Europa Wschodnia Archives - Strona 2 z 22 - Fundacja im. Stefana Batorego

Piąta dyskusja z cyklu debat forumIdei Fundacji Batorego i tygodnika Polityka „Ukraina mówi”

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na piątą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. W tym cyklu rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Ukraina jest stawiana za wzór kraju, który systemowo podszedł do transformacji cyfrowej. Model decentralizacyjny nie był wdrażany wyłącznie w kontekście reformy samorządu, ale wykorzystano go również w budowie i wdrażaniu rozwiązań technologicznych. To przesądziło m.in. o sukcesie aplikacji Dija (Дія), nie tylko w czasie pokoju, ale również wojny. Aplikacja ta wymusiła szybki rozwój usług cyfrowych i stała się trwałym elementem zarządzania ukraińskim państwem. Nie jest to jednak zupełnie nowy fenomen. Od wielu lat, w Ukrainie wdrażane są polityki otwierania danych. Zarówno na poziomie rządowym – tu za przykład może służyć chociażby system zamówień publicznych ProZorro – jak i samorządowym. Lwów jest jednym z miast, które otworzył wiele zasobów danych, co pozwoliło na tworzenie lepszych polityk miejskich. Technologie pomogły również ukraińskiemu państwu zwiększyć skuteczności walki z korupcją i zaangażować obywateli oraz organizacje społeczne w życie publiczne. Na tej bazie wyrosło, powszechnie podziwiane, zaangażowanie Ukraińców i Ukrainek we wsparcie wysiłku wojennego również w Internecie.

Wojna miała jednak także negatywny wpływ na otwartość danych publicznych, dzięki którym sektor technologii publicznych mógł się z powodzeniem rozwijać. Wiele baz danych zostało zamkniętych, co spotkało się ze sprzeciwem aktywistów i aktywistek. Czy to tylko przejściowy trend, czy też realne jest ryzyko cofnięcia się do czasów przed transformacją cyfrową? Czy sami Ukraińcy i Ukrainki są zadowoleni z tej transformacji? Jak wyglądała współpraca różnych sektorów w jej wprowadzaniu i jak ten model sprawdza się w czasie wojny?

Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (ekspert forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego oraz Open Spending EU Coalition)

Mstyslaw Banik (Мстислав Банік) – od trzech lat pracuje w Ministerstwie Transformacji Cyfrowej Ukrainy. Obecnie jest dyrektorem odpowiedzialnym za rozwój usług cyfrowych dla ludności, a wcześniej był doradcą Ministra. Jest jednym z pomysłodawców i twórców systemu Diia, czyli „Państwo i ja”, która zastępuje obywatelom Ukrainy dokumenty tożsamości oraz pozwala na korzystanie z usług publicznych. Diia zyskała szczególne znaczenie w czasie wojny, pozwalając m.in. zachować obywatelom możliwość kontaktu z urzędami. Przed karierą w Ministerstwie, Mstyslaw pracował w sektorze prywatnym i specjalizował się w marketingu i komunikacji w Internecie. Chciałby żeby 100 % usług publicznych było dostępnych cyfrowo.

Olena Hunko (Олена Гунько) – kierowniczka Biura Informatyki w Lwowskiej Radzie Miejskiej. Ma w sumie ponad 10 lat doświadczenia pracy w Lwowskiej Radzie Miejskiej w różnych obszarach. W latach 2017-2019 była kierowniczką projektu „Otwarte dane Lwowa” w Miejskim Centrum Informatycznym. W latach 2010-2016 zaś analityczką programu analityczno-badawczego w Instytucie Miejskim. Od 2017 jest członkinią Ukrainian Oped Data Leaders Network.

Nadiia Babynska (Надія Бабинська) – ekspertka ds. otwartych danych i koordynatorka projektów z Ukrainy. Projektuje i koordynuje projekty z zakresu technologii obywatelskich, gov-tech oraz otwartych danych. Nadiia jest założycielką jednej z największych w Ukrainie społeczności otwartych danych „OpenUp”. Jest konsultantką międzynarodowych organizacji w zakresie otwartych danych i otwartego rządu. Nadiia Babynska została uznana za jedną z 9 kobiet, które zmieniły technologie obywatelskie i IT w Ukrainie według listy civictechwomen Inkubatora 1991. Była finalistką nagrody Open Data Leaders Award w Ukrainie w 2018 roku.

Krzysztof Izdebski – ekspert ForumIdei Fundacji im. Stefana Batorego oraz Open Spending EU Coalition. Członek Rady Programowej Archiwum Osiatyńskiego. Stypendysta Marshall Memorial, Marcin Król Fellowship i Recharge Advocacy Rights in Europe. Jest prawnikiem, absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego i specjalizuje się w dostępie do informacji publicznej, ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego oraz wpływie technologii na demokrację. Posiada szerokie doświadczenie w budowaniu relacji pomiędzy administracją publiczną a obywatelami. Jest autorem publikacji z zakresu przejrzystości, technologii, administracji publicznej, korupcji oraz partycypacji społecznej.

Wiktor Nestulia (Віктор Нестуля) – przed dołączeniem do Open Contracting Partnership pełnił funkcję p.o. dyrektora w państwowej spółce Medyczne Przetargi w Ukrainie (Медичні закупівлі України), czyli centralnej jednostce zakupowej powołanej przez Ministerstwo Zdrowia Ukrainy do realizacji medycznych zamówień publicznych. W latach 2015-2018 był dyrektorem programowym w Transparency International Ukraina. Jego portfolio obejmowało pięć znaczących inicjatyw – rozwój systemów ProZorro, ProZorro.Sale, budowanie społeczności DOZORRO oraz rozwój systemu e-Zdrowie.

П’ята дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “ Україна Говорить”

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на п’яту дискусію з циклу “Говорить Україна”. В цьому циклі розмовляємо з українськими експертками й експертами, публіцистками і публіцистами та людьми культури.

Україну ставлять за приклад країни, яка системно підійшла до цифрової трансформації. Модель децентралізації здійснювалася не лише у контексті реформи самоврядування, її також використано у створенні і застосуванні технологічних розв’язань. Це визначило зокрема успіх аплікації “Дія”, також під час війни. Ця аплікація стимулювала швидкий розвиток цифрових послуг і стала стійким елементом управління державою. Проте це не є цілком новий феномен. Багато років в Україні здійснюється політика відкритих даних, як на урядовому (тут прикладом може служити хоч би система публічних закупівель ProZorro), так і самоврядному рівні. Львів є одним із міст, яке відкрило багато засобів даних, що дозволило на формування ліпшої міської політики. Технології також допомогли українській державі збільшити ефективність боротьби з корупцією та залучити громадян і громадські організації у публічне життя. На цій базі зросло заангажування українців та українок у воєнну підтримку також в інтернеті, чим усі захоплюються.

Проте війна мала також негативний вплив на відкритість публічних даних, завдяки яким сектор публічних технологій міг успішно розвиватися. Багато баз даних було закрито, що викликало спротив автивістів і активісток. Чи це тільки проміжна тенденція, чи реальним є ризик повернення до часів з-перед цифрової трансформації? Чи самі українці та українки задоволені з цієї трансформації? Як виглядала співпраця різних секторів у її запровадженні і як ця модель справдилася під час війни?

Модерування: Кшиштоф Іздебський (експерт forumIdei Фонду ім. Стефана Баторія та Open Spending EU Coalition)

Мстислав Банік — три роки працює в Міністерстві цифрової трансформації України. Нині відповідає за розвиток цифрових послуг для населення, раніше був радником міністра. Один з ідейних і фактичних творців системи “Дія”, тобто “Держава і я”, яка замінює громадянам України ідентифікаційні документи і дозволяє на користання з публічних послуг. “Дія” здобула особливе значення під час війни, бо дозволила громадянам зберегти можливість контактів з органами влади. До роботи в Міністерстві цифрової трансформації працював у приватному секторі і спеціалізувався на маркетингу та комунікації в інтернеті. Прагне, щоб 100% публічних послуг було доступних у цифровій формі.

Олена Гунько — керівниця управління інформаційних технологій департаменту економічного розвитку Львівської міської ради. Має понад 10 років досвіду роботи у Львівській міській раді в різних ділянках. У 2017–2019 роках керувала проєктом “Відкриті дані Львова” у Міському центрі інформаційних технологій. У 2010–2016 роках працювала як аналітикиня аналітично-дослідницької програми Інституту міста. Від 2017 року членкиня Ukrainian Oped Data Leaders Network.

Надія Бабинська — експертка з відкритих даних і координаторка проєктів. Створює і координує проєкти з громадських технологій, gov-tech і відкритих даних. Засновниця однієї з найбільших в Україні спільнот відкритих даних OpenUp. Консультантка міжнародних організацій в галузі відкритих даних і відкритого уряду. Була визнана однією з 9 жінок, які змінили громадські технології й IT в Україні за списком civictechwomen “Інкубатора 1991”. Фіналістка премії Open Data Leaders Award в Україні 2018 року.

Кшиштоф Іздебський (Krzysztof Izdebski) — експерт forumIdei Фонду ім. Стефана Баторія та Open Spending EU Coalition. Член Програмної Ради Архіву Осятинського. Стипендіат Marshall Memorial, Marcin Król Fellowship i Recharge Advocacy Rights in Europe. Юрист, випускник Варшавського університету, спеціалізується на доступі до публічної інформації, всторинному використанні інформації публічного сектора і впливі технологій на демократію. Має багатий досвід у будуванні стосунків між публічною адміністрацією та громадянами. Автор публікацій про прозорість, технології, публічну адміністрацію, корупцію і громадянську партиципацію.

Віктор Нестуля — перед долученням до Open Contracting Partnership був виконувачем обов’язків директора у державній спілці Медичні закупівлі України, тобто центральній закупівельній структурі, створеній Міністерством охорони здоров’я України для реалізації медичних публічних закупівель. У 2015–2018 роках був програмним директором у Transparency International Україна. Його портфоліо охоплює такі важливі ініціативи: розвиток систем ProZorro, ProZorro.Sale, створення спільноти DOZORRO та розвиток системи eZdorovya.

Fundacja Batorego oraz tygodnik „Polityka” zapraszają na szóstą debatę z cyklu Ukraina mówi. Podczas tych spotkań rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Wojna to najtrudniejszy sprawdzian dla społeczeństwa i państwa. Ukraina została zaatakowana przez Rosję w marcu 2014 roku. 24 lutego 2022 rosyjska agresja przekształciła się w pełnowymiarową wojnę. Ku zaskoczeniu Moskwy i wielu komentatorów na całym świecie Ukrainki i Ukraińcy stawili skuteczny opór, obronili Kijów i suwerenność państwa. Nie tylko powstrzymali inwazję, ale także utrzymali funkcje państwa na wszystkich jego poziomach.

Badania i sondaże socjologiczne prowadzone tuż przed rozpoczęciem inwazji i w trakcie wojny pokazują, że rosyjski atak doprowadził do konsolidacji społeczeństwa i jego integracji wokół Sił Zbrojnych, instytucji państwa oraz władzy publicznej na poziomie krajowym i lokalnym. Mieszkańcy Ukrainy zachowują duży optymizm i są przekonani, że wygrają tę wojnę, nawet jeśli potrwa ona dłuższy czas.

Jednak wojna to także nieustanny stres, wynikający z zagrożenia dla życia i bezpieczeństwa, trudności gospodarczych, problemów aprowizacyjnych, zniszczeń materialnych, utrudnień w dostępie do usług społecznych, rozłąki z bliskimi i lęku o walczących na froncie. Jak wyjaśnić fenomen utrzymywania się od ponad pół roku wysokiego morale ukraińskiego społeczeństwa, mimo tych wszystkich trudności? Jaka może być dalsza ewolucja nastrojów i postaw? Jakie procesy mają największy wpływ na wojenne przemiany sfery społecznej w Ukrainie? Jak zmienia się nastawienie do Rosji i Rosjan oraz do krajów sojuszniczych, a także do takich struktur, jak Unia Europejska czy NATO? Jak przekształca się świadomość narodowa i system wartości?

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.

Natalia Czernysz (Наталія Черниш) – socjolożka, profesorka w Katedrze Socjologii Wydziału Historycznego Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie. Zastępczymi dyrektora Centrum Monitoringu Społecznego, redaktor naczelna „Wisnyka Lwiwskoho Uniwersytetu. Serija: Socjolohija”. Członkini rady redakcyjnej czasopisma naukowego „Ukrajińskij socium”. Zajmuje się historią światowej i ukraińskiej myśli socjologicznej, procesami i zjawiskami etniczno-narodowymi i politycznymi we współczesnej Ukrainie, kształtowaniem się tożsamości społecznych i etnicznych. Autorka ponad 70 prac naukowych.

Ołeksandra Dejneko (Олександра Дейнеко) – socjolożka, docent Wydziału Socjologii Narodowego Uniwersytetu im. Karazina w Charkowie. Od marca 2022 visiting fellow w Norwegian Institute for Urban and Regional Research (NIBR). Członkini Norweskiej Sieci Studiów Ukraińskich i przewodniczącą Sekcji Młodzieży Towarzystwa Socjologicznego Ukrainy. Zajmuje się problemami spójności społecznej społeczeństwa ukraińskiego i reformy decentralizacyjnej na Ukrainie, kwestiami tożsamości, zaufania i aktywizmu obywatelskiego. Autorka ponad 70 publikacji naukowych

Ołeksyj Harań (Олексій Гарань) – politolog, doktor nauk historycznych, dyrektor Fundacji Inicjatyw Demokratycznych im. Ilko Kuczeriwa w Kijowie, profesor Wydziału Nauk Politycznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Badacz historii Ukrainy XX–XXI wieku, w szczególności ogólnych problemów stosunków między Unią Europejską a Ukrainą?, wpływu czynników wewnętrznych na stosunki Ukrainy z UE, politologii porównawczej Ukrainy i krajów europejskich oraz problemów reformy systemu politycznego Ukrainy. Autor książek Трансатлантические дебаты (Debaty transatlantyckie) (1990), Убити дракона (Zabij smoka) (1993), Ukraine in Europe: Questions and Answers (2009).

Jewhen Hołowacha (Євген Головаха) – socjolog i psycholog, doktor filozofii, profesor, dyrektor Instytutu Socjologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Kierownik Katedry Historii, Teorii i Metodologii Socjologii. Redaktor naczelny czasopisma naukowego „Socjolohia: teoria, metody, markeninh” (Соціологія: теорія, методи, маркетинг). Zajmuje się teorią i metodologią socjologii, socjologią polityki i przemian społecznych, socjologią osobowości i psychologią społeczną. Członek Społecznej Rady Ekspertów ds. Wewnętrznych Spraw Politycznych oraz Komisji Promocji Demokratyzacji i Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Autor licznych artykułów, uczestnik dyskusji eksperckich w najważniejszych ukraińskich mediach.

Шоста дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “Говорить Україна”

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на шосту дискусію з циклу “Говорить Україна”. На цих зустрічах розмовляємо з українськими експертками й експертами, публіцистками і публіцистами, а також людьми культури.

Війна — це найважчий іспит для суспільства і держави. Росія напала на Україну у березні 2014 року. 24 лютого цього року російська агресія перейшла у повномасштабну війну. На здивування Москви і багатьох коментаторів у всьому світі, українці і українки ефективно чинили опір, оборонили Київ і суверенність держави. Вони не лише затримали вторгнення, але також зберегли функції держави на всіх рівнях.

Дослідження і соціологічні опитування, які проводилися перед початком вторгнення і під час війни, свідчать, що російська атака викликала консолідацію всього суспільства та його інтеграцію довкола Збройних Сил, державних інституцій і публічної влади на всеукраїнському й місцевому рівнях. Мешканці України зберігають оптимізм, переконані, що виграють цю війну навіть якщо вона триватиме довго.

Однак війна — це також постійний стрес, що виникає із загроз для життя та безпеки, економічних труднощів, проблем із постачанням продовольства і доступом до суспільних послуг, матеріальних втрат, розлуки із близькими і страх за тих, котрі на фронті. Як через пів року після початку повномасштабної війни пояснити феномен утримання настільки сильної мотивації українського суспільства, попри всі труднощі? Якою може бути подальша еволюція настроїв і позицій? Які процеси мають найбільший вплив на воєнну еволюцію суспільної сфери в Україні? Як змінюється ставлення до Росії та росіян, а також до партнерських держав і таких структур, як Європейський Союз і НАТО? Як змінюється національна свідомість і система цінностей?

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Едвін Бендик (Edwin Bendyk) — голова Фонду ім. Стефана Баторія. Журналіст, публіцист і письменник, донедавна керував науковим відділом тижневика “Polityka”. Викладає в Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, де співтворив Центр Досліджень Майбутнього (Ośrodek Badań nad Przyszłością).

Наталія Черниш — соціолог, доцент, професор кафедри соціології історичного факультету Львівського національного університету ім. Івана Франка. Заступник директора ГО Центр “Соціальний моніторинг”. Головний редактор «Вісника Львівського університету. Серія: Соціологія», член редколегії наукового журналу «Український соціум». Досліджує історію світової й української соціологічної думки, етнонаціональні та політичні процеси і явища в сучасній Україні.

Олександра Дейнеко — соціологиня, доцентка соціологічного факультету Національного університету ім. Каразіна у Харкові. Від березня 2022 року visiting fellow у Norwegian Institute for Urban and Regional Research (NIBR). Членкиня Норвезької мережі українських студій і голова Молодіжної секції Соціологічного Товариства України. Займається проблемами соціальної солідарності українського суспільства і децентралізаційної реформи в Україні, питаннями ідентичності, довіри і громадського активізму. Авторка 70 наукових публікацій.

Олексій Гарань — політолог, доктор історичних наук, директор Фонду “Демократичні ініціативи” ім. Ілька Кучеріва у Києві, професор відділу політології НАНУ. Дослідник історії України XX–XXI століть, зокрема загальних проблем відносин між Європейським Союзом та Україною, впливу внутрішніх чинників на відносини України з ЄС, порівняльної політології України і європейських країн, а також проблем реформи політичної ситстеми України. Автор книжок: Трансатлантические дебаты (1990), Убити дракона (1993), Ukraine in Europe: Questions and Answers (2009).

Євген Головаха — соціолог і психолог, доктор філософії, професор, директор Інституту Соціології НАНУ. Керівник катедри історії, теорії і методології соціології. Головний редактор наукового часопису “Соціологія: теорія, методи, маркетинг”. Займається теорією і методологією соціології, соціологією політики і суспільних змін, соціологією особистості і суспільною психологією. Член Громадської Ради експертів із внутрішньополітичних питань та Комісії зі сприяння демократизації і розвитку громадянського суспільства. Автор багатьох статей, учасник експертських дискусій у

Polska Polityka Wschodnia to organizowana co roku od 19 lat przez Kolegium Europy Wschodniej konferencja poświęcona aktualnym zagadnieniom politycznym dotyczącym szeroko rozumianego regionu Europy Wschodniej.

Drugiego dnia tegorocznej edycji konferencji (21 listopada) forumIdei Fundacji Batorego organizuje debatę „Proces akcesyjny Ukrainy a Polska. Wymiar ekonomiczny i społeczny – szanse i wyzwania”. Członkostwo Ukrainy w silnej i sprawnie działającej Unii Europejskiej leży w interesie Polski. Dwa z podstawowych celów każdego państwa – większe bezpieczeństwo i wyższy dobrobyt – będzie nam osiągać łatwiej, jeśli Ukraina stanie się państwem UE. Na drodze ku temu celowi strategicznemu pojawi się konieczność wzajemnych dostosowań, nieunikniony jest zatem opór stojących przed taką koniecznością sektorów. Jakie kwestie ekonomiczne i społeczne mogą się stać przedmiotem sporów między Polską a Ukrainą w trakcie jej negocjacji akcesyjnych? W jaki sposób możemy się do tych sporów przygotować, aby jak najsprawniej je rozwiązać?

Prowadzenie: Marek Tejchman (z-ca redaktora naczelnego, „Dziennik Gazeta Prawna”).

Pierwszy dzień konferencji odbywa się we Wrocławskim Ossolineum i stanowi część formalną, otwartą dla publiczności, w trakcie której osoby biorące udział w wydarzeniu mogą posłuchać dyskusji dotyczących najważniejszych kwestii geopolitycznych związanych z naszym regionem. Wydarzenia drugiego i trzeciego dnia odbywają się w Zamku na Wodzie w Wojnowicach i stanowią część zamkniętą konferencji, otwartą wyłącznie dla zaproszonych osób z grona ekspertów, polityków i samorządowców.

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja Edukacja dla Demokracji. Forum objęte patronatem Ministra Spraw Zagranicznych RP Radosława Sikorskiego.

Celem Forum jest stworzenie trwałej platformy dialogu i współpracy między przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego Unii Europejskiej i Rosji. Forum zostało zawiązane w marcu 2011 roku w Pradze. W spotkaniu wzięło udział ponad 100 uczestników, w tym przedstawiciele kilkudziesięciu organizacji pozarządowych z Rosji i krajów unijnych, obserwatorzy z krajów Partnerstwa Wschodniego i przedstawiciele instytucji donatorów. W otwarciu Forum udział wzięli m.in. Podsekretarz Stanu w MSZ Jerzy Pomianowski, doradca Prezydenta Rosji Michaił Fiedotow oraz szef wydziału rosyjskiego w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych Michael Pulch. Specjalny list do uczestników forum przesłał Prezydent RP Bronisław Komorowski.

Punktem wyjścia do prac Forum była dyskusja panelowa poświęcona wyzwaniom i perspektywom stosunków UE-Rosja, w tym kwestiom nowej umowy regulującej wzajemne stosunki, wstąpienia Rosji do WTO oraz liberalizacji reżimu wizowego. Następnie uczestnicy Forum pracowali w czterech grupach roboczych: ds. praw człowieka i rządów prawa, ds. ochrony środowiska, ds. spraw społecznych i partycypacji obywatelskiej, ds. struktur i procedur demokratycznych. Przedstawiciele Fundacji Batorego brali aktywny udział w pracach tej ostatniej grupy, inicjując przygotowanie policy paper i rekomendacji Forum odnośnie do liberalizacji reżimu wizowego między UE a Rosją. Dokumenty te, podobnie jak inne wypracowane przez Forum stanowiska i rekomendacje w kwestiach kluczowych dla stosunków UE-Rosja, przekazane zostaną przywódcom UE i Rosji przed grudniowym Szczytem UE-Rosja.

W seminarium wzięli udział jako paneliści m.in. Jerzy Pomianowski (Podsekretarz Stanu w MSZ RP), Jose Manuel Pinto Teixeira (dyrektor przedstawicielstwa Unii Europejskiej na Ukrainie), Ołeksandr Suszko (prezes Zarządu Międzynarodowej Fundacji Odrodzenie), Taras Kaczka (Ministerstwo Rolnictwa Ukrainy), prof. A. Mayhew (Uniwerytet w Sussex), Philippe Cuisson (Komisja Europejska) oraz Jacek Piechota (prezes Zarządu Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej).
Podstawą do dyskusji była publikacja Grzegorza Gromadzkiego Umowa stowarzyszeniowa – klucz do relacji Ukraina–UE, wydana w programie Otwarta Europa.

Tezy:

Ukraina najwcześniej (2008) z krajów Partnerstwa Wschodniego rozpoczęła negocjacje nad umową o stowarzyszeniu z UE. Ambicją polskiej prezydencji jest ogłoszenie zakończenia tych negocjacji przed końcem 2011 roku. Nadzieje na szybkie sfinalizowanie negocjacji zapisano również we Wspólnej Deklaracji Warszawskiego Szczytu Partnerstwa Wschodniego. Jednak pogorszenie atmosfery politycznej między UE i Ukrainą w ostatnim czasie związane ze skazaniem Julii Tymoszenko, byłej premier Ukrainy, na karę pozbawienia wolności, zmieniło kontekst, w którym toczone są negocjacje i poddało w wątpliwość ich szybkie zakończenie. W związku z tą sytuacją uczestnicy seminarium postarają się znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy w obecnej sytuacji wciąż realne jest zamknięcie negocjacji do końca 2011 roku?

Program seminarium: [PDF 216 KB]

Zapis dyskusji

Słowo wstępne:

Kwestie polityczne stowarzyszenia Ukrainy z UE:

Kwestie gospodarcze, kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą – zagrożenie czy szansa dla UE?

Prelegenci seminarium – eksperci z Polski i Ukrainy, wśród których znajdowali się przedstawiciele Komisji Europejskiej, administracji państwowej oraz środowiska akademickiego – omawiali zarówno polityczne, jak i gospodarcze kwestie stowarzyszenia Ukrainy z UE oraz możliwości i zagrożenia wynikające z pogłębienia strefy wolnego handlu między Ukrainą a UE.

Slowo wprowadzające wygłosili: Ewa Synowiec (Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce), Paweł Bagiński (Fundacja im. Stefana Batorego), oraz Jewhen Bystrycki (Międzynarodowa FundacjiaOdrodzenie).

– Inicjatywa Partnerstwa Wschodniego jest szczególnie bliska Przedstawicielstwu Komisji Europejskiej w Polsce – staramy się budować mosty między UE a Ukrainą zarówno w wymiarze gospodarczym, jak politycznym i społecznym – powiedziała Ewa Synowiec. – Ukraina zajmuje szczególne miejsce wśród krajów Partnerstwa Wschodniego. Ma szansę odegrania roli lidera w całej koncepcji Partnerstwa Wschodniego – dodała.

– Dla naszej Fundacji Ukraina zawsze była ważnym partnerem. Musimy przypominać, że na wschodzie są kraje, które chcą być częścią UE. Nie chcemy, aby między Polską i Ukrainą powstawały kolejne bariery – jesteśmy na początku procesu, który nie będzie łatwy – powiedział Paweł Bagiński. Dodał, że promowanie otwartości Unii na nowe kraje jest priorytetem polskiej prezydencji w Radzie UE.

Jewhen Bystrycki podkreślał natomiast, że Ukraina jest europejskim krajem z europejską tożsamością. Wyraził też nadzieję, że mimo skomplikowanej sytuacji na Ukrainie, umowa stowarzyszeniowa zostanie podpisana w tym roku.

Seminarium było podzielone na dwa odrębne panele. W pierwszym, dotyczącym kwestii politycznych, były omawiane główne przeszkody polityczne w zawarciu umowy stowarzyszeniowej między UE a Ukrainą do końca roku.

Paneliści podkreślili, że obecnie ważne stały się kwestie polityczne i w to jaki sposób zagrażają one zawarciu porozumienia. Jak zauważył Jose Manuel Pinto Teixeira, przedtem to kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) wydawała się najtrudniejszą częścią umowy. – Dziś sytuacja wygląda inaczej – dylematem jest określenie roli Ukrainy w UE. Musimy kontynuować ten proces dla dobra obywateli Ukrainy – zaapelował.

Wsewołod Czencow wyraził optymizm wobec zawarcia umowy, podkreślając, że społeczeństwo Ukrainy jest silnie zmotywowane, a podpisanie umowy do końca roku zależy teraz od woli politycznej i kompetencji negocjatorów. – Czekamy na udany szczyt w grudniu i na dobry kompromis w Kijowie – powiedział dyrektor Czencow.

Podkreślił również, że to właśnie Polska nadała impetu wschodniemu wymiarowi europejskiej polityki zagranicznej.

Jerzy Pomianowski zaznaczył, że istnieją trzy konteksty: polski, europejski i ukraiński. – Będziemy zawsze współpracować z Ukrainą, ponieważ jest to nasz sąsiad, ale liczymy, że będzie ona sąsiadem nowoczesnym i demokratycznym – powiedział. W ramach kontekstu europejskiego minister odniósł się do tego, że kraje kandydujące powinny być przewidywalne, wnosić wartość dodaną, aby Unia się wzmacniała. Natomiast w kontekście ukraińskim zauważył, że społeczeństwo Ukrainy dokonało już europejskiego wyboru.

Pierwszy panel został podsumowany przez Ołeksandra Suszkę, który podkreślił, że w zeszłym roku największym problemem była treść umowy stowarzyszeniowej, a dziś są to kwestie polityczne. Zaznaczył, że jeżeli nie uda się dojść do porozumienia w

tym roku, podpisanie umowy może się opóźnić o kilka miesięcy lub o kilka lat. Jednak jeśli opóźni się o kilka lat, to cały proces może być zagrożony.

Drugi panel poświęcony był kwestiom gospodarczym i ustanowieniu kompleksowej i pogłębionej strefy wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą.

Taras Kaczka podkreślił, że wszystkie trudne elementy zostały już uzgodnione i obecnie największym wyzwaniem jest ratyfikacja i wprowadzenie umowy w życie. Zaznaczył, że będzie to wyzwanie również dla instytucji europejskich, które będą musiały prowadzić dialog i monitorować zmiany na Ukrainie.

– Umowa o wolnym handlu jest instrumentem przeprowadzania zmian na Ukrainie. Podpisanie uzgodnienia jest najlepszym sposobem pomocy tym, którzy opowiadają się za reformami na Ukrainie – mówił Jacek Piechota. Zaznaczył również, że Polska jest dla ukraińskich przedsiębiorstw pozytywnym wzorcem.

Zagadnieniem panelu gospodarczego była również kwestia wyboru pomiędzy ustanowieniem kompleksowej i pogłębionej strefy wolnego handlu z UE, a przyłączeniem się do Unii Celnej pomiędzy Rosją, Białorusią i Kazachstanem. – Ukraina jest w trudnej sytuacji, ponieważ zarówno UE, jak i Rosja, są dla niej ważnymi partnerami gospodarczymi. Jednak Ukraina powinna zmierzać ku Unii i strefie wolnego handlu – mówiła Weronika Mowczan.

Panel został podsumowany przez Alana Mayhewa, który porównywał sytuację Ukrainy do sytuacji Polski przed wejściem do Unii. Podkreślał, że kluczem do sukcesu jest determinacja rządu oraz przyzwolenie społeczeństwa na to, aby wprowadzić reformy w systemie. Wymienił elementy niezbędne do przeprowadzenia reform, zaliczając do nich silne przywództwo, gruntowną reformę instytucjonalną, modernizację systemu edukacji, zasoby finansowe oraz pomoc silnego zewnętrznego partnera. Przestrzegł, że wprowadzanie w życie reform jest bardzo czasochłonne i wymaga wyznaczenia priorytetów. Podkreślił, że średnioterminowo i długoterminowo to, co dzieje się na Ukrainie, jest bardzo istotne dla Unii, dlatego też, państwa członkowskie powinny wspomóc Ukrainę.

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego, Międzynarodowa Fundacja Odrodzenie z Kijowa oraz Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

Podczas spotkania rozmawialiśmy o sytuacji wewnętrznej Armenii, zastanawialiśmy się nad możliwościami wsparcia oraz potencjalnymi obszarami współpracy między organizacjami pozarządowymi z Polski i Armenii. Wprowadzenie do dyskusji wygłosił Ashot Galoyan, Ambasador Armenii w Polsce oraz dr Stepan Grigoryan, Prezes Zarządu Analytical Centre on Globalisation and Regional Cooperation (AGGRC) w Erywaniu. Wśród uczestników spotkania znaleźli się m.in. przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady Armenii oraz polskich organizacji pozarządowych działających w krajach Partnerstwa Wschodniego.

Lata 2010-2013: próba bilansu
Wasyl Jurczyszyn (Centrum im. Razumkowa), Oksana Prodan (deputowana Partii UDAR), Ołeksandr Szarow (Narodowy Instytut Badań Strategicznych przy Prezydencie Ukrainy), Switłana Taran (Biuro Ekonomii i Technologii Społecznych), Igor Umanski (b. wiceminister finansów Ukrainy)

Mychajło Honczar (Centrum Nomos), Jurij Korolczuk (Instytut Strategii Energetycznych), Weronika Mowczan (Instytutu Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych), Wołodymyr Omelczenko (Centrum im. Razumkowa), Oleh Zarubinskyj (deputowany Partii Regionów)

Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”. Członek zarządu Fundacji im. Stefana Batorego oraz władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP.

Mychajło Honczar – dyrektor programów energetycznych ośrodka analitycznego Centrum Nomos. Ekspert w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, doradca Prezydenckiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony.

Wasyl Jurczyszyn (ur. 1955) – od 2005 roku dyrektor programu ekonomicznego w Centrum im. Razumkowa, z wykształcenia fizyk-matematyk, dr hab., profesor Ukraińskiej Akademii Administracji Publicznej przy Prezydencie Ukrainy. Autor blisko 100 prac i artykułów naukowych.

Jurij Korolczuk (ur. 1980) –niezależny ekspert w dziedzinie energetyki, fundator Instytutu Strategii Energetycznych. Wcześniej m.in.członek Rady Instytutu Badań Energetycznych w Kijowie. Wykładowca na Uniwersytecie Iwana Franki we Lwowie. Był rzecznikiem prasowym Gaz Ukrainy, następnie Ukrtransnafta i Naftohaz Ukrainy.

Weronika Mowczan (ur. 1976) – dyrektorka kijowskiego Instytutu Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych (IER). Wcześniej współpracowała m.in. z Uniwersytetem Stanforda, Instytutem Harwardzkim oraz Bankiem Światowym. Ekspertka w dziedzinie makroekonomii, zajmowała się analizą skutków wstąpienia Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu, relacjami gospodarczymi Ukrainy z UE oraz Rosją, a także integracją regionalną.

Wołodymyr Omelczenko (ur. 1967) – dyrektor programu energetycznego w Centrum im. Razumkowa, gdzie pracuje od 2007 roku. Z wykształcenia chemik. Autor blisko 50 prac i artykułów naukowych. Wcześniej pracował m.in. w Ministerstwie Gospodarki Ukrainy, Naftohazie Ukrainy oraz w Narodowym Instytucie ds. Bezpieczeństwa Międzynarodowego.

Oksana Prodan (ur. 1974) – deputowana do Rady Najwyższej Ukrainy, członkini Partii UDAR, wiceprzewodnicząca komisji ds. polityki celnej i podatkowej. Prawniczka, przedsiębiorca, działaczka społeczna, dyrektor Centrum Ochrony Przedsiębiorców w Czerniowcach, prezes Ukraińskiego Stowarzyszenia Małego i Średniego Biznesu „Forteca”.

Ołeksandr Szarow (ur. 1954)– ekonomista, dr hab., ekspert Narodowego Instytutu Badań Strategicznych przy Prezydencie Ukrainy, urzędnik państwowy, dyplomata. Wcześniej pracował m.in. w Ministerstwie Gospodarki, Ambasadzie Ukrainy w Portugalii i RPA, kierował wydziałem współpracy międzynarodowej w Narodowym Banku Ukrainy.

Switłana Taran (ur. 1974)– ekonomistka z kijowskiego Biura Ekonomii i Technologii Społecznych. Współpracowała m.in. z Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych – CASE. Zajmowała się analizą skutków wejścia Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu. Autorka raportów i publikacji nt. stowarzyszenia i strefy wolnego handlu Ukrainy z UE.

Igor Umanski (ur. 1975) – ekonomista, dr, polityk, urzędnik państwowy, w latach 2008-2010 pierwszy wiceminister finansów Ukrainy w rządzie Julii Tymoszenko, przez pół roku pełnił funkcję ministra finansów.

Oleh Zarubinskyj (ur. 1963) – deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy nieprzerwanie od 1998 roku, członek Partii Regionów, pierwszy wiceprzewodniczący parlamentarnej komisji ds. energetyki, polityki i bezpieczeństwa jądrowego. Członek Rady Koordynacyjnej przy Prezydencie Ukrainy ds. Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Z wykształcenia historyk i ekonomista, wcześniej wykładowca akademicki.

Prezentacja wyników
Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej wyborów parlamentarnych na Ukrainie
Wystąpienia: Markus Meckel (były minister spraw zagranicznych NRD, patron Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej), Jarosław Domański (szef Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej)
Zapis prezentacji: [MP3 16MB], czas trwania 44 min. Dyskusja w języku angielski, polskim i ukraińskim.

sesja I
Ukraina: jaki pomysł na państwo?
Wystąpienia: Hanna Herman (Partia Regionów), Ihor Hryniw (Partia Reformy i Porządek), Mykoła Kniażycki (Zjednoczona Opozycja – „Batkiwszczyna”), Oksana Prodan (Partia UDAR).
Zapis sesji I: [MP3 40MB], czas trwania 1 godz. 54 min. Dyskusja w języku polskim i ukraińskim.

sesja II
Ukraina: jaki wybór?
Wystąpienia: Oleksij Harań (Uniwersytet Akademia Kijowska-Mohylańska), Kateryna Horczynśka („Kyiv Post”), Oleh Miedwiediew („polittechnolog”, dziennikarz), Mykoła Riabczuk (ukraiński PEN Club)
Zapis sesji II: [MP3 42MB], czas trwania 2 godz. 1 min. Dyskusja w języku polskim i ukraińskim.

Prowadzenie: Mirosław Czech (członek zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)

Jakiego wyboru dokona Ukraina po ostatnich wyborach? Jaki model polityczny i społeczny ostatecznie przyjmie? – zastanawiano się na konferencji zorganizowanej po październikowych wyborach parlamentarnych na Ukrainie. Choć przebieg wyborów i ich wyniki mogą budzić niepokój, to sytuacja w tym kraju nadal jest lepsza niż w innych państwach krajach regionu. Dotychczasowe partie polityczne potwierdziły swoją pozycję, pojawiła się też nowa siła na scenie politycznej: UDAR Witalija Kliczki. Znaczący wynik osiągnęły także partie skrajne: komuniści i nacjonaliści.

Prezentacja Raportu Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej na Ukrainie [PDF 680 KB]

Wprowadzeniem do konferencji było podsumowanie monitoringu wyborów prowadzonego przez Międzynarodową Społeczną Misję Obserwacyjną (MSMO) zorganizowaną przez Fundację Batorego i European Exchange z Niemiec. Niemiecki patron misji – Markus Meckel (b. poseł Bundestagu, dysydent i ostatni minister spraw zagranicznych NRD) podkreślił wagę obywatelskiego charakteru misji i jej silniejszy (w porównaniu np. z misją parlamentarną) związek ze społeczeństwem. Doświadczenie obecnej misji, która współpracowała z lokalnymi organizacjami prowadzącymi monitoring wyborów na Ukrainie, może pomóc w stworzeniu i rozwijaniu sieci organizacji pozarządowych w krajach Partnerstwa Wschodniego i UE zajmujących się obserwacją wyborów.

Po wyborach na Ukrainie pojawia się pytanie, jaką legitymizację będzie miał utworzony w ich wyniku parlament – kontynuował Meckel. Przyznał, że w opinii obserwatorów ukraińskie wybory były krokiem wstecz, ale wciąż różnią się od wyborów w Rosji, Białorusi i Azerbejdżanie. „Powinniśmy zaakceptować ten parlament” – ocenił, dodając, że nowa Rada Najwyższa winna być platformą dialogu. „Powinniśmy zachęcać (parlament) do uczciwej debaty” – mówił. Byłoby dobrze, gdyby partie opozycyjne mogły przemówić „jasno i wspólnym głosem”, i przypominać o proeuropejskich aspiracjach Ukrainy.

Markus Meckel, Aleksander Smolar, Jarosław Domański

Zdaniem Meckela, Unia Europejska popełniła błąd uzależniając podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą od tego, czy wybory będą wolne i uczciwe. Powinniśmy wiedzieć, że jest to niemożliwe, jeśli przywódczyni opozycji (była premier Julia Tymoszenko) jest w więzieniu – przyznał mówca. Jego zdaniem, potrzebna jest teraz dwutorowa polityka wobec Ukrainy: z jednej strony, wspieranie społeczeństwa obywatelskiego i sił demokratycznych, z drugiej – współpraca z władzami i prezydentem Wiktorem Janukowyczem. Władzom w Kijowie należy jednak „mówić prawdę” i wyraźnie wskazywać na problemy w procesie demokratyzacji. „Należy jak najszybciej podpisać umowę o stowarzyszeniu” – powiedział Meckel, zastrzegając, że jest to jego osobista opinia, a nie władz Niemiec. Do tej oceny powrócił pod koniec panelu, odpowiadając na pytania z sali. Umowa stowarzyszeniowa nie powinna zostać podpisana bezpośrednio po wyborach, bo to podważyłoby wiarygodność UE – przyznał. Należy jednak pamiętać, że Ukraina ma alternatywę dla Unii Europejskiej – jest nią Unia Celna z Rosją. Podpisanie umowy z UE może pomóc Ukrainie w kształtowaniu instytucji demokratycznych oraz wzmocnieniu rządów prawa.

Wyniki Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej na Ukrainie podsumował jej szef Jarosław Domański. W ocenie prawidłowości i rzetelności wyborów Misja skupiła się na sześciu aspektach: ramy prawne, administracja procesu wyborczego, kampania wyborcza, media, dzień głosowania (28 października) oraz rozstrzyganie sporów wyborczych. Nie ulega wątpliwości, że fakt uwięzienia liderów opozycji: Julii Tymoszenko oraz szefa MSW w jej rządzie Jurija Łucenki wpłynął na proces wyborczy. „To określiło atmosferę polityczną wokół wyborów” – podkreślił Domański.

Ordynacja, według której przebiegły wybory, została przyjęta w 2011 roku w ramach konsensusu między partiami politycznymi. Stworzyła podstawę do przejrzystych i demokratycznych wyborów, ale jej implementacja wciąż jest niepełna. W ocenie Domańskiego powrót do mieszanej ordynacji wyborczej i przywrócenie okręgów jednomandatowych zwiększyło polaryzację i zaciętość kampanii wyborczej. Wzmogło też stosowanie negatywnych praktyk: nacisków ze strony administracji państwowej, „czarnego PR-u”, kupowania głosów, zastraszania kandydatów. Głównym problemem okazał się proces tworzenia komisji wyborczych. Na skutek luk prawnych i decyzji Centralnej Komisji Wyborczej tryb formowania komisji nie zapewnił zrównoważonej reprezentacji wszystkich sił politycznych.

Jeśli chodzi o organizację wyborów, to do dnia wyborów i w sam ich dzień CKW i komisje niższego szczebla radziły sobie z tym procesem, ale ich bezstronność oraz wiarygodność po zakończeniu głosowania podważył proces liczenia głosów na poziomie komisji okręgowych. Pracę samej CKW cechował ponadto brak przejrzystości, w oczach obserwatorów większość decyzji zapadała nie na jej obradach, a wcześniej – za zamkniętymi drzwiami.

Kampania wyborcza była zróżnicowana i zacięta. Wszyscy kandydaci mieli możliwość przedstawienia swoich programów, ale zasady były nierówne – relacjonował Domański. Do tego przyczyniły się: kontrola mediów przez władzę, naciski ze strony administracji i niejasne reguły finansowania kampanii. Media (z wyjątkiem internetu) jednoznacznie faworyzowały kandydatów związanych z obozem rządzącym. Z kolei w samym dniu głosowania na poziomie komisji okręgowych doszło do „ewidentnych fałszerstw”, członkowie komisji wykazali się brakiem profesjonalizmu i bezstronności. Jako przykład Domański wskazał tysiące niszczonych kart do głosowania w okręgach, w których wynik kandydata opozycji zagroził kandydatowi władzy. Obrazu dopełnia sposób rozstrzygania sporów wyborczych. Sądy, do których można było się odwoływać okazały się nieefektywne, nie szukały prawdy obiektywnej, a skupiały się na kwestiach formalnych. Kończąc, Domański podkreślił ważną rolę, jaką w procesie monitoringu i obserwacji wyborów odegrały ukraińskie organizacje pozarządowe.

W kolejnej części konferencji, którą moderował Mirosław Czech wystąpili ukraińscy politycy. We wprowadzeniu do dyskusji M. Czech zauważył, że według komentatorów władza w wyborach uzyskała to, co chciała, czyli utrzymała władzę. Jednak i jej przeciwnicy mogą mówić o ogromnym sukcesie, bo jak pokazały wyniki wyborów poparcie dla opozycji przekracza 50 procent (w części mandatów wybieranych według ordynacji proporcjonalnej; w okręgach jednomandatowych zwyciężyła Partia Regionów). Pytanie więc brzmi, jak rządzący będą sprawowali władzę do 2015 roku, czyli wyborów prezydenckich i jak poradzą sobie z wyzwaniami stojącymi przed Ukrainą. Na te same pytania musi sobie odpowiedzieć opozycja, która do wyborów 2015 roku ma czas, by przedstawić społeczeństwu swoją wizję państwa.

Ihor Hryniw przekonywał, że istota problemów stojących przed Ukrainą polega przede wszystkim na poszukiwaniu tożsamości narodowej. Ocenił, że do 2015 roku sprawujący władzę będą „dryfować” w kierunku umiarkowanej polityki narodowej. Zarzucił rządzącym, że zmieniają reguły gry, kiedy rozwój sytuacji w kraju staje się dla nich niekorzystny. Jako przykład wskazał zmianę ordynacji wyborczej z proporcjonalnej na mieszaną przed wyborami do parlamentu.

Wynik wyborów oznacza, że władza nie będzie już miała pełnej kontroli nad parlamentem, a opozycja w przededniu wyborów prezydenckich będzie miała większe poparcie – kontynuował. Wyraził przypuszczenie, że w ekipie samego Janukowycza może dojść do rozdźwięków. Jeśli opozycja nie popełni większych błędów, to w 2015 roku jej kandydat będzie miał strategiczną przewagę. Wskazał zarazem, że obecnie sygnalizuje się możliwość zmian w konstytucji, przede wszystkim – zmiany wyboru prezydenta – nie bezpośrednio przez obywateli, a w parlamencie, co może być na rękę rządzącym. Stan zawieszenia Ukrainy pomiędzy Zachodem a Rosją jest wygodny dla wszystkich zewnętrznych graczy. Dzieje się tak choćby dlatego, że ani Rosja, ani Unia Europejska a tym bardziej USA nie mają dziś czasu, by aktywnie angażować się w dialog z Ukrainą. Zdaniem Hryniwa, wybór kierunku integracji – na Wschód lub na Zachód – nie zostanie rozstrzygnięty przed wyborami w 2015 roku.

Mykoła Kniażycki, który w wyborach uzyskał mandat deputowanego, ocenił, że Ukraina przeszła od totalitaryzmu do południowoamerykańskiej oligarchii. Teraz znajdujemy się w państwie oligarchicznym. To państwo, w którym wszelkie decyzje zapadają w administracji prezydenta, a parlament funkcjonuje tak, jak na Białorusi, zaś sądy – w trybie „na telefon”. Zdaniem Kniażyckiego rządząca Ukrainą Partia Regionów nie jest partią Janukowycza a oligarchów; sam Janukowycz chce być oligarchą, a nie politykiem. Jednak społeczeństwo, które zagłosowało na opozycję (a łączna liczba głosów oddanych na Batkiwszczynę, UDAR i Swobodę wskazuje na porażkę władzy) jest społeczeństwem antyoligarchicznym. Kto jest silniejszy – społeczeństwo, ludzie, którzy chcą rozwoju Ukrainy czy oligarchowie? – pytał Kniażycki. Trudno sobie wyobrazić, by zmiana na Ukrainie dokonała się bez zgody oligarchów, ich też trzeba włączyć w te zmiany.

„Dla mnie odpowiedź na pytanie „jakie państwo?” brzmi – „europejskie!” – mówiła inna, świeżo wybrana deputowana partii UDAR, Oksana Prodan. Zapewniła, że rządzący otrzymali na wyborach mniejsze poparcie, niż głosiły oficjalne wyniki. Społeczeństwo ukraińskie jest gotowe do zmian i nie popiera obecnej władzy. Jej zdaniem, obecnie panuje na Ukrainie system „monopolistyczno-biurokratyczny”, w którym oligarchowie monopolizują władzę, a urzędnicy wykonują polecenia narzucane przez rządzących, nie zawsze zgodnie z prawem. Jeśli jednak nastąpi zmiana systemu, to urzędnicy (biurokraci) przejdą na stronę społeczeństwa. UDAR – przekonywała Prodan – ma szereg projektów, które zmienią obecny system: projekt reformy sądownictwa, demonopolizacji politycznej i gospodarczej, walki z „machiną biurokratyczną”. Ukraina ma „szansę na zmiany i prawo do nich”. Jednym z zadań opozycji na najbliższe dwa lata powinno być „przywracanie wiary ludziom, że mogą coś zmienić”.

„Nie będę mówiła z punktu widzenia partii władzy, spróbuję mówić z punktu widzenia Ukrainy, ponad podziałami partyjnymi” – rozpoczęła swoje wystąpienie Hanna Herman. „Nasza władza w ciągu dwóch lat zrobiła bardzo wiele dla integracji europejskiej Ukrainy (…), nie ma innej drogi dla Ukrainy” – oświadczyła. Podkreśliła, że przylatując do Warszawy długo stała wraz z innymi Ukraińcami w kolejce do kontroli granicznej dla obywateli z państw spoza strefy Schengen. „To było bardzo poniżające” – wyznała i apelowała: „mam wielką nadzieję, że obecna opozycja pomoże nam (…), że nie będziecie jeździć po stolicach europejskich i mówić, by [kraje UE] nie podpisywały z Ukrainą umowy [stowarzyszeniowej]”. Herman oświadczyła także, że „nie jest to tak ważne, kto wygrał [wybory]”, bo „Ukraina wyszła z nich lepsza”. Przyznała, że „nie będzie tak łatwo” znaleźć w nowym parlamencie kompromis polityczny, ale „damy sobie z tym radę”. Zwracając się do Polaków, wyraziła nadzieję, że w Warszawie mógłby działać „permanentny okrągły stół”, przy którym mogliby zasiąść przedstawiciele ukraińskiej władzy i opozycji.

Wystąpienie przedstawicielki ukraińskiego prezydenta wzbudziło liczne repliki z sali. „Każdy dzień pracy administracji (Janukowycza) oddala Ukrainę od Europy” – oświadczył deputowany Batkiwszczyny Andriej Szewczenko. Powodem, dla którego na Ukrainie rozmowa między władzą a opozycją jest niemożliwa są działania Janukowycza przeprowadzane z naruszeniem wszelkich procedur prawnych i parlamentarnych – mówił Ołeksij Harań. Antin Borkowśkyj pytał, czy za osiem miesięcy wybór dla Ukrainy nie będzie sprowadzał się już tylko do wyboru między Unią Celną, a Unią Celną. „My [Polacy] sami zbudowaliśmy Okrągły Stół, recepta, by okrągły stół dla Ukrainy był w Warszawie nie jest najlepsza – on powinien być na Ukrainie” – oświadczył Marcin Wojciechowski. Pytał on także panelistów: „Jak mamy patrzeć na Ukrainę, co mamy o niej mówić?”, przyznając, że czuje się – jak wielu ekspertów – zagubiony wobec obecnego stanu tego kraju.

Na Ukrainę należy patrzeć „jak na niepodległe państwo, które chce się uczyć demokracji” – odparła Hanna Herman. Odpowiadając na pytania z sali wskazywała, że administracja Janukowycza znalazła alternatywne źródła dostaw gazu, a właśnie brak niezależności energetycznej osłabiał do tej pory niepodległość Ukrainy. Zarzuciła też opozycji, że „nie bije na alarm” w odpowiedzi na pomysły federalizacji kraju. Wyraziła przekonanie, że nie będzie naruszeń podczas powtórki wyborów w kilku okręgach, gdzie wyniki zostały unieważnione. Podkreśliła też, że nie przypomina sobie, by Janukowycz składał publiczne deklaracje w sprawie Unii Celnej.

„Mówicie prawdę – że Ukraina jest państwem autorytarnym, gdzie władza gra z opozycją i z narodem według reguł świata kryminalnego” – odpowiadał na pytanie Wojciechowskiego Ihor Hryniw. Z kolei Mykoła Kniażycki zapewnił, że opozycja opowiada się za stowarzyszeniem z UE, ale obecnie podpisanie umowy stowarzyszeniowej byłoby ignorowaniem problemów na Ukrainie. „Chcielibyśmy, by polscy koledzy pomogli nam przekonać władze ukraińskie, aby spełniły warunki pozwalające na podpisanie umowy” – mówił Kniażycki. Przyznał, że opocyzja ponosi odpowiedzialność za brak przeprowadzenia reform. Podkreślił również, że: „ najgorsze, co możemy teraz zrobić, to przymknąć oczy na to, co dzieje się na Ukrainie”.

Swój punkt widzenia na procesy na Ukrainie przedstawili w drugiej części debaty analitycy, dziennikarze i eksperci polityczni. Politolog Ołeksij Harań wskazywał na tendencje autorytarne rządów Janukowycza. Podkreślił, że ustawa o referendum została przyjęta z naruszeniem prawa i że stanowi zagrożenie dla demokracji, jak ocenił – próbę obejścia parlamentu. Zastanawiając się, „co zrobić z Ukrainą”, Harań zauważył, że władze w Kijowie postawiły w trudnej sytuacji przyjaciół Ukrainy w Europie. Podpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE oznaczałoby sygnał ze strony Unii, że władze ukraińskie mogą robić, co im się podoba. Niepodpisanie zaś stanowiłoby szansę dla tych, którzy mówią o Unii Celnej z Rosją (Harań zauważył, że sprawa Unii Celnej jest co prawda „blefem” ze strony Kijowa, ale jednak skutecznym). Politolog zgodził się z propozycją dwutorowego podejścia do Ukrainy wysuniętą przez brytyjskiego politologa Andrew Wilsona. Postuluje on podpisanie umowy stowarzyszeniowej przy jednoczesnym objęciu sankcjami wizowymi pewnych przedstawicieli Ukrainy i wszczęciu śledztw w sprawach korupcyjnych przeciwko wybranym osobom (np. w tym przeciw synowi Janukowycza – Ołeksandrowi). Władze ukraińskie w ten sposób pozbawione byłyby możliwości „propagandowego rozegrania” podpisania porozumienia z UE.

Kateryna Horczynśka postawiła tezę, że problemem Ukrainy jest niekompetencja – zarówno władz, jak i opozycji. To właśnie opozycja przegapiła przyjęcie przez parlament ustawy o referendum – podkreśliła. Lecz tym, co daje nadzieję, jest rosnąca kompetencja w społeczeństwie – dodała. Przekonywała, że procesy polityczne na Ukrainie nie są czarno-białe, jak również, że poszczególne grupy (władza, opozycja, oligarchowie) skupiają ludzi o bardzo różnym stopniu kompetencji lub jej braku. Coraz częściej źródłem kadr dla władzy i opozycji staje się sektor pozarządowy, opozycja zaczyna się jednoczyć, a wśród oligarchów są „dysydenci”; poza tym, oligarchowie „nie stawiają na jednego człowieka”. Te wszystkie czynniki, choć są długotrwałe, dają nadzieję na wzrost kompetencji i dojrzałości, a gdy wytworzy się „masa krytyczna” takich ludzi, Ukraina będzie zdolna do poczynienia swojego wyboru.

Zdaniem Olega Miedwiediewa, działań władz w Kijowie nie można opisać w kategoriach polityki, a w kategoriach „świata przestępczego albo biznesu”. Władza „ma swój biznes-plan”, polegający na rozbudowie imperium biznesowego; rośnie majątek prezydenta Janukowycza i jego otoczenia, nazywanego „rodziną”, odbywa się „kolosalny podział władzy i majątku”. Ocenił że rok 2015 będzie kluczowy dla władzy, opozycji i dla społeczeństwa. Będzie szansą na zmianę władzy, o ile taka możliwość jeszcze w ogóle istnieje. „Najbliższe lata pokażą, czy nie przeszliśmy linii, za którą nie ma odwrotu”. Punktem zbieżnym interesów Janukowycza z interesami społeczeństwa jest to, by nie znaleźć się pod kontrolą Rosji.

Rysując możliwe scenariusze dalszych działań władz, Miedwiediew wskazał, że Janukowycz może dążyć do wejścia do drugiej tury wyborów prezydenckich z rywalem, z którym na pewno by wygrał (kandydatem komunistów lub nacjonalistów). Inne scenariusze sprowadzają się do zmian w konstytucji i zmiany trybu wyboru prezydenta, a cel ten władze mogą osiągnąć, jeśli uzyskają większość konstytucyjną w parlamencie lub wykorzystując ustawę o referendum. Dla opozycji kluczowe w roku 2015 będzie to, czy zdoła wyłonić jednego kandydata. Zdaniem Miedwiediewa, największe prawo moralne, by reprezentować opozycję na wyborach miałaby Julia Tymoszenko. Odpowiadając na uwagę z sali, że Julia Tymoszenko ma największy wśród polityków elektorat negatywny, Miedwiediew zauważył, że u wszystkich pozostałych (poza debiutantem w polityce Witalijem Kliczką) elektorat negatywny przeważa nad pozytywnym, a badania opinii publicznej przyznają Tymoszenko największe szanse w starciu z Janukowyczem.

Mykoła Riabczuk zarzucił elitom ukraińskim „absolutny infantylizm”; nie rozumieją one wagi i głębokości wyboru, przed jakim stoi kraj. Przyznał zarazem, że choć władza jest „słaba i beznadziejna”, jeśli chodzi o legitymizację i wizję, to działa w sposób zdecydowany. Opozycja z kolei do tej pory nie wyraziła skruchy za swoją winę wobec społeczeństwa i z punktu widzenia obywateli jest „prawie tak samo zła, jak władza”. Jest co prawda „mniejszym złem”, ale „ludzie nie będą ginąć za mniejsze zło – opozycja powinna to zrozumieć” – apelował Riabczuk. Zauważył jednocześnie, że od 2004 roku rośnie w społeczeństwie ukraińskim aktywność obywatelska i skłonność do aktywnego bronienia swych praw.

Wśród odpowiedzi panelistów na bardzo różnorodne pytania z sali Kateryna Horczynśka wskazała m.in., że w Partii Regionów nie ma jednomyślności, jeśli chodzi o kwestię, czy Europa jest priorytetem dla Ukrainy. Paradoksalnie, rację ma Herman, gdy wskazuje na proeuropejskie działania Janukowycza, inna sprawa to jakimi metodami i za jaką cenę są one prowadzone – wskazała. Z kolei Ołeksij Harań przypomniał, że negocjacje w sprawie umowy o stowarzyszeniu oraz mapie drogowej dotyczącej liberalizacji reżimu wizowego zostały rozpoczęte jeszcze przed dojściem Janukowycza do władzy. Zauważył też, że przedstawiciele obecnej władzy wzbogacili się np. na wprowadzaniu paszportów biometrycznych, których wymóg zawiera mapa drogowa dotycząca liberalizacji wizowej.

„Nie wierzę w bunt oligarchów przeciw Janukowyczowi”– mówił Oleg Miedwiediew. Również Harań podkreślił, że „nie przeceniałby” pokładania nadziei w oligarchach, myślą oni bowiem wyłącznie w kategoriach własnych korzyści. Nie wykluczył jednak, że przed 2015 rokiem będą starali się „dywersyfikować” swoje związki z politykami, co może okazać się przeszkodą w dążeniach „rodziny” do budowy autorytaryzmu.

Osobnym wątkiem w dyskusji była nacjonalistyczna partia Swoboda, która po wyborach weszła do parlamentu. Wielu mówców zauważało, że wynik wyborczy tej partii nie odzwierciedla rzeczywistego poparcia, bo wielu ludzi głosowało na nią w geście protestu przeciw pozostałym partiom lub by zwiększyć wynik opozycji. Horczynśka wskazała, że Ukraińcy nie uznali Swobody za niebezpieczną, bo partia ta zmieniła wcześniejszy program i została „zneutralizowana” przymierzem z Batkiwszczyną. Możliwe, że Swoboda okaże się gwiazdą jednego sezonu.

W podsumowaniu debaty Mirosław Czech zastanawiał się, co wybory parlamentarne powiedziały o społeczeństwie ukraińskim. Jego zdaniem, od 2004 roku wyborcy na Ukrainie nie zmieniają właściwie swoich preferencji wyborczych. Zauważył też, że problemem ukraińskiej polityki są ogromne pieniądze, dość powiedzieć, że wydatki na kampanie wyborczą na Ukrainie były nie mniejsze niż w tegorocznej kampanii prezydenckiej w USA. Jednym z najważniejszych zadań, jakie stoją przed Ukrainą jest ograniczenie tych pieniędzy. Bez rozwiązania tego problemu, kwestie polityczne i geopolityczne nie zostaną rozwiązane, mimo pozytywnych zmian, które zachodzą w ukraińskim społeczeństwie i które ujawniają się podczas każdych wyborów.

Polecamy także rozmowę z naszym gościem:
Obalenie reżimu to za mało. Z Oksaną Prodan, deputowaną UDAR-u, rozmawia Tadeusz Iwański, „Nowa Europa Wschodnia” 2013, nr 1

Pytania: jakiego wyboru dokona Ukraina? Jaki model polityczny i społeczny ostatecznie przyjmie? – są wciąż aktualne po październikowych wyborach. Same wybory, ich przebieg i wyniki mogą budzić niepokój i nie ma zgody co od ich oceny, zarówno na Ukrainie, jak i poza jej granicami. Dotychczasowe partie polityczne potwierdziły swoją pozycję, ale pojawiła sie też nowa siła na scenie politycznej: UDAR Witalija Kliczki. Znaczący wynik osiągnęły także siły skrajne: komuniści i nacjonaliści.

Co zatem ostatnie wybory mówią o Ukrainie, o jej polityce i o nastojach społecznych? Jaka będzie Ukraina w najbliższych latach? I co partie polityczne mają do zaproponowania obywatelom, jakie są ich pomysły na Ukrainę i na jej miejsce w Europie?

Jarosław Domański (ur. 1979) – politolog, szef Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej. Uczestnik wyborczych misji obserwacyjnych Unii Europejskiej i OSCE/ODIHR w Ameryce Łacińskiej, Afryce, Azji i w krajach po-radzieckich.

Ołeksij Harań (ur. 1959) – politolog, profesor Uniwersytetu Akademia Kijowska-Mohylańska, dyrektor Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem Narodowym, wcześniej wiceprezes Fundacji Eurazja, członek rady doradczej przy ministrze spraw zagranicznych Ukrainy.

Hanna Herman (ur. 1959) – polityczka, dziennikarka. W latach 2010-2011 zastępczyni szefa Administracji Prezydenta. Następnie doradczyni Prezydenta Ukrainy. Deputowana do Ukraińskiej Rady Najwyższej z ramienia Partii Regionów (2006-2010 i od 2012) i była wiceprzewodnicząca tej partii. Wcześniej szefowa ukraińskiego biura Radia Wolna Europa (2003-2004) i korespondentka tego radia w Warszawie.

Kateryna Horczynśka – dziennikarka, zastępczyni redaktora naczelnego anglojęzycznej gazety „Kyiv Post”. Wcześniej pracowała m.in. w tygodniku „Eastern Economist”, była korespondentką DPA na Ukrainie, Białorusi i w Mołdawii. Współpracuje z BBC, NTV, „Economist”.

Ihor Hryniw (ur. 1961) – polityk, deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy, związany z Blokiem Julii Tymoszenko „Batkiwszczyna”, wiceprzewodniczący Partii Reformy i Porządek.

Mykoła Kniażycki (ur. 1968) – dziennikarz, kierownik telewizji TV-i, absolwent dziennikarstwa i stosunków międzynarodowych, wcześniej m.in. dyrektor generalny Agencji Informacyjnej UNIAN, członek Krajowej Rady Ukrainy ds. Radia i Telewizji. W ostatnich wyborach kandydował do Rady Najwyższej Ukrainy z list Zjednoczonej Opozycji „Batkiwszczyna”.

Markus Meckel (ur. 1952) – niemiecki polityk, teolog i pastor. Działacz opozycyjny w czasach NDR. W 1990 roku minister spraw zagranicznych NRD. Działacz SPD, poseł do Bundestagu. W latach 1992-1994 rzecznik Frakcji SPD. Od 1994 do 2009 roku przewodniczący Niemiecko-Polskiej Grupy Parlamentarnej. Patron Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej.

Oleg Miedwiediew (ur. 1969) – „polittechnolog”, dziennikarz, członek rady miejskiej w Kijowie, współpracował m.in. z dziennikiem „Kommersant”, współtwórca kampanii wyborczej Zjednoczonej Opozycji, b. doradca premier Ukrainy Julii Tymoszenko.

Oksana Prodan (ur. 1974) – prawniczka, przedsiębiorczyni, działaczka społeczna, dyrektor Centrum Ochrony Przedsiębiorców w Czerniowcach, prezeska Ukraińskiego Stowarzyszenia Małego i Średniego Biznesu „Forteca”. W ostatnich wyborach kandydowała do Rady Najwyższej Ukrainy z list Partii UDAR.

Mykoła Riabczuk (ur. 1953) – krytyk literacki, eseista i publicysta, poeta, wiceprezes ukraińskiego PEN Clubu, współpracownik Centrum Studiów Europejskich Uniwersytetu Akademia Kijowsko-Mohylańska.

Tezy:

Program seminarium: [PDF 216 KB]

Zapis dyskusji

Słowo wstępne:

Kwestie polityczne stowarzyszenia Ukrainy z UE:

Kwestie gospodarcze, kompleksowa i pogłębiona strefa wolnego handlu (DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą – zagrożenie czy szansa dla UE?