Działalność publicznych instytucji kultury nierzadko wywołuje emocje. Muzea, galerie, teatry pełnią istotną rolę w przestrzeni symbolicznej. Wyrażają kulturową ciągłość i różnorodność społeczeństwa. Dokumentują i uczestniczą w poszukiwaniu tego co wspólne oraz tego co dzieli w procesie tworzenia i odtwarzania wspólnot spajanych różnorodnymi więziami: przynależności narodowej, tożsamości lokalnej i regionalnej, solidarności ogólnoludzkiej. Jednocześnie aktywnie angażują się w poszerzanie pola sztuki i kultury zapewniając artystkom i artystom przestrzeń do wolnej twórczej ekspresji.
Wartości określające misję publicznej instytucji kultury nie są neutralne, odwoływanie się do nich w codziennej praktyce często wiedzie do napięć i konfliktów, do konfrontacji ekspresji estetycznej z ocenami etycznymi, odwołującymi się do takich kategorii, jak moralność publiczna, patriotyzm czy uczucia religijne. Nierzadko spór wywołany konkretnym dziełem: spektaklem, wystawą, pracą wykracza poza instytucję i staje się paliwem dla politycznej eskalacji konfliktu. Tak było podczas sporu o „Golgota Picnic”, o „Klątwę”, o rzeźbę Maurizio Cattelana przedstawiającą papieża Jana Pawła II.
Instytucja kultury wyłania się z tych sporów jako przestrzeń twórczych poszukiwań i nieustannych renegocjacji, a tym samym odnawiania i ożywania wartości i symboli ważnych w życiu jednostek i wspólnot. Nie wszyscy jednak zgadzają się z taką rolą publicznych instytucji kultury, zwłaszcza tych o statusie instytucji narodowych i zwracają uwagę, że ich misja wynika bezpośrednio ze zobowiązania wobec narodu, a zobowiązanie to konkretyzuje polityka kulturalna państwa.
W świetle ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ramy działania instytucji określa jej statut, a o programie decyduje dyrektor powoływany na czas określony, dysponujący zapewnioną ustawowo niezależnością. Nic więc dziwnego, że powołania dyrektorów instytucji kultury często budzą emocje i są ważnym instrumentem polityki kulturalnej, bo mają bezpośredni wpływ na działalność programową i artystyczną instytucji. Muzeum II wojny światowej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Stary Teatr w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski czy – ostatnio – niepewna przyszłość Galerii Zachęta – to tylko kilka przykładów instytucji, w których dyrektorskie nominacje wywołały żywą debatę. Dyskusje i spory nie dotyczyły w istocie wyborów personalnych, lecz związanych z nimi wizji programowych, ideologicznych i politycznych.
Jakie są granice politycznej autonomii ministra w kształtowaniu programu podległych mu instytucji poprzez decyzje personalne? Jakie są granice autonomii programowej dyrektorów instytucji? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć politycy? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć ich odbiorcy? Czy debatę o kulturze, sztuce i instytucjach kultury można oderwać od logiki politycznej polaryzacji?
Edwin Bendyk
W dyskusji udział wzięli:
Jerzy Fedorowicz (senator RP)
Alicja Knast (dyrektorka Galerii Narodowej w Pradze)
Michał Łuczewski (Wydział Socjologii UW)
Bogna Świątkowska (prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana)
Kazimierz Michał Ujazdowski (senator RP)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Po dyskusji odbył się pokaz pierwszego odcinka serii filmowej MSN pt. „CO DALEJ?”, poświęconego Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki.
Seria MSN jest raportem o stanie wybranych instytucji muzealnych w kraju i próbą zbadania, czy możliwe jest przełamanie podziałów stworzonych przez wojny kulturowe. Impulsem do cyklu dokumentalnego są postępujące prace nad nową siedzibą Muzeum Sztuki Nowoczesnej na placu Defilad. Zdając sobie sprawę z tego, że instytucja nie działa w próżni, MSN zagląda do gabinetów i galerii zaprzyjaźnionych, ale też konkurencyjnych podmiotów. Odnosząc się do historii i tożsamości tak ważnych dla kultury miejsc jak Zachęta, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, czy lubelska Galeria Labirynt, chcemy z jednej strony zmapować stan aktualny, by z drugiej otworzyć dyskusję o tym, co dalej.
Jerzy Fedorowicz – aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, menadżer kultury i polityk. W latach 1989–2012 dyrektor Teatru Ludowego w Krakowie. Jest laureatem licznych nagród za osiągnięcia artystyczne i kulturalne. Poseł na Sejm (2005-2015), senator (od 2015). Należy do Platformy Obywatelskiej.
Alicja Knast – menedżerka kultury, dyrektorka Galerii Narodowej w Pradze. W latach 2014–2020 była dyrektorka Muzeum Śląskiego w Katowicach. Stypendystka m.in. Metropolitan Museum of Art, wykładała na London Metropolitan University (2005-2006).
Michał Łuczewski – dr hab., socjolog. Profesor na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2013-2019 wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Ostatnio opublikował Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności (2018).
Bogna Świątkowska – dziennikarka, promotorka kultury, założycielka i prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana. W latach 1999-2002 redaktorka naczelna miesięcznika „Machina”, obecnie jest redaktorką naczelną czasopisma „Notes na 6 tygodni”.
Kazimierz Michał Ujazdowski – dr hab., polityk, prawnik, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000-2001 i 2005-2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004-2005, w latach 1991-1993 oraz 1997-2014 poseł na Sejm RP, w latach 2014-2019 poseł Parlamentu Europejskiego.
Wielu komentatorów_ek i uczestników_czek sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla dobrych interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości, odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny czy wyzwania nowych technologii.
Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, co jest źródłem kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczenie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów?
Niezależnie od odpowiedzi, wierzymy, że ciągle najważniejszym medium do wprowadzania w obieg nowych idei jest książka. Dlatego zaprosiliśmy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do tego, by wspólnie dokonać bilansu idei za 2021 rok.
Rozmawiliśmy o tym, jakie książki były w minionym roku dla różnych środowisk intelektualnym wydarzeniem, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów. Dlaczego miały takie znaczenie? Czy któreś spośród książek ważnych zostały przeoczone? Rozmawialiśmy przede wszystkim o polskich autorach, ale pytaliśmy też o ważne przekłady.
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku, które miały dla nich szczególne znaczenie.
Czas Kultury (Poznań)
Łukasz Moll, Nomadyczna Europa. Poststrukturalistyczne granice europejskiego uniwersalizmu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Toruń 2021
Sprawiedliwość, praca zbiorowa pod przewodnictwem Michała Zadary, Wydawnictwo Żywosłowie, Kraków 2021
Oświecenie, czyli tu i teraz, red. Łukasz Ronduda, Tomasz Szerszeń, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Błażej Warkocki, Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak, Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer, Krytyka Polityczna, Warszawa 2021
Przemysław Wielgosz, Gra w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. Jason W. Moore, przekład: Krzysztof Hoffmann, Patryk Szaj, Weronika Szwebs, WBPiCAK, Poznań 2021
Jason Hickel, Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, tłum. Jerzy Paweł Listwan, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Mariana Mazzucato, Wartość wszystkiego. Wytwarzanie i zawłaszczanie w globalnej gospodarce”, tłum. Joanna Bednarek, Wydawnictwo Heterodox, Poznań 2021
Liberte (Łódź)
Rafał Hetman, Izbica, Izbica, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Jan Lityński, Ucieczka do wolności. Autobiografia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021
Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Alexander Lee, Machiavelli: His Life and Times, Picador, London 2020
Minouche Shafik, What We Owe Each Other: A New Social Contract, Bodley Head, London 2021
Magazyn Kontakt (Warszawa)
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Tomasz S. Markiewka, Zmienić świat raz jeszcze, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2021
David Graeber, Dawid Wengrow, The Dawn of Everything. A New History of Humanity, Allen lane, London 2020
Jason Hickel, Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, tłum. Jerzy Paweł Listwan, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Brian Porter-Szűcs, Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii, tł. Jan i Anna Dzierzgowscy, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2021
Kate Raworth, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, tłum. Aleksandra Paszkowska, Krytyka Polityczna, Warszawa 2021
Kultura Liberalna (Warszawa)
Piotr Witwicki, Znikająca Polska, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2021
Artur Domosławski, Wygnaniec, Wydawnictwo Wielka Litera, Warszawa 2021
Zbigniew Rokita, Kajś, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Krytyka Polityczna (Warszawa)
Agnieszka Szpila, Heksy, Wydawnictwo: W.A.B., Warszawa 2021
Alicja Urbanik-Kopeć, Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu. Praca seksualna w XIX wieku na ziemiach polskich, Krytyka Polityczna, Warszawa 2021
Katarzyna Wężyk, Aborcja jest, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2021
Ana Elena Correa, Wszystkie jesteśmy Belén, tłum. Maja Gańczarczyk, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Kate Raworth, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, tłum. Aleksandra Paszkowska, Krytyka Polityczna, Warszawa 2021
Nowa Konfederacja (Warszawa)
Robert Kuraszkiewicz, Polska w nowym świecie, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2021
Eugeniusz Romer, Pisma geopolityczne, oprac. Marek Stefan, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2021
Sękowski Stefan, Pułról Tomasz, Upadła praworządność. Jak ją podnieść, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2021
Edward Hallett Carr, Kryzys dwudziestolecia 1919–1939. Wprowadzenie do badań nad stosunkami międzynarodowymi, tłum. Jan Sadkiewicz, Wydawnictwo Univeritas, Kraków 2021
Rudolf Kjellén, Państwo jako żywy organizm i inne teksty, tłum. Thomas i Krzysztof Zmyślińscy, Wydawnictwo Zona Zero, Warszawa 2021
John Mearsheimer, Wielkie złudzenie. Liberalne marzenia a rzeczywistość międzynarodowa, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2021
NN6T/Bęc Zmiana (Warszawa)
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Michał Szlaga, Stocznia, Instytut Fotografii Fort, Warszawa 2021
Paul B. Preciado, Pornotopia. Playboy, architektura i biopolityka w czasach zimnej wojny, tłum. Grzegorz Piątek, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2021
Przegląd Polityczny (Gdańsk)
Anne Applebaum, Donald Tusk, Wybór, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2021
Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Jan Tokarski, Czy liberalizm umarł?, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021
Jan-Werner Müller, Strach i wolność. O inny liberalizm, tłum. Paweł Masłowski, Kultura Liberalna, Warszawa 2021
Steven Pinker, Racjonalność. Co to jest, dlaczego jej brakuje, dlaczego ma znaczenie, tłum. Tomasz Bieroń, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2021
Res Publica Nowa (Warszawa)
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Aleksander Hall, Anatomia władzy i nowa prawica, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021
Tomasz Stawiszyński, Ucieczka od bezradności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021
Adam Hochschild, Duch króla Leopolda. Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce, tłum. Piotr Tarczyński, Świat Książki, Warszawa 2021
Benjamin Walter, Podróże wyobraźni, tłum. Bogdan Baran, Wydawnictwo Alatheia, Warszawa 2021
Mitchell Zuckoff, 11 września. Dzień, w którym zatrzymał się świat, tłum. Paulina Surniak, Paulina Surniak Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2021
Więź (Warszawa)
Piotr Augustyniak, Jezus Niechrystus, Wydawictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2021
Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Tomasz Stawiszyński, Ucieczka od bezradności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021
Tomáš Halik, Czas pustych kościołów, przeł. Tomasz Maćkowiak, Wydawnictwo WAM, Kraków 2021
Brian Porter-Szűcs, Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii, tłum. Jan i Anna Dzierzgowscy, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2021
Geneviève Zubrzycki, Spokojna rewolucja. Tożsamość narodowa, religia i sekularyzm w Quebecu, tłum. Paweł Dobrosielski, Wydawnictwo NOMOS, Kraków 2021
Znak (Kraków)
Artur Domosławski, Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana, Wielka Litera, Warszawa 2021
Marek Szymaniak, Zapaść. Reportaże z mniejszych miast, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
Błażej Warkocki, Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak, Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer, Krytyka Polityczna, Warszawa 2021
Dante Alighieri, Boska Komedia, tłum. Jarosław Mikołajewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2021
Brian Porter-Szűcs, Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii, tłum. Jan i Anna Dzierzgowscy, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2021
Rebecca Solnit, Matka wszystkich pytań, tłum. Barbara Kopeć-Umiastowska, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2021
Po przerwie powróciliśmy z Nagrodą im. Beaty Pawlak!
Kapituła Funduszu im. Beaty Pawlak wręczyła Nagrody za rok 2019 i 2020 (2 edycje). Laureatem za 2019 rok został Mirosław Wlekły za Raban! O kościele nie z tej ziemi, Wydawnictwo Agora. Laureatką Nagrody za 2020 rok została Agnieszka Pajączkowska za Wędrowny Zakład Fotograficzny, Wydawnictwo Czarne.
Nagroda imienia Beaty Pawlak przyznawana jest od 2003 roku za tekst na temat innych kultur, religii i cywilizacji opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku. W ten sposób wypełniana jest ostatnia wola Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Ustanowiony Jej testamentem i noszący Jej imię Fundusz, powierzony został Fundacji im. Stefana Batorego.
Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim SKS-ie, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała. Szukała odpowiedzi na pytanie, dlaczego wybuchają islamskie bomby? Jeździła do krajów muzułmańskich – poznawała cywilizację – poznając ludzi. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek.
Kapituła Nagrody: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).
Nominacje do Nagrody im. Beaty Pawlak 2019 Joanna Gierak-Onoszko,27 śmierci Toby’ego Obeda, Dowody na Istnienie, Warszawa 2019 Iza Klementowska, Skóra. Witamy uchodźców, Karakter, Kraków 2019 Grzegorz Stern, Borderline. Dwanaście podróży do Birmy, Czarne, Wołowiec 2019 Ilona Wiśniewska, Lud. Z grenlandzkiej wyspy, Czarne, Wołowiec 2018 Mirosław Wlekły, Raban! O kościele nie z tej ziemi, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2019
Nominacje do Nagrody im. Beaty Pawlak 2020 Katarzyna Boni,Auroville. Miasto z marzeń, Agora 2020 Katarzyna Kobylarczyk, Strup. Hiszpania rozdrapuje rany, Czarne 2019 Agnieszka Pajączkowska, Wędrowny Zakład Fotograficzny, Czarne 2019 Filip Skrońc, Nie róbcie mu krzywdy, Czarne 2020 Maja Wolny, Pociąg do Tybetu, Mando 2020
Dotychczasowymi laureatami nagrody są̨: Joanna Bator, Max Cegielski, Artur Domosławski, Anna Fostakowska, Wojciech Górecki, Mateusz Janiszewski, Bartosz Jastrzębski, Marek Kęskrawiec, Piotr Kłodkowski, Krzysztof Kopczyński, Adam Lach, Cezary Michalski, Jacek Milewski, Jarosław Mikołajewski, Jędrzej Morawiecki, Beata Pawlikowska, Konrad Piskała, Dariusz Rosiak, Anna Sajewicz, Paweł Smoleński, Andrzej Stasiuk, Witold Szabłowski, Mariusz Szczygieł i Ewa Wanat.
Wielu komentatorów_ek i uczestników_czek polskiej sceny intelektualnej zwraca uwagę na stan debaty publicznej narzekając, że brakuje w niej nowych idei, które byłyby podstawą dla interpretacji rzeczywistości, wizji ładu politycznego i społecznego, krytyki kultury, scenariuszy przyszłości, odpowiedzi na zjawiska kryzysowe, jak katastrofa klimatyczna, przełom demograficzny czy wyzwania nowych technologii.
Czy rzeczywiście brakuje nowych, atrakcyjnych propozycji intelektualnych? A jeśli tak, to co jest źródłem kryzysu? Brak podaży? Czy coraz większa trudność z „przebiciem” się do debaty? Ograniczenie debaty do mniejszych „baniek”? Polaryzacja polityczna i rosnąca temperatura konfliktu? A może brak odpowiednich platform poważnej dyskusji i wymiany poglądów?
Niezależnie od odpowiedzi, wierzymy, że najważniejszym medium do wprowadzania w obieg nowych idei pozostaje książka. Dlatego zaprosiliśmy pisma i portale kształtujące polską debatę publiczną do tego, by wspólnie dokonać bilansu idei za 2022 rok. Porozmawiajmy o tym, jakie książki były w minionym roku dla różnych środowisk intelektualnym wydarzeniem, skłaniały do namysłu, refleksji, a może nawet do rewizji poglądów. Dlaczego miały takie znaczenie? Czy któreś spośród książek ważnych zostały przeoczone? Chcemy rozmawiać przede wszystkim o polskich autorach, ale też zapytać o ważne przekłady. Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku.
„Bilans idei 2022” to również nieformalny początek poszukiwań książki-laureatki tegorocznej edycji Nagrody im. Marcina Króla. Nagrodę Fundacja Batorego ustanowiła w zeszłym roku, by wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości i do tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości.
W tym roku zaprosiliśmy również publiczność do zgłaszania ważnych polskich książek opublikowanych w 2022 roku. Listę publikujemy poniżej. Tytuły spełniające kryteria przekazaliśmy osobom nominującym do Nagrody jako inspirację.
Udział w debacie „Książki znaczące. Bilans idei 2022” wzięli: Magdalena M. Baran (Liberté!), Joanna B. Bednarek (Czas Kultury), Sebastian Duda (Więź), Ignacy Dudkiewicz (Magazyn Kontakt), Michał Jędrzejek (miesięcznik Znak), Tomasz Kasprowicz (Res Publica Nowa), Zofia Król (Dwutygodnik), Roman Kurkiewicz (Le Monde diplomatique – edycja polska), Konstanty Pilawa (Pressje), Katarzyna Przyborska (Krytyka Polityczna), Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin (Kultura Liberalna), Bogna Świątkowska (Notes Na 6 Tygodni/Bęc Zmiana), Jan Tokarski (Przegląd Polityczny).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Każdą z zaproszonych redakcji poprosiliśmy o przedstawienie własnej listy trzech książek polskich autorów oraz trzech przekładów wydanych w minionym roku, które miały dla nich szczególne znaczenie.
Dwutygodnik (Warszawa)
Urszula Honek, Białe noce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec, 2022
Patryk Pufelski, Pawilon małych ssaków, Karakter, Kraków 2022
Piotr Siemion, Bella, ciao!, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2022
Torrey Peters, Trans i pół, bejbi, przeł. Aga Zano, W.A.B., Warszawa 2022
David Foster Wallace, Niewyczerpany żart, przeł. Jolanta Kozak, W.A.B., Warszawa 2022
Oksana Zabużko, Planeta Piołun, przeł. Katarzyna Kotyńska, Anna Łazar, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Czas Kultury (Poznań)
Cała siła jaką czerpie na życie. Świadectwa, relacje, pamiętniki osób LGBTQ+, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2022
Konstanty Gebert, Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Maja Głowacka, Monika Helak, Małgorzata Łukianow, Justyna Orchowska, Mateusz Mazzini, Pamiętniki pandemii, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022
Katarzyna Kończal, Sygnatury Sebalda. Zwierzęta–Widma–Ruiny, Ossolineum, Wrocław 2022
Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022
Justyna Tabaszewska, Humanistyka służebna. Negocjowanie pola i budowanie autonomii w dobie kryzysu, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2022
Anne Dufourmantelle, Pochwała ryzyka, przeł. Barbara Brzezicka, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2022
Byung-Chul Han, Społeczeństwo zmęczenia i inne eseje, przeł. Marcin Hernas, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022
Brian Porter-Szűcs, Wiara i ojczyzna. Katolicyzm, nowoczesność i Polska, przeł. Jan Dzierzgowski, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2022
Paul B. Preciado, Mieszkanie na Uranie. Kroniki przeprawy, przeł. Agata Araszkiewicz, Karakter, Kraków 2022
Kontakt (Warszawa)
Joanna Erbel, Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze, Wysoki Zamek, Poznań 2022
Marcin Gutowski, Bielmo. Co wiedział Jan Paweł II?, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Mike Davis, Późnowiktoriańskie holokausty. Głód, el nino i tworzenie Trzeciego Świata, tłum. Paweł Szadkowski, Wydawnictwo Glowbook, Sieradz 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
Tomáš Halík, Popołudnie chrześcijaństwa. Odwaga do zmiany, przeł. Tomasz Maćkowiak, Kraków 2022
Elizabeth Kolbert, Szóste wymieranie Historia nienaturalna, przeł. Piotr Grzegorzewski, Tatiana Grzegorzewska, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2022
Krytyka Polityczna (Warszawa)
Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyka Polityczna, Warszawa 2022
Grzegorz Piątek, Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939, W.A.B., Warszawa 2022
To wróci. Przeszłość i przyszłość pandemii, red. Przemysław Czapliński, Joanna B. Bednarek, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
Byung-Chul Han, Społeczeństwo zmęczenia i inne eseje, przeł. Marcin Hernas, Wydawnictwo Krytyka Polityczna, Warszawa 2022
Jason Stanley, Jak działa faszyzm, przeł. Antoni Gustowski, Aleksandra Stelmach Wydawnictwo Krytyka Polityczna, Warszawa 2022
Kultura Liberalna (Warszawa)
Hubert Czyżewski, Kołakowski i poszukiwanie pewności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Jarosław Kurski, Dziady i dybuki, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Tomasz Sawczuk, Pragmatyczny liberalizm. Richard Rorty i filozofia demokracji, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Fundacja Kultura Liberalna Warszawa 2022
Tomasz Stawiszyński, Reguły na czas chaosu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Jan-Werner Müller, Demokracja rządzi, przeł. Tomasz Sawczuk, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa 2022
Elie Wiesel, Noc, przeł. Hanny Abramowicz, Wydawnictwo Kompania Mediowa, Warszawa 2022
Le monde diplomatique (Warszawa)
Cała siła jaką czerpie na życie. Świadectwa, relacje, pamiętniki osób LGBTQ+, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2022
Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź, Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022
Iwona Krupecka, Kartezjusz i kanibale, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2022
Mike Davis, Późnowiktoriańskie holokausty. Głód, el nino i tworzenie Trzeciego Świata, tłum. Paweł Szadkowski, Wydawnictwo Glowbook, Sieradz 2022
Silvia Federici, Poza granicą skóry, tłum. Joanna Bednarek, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
Liberté (Łódź)
Leszek Koczanowicz, Niedokończone polityki. Demokracja, populizm, autokracja, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2022
Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022
To wróci. Przeszłość i przyszłość pandemii, red. Przemysław Czapliński, Joanna B. Bednarek, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa 2022
Luc Boltanski, Ève Chiapello, Nowy duch kapitalizmu, przeł. Filip Rogalski, Oficyna Naukowa, Warszawa 2022
Timothy Garton Ash, Obrona liberalizmu, przekł. Anna Halberstat i inni, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa 2022
Adam Gopnik, Manifest nosorożca. Rozprawa z liberalizmem, przeł. Piotr Beniuszys, Fundacja Liberté, Łódź 2022
NN6T (Warszawa)
Atlas wszystkich mieszkańców, red. Aleksandra Litorowicz, Fundacja Puszka, Warszawa 2022
Joanna Erbel, Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze, Wysoki Zamek, Poznań 2022
Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole?, red. Sebastian Cichocki, Jakub Depczyński, Marianna Dobkowska, Bogna Stefańska, Kuba Szreder, Biuro Usług Postartystycznych/Bęc Zmiana, Warszawa 2022
Grzegorz Piątek, Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939, W.A.B., Warszawa 2022
Tomasz Stawiszyński, Reguły na czas chaosu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
W przejściu. 43 teksty o architekturze i przestrzeni. Wybór esejów i wywiadów z kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni” 2002-2022, red. Dorota Leśniak-Rychlak, Marcin Wicha, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
Sharon Rotbard, Białe miasto, czarne miasto. Architektura i wojna w Tel Awiwie i Jafie, przeł. Katarzyna Makaruk, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2022 , Białe miasto, czarne miasto. Architektura i wojna w Tel Awiwie i Jafie, przeł. Katarzyna Makaruk, Filtry, 2022
Pressje (Kraków)
Jan Maciejewski, Milczenie katedry. Felietony i portrety, Teologia Polityczna, Warszawa 2022
Tomasz Stawiszyński, Reguły na czas chaosu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Rafał Ziemkiewicz, Wielka Polska, Fabryka Słów, Warszawa 2022
Hannah Arendt, Kryzys republiki, przeł. Piotr Nowak, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2022 (Biblioteka Kwartalnika Kronos)
Tomáš Halík, Popołudnie chrześcijaństwa. Odwaga do zmiany, przeł. Tomasz Maćkowiak, Kraków 2022
Michel Houellebecq, Unicestwienie, przeł. Beata Geppert, W.A.B., Warszawa 2022
Przegląd Polityczny (Gdańsk)
Hubert Czyżewski, Kołakowski i poszukiwanie pewności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Tadeusz Klimowicz, Pożegnanie z Rosją, Wydawnictwo Paśny Buriat, Kielce 2022
Marcin Napiórkowski, Naprawić przyszłość, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
Timothy Garton Ash, Obrona liberalizmu, przekł. Anna Halberstat i inni, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa 2022
Ralf Dahrendorf, Pokusy wyzbycia się wolności. Intelektualiści w czasach próby, przeł. Adam Romaniuk, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Adam Gopnik, Manifest nosorożca. Rozprawa z liberalizmem, przeł. Piotr Beniuszys, Fundacja Liberté, Łódź 2022
Res Publica Nowa (Warszawa)
Sylwia Czubkowska, Chińczycy trzymają nas mocno. Pierwsze śledztwo o tym, jak Chiny kolonizują Europę, w tym Polskę, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Witold Jurasz, Demony Rosji, Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2022
Grzegorz Piątek, Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939, W.A.B., Warszawa 2022
George Friedman, Następne 100 lat. Prognoza na XXI wiek, przeł. Maciej Antosiewicz, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
John Green, Antropocen Twój i mój świat, przeł. Zbigniew Zawadzki, Wydawnictwo Bukowy Las, Wrocław 2022
Diamond Jared, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem, przeł. January Weiner, Copernicus Center Press, Kraków 2022
Więź (Warszawa)
Konstanty Gebert, Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Andrzej Friszke, Zawód: historyk, rozmawiają Jan Olaszek i Tomasz Siewierski, Wydawnictwo Więź
Karolina Wigura, Tomasz Terlikowski, Polka ateistka kontra Polak katolik, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa 2022
Annie Ernaux, Lata, przeł. Krzysztof Jarosz, Magdalena Budzińska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec, 2022
Tomáš Halík, Popołudnie chrześcijaństwa. Odwaga do zmiany, przeł. Tomasz Maćkowiak, Kraków 2022
Michel Houellebecq, Unicestwienie, przeł. Beata Geppert, W.A.B., Warszawa 2022
Znak (Kraków)
Jarosław Kurski, Dziady i dybuki, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2022
Marcin Napiórkowski, Naprawić przyszłość, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
Alicja Urbanik-Kopeć, Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 2022
Brian Porter-Szűcs, Wiara i ojczyzna. Katolicyzm, nowoczesność i Polska, przeł. Jan Dzierzgowski, Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2022
Mykoła Riabczuk, Czternasta od końca. Opowieści o współczesnej Ukrainie, przeł. Kotyńska Katarzyna i inni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022
Zgłoszenia publiczności
KSIĄŻKI POLSKIE
Andrzej Andrysiak, Lokalsi. Nieoficjalna historia pewnego samorządu, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022
Szymon Bujalski, Recepta na lepszy klimat. Zdrowsze miasta dla chorującego świata, Wysoki Zamek, 2022
Sylwia Chutnik, Tyłem do kierunku jazdy, Wydawnictwo Znak, 2022
Ivan Davydenko, Halal, Wydawnictwo papierwdole, 2022
Joanna Erbel, Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze, Wysoki Zamek 2022
Jakub Gałęziowski, Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2022
Olga Gitkiewicz, Nie zdążę, Dowody na Istnienie 2017
Anna Goc, Głusza, Dowody na Istnienie 2022
Małgorzata Goca, Żyletkę zawsze noszę przy sobie, Filia 2022
Jerzy Haszczyński, Rzeźnia numer jeden i inne reportaże z Niemiec, Wydawnictwo Czarne 2022
Bartosz Jakubowski, Zderzenie czołowe. Historia katastrofy pod Szczekocinami, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2022
Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. Kasia Jasikowska, Michał Pałasz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2022
Katarzyna Jasiołek,Hanna Lachert. Wygoda ważniejsza niż piękno, Marginesy 2022
Łukasz Kamieński, Mimowolne cyborgi. Mózg i wojna przyszłości, Wydawnictwo Czarne 2022
Remigiusz Kijak, CripSex. Ekspresje seksualne osób z niepełnosprawnością intelektualną, Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2022
Tadeusz Klimowicz, Pożegnanie z Rosją, Wydawnictwo Paśny Buriat 2022
Grzegorz W. Kołodko, Wojna i pokój, Wydawnictwo Naukowe PWN
Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyki Polityczne 2022
Janina Koźbiel, Słowo i płeć. Rozmowy Janiny Koźbiel, Wydawnictwo JanKa 2022
Ewa Koźmińska-Frejalk, Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950), Żydowski Instytut Historyczny 2022
Jan Król, Życie polityką naznaczone, Wydawnictwo Nieoczywiste 2022
Michał Lubina, Niedźwiedź w objęciach smoka. Jak Rosja została młodszym bratem Chin, Wydawnictwo Otwarte 2022
Andrzej Marzec, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, PWN 2021
Jan Mencwel, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020
Julia Mendel, Walka naszego życia. Moja praca z Zełenskim, ukraińskie zmagania o demokrację i co to wszystko znaczy dla świata, Wydawnictwo Agora 2022
Anna Mierzyńska, Efekt niszczący. Jak dezinformacja wpływa na nasze życie, Wydawnictwo Agora 2022
Andrzej Muszyński, Dom ojców, Wydawnictwo Agora 2022
Marcin Napiórkowski, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie 2022
Nekroprzemoc. Polityka, kultura i umarli, red. Jakub Orzeszek, Stanisław Rosiek, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria 2022
Szymon Pękała, Wojna idei. Myśl po swojemu, Wydawnictwo Znak 2022
Patryk Pufelski, Pawilon małych ssaków, Karakter 2022
Adam Robiński, Pałace na wodzie. Tropem polskich bobrów, Wydawnictwo Czarne 2022
Karolina Rogalska, Bez wstydu. Sekspraca w Polsce, Wydawnictwo Poznańskie 2022
Cezary Rudnicki, Etyka przeciwko moralności. Foucaultowskie studia nad starożytnością i wczesnym średniowieczem, Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec 2022
Zyta Rudzka, Ten się śmieje, kto ma zęby, Wydawnictwo W.A.B 2022
Piotr Sadzik, Regiony pojedynczych herezji. Marańskie wyjścia w prozie polskiej XX wiek, Austeria 2022
Jakub Sieczko, Pogo, Dowody na Istnienie 2022
Tomasz Stawiszyński, Reguły na czas chaosu, Wydawnictwo Znak 2022 – 3 zgłoszenia
Karolina Sulej, Ciałaczki. Kobiety, które wcielają feminizm, Wydawnictwo Znak 2022
Patryk Szaj, Pamiętnik z końca świata (jaki znamy), Wydawnictwo Wolno 2022
Ishabel Szatrawska, Żywot i śmierć pana Hersza Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia, Wydawnictwo Cyranka 2022
Katarzyna Szaulińska, Czarna ręka, zsiadłe mleko, Filtry 2022
Ziemowit Szczerek, Wymyślone miasto Lwów, Wydawnictwo Czarne 2022
Wit Szostak, Szczelinami, Wydawnictwo Powergraph 2022
Rusłan Szoszyn, Lodołamaczka. Swiatłana Cichanouska, Wydawnictwo Literackie 2022
Agnieszka Szpila, Heksy, Wydawnictwo W.A.B 2021
Marek Szymaniak, Zapaść. Reportaże z mniejszych miast , Wydawnictwo Czarne 2021
Tomasz Terlikowski, Karolina Wigura, Polka ateistka kontra Polak katolik, Fundacja Kultura Liberalna 2022
Szczepan Twardoch, Chołod, Wydawnictwo Literackie, 2022
Alicja Urbanik-Kopeć, Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym, Wydawnictwo Czarne 2022
Ewa Wanat, Pieprzyć wstyd. Historia rewolucji seksualnej, Filtry 2022
Katarzyna Waniek, Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Socjolingwistycznie ugruntowana analiza procesów społecznych w relacjach autobiograficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2020
Jan Wasiewicz, Pamięć. Chłopi. Bunt, Książka i Prasa, 2021
Cezary Wąs, Cień Boga w ogrodzie filozofa. Parc de La Villette w Paryżu w kontekście filozofii chory, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2021
Ilona Wiśniewska, Migot, Wydawnictwo Czarne 2022
Bartosz Wójcik, Wojna i motłoch. Sprzeczności nowoczesne w filozofii Hegla, Universitas 2022
Andrzej Wronka, Iluzja, Novae Res 2022
Anna Wylęgała, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne 2021
Filip Zawada, Weź z nią zatańcz, Wydawnictwo Znak 2022
Mark Fisher, Realizm kapitalistyczny. Czy nie ma alternatywy?, przeł. Andrzej Karalus, Książka i Prasa 2022
David Graeber, Dawid Wengrow, Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości, przeł. Robert Filipowski, Wydawnictwo Zysk i s-ka 2022
Agnieszka Graff, Elżbieta Korolczuk, Kto się boi gender? Prawica, populizm i feministyczne strategie oporu, przeł. Michał Sutowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2022
Brian Porter-Szűcs, Wiara i ojczyzna. Katolicyzm, nowoczesność i Polska, przeł. Jan Dzierzgowski, Filtry 2022
Kate Rawoth, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, przeł. Aleksandra Paszkowska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2021
Shoshana Zuboff, Wiek kapitalizmu inwigilacji, przeł. Alicja Unterschuetz, Zysk i S-ka 2020
Na drugiej debacie z udziałem autorów książek nominowanych finału do Nagrody im. Marcina Króla za rok 2021 spotkaliśmy się w Krakowie w Międzynarodowym Centrum Kultury. Rozmawialiśmy o wzorcach polskich modernizacji. Przez większość ostatnich 250 lat, podczas których kolejne fale nowoczesności i oświecenia sięgały terenów Polski, była ona pozbawiona własnej państwowości. W rezultacie w historiografii i debacie publicznej utrwaliło się rozumienie modernizacji jako obcego prądu imitacyjnie przyswajanego w kraju przedstawianym jako zacofany i niesamodzielny. Narracja ta nie odpowiada jednak złożoności naszej historii. Żadne elementy modernizacji – ani te związane z emancypacją, ani te gospodarcze czy technologicznie – nie przyjęłyby się, gdyby wśród Polek i Polaków nie było licznych pionierów nowoczesności. Ponadto czas zaborów dawno już minęły – mamy XXI wiek i liczne doświadczenia z modernizacją przeprowadzaną pod egidą własnego państwa.
Kto przeprowadzał polskie modernizacje? Przede wszystkim zaś do kogo należeć będzie sprawstwo w nadchodzącej zielonej modernizacji Polski? Czy zmianę tą będziemy wdrażać na zasadzie imitacji czy też nasz kraj ma szanse odegrać w niej rolę twórczą? Kim byli historycznie i kim będą w przyszłości głowni aktorzy polskich transformacji? Czy są to klasy? Kapitał? Państwo?
W dyskusji udział wzięli:
Paulina Małochleb (Wydział Polonistyki UJ, Międzynarodowe Centrum Kultury)
Rafał Matyja (autor książki-finalistki „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością”, Karakter)
Kacper Pobłocki (autor książki-finalistki „Chamstwo”, Wydawnictwo Czarne)
Joanna Orlik (dyrektorka Małopolskiego Instytutu Kultury)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona w tym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
W połowie kwietnia Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 26 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje dwie publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) i „Bunt sieci” (2012).
Paulina Małochleb – dr, współpracowniczka Katedry Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka monografii „Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej” (2014). Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów i Fundacji Nauki Polskiej. Publikuje w Krytyce Politycznej”, „Przekroju”, dwutygodnik.com
Rafał Matyja – dr hab., historyk, politolog i publicysta, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Redaktor naczelny kwartalnika „Praktyka Polityczna”. W 1993 sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zajmuje się polskim systemem partyjnym, elitami politycznymi i samorządem terytorialnym. Publicysta, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego” i „Nowej Konfederacji”. Autor wielu książek. Ostatnio wydał „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością” (2021), „Wyjście awaryjne. O zmianie wyobraźni politycznej” (2018) oraz „Wybory 2014-2015 a przemiany elit politycznych Trzeciej Rzeczpospolitej” (2016).
Kacper Pobłocki – dr hab. antropolog społeczny i historyczny, pracownik naukowym Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych UW, wcześniej studiował i pracował m.in. w Central European University w Budapeszcie oraz w City University of New York. Autor książek „Kapitalizm. Historia krótkiego trwania” (2017) oraz „Chamstwo” (2021). „Współautor Anty-bezradnika przestrzennego” (2013, z Lechem Merglerem i Maciejem Wudarskim) oraz „Architektury niezrównoważonej” (2016, z Bogną Świątkowską). Napisał wiele artykułów i opracowań z zakresu antropologii i socjologii miasta. W latach 2009–2014 wspomagał powstawanie i rozwój ruchów miejskich w Polsce, m.in. jako koordynator merytoryczny pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich.
Joanna Orlik – dyrektorka Małopolskiego Instytutu Kultury; z instytucją związana od 2002 r. Z wykształcenia polonistka, w 2007 roku obroniła pracę doktorską na Wydziale Polonistyki UJ poświęconą znaczeniu polskiej kultury w Rosji radzieckiej w latach odwilży. Założycielka i pierwsza redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”. Pracowała m.in. dla Stowarzyszenia Willa Decjusza w Krakowie, Związku Miast Polskich oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Debata Fundacji Batorego i Wrocławskiego Instytutu Kultury
Można zaryzykować tezę, że przynajmniej od początków XXI wieku podstawą kultury i siłą napędzającą spory polityczne naszych społeczeństw stał się mniej lub bardziej skutecznie wypierany strach. Świadczy o tym zarówno bogactwo postapokaliptycznych wizji we współczesnych filmach, serialach i powieściach, jak i sukcesy konserwatywnych populistów, którzy w kolejnych krajach obiecują uchronić lud przed upadkiem, przywracając tradycyjne wartości i tożsamość. Lęk od początku towarzyszył nowoczesności, która właśnie po to, by uwolnić człowieka od strachu, napędza wciąż przyśpieszającą zmianę świata i rozbija naturalne wspólnoty oparte na więzach krwi, religii czy tradycji. Wydaje się jednak, że ta dawno już rozpoznana „dialektyka oświecenia” osiąga właśnie punkt kulminacyjny w postaci katastrofy klimatyczną. Zajmuje ona w zbiorowej świadomości miejsce centralne, ale też paraliżujące. Ślady kryzysu ekologicznego dostrzegalne są w większości zjawisk koncentrujących naszą uwagę – od martwej Odry przez kryzysy migracyjne po rosnące ceny oraz toczącą się za naszą wschodnią granicą wojnę, która jest przecież także imperialną walką o zasoby. Jednocześnie wszystko wskazuje na to, że kwestie klimatyczne będą wielkim nieobecnym rozpoczynającej się kampanii wyborczej. Trudno się temu dziwić, jeśli często nie umiemy o nich rozmawiać nawet z bliskimi.
Czy strach faktycznie charakteryzuje dzisiejszą kulturę i organizuje sferę polityczną? Jak sprawić, by zagrożenie jednoczyło i mobilizowało do działania, a nie dzieliło i paraliżowało? Jak strachy globalne przekładają się na te lokalne? Jeśli kryzys klimatyczny wymaga, byśmy nauczyli się myśleć i opowiadać o przyszłości ludzkości, to jakie miejsce w tych opowieściach znaleźć dla wspólnot narodowych?
W dyskusji udział wzięli:
Leszek Koczanowicz (autor książki-finalistki Nagrody im. Marina Króla Niedokończone polityki. Demokracja, populizm, autokracja, Wydawnictwo Pasaże)
Marcin Napiórkowski (autor książki-finalistki Nagrody im. Marcina Króla Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona i przyznana po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje w różnych miastach publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata (2020) oraz Bunt sieci (2012).
Leszek Koczanowicz – prof. dr hab., politolog, filozof, psycholog. Zajmuje się filozofią polityki, koncepcjami demokracji i etyką polityki. Interesuje się filozofią kultury, kulturą współczesną oraz sztuką współczesną. Prowadził badania i wykłady na wielu uczelniach zagranicznych, w tym na Uniwersytecie Columbia, Uniwersytecie w Berkeley, Uniwersytecie w Buffalo oraz Uniwersytecie w Oxfordzie. Autor wielu książek, m.in. Wspólnota i emancypacje. Spór o społeczeństwo postkonwencjonalne (2005), Politics of Time. Dynamics of Identity in Post-Communist Poland (2008), Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach (2011), Polityka dialogu. Demokracja niekonsensualna i wspólnota krytyczna (2015), Lęk i olśnienie: eseje o kulturze niepokoju (2020) i najnowszej Niedokończone polityki. Demokracja, populizm, autokracja (2022). Laureat konkursu MISTRZ Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.
Marcin Napiórkowski – dr hab., semiotyk kultury, badacz współczesnych mitów, pamięci zbiorowej i kultury popularnej. Wykłada w Instytucie Kultury Polskiej UW. Publikuje w „Tygodniku Powszechnym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Krytyce Politycznej”, „Więziach”, „Znaku” i „Gazecie Wyborczej”. Pomysłodawca i współscenarzysta rapowego musicalu „1989”. Prowadzi blog mitologiawspolczesna.pl. Autor książek Naprawić przyszłość (2022), Turbopatriotyzm (2019), Kod kapitalizmu (2019), Mitologia współczesna (2013), Powstanie Umarłych. Historia pamięci 1944-2014 (2016) oraz Władza wyobraźni (2014).
Agnieszka Wolny-Hamkało – poetka, autorka powieści, sztuk teatralnych i książek dla dzieci. Ostatnio wydała książkę z wierszami Raster Lichtensteina. Autorka antologii opowiadań, kuratorka Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania. Nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia za Spamy miłosne, laureatka nagrody PS IBBY za Lato Adeli (Książka Roku 2019). Nominowana do nagrody Literacka Podróż Hestii za powieść Po śladach. Tłumaczka ukraińskiej poetki Hanny Osadko ( wyd. Pogranicze). Redaktorka i współzałożycielka społeczno-poetyckiego pisma „Zakład”. Jej sztuki były wystawiane m.in. w Teatrze Polskim, Teatrze Dramatycznym im. Szaniawskiego, Teatrze Muzycznym Capitol, Teatrze Grotowskiego (w ramach MFO). „Dzień dobry, wszyscy umrzemy” zekranizowano w cyklu Teatroteka. Doktorantka IBL PAN. Członkini zespołu badawczego Archiwum Kobiet IBL PAN. Od trzech lat prowadzi interdyscyplinarne seminaria humanistyczne we Wrocławiu. Naukowo zajmuje się kampem w nowej poezji polskiej.
Debata Fundacji Batorego i Świetlicy Krytyki Politycznej
Rosyjska inwazja na Ukrainę, wojna domowa w Syrii i wojny w Afryce przypominają, że wojenna przemoc jest ciągle narzędziem polityki. Przemoc ta zazwyczaj nie ogranicza się do konfrontacji sił zbrojnych. Masowe gwałty, przymusowe deportacje i wynaradawianie dzieci, ataki na cele niewojskowe, tortury, egzekucje jeńców, eksterminacja ludności cywilnej pokazują, że ludobójcze praktyki są niezmiennie integralną częścią działań wojennych.
Wojna, nieograniczona przemoc i ludobójstwo zdają się tworzyć nierozerwalny splot. Co decyduje o jego trwałości? Czy jego źródeł należy szukać w naturze polityki, czy raczej w naturze ludzkiej? A co w takim razie z kulturą i religią? A może źródłem jest odwieczna walka o ograniczone zasoby nasilająca się zwłaszcza w chwilach kryzysów ekologicznych? Jak w świetle tych pytań odczytywać to, co dzieje się w Ukrainie?
Co jest wynikiem znanych od wieków mechanizmów polityki imperialnej, a co jest rezultatem głębokiego ekologiczno-ekonomicznego kryzysu, w który wchodzi nasz świat? Czy ludobójcze praktyki Rosjan wynikają z fantazji Putina, z fantomowych bólów upadającego imperium, czy też są formą walki o ukraińskie zasoby, bez których nie do utrzymania jest obecny, oparty na surowcach kopalnych model rosyjskiego reżimu? Czy eksplozja przemocy spowodowanej przez rosyjską agresję jest kolejnym wyrazem odwiecznego przekleństwa, czy zwiastunem tego, co dopiero nadchodzi?
Zapraszamy do obejrzenia zapisu drugiej z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla za rok 2022. Punktem odniesienia do dyskusji była książka Konstantego Geberta „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło” (Wydawnictwo Agora, 2022).
W dyskusji udział wezmą:
Konstanty Gebert (autor książki-finalistki „Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło”, Wydawnictwo Agora)
Miłada Jędrysik (dziennikarka i publicystka)
Tadeusz Sławek (literaturoznawca, poeta, profesor nauk humanistycznych)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Ustanowiona i przyznana po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz i publicysta związany z tygodnikiem „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) oraz „Bunt sieci” (2012).
Konstanty Gebert – dziennikarz, publicysta i tłumacz. Stały współpracownik „Kultury Liberalnej”. Był dyrektorem Warszawskiego Biura ECFR – Europejskiej Rady Polityki Zagranicznej oraz współpracownikiem „Gazety Wyborczej”. Założyciel i były redaktor naczelny miesięcznika „Midrasz”. Wydał m.in.: Przerwa na myślenie (1986), Mebel (1990), Obrona poczty sarajewskiej (1996), Dziesięć dni Europy: archeologia pamięci (2004), Wojna czterdziestoletnia (2004), 54 komentarze do Tory (2004), Miejsce pod słońcem. Wojny Izraela (2008) oraz Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło (2022).
Miłada Jędrysik – dziennikarka, publicystka. Przez prawie 20 lat związana z „Gazetą Wyborczą”. Była korespondentką podczas konfliktu na Bałkanach (Bośnia, Serbia i Kosowo) i w Iraku. Publikowała też m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, kwartalniku „Książki. Magazyn do Czytania”. Była szefową bazy wiedzy w serwisie Culture.pl. Od listopada 2018 roku do marca 2020 roku pełniła funkcję redaktorki naczelnej kwartalnika „Przekrój”.
Tadeusz Sławek – literaturoznawca, eseista, poeta, tłumacz i samorządowiec. Były rektor Uniwersytetu Śląskiego. Członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN, Prezydium Komitetu „Polska w Zjednoczonej Europie” PAN, Prezydium Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Laureat nagrody „Lux ex Silesia” (2002) i Literackiej Nagrody „Solidarności” (2003) za całokształt twórczości. W 2020 nominowany do Nagrody Literackiej Nike za Kafka. Życie w przestrzeni bez rozstrzygnięć. Stale współpracuje z Radiem Katowice i „Tygodnikiem Powszechnym”.
Utopia jako gatunek literacki i jako sposób myślenia nieprzypadkowo powstała i zdobyła popularność w renesansie. Wśród historyków idei panuje zgoda, że od Thomasa More’a przez Antona Francesco Doniego, Francesco Patrizi’ego i Ludovico Zuccolo po Tommaso Campanellę, w twórczości tej wyraz znajdowały przeżycie dezorientacji i świadomość chaosu, w którym pogrążała się Europa wraz z reformacją, odkryciami geograficznymi, powstawaniem państw narodowych, centralizacją władzy. Utopie były próbą odpowiedzi na kryzys związany z początkami nowoczesności. Nieprzypadkowo też szanująca się renesansowa utopia – prócz wyspiarskiego ulokowania, które izoluje od zła i bezrozumności otaczającego świata – była niemal zawsze miastem. Urbanizacja ludzkiego świata jest bowiem znakiem czasów nowoczesnych, a racjonalnie zaprojektowane miasto spełnia warunki dzieła sztuki łącząc rozum z pięknem.
Po pięciuset latach od publikacji książeczki More’a, antropogeniczne zmiany klimatu konfrontują człowieka z kryzysem, który zapowiada koniec nowoczesności. Podobnie jak wtedy, istotna części odpowiedzi, której potrzebujemy wiąże się z urbanistycznymi projektami zazielenienia miast, w których według prognoz ONZ w 2050 roku ma mieszkać 68% ludzi na Ziemi. Współczesna kultura zamiast utopii oferuje jednak wielość apokaliptycznych dystopii, a jako że współczesnych miast nie da się zbudować od zera, całościowe wizje idealnego zielonego miasta wydają się mało przydatne.
Czy jednak lepsza przyszłość jest w ogóle możliwa bez utopii i ambitnych projektów? Czy w dzisiejszej Polsce można by wybudować Gdynię lub Nową Hutę? Na ile te miasta, w których już żyjemy są miejscami, w których można próbować zrealizować wizje zielonej modernizacji? A przede wszystkim, skąd te wizje czerpać?
Zapraszamy do obejrzenia zapisu trzeciej z cyklu debat z autorami książek nominowanych do finału Nagrody im. Marcina Króla za rok 2022. Punktem odniesienia do dyskusji były książki Joanny Erbel Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze (Wysoki Zamek) oraz Grzegorza Piątka Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 (Wydawnictwo W.A.B.).
W dyskusji udział wezmą:
Joanna Erbel (autorka książki-finalistki Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze, Wysoki Zamek)
Łukasz Galusek (Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie)
Rafał Matyja (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, laureat Nagrody im. Marcina Króla 2022)
Grzegorz Piątek (autor książki-finalistki Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Wydawnictwo W.A.B.)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Celem ustanowionej i przyznanej po raz pierwszy w ubiegłym roku przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla jest wspieranie rozwoju debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
Na początku marca Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek drugiej edycji konkursu. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 25 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.
Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj.
Kultura coraz częściej sprowadzana jest w Polsce do roli żetonu w politycznych rozgrywkach. Ostatnie wydarzenia wokół galerii – białostockiego Arsenału czy lubelskiego Labiryntu – są przykładem polskiej wojny kulturowej. Przypomnieć można też ataki na warszawską Zachętę w czasach, kiedy jej dyrektorką była Anda Rottenberg.
W tej wojnie nie chodzi o politykę kulturalną, czyli o promocję istotnych dla stron sporu politycznego wartości, tradycji czy nawet środowisk twórczych. Ataki na instytucje kultury lub artystę stają się kolejnym sposobem uderzenia w przeciwnika politycznego. Dla personalnych porachunków wykorzystuje się to, że w demokracji polityczni liderzy muszą często mierzyć się z pytaniami o to, po co finansować kulturę.
W czasie debaty zastanawialiśmy się:
Czy ze środków publicznych powinno wspierać się twórczość uznawaną przez część odbiorców za prowokację i za atak na ważne dla nich wartości?
Jakie powinny być właściwe relacje między polityką a kulturą?
Jakie są granice autonomii instytucji kultury?
Jak bronić kulturę przed wykorzystywaniem do politycznych sporów?
Jaka jest różnica między polityką kulturalną a polityczną instrumentalizacją kultury?
W dyskusji udział wzięli:
Anna R. Burzyńska („Didaskalia. Gazeta Teatralna”),
Aldona Machnowska-Góra (wiceprezydentka Warszawy)
Jakub Majmurek (Krytyka Polityczna)
Krzysztof Mieszkowski (poseł na Sejm RP)
Paweł Rojek (Uniwersytet Jagielloński)
Waldemar Tatarczuk (dyrektor Galerii Labirynt w Lublinie).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Anna R. Burzyńska – dr, adiunkt w Katedrze Teatru Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, redaktorka „Didaskalia. Gazety Teatralnej”. Zajmuje się krytyką teatralną. Publikuje m. in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Notatniku Teatralnym”, „Teatrze”, „Dialogu”. We współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Instytutem Teatralnym, Instytutem Goethego i Instytutem im. Jerzego Grotowskiego zajmuje się kwestiami międzynarodowej wymiany teatralnej oraz promocji polskiego teatru zagranicą.
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.
Aldona Machnowska-Góra – wiceprezydentka Warszawy odpowiada za sprawy związane z kulturą oraz politykę społeczną i mieszkalnictwo, wcześniej dyrektorka-koordynatorka ds. kultury w urzędzie tego miasta. Absolwentka Filologii Klasycznej na Uniwersytecie Warszawskim, działaczka społeczna i animatorka kultury, producentka spektakli i festiwali teatralnych, w latach 2015-2020 wicedyrektorka Teatru Studio w Warszawie.
Jakub Majmurek – filmoznawca, eseista, publicysta. Aktywny jako krytyk filmowy, pisuje także o literaturze i sztukach wizualnych. Absolwent krakowskiego filmoznawstwa, Instytutu Studiów Politycznych i Międzynarodowych UJ, studiował też w Szkole Nauk Społecznych przy IFiS PAN w Warszawie. Publikuje m. in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Wyborczej”, Oko.press, „Aspen Review”. Współautor i redaktor wielu książek filmowych, ostatnio (wspólnie z Łukaszem Rondudą) „Kino-sztuka. Zwrot kinematograficzny w polskiej sztuce współczesnej”.
Krzysztof Mieszkowski – krytyk teatralny, dziennikarz i polityk. Założyciel i redaktor naczelny kwartalnika „Notatnik Teatralny”, w latach 2006–2016 dyrektor Teatru Polskiego we Wrocławiu, poseł na Sejm VIII i IX kadencji.
Paweł Rojek – dr, filozof, socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się metafizyką, filozofią rosyjską i ideami w Polsce. W latach 2011-2015 redaktor naczelny kwartalnika „Pressje”. Jego książka Awangardowy konserwatyzm. Idea polska w późnej nowoczesności (2016) zdobyła nominacje do Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza i do Nagrody Identitas.
Waldemar Tatarczuk – artysta i performer, od 2010 roku dyrektor Galerii Labirynt w Lublinie. W 1999 roku założył Ośrodek Sztuki Performance, który przez 10 lat działał w Centrum Kultury w Lublinie.
Kazimierz Michał Ujazdowski – dr hab., polityk, prawnik, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000–2001 i 2005–2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004–2005, poseł na Sejm I, III, IV, V, VI i VII kadencji, poseł Parlamentu Europejskiego VIII kadencji. Wydał m.in.: Batalia o instytucje (2008), , Polityka ambitna. Wybór publicystyki 1990–2013 (2014), Adolf Bocheński. Imperializm państwowy: wybór pism (2015).
Nagrodę im. Marcina Króla 2022 otrzymał Rafał Matyja za ksiązkę Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Karakter. Nagroda dla autora wynosi 50 000 zł.
Zapraszamy do oglądania transmisji z wręczenia Nagrody.
Do finału Nagrody nominowanych było pięć książek:
Marek Cichocki, Początek końca historii. Tradycje polityczne w XIX wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy
Jan Tokarski, Czy liberalizm umarł?, Znak
Rafał Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Karakter
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne
Piotr Witwicki, Znikająca Polska, Zysk i S-ka
Książkę-laureatkę wybrała Kapituła w składzie: Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza), Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król, („Dwutygodnik”), Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski, („Więź), Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Olga Tokarczuk, (pisarka, laureatka literackiej Nagrody Nobla za 2018 rok), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak).
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Rozum wobec wojny”, w której udział wzięli:
