczpospolitej, jak i ze względu na lęk przed narastającymi wokół regionalnymi i globalnymi kryzysami. W tej całkowicie uzasadnionej społecznej intuicji o potrzebie silnego państwa nie zawiera się jednak wspólne rozumienie tego postulatu, ani tym bardziej wspólny przepis na jego realizację.
Silne państwo, czyli tak naprawdę jakie? Jeśli zgodzimy się – choć nie jest wcale oczywiste, jak duża część polskiego społeczeństwa podziela ten pogląd – że nie chodzi o państwo autorytarne, scentralizowane, a więc silne mocą podporządkowania sobie wszystkich sfer życia i narzucenia woli sąsiadom, to odpowiedź okazuje się bardzo złożona. Popularne ostatnio oczekiwanie od państwa dużych, strategicznych inwestycji świadczy na przykład o tym, że nie wystarcza nam już sama tylko zamożność i mocna gospodarka. Nie chcemy państwa bogatego, a jednocześnie bezwładnego. Chcemy za to ugruntowanych, niezależnych, niepodatnych na upartyjnienie i sprawnych instytucji. Żądamy jednak zarazem, by instytucje te były sterowne i podległe demokratycznej kontroli. Silne państwo ma być opiekuńcze, ale jednocześnie w polskim społeczeństwie brak zgody na to, by finansować dobrej jakości usługi społeczne wyższymi podatkami. Słowem-kluczem najlepiej chwytającym oczekiwania wobec silnego państwa wydaje się być „sprawczość”. Pojawiają się jednak też inne – państwo powinno być „odporne”, „bezpieczne”, „pomocne”.
Obok pytania o to, jak w polskim kontekście rozumieć siłę państwa chcemy też postawić inne, może ważniejsze, o sposób osiągnięcia tego celu. Czy to państwo stwarza naród czy też odwrotnie – społeczeństwo buduje sobie państwo? Czy można za pomocą ustrojowych refom stworzyć skuteczne państwo, z którym będą się identyfikować zarówno etniczni Polacy, jak i przybysze – w taki sposób, że niejako przyciągnie ono do siebie zasobne społeczeństwo? Czy też może to społeczeństwo musi najpierw zdobyć się na republikańskie zaangażowanie i zaufanie do instytucji, by zbudować sobie sprawne państwo?
Zapraszamy na kolejną z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla za rok 2023. Punktem odniesienia do dyskusji będą książki Umówmy się na Polskę (Znak) pod redakcją Macieja Kisilowskiego i Anny Wojciuk oraz Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy Jacka K. Sokołowskiego (Ośrodek Myśli Politycznej).
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Celem ustanowionej w 2022 przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek trzeciej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 23 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj: https://www.batory.org.pl/forumidei/nagroda-im-marcina-krola/#tabs_tab-0)
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek Bunt sieci (2012) oraz W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata (2020).
Maciej Kisilowski – dr hab., profesor na Uniwersytecie Środkowoeuropejskim w Wiedniu, zajmuje się strategicznym podejściem do prawa i spraw publicznych, dyrektor naukowy programu Executive MBA dla menedżerów najwyższego szczebla, absolwent uniwersytetów Yale, Princeton oraz INSEAD. Współautor artykułów naukowych w wiodących czasopismach, w tym w „Law and Social Inquiry” oraz „Business and Society” oraz czterech książek, w tym Administrategii wydanej w pięciu językach (wyd. pol. Studio Emka 2016). Jego komentarze publikowane były m.in. w „Los Angeles Times”, „Foreign Policy”, „Politico”, „Project Syndicate” i „Haaretz”. Jest współtwórcą̨ i wiceprezesem stowarzyszenia Inkubator Umowy Społecznej (IUS) i współredaktorem Umówmy się na Polskę (2023).
Jacek K. Sokołowski – dr, wykładowca w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, radca prawny, ekspert ds. ustrojowych, współtwórca i w latach 2012–2022 kierownik Centrum Badań Ilościowych nad Polityką UJ, współpracownik Klubu Jagiellońskiego i Instytutu Allerhanda, publikuje też w „Dzienniku Gazecie Prawnej”. W 2005 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Ruprechta-Karola w Heidelbergu i od tego czasu łączy praktykę prawniczą z pracą akademicką. Współautor jednej z pierwszych w Polsce publikacji analizujących proces legislacyjny metodami ilościowymi (Wybrane aspekty funkcjonowania Sejmu w latach 1997–2007).
Agnieszka Turska-Kawa – dr hab., politolożka, psycholożka, dyrektorka Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, dyrektorka Centrum Badawczego Społecznej Aktywizacji Seniorów, laureatka Stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców (2018–2019). Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół psychologii polityki, szczególnie zachowań wyborczych, emocji i motywacji rządzących polityką oraz poznawczych aspektów wyborów politycznych. Autorka i współautorka książek i wielu artykułów naukowych, redaktorka. Wydała m.in.: Postawy wobec korupcji w samorządzie terytorialnym: raport z badań w województwie śląskim (red., 2015), Determinanty chwiejności wyborczej (2015), Leksykon polskich partii politycznych (red., 2017), Korupcja polityczna (z Waldemarem Wojtasikiem, 2017), War in Ukraine. Media and Emotions (red., 2023).
Debata Fundacji Batorego i Świetlicy Krytyki Politycznej
Rosyjska inwazja na Ukrainę, wojna domowa w Syrii i wojny w Afryce przypominają, że wojenna przemoc jest ciągle narzędziem polityki. Przemoc ta zazwyczaj nie ogranicza się do konfrontacji sił zbrojnych. Masowe gwałty, przymusowe deportacje i wynaradawianie dzieci, ataki na cele niewojskowe, tortury, egzekucje jeńców, eksterminacja ludności cywilnej pokazują, że ludobójcze praktyki są niezmiennie integralną częścią działań wojennych.
Wojna, nieograniczona przemoc i ludobójstwo zdają się tworzyć nierozerwalny splot. Co decyduje o jego trwałości? Czy jego źródeł należy szukać w naturze polityki, czy raczej w naturze ludzkiej? A co w takim razie z kulturą i religią? A może źródłem jest odwieczna walka o ograniczone zasoby nasilająca się zwłaszcza w chwilach kryzysów ekologicznych? Jak w świetle tych pytań odczytywać to, co dzieje się w Ukrainie?
Co jest wynikiem znanych od wieków mechanizmów polityki imperialnej, a co jest rezultatem głębokiego ekologiczno-ekonomicznego kryzysu, w który wchodzi nasz świat? Czy ludobójcze praktyki Rosjan wynikają z fantazji Putina, z fantomowych bólów upadającego imperium, czy też są formą walki o ukraińskie zasoby, bez których nie do utrzymania jest obecny, oparty na surowcach kopalnych model rosyjskiego reżimu? Czy eksplozja przemocy spowodowanej przez rosyjską agresję jest kolejnym wyrazem odwiecznego przekleństwa, czy zwiastunem tego, co dopiero nadchodzi?
Zapraszamy do obejrzenia zapisu drugiej z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla za rok 2022. Punktem odniesienia do dyskusji była książka Konstantego Geberta „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło” (Wydawnictwo Agora, 2022).
W dyskusji udział wezmą:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona i przyznana po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji
_____________________________________________________
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) oraz „Bunt sieci” (2012).
Konstanty Gebert – dziennikarz, publicysta i tłumacz. Stały współpracownik „Kultury Liberalnej”. Był dyrektorem Warszawskiego Biura ECFR – Europejskiej Rady Polityki Zagranicznej oraz współpracownikiem „Gazety Wyborczej”. Założyciel i były redaktor naczelny miesięcznika „Midrasz”. Wydał m.in.: Przerwa na myślenie (1986), Mebel (1990), Obrona poczty sarajewskiej (1996), Dziesięć dni Europy: archeologia pamięci (2004), Wojna czterdziestoletnia (2004), 54 komentarze do Tory (2004), Miejsce pod słońcem. Wojny Izraela (2008) oraz Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło (2022).
Miłada Jędrysik – dziennikarka, publicystka. Przez prawie 20 lat związana z „Gazetą Wyborczą”. Była korespondentką podczas konfliktu na Bałkanach (Bośnia, Serbia i Kosowo) i w Iraku. Publikowała też m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, kwartalniku „Książki. Magazyn do Czytania”. Była szefową bazy wiedzy w serwisie Culture.pl. Od listopada 2018 roku do marca 2020 roku pełniła funkcję redaktorki naczelnej kwartalnika „Przekrój”.
Tadeusz Sławek – literaturoznawca, eseista, poeta, tłumacz i samorządowiec. Były rektor Uniwersytetu Śląskiego. Członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN, Prezydium Komitetu „Polska w Zjednoczonej Europie” PAN, Prezydium Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Laureat nagrody „Lux ex Silesia” (2002) i Literackiej Nagrody „Solidarności” (2003) za całokształt twórczości. W 2020 nominowany do Nagrody Literackiej Nike za Kafka. Życie w przestrzeni bez rozstrzygnięć. Stale współpracuje z Radiem Katowice i „Tygodnikiem Powszechnym”.
Utopia jako gatunek literacki i jako sposób myślenia nieprzypadkowo powstała i zdobyła popularność w renesansie. Wśród historyków idei panuje zgoda, że od Thomasa More’a przez Antona Francesco Doniego, Francesco Patrizi’ego i Ludovico Zuccolo po Tommaso Campanellę, w twórczości tej wyraz znajdowały przeżycie dezorientacji i świadomość chaosu, w którym pogrążała się Europa wraz z reformacją, odkryciami geograficznymi, powstawaniem państw narodowych, centralizacją władzy. Utopie były próbą odpowiedzi na kryzys związany z początkami nowoczesności. Nieprzypadkowo też szanująca się renesansowa utopia – prócz wyspiarskiego ulokowania, które izoluje od zła i bezrozumności otaczającego świata – była niemal zawsze miastem. Urbanizacja ludzkiego świata jest bowiem znakiem czasów nowoczesnych, a racjonalnie zaprojektowane miasto spełnia warunki dzieła sztuki łącząc rozum z pięknem.
Po pięciuset latach od publikacji książeczki More’a, antropogeniczne zmiany klimatu konfrontują człowieka z kryzysem, który zapowiada koniec nowoczesności. Podobnie jak wtedy, istotna części odpowiedzi, której potrzebujemy wiąże się z urbanistycznymi projektami zazielenienia miast, w których według prognoz ONZ w 2050 roku ma mieszkać 68% ludzi na Ziemi. Współczesna kultura zamiast utopii oferuje jednak wielość apokaliptycznych dystopii, a jako że współczesnych miast nie da się zbudować od zera, całościowe wizje idealnego zielonego miasta wydają się mało przydatne.
Czy jednak lepsza przyszłość jest w ogóle możliwa bez utopii i ambitnych projektów? Czy w dzisiejszej Polsce można by wybudować Gdynię lub Nową Hutę? Na ile te miasta, w których już żyjemy są miejscami, w których można próbować zrealizować wizje zielonej modernizacji? A przede wszystkim, skąd te wizje czerpać?
Zapraszamy do obejrzenia zapisu trzeciej z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla za rok 2022. Punktem odniesienia do dyskusji były książki Joanny Erbel Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze (Wysoki Zamek) oraz Grzegorza Piątka Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 (Wydawnictwo W.A.B.).
W dyskusji udział wezmą:
Celem ustanowionej i przyznanej po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj.
W czasie debaty zastanawialiśmy się:
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Anna R. Burzyńska – dr, adiunkt w Katedrze Teatru Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, redaktorka „Didaskalia. Gazety Teatralnej”. Zajmuje się krytyką teatralną. Publikuje m. in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Notatniku Teatralnym”, „Teatrze”, „Dialogu”. We współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Instytutem Teatralnym, Instytutem Goethego i Instytutem im. Jerzego Grotowskiego zajmuje się kwestiami międzynarodowej wymiany teatralnej oraz promocji polskiego teatru zagranicą.
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.
Aldona Machnowska-Góra – wiceprezydentka Warszawy odpowiada za sprawy związane z kulturą oraz politykę społeczną i mieszkalnictwo, wcześniej dyrektorka-koordynatorka ds. kultury w urzędzie tego miasta. Absolwentka Filologii Klasycznej na Uniwersytecie Warszawskim, działaczka społeczna i animatorka kultury, producentka spektakli i festiwali teatralnych, w latach 2015-2020 wicedyrektorka Teatru Studio w Warszawie.
Jakub Majmurek – filmoznawca, eseista, publicysta. Aktywny jako krytyk filmowy, pisuje także o literaturze i sztukach wizualnych. Absolwent krakowskiego filmoznawstwa, Instytutu Studiów Politycznych i Międzynarodowych UJ, studiował też w Szkole Nauk Społecznych przy IFiS PAN w Warszawie. Publikuje m. in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Wyborczej”, Oko.press, „Aspen Review”. Współautor i redaktor wielu książek filmowych, ostatnio (wspólnie z Łukaszem Rondudą) „Kino-sztuka. Zwrot kinematograficzny w polskiej sztuce współczesnej”.
Krzysztof Mieszkowski – krytyk teatralny, dziennikarz i polityk. Założyciel i redaktor naczelny kwartalnika „Notatnik Teatralny”, w latach 2006–2016 dyrektor Teatru Polskiego we Wrocławiu, poseł na Sejm VIII i IX kadencji.
Paweł Rojek – dr, filozof, socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się metafizyką, filozofią rosyjską i ideami w Polsce. W latach 2011-2015 redaktor naczelny kwartalnika „Pressje”. Jego książka Awangardowy konserwatyzm. Idea polska w późnej nowoczesności (2016) zdobyła nominacje do Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza i do Nagrody Identitas.
Waldemar Tatarczuk – artysta i performer, od 2010 roku dyrektor Galerii Labirynt w Lublinie. W 1999 roku założył Ośrodek Sztuki Performance, który przez 10 lat działał w Centrum Kultury w Lublinie.
Kazimierz Michał Ujazdowski – dr hab., polityk, prawnik, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000–2001 i 2005–2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004–2005, poseł na Sejm I, III, IV, V, VI i VII kadencji, poseł Parlamentu Europejskiego VIII kadencji. Wydał m.in.: Batalia o instytucje (2008), , Polityka ambitna. Wybór publicystyki 1990–2013 (2014), Adolf Bocheński. Imperializm państwowy: wybór pism (2015).
