Europa Wschodnia Archives - Strona 2 z 22 - Fundacja im. Stefana Batorego

Organizatorzy: forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego (Warszawa) i Fundacja Odrodzenie (Kijów) we współpracy z Radą Polityki Zagranicznej „Ukraiński pryzmat” (Kijów)

W polsko-ukraińskim gronie osób, które w większości na co dzień nie śledzą sytuacji w kraju sąsiada, ale są wnikliwymi obserwatorami polityki w swoich krajach, omawialiśmy problemy zaangażowania politycznego, funkcjonowania partii i nowych inicjatywy politycznych jako odpowiedzi na kryzysy reprezentacji, przejrzystości i efektywności w dotychczasowym funkcjonowaniu polityki. Przyjrzeliśmy się bliżej zmianom wprowadzonym przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego i jego ruch oraz roli i przyczynom upadku Nowoczesnej i ruchu Kukiz 15 w Polsce, a także cechom i perspektywom ruchu Szymona Hołowni. Zastanowiliśmy się wspólnie na ile polityka antypolityczna ruchów społecznych stanowi alternatywę dla partii politycznych, czy też źródło ich odnowy w naszych krajach. Jako ważny element dyskusji poruszyliśmy także rolę samorządów i demokracji lokalnej w budowie nowej demokracji w Polsce i w Ukrainie.

Spotkanie poprowadzili: Edwin Bendyk (prezes Fundacji Batorego) oraz Oleksandr Suszko (dyrektor Fundacji Odrodzenie).

W spotkaniu udział wzięli: Ołena Babakowa (dziennikarka), Bogumiła Berdychowska (kwartalnik „Więź”), Michał Boni (SWPS Uniwersytet), Wołodymyr Fesenko (politolog, Centrum Politycznych Badań Stosowanych „Penta”), Maciej Gdula (poseł na Sejm RP, Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy), Hanna Gill-Piątek (posłanka na Sejm RP, Polska 2050 Szymona Hołowni), Oleksij Harań (politolog, Fundacja „Inicjatywy Demokratyczne” im. Ilka Kuczeriwa), Wadym Halajczuk (Komitet Rady Najwyższej Ukrainy ds. integracji z Unią Europejską, partia Sługa Ludu), Aleksandra Hnatiuk (Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego), Oksana Jurynec (była posłanka do Rady Najwyższej Ukrainy, partia UDAR), Rafał Kalukin (tygodnik „Polityka”), Jacek Kołtan (Europejskie Centrum Solidarności), Wojciech Konończuk (Ośrodka Studiów Wschodnich), Ostap Krywdyk (Centrum Analityczne Uniwersytetu Katolickiego Ukrainy), Switłana Matwijenko (przewodnicząca Rady Laboratorium Inicjatyw Ustawodawczych), Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), Adam Ostolski („Krytyka Polityczna”), Witalij Portnikow (dziennikarz, Radio „Swoboda”), Jacek Raciborski (Wydział Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Mikołaj Rakusa-Suszczewski (Uniwersytet Warszawski), Mykoła Riabczuk (publicysta, prezes honorowy Ukraińskiego Centrum Międzynarodowego PEN), Adam Szłapka (poseł na Sejm RP, partia Nowoczesna), Dmytro Szulha (dyrektor Programu Europejskiego Międzynarodowej Fundacji „Odrodzenie”), Agnieszka Turska-Kawa (Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach).

ХІІ Форум Польща-Україна
«Криза демократії та нові політичні гравці»

форумІдеї Фонду ім. Стефана Баторія, Варшава та Фонд «Відродження», Київ у співпраці з Радою зовнішньої політики «Українська призма», Київ

У польсько-українському колі осіб, які здебільшого щодня не стежать за ситуацією в країні сусіда, але є уважними спостерігачами за політикою в своїй країні, ми обговорили проблеми політичної участі, функціонування партій та нових політичних ініціатив як відповідей на кризу представництва, прозорості та ефективності у функціонуванні політики на сьогодні. Ми подивилися ближче на зміни, впроваджені президентом Володимиром Зеленським та його рухом, на роль та причини падіння партії «Новочесна» та «руху Кукіз 15» у Польщі, а також на характерні риси та перспективи руху Шимона Головні. Разом порозміркували про те, наскільки антиполітична політика соціальних рухів є альтернативою політичним партіям або джерелом їх відновлення у наших країнах. Як важливий елемент дискусії ми побачили також роль місцевого самоврядування та місцевої демократії у створенні нової демократії у Польщі та в Україні. Маємо надію, що така зустріч дозволить – також ширшій аудиторії – краще зрозуміти ситуацію в обох країнах.

Дискусію вели: Едвін Бендик (голова Фонду Баторія) та Олександр Сушко (директор Фонду «Відродження»).

У зустрічі брали участь: Олена Бабакова (журналіст), Богуміла Бердиховська (щоквартальник «Więź» («Зв’язок»), Міхал Боні (Університет SWPS), Вадим Галайчук (Комітет Верховної Ради України з питань інтеграції України з Європейським Союзом, партія «Слуга Народу»), Олексій Гарань (політолог, Фонд «емократичні ініціативи» імені Ілька Кучеріва), Олександра Гнатюк (Центр східноєвропейських студій Варшавського університету), Мацєй Ґдуля (депутат Сейму РП, Коаліційний парламентський клуб Лівих), Ганна Ґілл-Пьонтек (депутат Сейму РП, Шимон Головня 2050), Рафал Калукін (щотижневик «Політика»), Яцек Колтан (Європейський центр солідарності), Войцєх Кононьчук (Центр східних досліджень), Остап Кривдик (Аналітичний центр Українського католицького університету), Світлана Матвієнко (Голова Ради Лабораторії законодавчих ініціатив), Павел Марчевські (форумІдеї Фонду Баторія), Адам Остольські («Політична критика»), Віталій Портніков (журналіст, Радіо «Свобода»), Яцек Раціборські (Соціологічний факультет Варшавського університету), Миколай Ракуса-Сушевські (Варшавський університет), Микола Рябчук (публіцист, почесний президент Українського центру Міжнародного PEN), Аґнєшка Турска-Кава (Інститут політичних наук Сілезьського університету у м. Катовиці), Володимир Фесенко (політолог, Центр прикладних політичних досліджень «Пента»), Адам Шлапка (депутат сейму РП, партія «Новочесна»), Дмитро Шульга (директор Європейської програми Міжнародного фонду «Відродження»), Оксана Юринець (колишній народний депутат Верховної ради України, партія УДАР).

Trzecia dyskusja z cyklu debat forumIdei Fundacji Batorego i tygodnika Polityka „Ukraina mówi”

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na trzecią debatę z cyklu „Ukraina mówi”. W każdą środę kwietnia o godz. 17 rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Rozmowy o odbudowie Ukrainy toczone, gdy wojna trwa a agresor szykuje się do kolejnej wielkiej ofensywy mogą przypominać dzielenie skóry na rosyjskim niedźwiedziu. Mimo to, w Ukrainie i nie tylko takie dyskusje trwają, a ich owocem są często ciekawe, innowacyjne koncepcje wykraczające poza ogólne hasła nowego „planu Marshalla” i starań o integrację z Unią Europejską. Planowanie przyszłości ma jednak znaczenie nie tylko techniczne, ale jest też ważne ze względów motywacyjnych. Wizja rzeczywistości po wojnie to dodatkowy czynnik zachęcający do zaangażowania i poświęcenia nie tylko w przyszłą odbudowę, ale także w bieżącą walkę z agresorem. Jest to zatem być może jedna z tych sytuacji, gdy pisanie utopii jest wymogiem rzeczywistości, a historia uczy, że w takich właśnie warunkach często powstają wizje mające moc przekształcania świata. Dlatego chcemy rozmawiać z naszymi gośćmi o powojennych planach Ukrainy.

Czy warto w ogóle angażować zasoby intelektualne w planowanie przyszłości, gdy wszystkie zasoby są potrzebne na froncie? Na jakich pewnych zasobach Ukraina może oprzeć powojenne plany teraz, gdy działania wojenne wciąż trwają powiększając każdego dnia skalę zniszczeń? Jakie znaczenie ma olbrzymi odpływ ludności, która uciekła z Ukrainy przed wojną? Na ile można liczyć na ich powrót i współudział w odbudowie? Jakimi analogiami historycznymi powinna inspirować się ukraińska odbudowa – planem Marshalla, zjednoczeniem Niemiec po 1989 r., rekonstrukcją Iraku i Afganistanu? A może cenne będzie też polskie doświadczenie eurointegracji?

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.

Andrij Dlihacz (Андрій Длігач) – doktor ekonomii, dyrektor generalny kompanii Advanter Group, współtwórca Centrum Odbudowy Gospodarczej, docent Katedry Ekonomii i Marketingu na Kijowskim Uniwersytecie Narodowym im. Tarasa Szewczenki, wykładowca Kijowskiej Wyższej Szkoły Ekonomii. Autor 8 książek i ponad 150 publikacji z zakresu marketingu, zarządzania strategicznego, organizacji biznesu i ekonomii międzynarodowej.

Hennadij Maksak (Геннадій Максак) – ekonomista, dyrektor Rady Polityki Zagranicznej „PRIZM”, przewodniczący Rady Społecznej przy Komisji Spraw Zagranicznych Rady Najwyższej Ukrainy. Jest także koordynatorem Ukraińskiej Platformy Krajowej Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego. Studiował finanse w Państwowym Instytucie Ekonomii i Zarządzania w Czernihowie oraz nauki polityczne w w Ośrodku Studiów Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

Maria Repko (Марія Репко) – ekonomistka, zastępczyni dyrektora Centrum Strategii Ekonomicznej w Kijowie. Studiowała zarządzanie na Narodowym Uniwersytecie Ekonomicznym w Kijowie oraz finanse w Ukraińskim Instytucie Rozwoju Giełdy. Do roku 2015 pracowała jako analityczka finansowa oraz zarządzała inwestycjami udziałowców na zagranicznych rynkach w dużych spółkach komercyjnych

Jaroslaw Żalyno (Ярослав Жалило) – doktor ekonomii, zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Studiów Strategicznych, dyrektor Instytutu Badań Społeczno-Ekonomicznych, prezes pozarządowego Centrum Badań Kryzysowych.

Третя дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “Говорить Україна”

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на третю дискусію з циклу “Говорить Україна”. Кожної середи квітня о 17:00 розмовляємо з українськими експертками й експертами та людьми культури.

Розмови про відбудову України, які відбуваються під час війни, коли агресор готується до чергової великої атаки, можуть нагадувати поділ шкіри російського ведмедя. Попри це в Україні і не тільки такі дискусії тривають, а їх результатом часто є цікаві інноваційні концепції, що виходять за рамки загальних гасел про новий “план Маршала” та кроків щодо інтеграції з Європейським Союзом. Однак планування майбутнього має не лише технічне значення, але також важливе з мотиваційного огляду. Візії повоєнної дійсності — це додатковий чинник, що заохочує до залучення не тільки у майбутню відбудову, але також в чинну боротьбу з агресором. Отож це може бути одна із таких ситуацій, коли реальність вимагає писання утопії, а історія вчить, що власне в таких умовах часто постають візії, які можуть змінювати світ. Тому хочемо порозмовляти з нашими гостями про повоєнні плани України.

Чи варто взагалі залучати інтелектуальні ресурси у планування майбутнього, коли всі вони потрібні на фронті? На яких певних ресурсах Україна може будувати повоєнні плани тепер, коли воєнні дії тривають і щодня збільшують масштаб руйнувань? Яке значення має великий відплив населення, яке виїхало з України, рятуючись від війни? Якою мірою можна розраховувати на їхнє повернення та участь у відбудові? Які історичні аналогії можуть інспірувати українську відбудову: план Маршала, об’єднання Німеччини після 1989 року, реконструкція Іраку й Афганістану? А може, пригодиться також польський досвід євроінтеграції?

Участь у дискусії на цей момент підтвердили:

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Едвін Бендик (Edwin Bendyk) — голова Фонду ім. Стефана Баторія. Журналіст, публіцист і письменник, донедавна керував науковим відділом тижневика “Polityka”. Викладає в Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, де співтворив Центр Досліджень Майбутнього (Ośrodek Badań nad Przyszłością).

Андрій Длігач – доктор економічних наук, генеральний директор групи компаній Advanter Group, співзасновник Центру економічного відновлення, доцент кафедри міжнародної економіки та маркетингу Київського національного університету імені Тараса Шевченка, викладач Київської школи економіки. Автор 8 книг та більше 150 публікацій в сфері маркетингу, стратегічного управління, організації бізнесу і міжнародної економіки.

Геннадій Максак — економіст, директор Ради Зовнішньої Політики “Українська Призма”, голова громадської ради при Комітеті Закордонних Справ Верховної Ради України, а також координатор Української Національної Платформи Форуму Громадянського Суспільства Східного Партнерства. Вивчав фінанси у Державному Інституті Економіки і управління у Чернігові та політичні науки у Центрі Досліджень Східної Європи Варшавського Університету.

Марія Репко — економістка, заступниця директора Центру Економічної Стратегії у Києві. Вивчала управління в Київському Національному Економічному Університеті та фінанси в Українському Інституті Розвитку Фондового Ринку. До 2015 року працювала як фінансова аналітикиня й керувала інвестиціями акціонерів на закордонних ринках у великих комерційних спілках.

Ярослав Жаліло — доктор економічних наук, заступник директора Національного Інституту Стратегічних Досліджень, директор Інституту Суспільно-Економічних Досліджень, голова неурядового Центру Антикризових Досліджень.

Czwarta dyskusja z cyklu debat forumIdei Fundacji Batorego i tygodnika Polityka „Ukraina mówi”

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na czwartą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. Od miesiąca w każdą środę o godz. 17 rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Zapytaliśmy autorki i autorów z Ukrainy o to, co wojna, a zwłaszcza jej najnowsza odsłona, czyli atak Rosji w dniu 24 lutego powiedziała o tożsamości Ukraińców i Ukrainek, o tym jak jest ona kształtowania i opowiadana. Czy tragedia ostatnich miesięcy to, jak przekonują niektórzy, kolejny – po Hołodomorze i Rozstrzelanym odrodzeniu, katastrofie w Czarnobylu i Rewolucji godności – przełom, który tworzy współczesnych Ukraińców? Czy można mówić o tym, że doświadczenie katastrof o apokaliptycznym wręcz wymiarze, naznaczyło Ukraińców szczególną świadomością? Jak rozumie samą siebie społeczeństwo prowadzące obronną wojnę przeciw imperialistycznemu agresorowi, który nie cofa się przed aktami ludobójstwa byle podporządkować sobie dawną kolonię? Na ile powszechne jest przekonanie, że eksterminacja ludności cywilnej, której symbolem stała się Bucza, czyni stawką wojny nie tylko suwerenność państwa, ale także samo przetrwanie narodu, nadając walce z Rosją biologiczny wręcz sens? Jak obecna odsłona wojny zmieniała samopostrzeganie Ukrainek i Ukraińców, ich autodefiniowanie się wobec Rosji i wielowiekowych relacji/zależności, wobec rosyjskiego języka, ale też wobec Europy. Czy jesteśmy świadkami ostatecznego etapu dekolonizacji? Do jakich kodów kulturowych – takich, jak rozpoznanie w rosyjskich żołnierzach tolkienowskich orków – odwołują się Ukraińcy i Ukraińcy opowiadając sobie dramatyczne wydarzenia, których doświadczają? Wydaje się, że po 24 lutego Ukraińcy pokazali sobie i światu, że są narodem uniwersalnym, gotowym do samotnej walki o uniwersalne wartości. O ile wojna – trwająca przecież od 2014 roku – nie jest dla Ukraińców niczym nowym, to nowością jest właśnie ten wizerunek Dawida zmagającego się z Goliatem o wolność i demokrację, z którym udało się wreszcie przebić do świata. Czy ten komunikacyjny sukces zmienia coś w autointerpretacji Ukraińców?

O wpływ wojny na ukraińską tożsamość zapytaliśmy ludzi ukraińskiej kultury:

Wira Ahejewa (Віра Агеєва) – literaruroznawczyni, doktor filologii związana z Uniwersytetem Narodowym „Akademia Mohylańska” w Kijowie. Laureatka Nagrody Szewczenki (1996) i Nagrody Petra Mohyły (2008). Członkini jury BBC Book of the Year. Współzałożycielka Kijowskiego Instytutu Badań nad Genderem. Liczne prace Ahajewej skupiają się na problematyce tożsamości płciowej i złożoności relacji między płciami, ale jest także uznaną badaczką XX-wiecznej prozy ukraińskiej, zwłaszcza tej tworzonej przez autorów należących do Rozstrzelanego odrodzenia.

Sofija Andruchowycz (Софія Андрухович) – ukraińska pisarka, tłumaczka i publicystka. Autorka książek Lato Mileny (2002), Starzy ludzie (2003), Kobiety ich mężczyzn (2005, wydanie polskie 2007), Siomga (2007, wydanie polskie 2009), Felix Austria (2014, wydanie polskie 2015), Suzirja Kurky (2016), Amadoka (2020). Współredaktorka pisma „Czetwer”, tłumaczka książek Manueli Gretkowskiej, J. K. Rowling, Nicka Daviesa, Gregora Dallasa, Petera Taylora, Jennifer Egan oraz Ayn Rand. Laureatka m.in. nagrody literackiej wydawnictwa „Smołoskyp” (2001), Nagrody „Litakcent Roku” (2014), „Książka Roku BBC” (2014) oraz Nagrody literackiej im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego (2015).

Andrij Portnow (Андрій Портнов) – historyk, publicysta, redaktor. Profesor historii Ukrainy na Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, dyrektor ośrodka analitycznego PRISMA UKRAЇNA Research Network Eastern Europe w Berlinie, członek ukraińskiego PEN Clubu oraz Deutsche Gesellschaft für Osteuropakunde. Autor sześć monografii, ponad 200 artykułów, rozdziałów i recenzji książek. W pracy naukowo-badawczej zajmuje się między innymi polsko-rosyjsko-ukraińskim trójkątem historii i pamięci, badaniami nad ludobójstwem i pamięcią, historiografią ukraińską i sowiecką, emigracją ukraińską w międzywojennej Europie, rozbiorami Polski i ukraińską polityką Imperium Rosyjskiego.

Mykoła Riabczuk (Микола Рябчук) – poeta, prozaik, krytyk literacki, tłumacz, kulturolog i politolog. Znany z artykułów analitycznych i esejów na temat ukraińskiej polityki, tożsamości narodowej oraz analizy historii Ukrainy z perspektywy postkolonialnej. Jest honorowym prezesem ukraińskiego PEN Clubu, pracownikiem naukowym Instytutu Badań Politycznych i Narodowościowych Ukraińskiej Akademii Nauk oraz wykładowcą Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie i Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Kilkakrotnie otrzymywał nagrody za najlepszy artykuł roku, a Od Małorosji do Ukrainy i Dwie Ukrainy zdobyły tytuł „Książki roku”. Jest laureatem Nagrody Polcul Foundation za działania na rzecz dobrych stosunków ukraińsko-polskich (1998), polsko-ukraińskiej Nagrody Pojednania (2002) oraz Odznaki Honorowej „Bene Merito” Ministra Spraw Zagranicznych RP (2009).

Четверта дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “Говорить Україна”

Українська ідентичність у дзеркалі війни

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на четверту дискусію з циклу “Говорить Україна”. Упродовж місяця кожної середи о 17:00 розмовляємо з українськими експертками й експертами та людьми культури.

Хочемо запитати авторок і авторів з України, що війна, особливо її новий етап, який почався 24 лютого широкомасштабним наступом Росії, відкрила про ідентичність українців та українок, про те, як ця ідентичність формується і презентується. Чи трагедія останніх місяців — це, як переконує дехто, черговий, після Голодомору і Ростріляного відродження, Чорнобильської катастрофи та Революції Гідності, перелом, який творить сучасних українців? Чи можна говорити про те, що досвід катастроф апокаліптичного виміру в особливий спосіб позначився на свідомості українців? Як розуміє себе суспільство, яке провадить оборонну війну проти імперського агресора, котрий не зупиняється перед актами геноциду, щоб тільки підпорядкувати собі колишню колонію? Наскільки повсюдним є переконання, що винищення цивільного населення, символом якого стала Буча, робить ставкою війни не тільки державну суверенність, але також саме існування народу, що надає боротьбі з Росією біологічного сенсу? Як теперішній етап війни змінював погляд на себе українок та українців, їхнє автоокреслення стосовно Росії і багатовікових відносин/залежностей, стосовно російської мови, а також стосовно Європи. Чи ми є свідками остаточного етапу деколонізації? До яких культурних кодів (напр., називання російських солдатів толкієнівськими орками) звертаються українці та українки, розповідаючи собі драматичні події, які вони переживають? Здається, після 24 лютого українці показали собі і світові, що вони є універсальним народом, готовим до самотньої боротьби за універсальні цінності. Хоча війна, яка триває від 2014 року, не є для українців нічим новим, та новим став власне цей образ Давида, що бореться з Голіафом за свободу і демократію, з яким вдалося врешті пробитися до світу. Чи цей комунікаційний успіх щось змінює в автоінтерпретації українців?

Про вплив війни на українську ідентичність нам розповідатимуть люди української культури:

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Едвін Бендик (Edwin Bendyk) — голова Фонду ім. Стефана Баторія. Журналіст, публіцист і письменник, донедавна керував науковим відділом тижневика “Polityka”. Викладає в Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, де співтворив Центр Досліджень Майбутнього (Ośrodek Badań nad Przyszłością).

Віра Агеєва — літературознавиця, доктор філології, пов’язана з Національним Університетом “Києво-Могилянська Академія” у Києві. Лавреатка Премії Шевченка (1996) i Премії Петра Могили (2008). Членкиня журі Книжка Року BBC. Співзасновниця Київського Інституту Гендерних Досліджень. У багатьох працях засереджується на проблематиці статевої ідентичності і здатності відносин між статями. Відома дослідниця української прози XX ст., особливо авторів Розстріляного відродження.

Софія Андрухович — українська письменниця, перекладачка і публіцисткаa. Авторка книжок Літо Мілени (2002), Старі люди (2003), Жінки їхніх чоловіків (2005, польське видання 2007), Сьомга (2007, польське видання 2009), Фелікс Австрія (2014, польське видання 2015), Сузір’я Курки (2016), Амадока (2020). Співредакторока часопису “Четвер”, перекладачка книжок Мануелі Ґретковської, Дж. K. Роулінґ, Ніка Дейвіса, Ґреґора Далласа, Пітера Тейлора, Дженіфер Іґан та Айн Ренд. Лавреатка літературної премії видавництва “Смолоскип” (2001), премії ЛітАкцент Року (2014), Книжка Року BBC (2014) та Премії ім. Джозефа Конрада-Коженьовського (2015).

Андрій Портнов — історик, публіцист, редактор. Професор історії України в Європейському Університеті Віадріна у Франкфурті-на-Одері, директор аналітичного центру PRISMA UKRAЇNA Research Network Eastern Europe у Берліні, член українського ПЕН-Клубу і Deutsche Gesellschaft für Osteuropakunde. Автор шести монографій, понад 200 статей, розділів і рецензій книг. Займається польсько-російсько-українським трикутником історії і пам’яті, дослідженнями геноциду і пам’яттю, українською і совєтською історіографією, українською еміграцією у міжвоєнній Європі, поділами Польщі та українською політикою Російської імперії.

Микола Рябчук — поет, прозаїк, літературний критик, перекладач, культуролог і політолог. Автор численних аналітичних статей та есеїв про українську політику, національну ідентичність та історію України з постколоніальної перспективи. Почесний голова українського ПЕН-Клубу, науковий працівник Інституту Політичних і Етнонаціональних Досліджень Української Академії Наук, викладач Українського Католицького Університету у Львові і Студій Східної Європи Варшавського Університету. Отримував премії за найкращу статтю року, а книжки Від Малоросії до України i Дві України здобували титул Книжки Року. Лавреат премії Polcul Foundation за внесок у розбудову добрих польсько-українських відносин (1998), нагороди Польсько-Української Капітули за внесок у польсько-українську співпрацю (2002) та почесної відзнаки “Bene Merito” міністра закордонних справ РП (2009).

Omówiliśmy przykłady wydarzeń i tematów, które stały się pożywką dla ataków informacyjnych świadczących o obcej interwencji. Jak te działania wpływają lub mogą wpływać na wzajemne relacje krajów naszego regionu i relacje Unii Europejskiej z jej sąsiadami? Czy jesteśmy skazani na reaktywność czy też możemy być proaktywni? Przyjrzeliśmy się dobrym praktykom w zakresie monitorowania, wyłapywania i wczesnego reagowania oraz rozwiązaniom instytucjonalnym i prawnym wspierającym zwalczanie dezinformacji. Doświadczenia ukraińskich koleżanek i kolegów były dla nas ważnym punktem odniesienia do rozmowy o tym, co jeszcze możemy zrobić, aby poprawić nasze bezpieczeństwo.

Wprowadzenia do dyskusji wygłosili: Oleksandra Cechanowska (Ukraine Crisis Media Center, Kijów), Peter Pomerancew (London School of Economics, Londyn), Jerzy Pomianowski (European Endowment for Democracy, Bruksela) oraz Olgierd Syczewski (Emerging Futures Institute, Warszawa).

Udział wzięli: Dmytro Dubow (Narodowy Instytut Studiów Strategicznych, Kijów), Jewhen Fedczenko (inicjatywa StopFake.org, Kijów), Wołodymyr Jermolenko (Internews-Ukraina, Kijów), Agnieszka Legucka (Polski Instytut Spraw Międzynarowych, Warszawa) Hennadij Maksak (Rada Polityki Zagranicznej „PRIZM”, Kijów), Maia Mazurkiewicz (Intelligence Alliance4Europe, Bruksela)Raimonda Miglinaite (Europejska Służba Działań Zewnętrznych, Wilno), Agnieszka Ostrowska (Centrum Stosunków Międzynarodowych, Warszawa), David Stulik (Center for Security Policy, Praga), Dmytro Szulha (Międzynarodowa Fundacji „Odrodzenie”, Kijów), Jonáš Syrovátka (Security Studies Institute, Praga).

Dyskusję otworzył Ołeksandr Suszko (dyrektor Fundacji „Odrodzenie”, Kijów), a poprowadził Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego Batorego, Warszawa).

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego (Warszawa) i Fundacja Odrodzenie (Kijów) we współpracy z Radą Polityki Zagranicznej „PRIZM” (Kijów).

Od dwunastu lat polityczną osią stosunków Unii Europejskiej z Ukrainą jest program Partnerstwa Wschodniego, do którego oprócz Ukrainy przystąpiły również Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja i Mołdawia. Głównym celem programu było doprowadzenie do wzmocnienia więzi między UE a krajami sąsiedztwa poprzez polityczne stowarzyszenie, stworzenie tzw. stref pogłębionego wolnego handlu uzupełnione z czasem o zniesienie obowiązku wizowego. Z punktu widzenia UE Partnerstwo Wschodnie nie miało jednak być traktowane jako droga do członkostwa w Unii, o co z kolei konsekwentnie zabiegała Ukraina, której nie wystarczyły stosunki oparte przede wszystkim o współprace techniczną bez silnego wymiaru politycznego czy bezpieczeństwa.

Od utworzenia Partnerstwa Wschodniego uwarunkowania stosunków Ukrainy z UE uległy daleko idącym zmianom. Przede wszystkim zmieniła się sytuacja w samej Ukrainie, gdzie w następstwie rewolucji godności i konfliktu z Rosją z nową determinacją podjęto działania na rzecz budowy sprawnego państwa i integracji z Zachodem. W UE kolejne kryzysy (strefy euro, migracyjny, Brexit, kryzys praworządności), a także destabilizacja w sąsiednich regionach (m.in. arabska wiosna i konflikty zbrojne) zredukowały ambicje Unii dotyczące polityki zagranicznej. Jednocześnie Rosja zaostrzyła swoją politykę zarówno wobec państw sąsiedzkich, w tym przede wszystkim Ukrainy, jak i wobec UE, m.in. stosując nowe metody nacisku oraz coraz śmielej wykorzystując siły zbrojne.

Podczas tegorocznego Forum Polska-Ukraina eksperci dyskutowali, na ile dotychczasowe ramy stosunków Ukrainy z UE są adekwatne dla dzisiejszych potrzeb i wyzwań. Czy Partnerstwo Wschodnie powinno pozostać głównym formatem dwustronnych stosunków, czy też należy wypracować nowy? Jakie są możliwości włączenia Ukrainy w politykę bezpieczeństwa UE?

Udział w dyskusji wzięli: Kai-Olaf Lang (Stiftung Wissenschaft und Politik, Niemcy), Weronika Mowczan, (Instytut Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych, Ukraina), Olena Pawlenko (Dixi Group, Platforma Społeczeństwa Obywatelskiego EU-Ukraina), Wojciech Przybylski (Visegrad Insight oraz Fundacja Res Publica, Polska), Dmytro Szulha (Międzynarodowa Fundacja „Odrodzenie”, Ukraina).

Organizatorzy: Fundacja im. Stefana Batorego (Warszawa) i Fundacja Odrodzenie (Kijów) we współpracy z Radą Polityki Zagranicznej „PRIZM” (Kijów)

For twelve years, the European Union’s relations with Ukraine have revolved around the Eastern Partnership initiative, which includes Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia and Moldova, in addition to Ukraine. The initiative’s main objective was to strengthen ties between the EU and the countries in its eastern neighbourhood through political association and economic integration by concluding Association Agreements with deep and comprehensive free trade areas and later supplemented with visa free travel. From the EU’s perspective, though, the Eastern Partnership was not supposed to be treated as a path to EU membership, which Ukraine had consistently strived for, dissatisfied with relations based primarily on technical cooperation, without a strong political or security dimension.

Since the creation of the Eastern Partnership, the determinants of Ukraine’s relations with the EU have undergone far-reaching changes. First of all, the situation in Ukraine has changed. Following the Maidan revolution of 2013-2014 and the conflict with Russia, steps were taken with new determination to build a functioning state and integrate with the West. In the EU, successive crises (the Eurozone, migration, Brexit and the rule-of-law crisis), as well as destabilisation in neighbouring regions (including the Arab Spring and armed conflicts), have reduced the EU’s foreign policy ambitions. At the same time, Russia has adopted a tougher policy towards neighbouring countries, in particular Ukraine, and the EU. This includes new ways to put pressure on them and the increasingly bold use of its armed forces.

At this year’s Poland-Ukraine Forum, experts discussed to what extent the framework for Ukraine’s relations with the EU reflects the needs and challenges of today. Should the Eastern Partnership remain the main format for bilateral relations, or does a new one need to be developed? How could Ukraine be involved in the EU’s security policy?

Participants: Kai-Olaf Lang (Stiftung Wissenschaft und Politik, Germany), Veronyka Movchan (Institute of Economic Research and Policy Consulting, Ukraine), Olena Pavlenko (Dixi Group, Co-chair of the EU-Ukraine Civil Society Platform, Ukraine), Wojciech Przybylski (Visegrad Insight and Res Publica Foundation, Poland), Dmytro Shulga, (International Renaissance Foundation, Ukraine).

Organizers: Batory Foundation (Warsaw) and the International Renaissance Foundation (Kiev) in cooperation with The Foreign Policy Council “Ukrainian Prism” (Kiev)

Онлайн-дебати в рамках ХІІІ Форуму Польща-Україна

2 грудня 2021 року, 12.00-14.00 (13.00-15.00 за київським часом)

Протягом дванадцяти років політичною віссю відносин Європейського Союзу з Україною була ініціатива Східного Партнерства, до якої крім України приєдналися також Вірменія, Азербайджан, Білорусь, Грузія та Молдова. Основною метою ініціативи було зміцнення зв’язків між ЄС та сусідніми країнами через політичну асоціацію та економічну інтеграцію, шляхом укладання угод про асоціацію із глибокими та всеосяжними зонами вільної торгівлі, що пізніше було доповнене безвізовим режимом. Однак, з точки зору ЄС, Східне партнерство не мало розглядатися як шлях до членства в ЄС, чого, в свою чергу, послідовно прагнула Україна, яку не задовольняли відносини, які базувалися в першу чергу на технічному співробітництві, без сильного політичного або безпекового виміру.

З моменту створення Східного партнерства умови відносин України з ЄС зазнали далекосяжних змін. Перш за все, змінилася ситуація в самій Україні, де після Революції Гідності та конфлікту з Росією з новою рішучістю було докладено зусиль з побудови ефективної держави та інтеграції із Заходом. Подальші кризи в ЄС (Єврозона, міграція, Брекзіт, криза верховенства права), а також дестабілізація в сусідніх регіонах (зокрема арабська весна та збройні конфлікти) знизили зовнішньополітичні амбіції ЄС. У той же час Росія зробила жорсткішою свою політику як щодо сусідніх країн, в тому числі, перш за все України, так і щодо ЄС, зокрема, використовуючи нові методи тиску і все сміливіше застосовуючи збройні сили.

Під час цьогорічного Форуму Польща-Україна експерти обговорять, наскільки сучасні рамки відносин України з ЄС є адекватними сьогоднішнім потребам та викликам. Чи має Східне партнерство залишатися основним форматом двосторонніх відносин, чи необхідно розробити новий? Які є можливості включення України до політики безпеки ЄС?

Участь у дискусії підтвердили: Каі-Олаф Ланґ (Stiftung Wissenschaft und Politik, Німеччина), Вероника Мовчан (Інститут економічних досліджень та політичних консультацій), Олена Павленко (Dixi Group, Платформа громадянського суспільства Україна-ЄС), Войцех Пшибильський (Visegrad Insight та Рес Публіка Фонд, Польща), Дмитро Шульга (Міжнародний фонд «Відродження»).

Ведучий дискусії: Пьотр Бурас (Офіс ECFR у Варшаві, Польща)

Організатори: Фонд Баторія (Варшава) та Міжнародний фонд «Відродження» (Київ) у співпраці з Радою зовнішньої політики “Українська призма” (Київ)

Переклад українською мовою будемо транслювати на профілях Міжнародного фонду «Відродження» та Фонду Баторія у Facebook.

Piąta dyskusja z cyklu debat forumIdei Fundacji Batorego i tygodnika Polityka „Ukraina mówi”

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na piątą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. W tym cyklu rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Ukraina jest stawiana za wzór kraju, który systemowo podszedł do transformacji cyfrowej. Model decentralizacyjny nie był wdrażany wyłącznie w kontekście reformy samorządu, ale wykorzystano go również w budowie i wdrażaniu rozwiązań technologicznych. To przesądziło m.in. o sukcesie aplikacji Dija (Дія), nie tylko w czasie pokoju, ale również wojny. Aplikacja ta wymusiła szybki rozwój usług cyfrowych i stała się trwałym elementem zarządzania ukraińskim państwem. Nie jest to jednak zupełnie nowy fenomen. Od wielu lat, w Ukrainie wdrażane są polityki otwierania danych. Zarówno na poziomie rządowym – tu za przykład może służyć chociażby system zamówień publicznych ProZorro – jak i samorządowym. Lwów jest jednym z miast, które otworzył wiele zasobów danych, co pozwoliło na tworzenie lepszych polityk miejskich. Technologie pomogły również ukraińskiemu państwu zwiększyć skuteczności walki z korupcją i zaangażować obywateli oraz organizacje społeczne w życie publiczne. Na tej bazie wyrosło, powszechnie podziwiane, zaangażowanie Ukraińców i Ukrainek we wsparcie wysiłku wojennego również w Internecie.

Wojna miała jednak także negatywny wpływ na otwartość danych publicznych, dzięki którym sektor technologii publicznych mógł się z powodzeniem rozwijać. Wiele baz danych zostało zamkniętych, co spotkało się ze sprzeciwem aktywistów i aktywistek. Czy to tylko przejściowy trend, czy też realne jest ryzyko cofnięcia się do czasów przed transformacją cyfrową? Czy sami Ukraińcy i Ukrainki są zadowoleni z tej transformacji? Jak wyglądała współpraca różnych sektorów w jej wprowadzaniu i jak ten model sprawdza się w czasie wojny?

Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (ekspert forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego oraz Open Spending EU Coalition)

Mstyslaw Banik (Мстислав Банік) – od trzech lat pracuje w Ministerstwie Transformacji Cyfrowej Ukrainy. Obecnie jest dyrektorem odpowiedzialnym za rozwój usług cyfrowych dla ludności, a wcześniej był doradcą Ministra. Jest jednym z pomysłodawców i twórców systemu Diia, czyli „Państwo i ja”, która zastępuje obywatelom Ukrainy dokumenty tożsamości oraz pozwala na korzystanie z usług publicznych. Diia zyskała szczególne znaczenie w czasie wojny, pozwalając m.in. zachować obywatelom możliwość kontaktu z urzędami. Przed karierą w Ministerstwie, Mstyslaw pracował w sektorze prywatnym i specjalizował się w marketingu i komunikacji w Internecie. Chciałby żeby 100 % usług publicznych było dostępnych cyfrowo.

Olena Hunko (Олена Гунько) – kierowniczka Biura Informatyki w Lwowskiej Radzie Miejskiej. Ma w sumie ponad 10 lat doświadczenia pracy w Lwowskiej Radzie Miejskiej w różnych obszarach. W latach 2017-2019 była kierowniczką projektu „Otwarte dane Lwowa” w Miejskim Centrum Informatycznym. W latach 2010-2016 zaś analityczką programu analityczno-badawczego w Instytucie Miejskim. Od 2017 jest członkinią Ukrainian Oped Data Leaders Network.

Nadiia Babynska (Надія Бабинська) – ekspertka ds. otwartych danych i koordynatorka projektów z Ukrainy. Projektuje i koordynuje projekty z zakresu technologii obywatelskich, gov-tech oraz otwartych danych. Nadiia jest założycielką jednej z największych w Ukrainie społeczności otwartych danych „OpenUp”. Jest konsultantką międzynarodowych organizacji w zakresie otwartych danych i otwartego rządu. Nadiia Babynska została uznana za jedną z 9 kobiet, które zmieniły technologie obywatelskie i IT w Ukrainie według listy civictechwomen Inkubatora 1991. Była finalistką nagrody Open Data Leaders Award w Ukrainie w 2018 roku.

Krzysztof Izdebski – ekspert ForumIdei Fundacji im. Stefana Batorego oraz Open Spending EU Coalition. Członek Rady Programowej Archiwum Osiatyńskiego. Stypendysta Marshall Memorial, Marcin Król Fellowship i Recharge Advocacy Rights in Europe. Jest prawnikiem, absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego i specjalizuje się w dostępie do informacji publicznej, ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego oraz wpływie technologii na demokrację. Posiada szerokie doświadczenie w budowaniu relacji pomiędzy administracją publiczną a obywatelami. Jest autorem publikacji z zakresu przejrzystości, technologii, administracji publicznej, korupcji oraz partycypacji społecznej.

Wiktor Nestulia (Віктор Нестуля) – przed dołączeniem do Open Contracting Partnership pełnił funkcję p.o. dyrektora w państwowej spółce Medyczne Przetargi w Ukrainie (Медичні закупівлі України), czyli centralnej jednostce zakupowej powołanej przez Ministerstwo Zdrowia Ukrainy do realizacji medycznych zamówień publicznych. W latach 2015-2018 był dyrektorem programowym w Transparency International Ukraina. Jego portfolio obejmowało pięć znaczących inicjatyw – rozwój systemów ProZorro, ProZorro.Sale, budowanie społeczności DOZORRO oraz rozwój systemu e-Zdrowie.

П’ята дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “ Україна Говорить”

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на п’яту дискусію з циклу “Говорить Україна”. В цьому циклі розмовляємо з українськими експертками й експертами, публіцистками і публіцистами та людьми культури.

Україну ставлять за приклад країни, яка системно підійшла до цифрової трансформації. Модель децентралізації здійснювалася не лише у контексті реформи самоврядування, її також використано у створенні і застосуванні технологічних розв’язань. Це визначило зокрема успіх аплікації “Дія”, також під час війни. Ця аплікація стимулювала швидкий розвиток цифрових послуг і стала стійким елементом управління державою. Проте це не є цілком новий феномен. Багато років в Україні здійснюється політика відкритих даних, як на урядовому (тут прикладом може служити хоч би система публічних закупівель ProZorro), так і самоврядному рівні. Львів є одним із міст, яке відкрило багато засобів даних, що дозволило на формування ліпшої міської політики. Технології також допомогли українській державі збільшити ефективність боротьби з корупцією та залучити громадян і громадські організації у публічне життя. На цій базі зросло заангажування українців та українок у воєнну підтримку також в інтернеті, чим усі захоплюються.

Проте війна мала також негативний вплив на відкритість публічних даних, завдяки яким сектор публічних технологій міг успішно розвиватися. Багато баз даних було закрито, що викликало спротив автивістів і активісток. Чи це тільки проміжна тенденція, чи реальним є ризик повернення до часів з-перед цифрової трансформації? Чи самі українці та українки задоволені з цієї трансформації? Як виглядала співпраця різних секторів у її запровадженні і як ця модель справдилася під час війни?

Модерування: Кшиштоф Іздебський (експерт forumIdei Фонду ім. Стефана Баторія та Open Spending EU Coalition)

Мстислав Банік — три роки працює в Міністерстві цифрової трансформації України. Нині відповідає за розвиток цифрових послуг для населення, раніше був радником міністра. Один з ідейних і фактичних творців системи “Дія”, тобто “Держава і я”, яка замінює громадянам України ідентифікаційні документи і дозволяє на користання з публічних послуг. “Дія” здобула особливе значення під час війни, бо дозволила громадянам зберегти можливість контактів з органами влади. До роботи в Міністерстві цифрової трансформації працював у приватному секторі і спеціалізувався на маркетингу та комунікації в інтернеті. Прагне, щоб 100% публічних послуг було доступних у цифровій формі.

Олена Гунько — керівниця управління інформаційних технологій департаменту економічного розвитку Львівської міської ради. Має понад 10 років досвіду роботи у Львівській міській раді в різних ділянках. У 2017–2019 роках керувала проєктом “Відкриті дані Львова” у Міському центрі інформаційних технологій. У 2010–2016 роках працювала як аналітикиня аналітично-дослідницької програми Інституту міста. Від 2017 року членкиня Ukrainian Oped Data Leaders Network.

Надія Бабинська — експертка з відкритих даних і координаторка проєктів. Створює і координує проєкти з громадських технологій, gov-tech і відкритих даних. Засновниця однієї з найбільших в Україні спільнот відкритих даних OpenUp. Консультантка міжнародних організацій в галузі відкритих даних і відкритого уряду. Була визнана однією з 9 жінок, які змінили громадські технології й IT в Україні за списком civictechwomen “Інкубатора 1991”. Фіналістка премії Open Data Leaders Award в Україні 2018 року.

Кшиштоф Іздебський (Krzysztof Izdebski) — експерт forumIdei Фонду ім. Стефана Баторія та Open Spending EU Coalition. Член Програмної Ради Архіву Осятинського. Стипендіат Marshall Memorial, Marcin Król Fellowship i Recharge Advocacy Rights in Europe. Юрист, випускник Варшавського університету, спеціалізується на доступі до публічної інформації, всторинному використанні інформації публічного сектора і впливі технологій на демократію. Має багатий досвід у будуванні стосунків між публічною адміністрацією та громадянами. Автор публікацій про прозорість, технології, публічну адміністрацію, корупцію і громадянську партиципацію.

Віктор Нестуля — перед долученням до Open Contracting Partnership був виконувачем обов’язків директора у державній спілці Медичні закупівлі України, тобто центральній закупівельній структурі, створеній Міністерством охорони здоров’я України для реалізації медичних публічних закупівель. У 2015–2018 роках був програмним директором у Transparency International Україна. Його портфоліо охоплює такі важливі ініціативи: розвиток систем ProZorro, ProZorro.Sale, створення спільноти DOZORRO та розвиток системи eZdorovya.

Fundacja Batorego oraz tygodnik „Polityka” zapraszają na szóstą debatę z cyklu Ukraina mówi. Podczas tych spotkań rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Wojna to najtrudniejszy sprawdzian dla społeczeństwa i państwa. Ukraina została zaatakowana przez Rosję w marcu 2014 roku. 24 lutego 2022 rosyjska agresja przekształciła się w pełnowymiarową wojnę. Ku zaskoczeniu Moskwy i wielu komentatorów na całym świecie Ukrainki i Ukraińcy stawili skuteczny opór, obronili Kijów i suwerenność państwa. Nie tylko powstrzymali inwazję, ale także utrzymali funkcje państwa na wszystkich jego poziomach.

Badania i sondaże socjologiczne prowadzone tuż przed rozpoczęciem inwazji i w trakcie wojny pokazują, że rosyjski atak doprowadził do konsolidacji społeczeństwa i jego integracji wokół Sił Zbrojnych, instytucji państwa oraz władzy publicznej na poziomie krajowym i lokalnym. Mieszkańcy Ukrainy zachowują duży optymizm i są przekonani, że wygrają tę wojnę, nawet jeśli potrwa ona dłuższy czas.

Jednak wojna to także nieustanny stres, wynikający z zagrożenia dla życia i bezpieczeństwa, trudności gospodarczych, problemów aprowizacyjnych, zniszczeń materialnych, utrudnień w dostępie do usług społecznych, rozłąki z bliskimi i lęku o walczących na froncie. Jak wyjaśnić fenomen utrzymywania się od ponad pół roku wysokiego morale ukraińskiego społeczeństwa, mimo tych wszystkich trudności? Jaka może być dalsza ewolucja nastrojów i postaw? Jakie procesy mają największy wpływ na wojenne przemiany sfery społecznej w Ukrainie? Jak zmienia się nastawienie do Rosji i Rosjan oraz do krajów sojuszniczych, a także do takich struktur, jak Unia Europejska czy NATO? Jak przekształca się świadomość narodowa i system wartości?

Natalia Czernysz (Наталія Черниш) – socjolożka, profesorka w Katedrze Socjologii Wydziału Historycznego Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie. Zastępczymi dyrektora Centrum Monitoringu Społecznego, redaktor naczelna „Wisnyka Lwiwskoho Uniwersytetu. Serija: Socjolohija”. Członkini rady redakcyjnej czasopisma naukowego „Ukrajińskij socium”. Zajmuje się historią światowej i ukraińskiej myśli socjologicznej, procesami i zjawiskami etniczno-narodowymi i politycznymi we współczesnej Ukrainie, kształtowaniem się tożsamości społecznych i etnicznych. Autorka ponad 70 prac naukowych.

Ołeksandra Dejneko (Олександра Дейнеко) – socjolożka, docent Wydziału Socjologii Narodowego Uniwersytetu im. Karazina w Charkowie. Od marca 2022 visiting fellow w Norwegian Institute for Urban and Regional Research (NIBR). Członkini Norweskiej Sieci Studiów Ukraińskich i przewodniczącą Sekcji Młodzieży Towarzystwa Socjologicznego Ukrainy. Zajmuje się problemami spójności społecznej społeczeństwa ukraińskiego i reformy decentralizacyjnej na Ukrainie, kwestiami tożsamości, zaufania i aktywizmu obywatelskiego. Autorka ponad 70 publikacji naukowych

Ołeksyj Harań (Олексій Гарань) – politolog, doktor nauk historycznych, dyrektor Fundacji Inicjatyw Demokratycznych im. Ilko Kuczeriwa w Kijowie, profesor Wydziału Nauk Politycznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Badacz historii Ukrainy XX–XXI wieku, w szczególności ogólnych problemów stosunków między Unią Europejską a Ukrainą?, wpływu czynników wewnętrznych na stosunki Ukrainy z UE, politologii porównawczej Ukrainy i krajów europejskich oraz problemów reformy systemu politycznego Ukrainy. Autor książek Трансатлантические дебаты (Debaty transatlantyckie) (1990), Убити дракона (Zabij smoka) (1993), Ukraine in Europe: Questions and Answers (2009).

Jewhen Hołowacha (Євген Головаха) – socjolog i psycholog, doktor filozofii, profesor, dyrektor Instytutu Socjologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Kierownik Katedry Historii, Teorii i Metodologii Socjologii. Redaktor naczelny czasopisma naukowego „Socjolohia: teoria, metody, markeninh” (Соціологія: теорія, методи, маркетинг). Zajmuje się teorią i metodologią socjologii, socjologią polityki i przemian społecznych, socjologią osobowości i psychologią społeczną. Członek Społecznej Rady Ekspertów ds. Wewnętrznych Spraw Politycznych oraz Komisji Promocji Demokratyzacji i Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Autor licznych artykułów, uczestnik dyskusji eksperckich w najważniejszych ukraińskich mediach.

Шоста дискусія з циклу дебат forumIdei Фонду Баторія і тижневика “Polityka” “Говорить Україна”

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на шосту дискусію з циклу “Говорить Україна”. На цих зустрічах розмовляємо з українськими експертками й експертами, публіцистками і публіцистами, а також людьми культури.

Війна — це найважчий іспит для суспільства і держави. Росія напала на Україну у березні 2014 року. 24 лютого цього року російська агресія перейшла у повномасштабну війну. На здивування Москви і багатьох коментаторів у всьому світі, українці і українки ефективно чинили опір, оборонили Київ і суверенність держави. Вони не лише затримали вторгнення, але також зберегли функції держави на всіх рівнях.

Дослідження і соціологічні опитування, які проводилися перед початком вторгнення і під час війни, свідчать, що російська атака викликала консолідацію всього суспільства та його інтеграцію довкола Збройних Сил, державних інституцій і публічної влади на всеукраїнському й місцевому рівнях. Мешканці України зберігають оптимізм, переконані, що виграють цю війну навіть якщо вона триватиме довго.

Однак війна — це також постійний стрес, що виникає із загроз для життя та безпеки, економічних труднощів, проблем із постачанням продовольства і доступом до суспільних послуг, матеріальних втрат, розлуки із близькими і страх за тих, котрі на фронті. Як через пів року після початку повномасштабної війни пояснити феномен утримання настільки сильної мотивації українського суспільства, попри всі труднощі? Якою може бути подальша еволюція настроїв і позицій? Які процеси мають найбільший вплив на воєнну еволюцію суспільної сфери в Україні? Як змінюється ставлення до Росії та росіян, а також до партнерських держав і таких структур, як Європейський Союз і НАТО? Як змінюється національна свідомість і система цінностей?

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Наталія Черниш — соціолог, доцент, професор кафедри соціології історичного факультету Львівського національного університету ім. Івана Франка. Заступник директора ГО Центр “Соціальний моніторинг”. Головний редактор «Вісника Львівського університету. Серія: Соціологія», член редколегії наукового журналу «Український соціум». Досліджує історію світової й української соціологічної думки, етнонаціональні та політичні процеси і явища в сучасній Україні.

Олександра Дейнеко — соціологиня, доцентка соціологічного факультету Національного університету ім. Каразіна у Харкові. Від березня 2022 року visiting fellow у Norwegian Institute for Urban and Regional Research (NIBR). Членкиня Норвезької мережі українських студій і голова Молодіжної секції Соціологічного Товариства України. Займається проблемами соціальної солідарності українського суспільства і децентралізаційної реформи в Україні, питаннями ідентичності, довіри і громадського активізму. Авторка 70 наукових публікацій.

Олексій Гарань — політолог, доктор історичних наук, директор Фонду “Демократичні ініціативи” ім. Ілька Кучеріва у Києві, професор відділу політології НАНУ. Дослідник історії України XX–XXI століть, зокрема загальних проблем відносин між Європейським Союзом та Україною, впливу внутрішніх чинників на відносини України з ЄС, порівняльної політології України і європейських країн, а також проблем реформи політичної ситстеми України. Автор книжок: Трансатлантические дебаты (1990), Убити дракона (1993), Ukraine in Europe: Questions and Answers (2009).

Євген Головаха — соціолог і психолог, доктор філософії, професор, директор Інституту Соціології НАНУ. Керівник катедри історії, теорії і методології соціології. Головний редактор наукового часопису “Соціологія: теорія, методи, маркетинг”. Займається теорією і методологією соціології, соціологією політики і суспільних змін, соціологією особистості і суспільною психологією. Член Громадської Ради експертів із внутрішньополітичних питань та Комісії зі сприяння демократизації і розвитку громадянського суспільства. Автор багатьох статей, учасник експертських дискусій у

Polska Polityka Wschodnia to organizowana co roku od 19 lat przez Kolegium Europy Wschodniej konferencja poświęcona aktualnym zagadnieniom politycznym dotyczącym szeroko rozumianego regionu Europy Wschodniej.

Drugiego dnia tegorocznej edycji konferencji (21 listopada) forumIdei Fundacji Batorego organizuje debatę „Proces akcesyjny Ukrainy a Polska. Wymiar ekonomiczny i społeczny – szanse i wyzwania”. Członkostwo Ukrainy w silnej i sprawnie działającej Unii Europejskiej leży w interesie Polski. Dwa z podstawowych celów każdego państwa – większe bezpieczeństwo i wyższy dobrobyt – będzie nam osiągać łatwiej, jeśli Ukraina stanie się państwem UE. Na drodze ku temu celowi strategicznemu pojawi się konieczność wzajemnych dostosowań, nieunikniony jest zatem opór stojących przed taką koniecznością sektorów. Jakie kwestie ekonomiczne i społeczne mogą się stać przedmiotem sporów między Polską a Ukrainą w trakcie jej negocjacji akcesyjnych? W jaki sposób możemy się do tych sporów przygotować, aby jak najsprawniej je rozwiązać?

Prowadzenie: Marek Tejchman (z-ca redaktora naczelnego, „Dziennik Gazeta Prawna”).

Pierwszy dzień konferencji odbywa się we Wrocławskim Ossolineum i stanowi część formalną, otwartą dla publiczności, w trakcie której osoby biorące udział w wydarzeniu mogą posłuchać dyskusji dotyczących najważniejszych kwestii geopolitycznych związanych z naszym regionem. Wydarzenia drugiego i trzeciego dnia odbywają się w Zamku na Wodzie w Wojnowicach i stanowią część zamkniętą konferencji, otwartą wyłącznie dla zaproszonych osób z grona ekspertów, polityków i samorządowców.

Lata 2010-2013: próba bilansu
Wasyl Jurczyszyn (Centrum im. Razumkowa), Oksana Prodan (deputowana Partii UDAR), Ołeksandr Szarow (Narodowy Instytut Badań Strategicznych przy Prezydencie Ukrainy), Switłana Taran (Biuro Ekonomii i Technologii Społecznych), Igor Umanski (b. wiceminister finansów Ukrainy)

Mychajło Honczar (Centrum Nomos), Jurij Korolczuk (Instytut Strategii Energetycznych), Weronika Mowczan (Instytutu Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych), Wołodymyr Omelczenko (Centrum im. Razumkowa), Oleh Zarubinskyj (deputowany Partii Regionów)

Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”. Członek zarządu Fundacji im. Stefana Batorego oraz władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP.

Mychajło Honczar – dyrektor programów energetycznych ośrodka analitycznego Centrum Nomos. Ekspert w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, doradca Prezydenckiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony.

Wasyl Jurczyszyn (ur. 1955) – od 2005 roku dyrektor programu ekonomicznego w Centrum im. Razumkowa, z wykształcenia fizyk-matematyk, dr hab., profesor Ukraińskiej Akademii Administracji Publicznej przy Prezydencie Ukrainy. Autor blisko 100 prac i artykułów naukowych.

Jurij Korolczuk (ur. 1980) –niezależny ekspert w dziedzinie energetyki, fundator Instytutu Strategii Energetycznych. Wcześniej m.in.członek Rady Instytutu Badań Energetycznych w Kijowie. Wykładowca na Uniwersytecie Iwana Franki we Lwowie. Był rzecznikiem prasowym Gaz Ukrainy, następnie Ukrtransnafta i Naftohaz Ukrainy.

Weronika Mowczan (ur. 1976) – dyrektorka kijowskiego Instytutu Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych (IER). Wcześniej współpracowała m.in. z Uniwersytetem Stanforda, Instytutem Harwardzkim oraz Bankiem Światowym. Ekspertka w dziedzinie makroekonomii, zajmowała się analizą skutków wstąpienia Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu, relacjami gospodarczymi Ukrainy z UE oraz Rosją, a także integracją regionalną.

Wołodymyr Omelczenko (ur. 1967) – dyrektor programu energetycznego w Centrum im. Razumkowa, gdzie pracuje od 2007 roku. Z wykształcenia chemik. Autor blisko 50 prac i artykułów naukowych. Wcześniej pracował m.in. w Ministerstwie Gospodarki Ukrainy, Naftohazie Ukrainy oraz w Narodowym Instytucie ds. Bezpieczeństwa Międzynarodowego.

Oksana Prodan (ur. 1974) – deputowana do Rady Najwyższej Ukrainy, członkini Partii UDAR, wiceprzewodnicząca komisji ds. polityki celnej i podatkowej. Prawniczka, przedsiębiorca, działaczka społeczna, dyrektor Centrum Ochrony Przedsiębiorców w Czerniowcach, prezes Ukraińskiego Stowarzyszenia Małego i Średniego Biznesu „Forteca”.

Ołeksandr Szarow (ur. 1954)– ekonomista, dr hab., ekspert Narodowego Instytutu Badań Strategicznych przy Prezydencie Ukrainy, urzędnik państwowy, dyplomata. Wcześniej pracował m.in. w Ministerstwie Gospodarki, Ambasadzie Ukrainy w Portugalii i RPA, kierował wydziałem współpracy międzynarodowej w Narodowym Banku Ukrainy.

Switłana Taran (ur. 1974)– ekonomistka z kijowskiego Biura Ekonomii i Technologii Społecznych. Współpracowała m.in. z Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych – CASE. Zajmowała się analizą skutków wejścia Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu. Autorka raportów i publikacji nt. stowarzyszenia i strefy wolnego handlu Ukrainy z UE.

Igor Umanski (ur. 1975) – ekonomista, dr, polityk, urzędnik państwowy, w latach 2008-2010 pierwszy wiceminister finansów Ukrainy w rządzie Julii Tymoszenko, przez pół roku pełnił funkcję ministra finansów.

Oleh Zarubinskyj (ur. 1963) – deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy nieprzerwanie od 1998 roku, członek Partii Regionów, pierwszy wiceprzewodniczący parlamentarnej komisji ds. energetyki, polityki i bezpieczeństwa jądrowego. Członek Rady Koordynacyjnej przy Prezydencie Ukrainy ds. Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Z wykształcenia historyk i ekonomista, wcześniej wykładowca akademicki.

Prezentacja wyników
Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej wyborów parlamentarnych na Ukrainie
Wystąpienia: Markus Meckel (były minister spraw zagranicznych NRD, patron Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej), Jarosław Domański (szef Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej)
Zapis prezentacji: [MP3 16MB], czas trwania 44 min. Dyskusja w języku angielski, polskim i ukraińskim.

sesja I
Ukraina: jaki pomysł na państwo?
Wystąpienia: Hanna Herman (Partia Regionów), Ihor Hryniw (Partia Reformy i Porządek), Mykoła Kniażycki (Zjednoczona Opozycja – „Batkiwszczyna”), Oksana Prodan (Partia UDAR).
Zapis sesji I: [MP3 40MB], czas trwania 1 godz. 54 min. Dyskusja w języku polskim i ukraińskim.

sesja II
Ukraina: jaki wybór?
Wystąpienia: Oleksij Harań (Uniwersytet Akademia Kijowska-Mohylańska), Kateryna Horczynśka („Kyiv Post”), Oleh Miedwiediew („polittechnolog”, dziennikarz), Mykoła Riabczuk (ukraiński PEN Club)
Zapis sesji II: [MP3 42MB], czas trwania 2 godz. 1 min. Dyskusja w języku polskim i ukraińskim.

Prowadzenie: Mirosław Czech (członek zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)

Jakiego wyboru dokona Ukraina po ostatnich wyborach? Jaki model polityczny i społeczny ostatecznie przyjmie? – zastanawiano się na konferencji zorganizowanej po październikowych wyborach parlamentarnych na Ukrainie. Choć przebieg wyborów i ich wyniki mogą budzić niepokój, to sytuacja w tym kraju nadal jest lepsza niż w innych państwach krajach regionu. Dotychczasowe partie polityczne potwierdziły swoją pozycję, pojawiła się też nowa siła na scenie politycznej: UDAR Witalija Kliczki. Znaczący wynik osiągnęły także partie skrajne: komuniści i nacjonaliści.

Prezentacja Raportu Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej na Ukrainie [PDF 680 KB]

Wprowadzeniem do konferencji było podsumowanie monitoringu wyborów prowadzonego przez Międzynarodową Społeczną Misję Obserwacyjną (MSMO) zorganizowaną przez Fundację Batorego i European Exchange z Niemiec. Niemiecki patron misji – Markus Meckel (b. poseł Bundestagu, dysydent i ostatni minister spraw zagranicznych NRD) podkreślił wagę obywatelskiego charakteru misji i jej silniejszy (w porównaniu np. z misją parlamentarną) związek ze społeczeństwem. Doświadczenie obecnej misji, która współpracowała z lokalnymi organizacjami prowadzącymi monitoring wyborów na Ukrainie, może pomóc w stworzeniu i rozwijaniu sieci organizacji pozarządowych w krajach Partnerstwa Wschodniego i UE zajmujących się obserwacją wyborów.

Po wyborach na Ukrainie pojawia się pytanie, jaką legitymizację będzie miał utworzony w ich wyniku parlament – kontynuował Meckel. Przyznał, że w opinii obserwatorów ukraińskie wybory były krokiem wstecz, ale wciąż różnią się od wyborów w Rosji, Białorusi i Azerbejdżanie. „Powinniśmy zaakceptować ten parlament” – ocenił, dodając, że nowa Rada Najwyższa winna być platformą dialogu. „Powinniśmy zachęcać (parlament) do uczciwej debaty” – mówił. Byłoby dobrze, gdyby partie opozycyjne mogły przemówić „jasno i wspólnym głosem”, i przypominać o proeuropejskich aspiracjach Ukrainy.

Markus Meckel, Aleksander Smolar, Jarosław Domański

Zdaniem Meckela, Unia Europejska popełniła błąd uzależniając podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą od tego, czy wybory będą wolne i uczciwe. Powinniśmy wiedzieć, że jest to niemożliwe, jeśli przywódczyni opozycji (była premier Julia Tymoszenko) jest w więzieniu – przyznał mówca. Jego zdaniem, potrzebna jest teraz dwutorowa polityka wobec Ukrainy: z jednej strony, wspieranie społeczeństwa obywatelskiego i sił demokratycznych, z drugiej – współpraca z władzami i prezydentem Wiktorem Janukowyczem. Władzom w Kijowie należy jednak „mówić prawdę” i wyraźnie wskazywać na problemy w procesie demokratyzacji. „Należy jak najszybciej podpisać umowę o stowarzyszeniu” – powiedział Meckel, zastrzegając, że jest to jego osobista opinia, a nie władz Niemiec. Do tej oceny powrócił pod koniec panelu, odpowiadając na pytania z sali. Umowa stowarzyszeniowa nie powinna zostać podpisana bezpośrednio po wyborach, bo to podważyłoby wiarygodność UE – przyznał. Należy jednak pamiętać, że Ukraina ma alternatywę dla Unii Europejskiej – jest nią Unia Celna z Rosją. Podpisanie umowy z UE może pomóc Ukrainie w kształtowaniu instytucji demokratycznych oraz wzmocnieniu rządów prawa.

Wyniki Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej na Ukrainie podsumował jej szef Jarosław Domański. W ocenie prawidłowości i rzetelności wyborów Misja skupiła się na sześciu aspektach: ramy prawne, administracja procesu wyborczego, kampania wyborcza, media, dzień głosowania (28 października) oraz rozstrzyganie sporów wyborczych. Nie ulega wątpliwości, że fakt uwięzienia liderów opozycji: Julii Tymoszenko oraz szefa MSW w jej rządzie Jurija Łucenki wpłynął na proces wyborczy. „To określiło atmosferę polityczną wokół wyborów” – podkreślił Domański.

Ordynacja, według której przebiegły wybory, została przyjęta w 2011 roku w ramach konsensusu między partiami politycznymi. Stworzyła podstawę do przejrzystych i demokratycznych wyborów, ale jej implementacja wciąż jest niepełna. W ocenie Domańskiego powrót do mieszanej ordynacji wyborczej i przywrócenie okręgów jednomandatowych zwiększyło polaryzację i zaciętość kampanii wyborczej. Wzmogło też stosowanie negatywnych praktyk: nacisków ze strony administracji państwowej, „czarnego PR-u”, kupowania głosów, zastraszania kandydatów. Głównym problemem okazał się proces tworzenia komisji wyborczych. Na skutek luk prawnych i decyzji Centralnej Komisji Wyborczej tryb formowania komisji nie zapewnił zrównoważonej reprezentacji wszystkich sił politycznych.

Jeśli chodzi o organizację wyborów, to do dnia wyborów i w sam ich dzień CKW i komisje niższego szczebla radziły sobie z tym procesem, ale ich bezstronność oraz wiarygodność po zakończeniu głosowania podważył proces liczenia głosów na poziomie komisji okręgowych. Pracę samej CKW cechował ponadto brak przejrzystości, w oczach obserwatorów większość decyzji zapadała nie na jej obradach, a wcześniej – za zamkniętymi drzwiami.

Kampania wyborcza była zróżnicowana i zacięta. Wszyscy kandydaci mieli możliwość przedstawienia swoich programów, ale zasady były nierówne – relacjonował Domański. Do tego przyczyniły się: kontrola mediów przez władzę, naciski ze strony administracji i niejasne reguły finansowania kampanii. Media (z wyjątkiem internetu) jednoznacznie faworyzowały kandydatów związanych z obozem rządzącym. Z kolei w samym dniu głosowania na poziomie komisji okręgowych doszło do „ewidentnych fałszerstw”, członkowie komisji wykazali się brakiem profesjonalizmu i bezstronności. Jako przykład Domański wskazał tysiące niszczonych kart do głosowania w okręgach, w których wynik kandydata opozycji zagroził kandydatowi władzy. Obrazu dopełnia sposób rozstrzygania sporów wyborczych. Sądy, do których można było się odwoływać okazały się nieefektywne, nie szukały prawdy obiektywnej, a skupiały się na kwestiach formalnych. Kończąc, Domański podkreślił ważną rolę, jaką w procesie monitoringu i obserwacji wyborów odegrały ukraińskie organizacje pozarządowe.

W kolejnej części konferencji, którą moderował Mirosław Czech wystąpili ukraińscy politycy. We wprowadzeniu do dyskusji M. Czech zauważył, że według komentatorów władza w wyborach uzyskała to, co chciała, czyli utrzymała władzę. Jednak i jej przeciwnicy mogą mówić o ogromnym sukcesie, bo jak pokazały wyniki wyborów poparcie dla opozycji przekracza 50 procent (w części mandatów wybieranych według ordynacji proporcjonalnej; w okręgach jednomandatowych zwyciężyła Partia Regionów). Pytanie więc brzmi, jak rządzący będą sprawowali władzę do 2015 roku, czyli wyborów prezydenckich i jak poradzą sobie z wyzwaniami stojącymi przed Ukrainą. Na te same pytania musi sobie odpowiedzieć opozycja, która do wyborów 2015 roku ma czas, by przedstawić społeczeństwu swoją wizję państwa.

Ihor Hryniw przekonywał, że istota problemów stojących przed Ukrainą polega przede wszystkim na poszukiwaniu tożsamości narodowej. Ocenił, że do 2015 roku sprawujący władzę będą „dryfować” w kierunku umiarkowanej polityki narodowej. Zarzucił rządzącym, że zmieniają reguły gry, kiedy rozwój sytuacji w kraju staje się dla nich niekorzystny. Jako przykład wskazał zmianę ordynacji wyborczej z proporcjonalnej na mieszaną przed wyborami do parlamentu.

Wynik wyborów oznacza, że władza nie będzie już miała pełnej kontroli nad parlamentem, a opozycja w przededniu wyborów prezydenckich będzie miała większe poparcie – kontynuował. Wyraził przypuszczenie, że w ekipie samego Janukowycza może dojść do rozdźwięków. Jeśli opozycja nie popełni większych błędów, to w 2015 roku jej kandydat będzie miał strategiczną przewagę. Wskazał zarazem, że obecnie sygnalizuje się możliwość zmian w konstytucji, przede wszystkim – zmiany wyboru prezydenta – nie bezpośrednio przez obywateli, a w parlamencie, co może być na rękę rządzącym. Stan zawieszenia Ukrainy pomiędzy Zachodem a Rosją jest wygodny dla wszystkich zewnętrznych graczy. Dzieje się tak choćby dlatego, że ani Rosja, ani Unia Europejska a tym bardziej USA nie mają dziś czasu, by aktywnie angażować się w dialog z Ukrainą. Zdaniem Hryniwa, wybór kierunku integracji – na Wschód lub na Zachód – nie zostanie rozstrzygnięty przed wyborami w 2015 roku.

Mykoła Kniażycki, który w wyborach uzyskał mandat deputowanego, ocenił, że Ukraina przeszła od totalitaryzmu do południowoamerykańskiej oligarchii. Teraz znajdujemy się w państwie oligarchicznym. To państwo, w którym wszelkie decyzje zapadają w administracji prezydenta, a parlament funkcjonuje tak, jak na Białorusi, zaś sądy – w trybie „na telefon”. Zdaniem Kniażyckiego rządząca Ukrainą Partia Regionów nie jest partią Janukowycza a oligarchów; sam Janukowycz chce być oligarchą, a nie politykiem. Jednak społeczeństwo, które zagłosowało na opozycję (a łączna liczba głosów oddanych na Batkiwszczynę, UDAR i Swobodę wskazuje na porażkę władzy) jest społeczeństwem antyoligarchicznym. Kto jest silniejszy – społeczeństwo, ludzie, którzy chcą rozwoju Ukrainy czy oligarchowie? – pytał Kniażycki. Trudno sobie wyobrazić, by zmiana na Ukrainie dokonała się bez zgody oligarchów, ich też trzeba włączyć w te zmiany.

„Dla mnie odpowiedź na pytanie „jakie państwo?” brzmi – „europejskie!” – mówiła inna, świeżo wybrana deputowana partii UDAR, Oksana Prodan. Zapewniła, że rządzący otrzymali na wyborach mniejsze poparcie, niż głosiły oficjalne wyniki. Społeczeństwo ukraińskie jest gotowe do zmian i nie popiera obecnej władzy. Jej zdaniem, obecnie panuje na Ukrainie system „monopolistyczno-biurokratyczny”, w którym oligarchowie monopolizują władzę, a urzędnicy wykonują polecenia narzucane przez rządzących, nie zawsze zgodnie z prawem. Jeśli jednak nastąpi zmiana systemu, to urzędnicy (biurokraci) przejdą na stronę społeczeństwa. UDAR – przekonywała Prodan – ma szereg projektów, które zmienią obecny system: projekt reformy sądownictwa, demonopolizacji politycznej i gospodarczej, walki z „machiną biurokratyczną”. Ukraina ma „szansę na zmiany i prawo do nich”. Jednym z zadań opozycji na najbliższe dwa lata powinno być „przywracanie wiary ludziom, że mogą coś zmienić”.

„Nie będę mówiła z punktu widzenia partii władzy, spróbuję mówić z punktu widzenia Ukrainy, ponad podziałami partyjnymi” – rozpoczęła swoje wystąpienie Hanna Herman. „Nasza władza w ciągu dwóch lat zrobiła bardzo wiele dla integracji europejskiej Ukrainy (…), nie ma innej drogi dla Ukrainy” – oświadczyła. Podkreśliła, że przylatując do Warszawy długo stała wraz z innymi Ukraińcami w kolejce do kontroli granicznej dla obywateli z państw spoza strefy Schengen. „To było bardzo poniżające” – wyznała i apelowała: „mam wielką nadzieję, że obecna opozycja pomoże nam (…), że nie będziecie jeździć po stolicach europejskich i mówić, by [kraje UE] nie podpisywały z Ukrainą umowy [stowarzyszeniowej]”. Herman oświadczyła także, że „nie jest to tak ważne, kto wygrał [wybory]”, bo „Ukraina wyszła z nich lepsza”. Przyznała, że „nie będzie tak łatwo” znaleźć w nowym parlamencie kompromis polityczny, ale „damy sobie z tym radę”. Zwracając się do Polaków, wyraziła nadzieję, że w Warszawie mógłby działać „permanentny okrągły stół”, przy którym mogliby zasiąść przedstawiciele ukraińskiej władzy i opozycji.

Wystąpienie przedstawicielki ukraińskiego prezydenta wzbudziło liczne repliki z sali. „Każdy dzień pracy administracji (Janukowycza) oddala Ukrainę od Europy” – oświadczył deputowany Batkiwszczyny Andriej Szewczenko. Powodem, dla którego na Ukrainie rozmowa między władzą a opozycją jest niemożliwa są działania Janukowycza przeprowadzane z naruszeniem wszelkich procedur prawnych i parlamentarnych – mówił Ołeksij Harań. Antin Borkowśkyj pytał, czy za osiem miesięcy wybór dla Ukrainy nie będzie sprowadzał się już tylko do wyboru między Unią Celną, a Unią Celną. „My [Polacy] sami zbudowaliśmy Okrągły Stół, recepta, by okrągły stół dla Ukrainy był w Warszawie nie jest najlepsza – on powinien być na Ukrainie” – oświadczył Marcin Wojciechowski. Pytał on także panelistów: „Jak mamy patrzeć na Ukrainę, co mamy o niej mówić?”, przyznając, że czuje się – jak wielu ekspertów – zagubiony wobec obecnego stanu tego kraju.

Na Ukrainę należy patrzeć „jak na niepodległe państwo, które chce się uczyć demokracji” – odparła Hanna Herman. Odpowiadając na pytania z sali wskazywała, że administracja Janukowycza znalazła alternatywne źródła dostaw gazu, a właśnie brak niezależności energetycznej osłabiał do tej pory niepodległość Ukrainy. Zarzuciła też opozycji, że „nie bije na alarm” w odpowiedzi na pomysły federalizacji kraju. Wyraziła przekonanie, że nie będzie naruszeń podczas powtórki wyborów w kilku okręgach, gdzie wyniki zostały unieważnione. Podkreśliła też, że nie przypomina sobie, by Janukowycz składał publiczne deklaracje w sprawie Unii Celnej.

„Mówicie prawdę – że Ukraina jest państwem autorytarnym, gdzie władza gra z opozycją i z narodem według reguł świata kryminalnego” – odpowiadał na pytanie Wojciechowskiego Ihor Hryniw. Z kolei Mykoła Kniażycki zapewnił, że opozycja opowiada się za stowarzyszeniem z UE, ale obecnie podpisanie umowy stowarzyszeniowej byłoby ignorowaniem problemów na Ukrainie. „Chcielibyśmy, by polscy koledzy pomogli nam przekonać władze ukraińskie, aby spełniły warunki pozwalające na podpisanie umowy” – mówił Kniażycki. Przyznał, że opocyzja ponosi odpowiedzialność za brak przeprowadzenia reform. Podkreślił również, że: „ najgorsze, co możemy teraz zrobić, to przymknąć oczy na to, co dzieje się na Ukrainie”.

Swój punkt widzenia na procesy na Ukrainie przedstawili w drugiej części debaty analitycy, dziennikarze i eksperci polityczni. Politolog Ołeksij Harań wskazywał na tendencje autorytarne rządów Janukowycza. Podkreślił, że ustawa o referendum została przyjęta z naruszeniem prawa i że stanowi zagrożenie dla demokracji, jak ocenił – próbę obejścia parlamentu. Zastanawiając się, „co zrobić z Ukrainą”, Harań zauważył, że władze w Kijowie postawiły w trudnej sytuacji przyjaciół Ukrainy w Europie. Podpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE oznaczałoby sygnał ze strony Unii, że władze ukraińskie mogą robić, co im się podoba. Niepodpisanie zaś stanowiłoby szansę dla tych, którzy mówią o Unii Celnej z Rosją (Harań zauważył, że sprawa Unii Celnej jest co prawda „blefem” ze strony Kijowa, ale jednak skutecznym). Politolog zgodził się z propozycją dwutorowego podejścia do Ukrainy wysuniętą przez brytyjskiego politologa Andrew Wilsona. Postuluje on podpisanie umowy stowarzyszeniowej przy jednoczesnym objęciu sankcjami wizowymi pewnych przedstawicieli Ukrainy i wszczęciu śledztw w sprawach korupcyjnych przeciwko wybranym osobom (np. w tym przeciw synowi Janukowycza – Ołeksandrowi). Władze ukraińskie w ten sposób pozbawione byłyby możliwości „propagandowego rozegrania” podpisania porozumienia z UE.

Kateryna Horczynśka postawiła tezę, że problemem Ukrainy jest niekompetencja – zarówno władz, jak i opozycji. To właśnie opozycja przegapiła przyjęcie przez parlament ustawy o referendum – podkreśliła. Lecz tym, co daje nadzieję, jest rosnąca kompetencja w społeczeństwie – dodała. Przekonywała, że procesy polityczne na Ukrainie nie są czarno-białe, jak również, że poszczególne grupy (władza, opozycja, oligarchowie) skupiają ludzi o bardzo różnym stopniu kompetencji lub jej braku. Coraz częściej źródłem kadr dla władzy i opozycji staje się sektor pozarządowy, opozycja zaczyna się jednoczyć, a wśród oligarchów są „dysydenci”; poza tym, oligarchowie „nie stawiają na jednego człowieka”. Te wszystkie czynniki, choć są długotrwałe, dają nadzieję na wzrost kompetencji i dojrzałości, a gdy wytworzy się „masa krytyczna” takich ludzi, Ukraina będzie zdolna do poczynienia swojego wyboru.

Zdaniem Olega Miedwiediewa, działań władz w Kijowie nie można opisać w kategoriach polityki, a w kategoriach „świata przestępczego albo biznesu”. Władza „ma swój biznes-plan”, polegający na rozbudowie imperium biznesowego; rośnie majątek prezydenta Janukowycza i jego otoczenia, nazywanego „rodziną”, odbywa się „kolosalny podział władzy i majątku”. Ocenił że rok 2015 będzie kluczowy dla władzy, opozycji i dla społeczeństwa. Będzie szansą na zmianę władzy, o ile taka możliwość jeszcze w ogóle istnieje. „Najbliższe lata pokażą, czy nie przeszliśmy linii, za którą nie ma odwrotu”. Punktem zbieżnym interesów Janukowycza z interesami społeczeństwa jest to, by nie znaleźć się pod kontrolą Rosji.

Rysując możliwe scenariusze dalszych działań władz, Miedwiediew wskazał, że Janukowycz może dążyć do wejścia do drugiej tury wyborów prezydenckich z rywalem, z którym na pewno by wygrał (kandydatem komunistów lub nacjonalistów). Inne scenariusze sprowadzają się do zmian w konstytucji i zmiany trybu wyboru prezydenta, a cel ten władze mogą osiągnąć, jeśli uzyskają większość konstytucyjną w parlamencie lub wykorzystując ustawę o referendum. Dla opozycji kluczowe w roku 2015 będzie to, czy zdoła wyłonić jednego kandydata. Zdaniem Miedwiediewa, największe prawo moralne, by reprezentować opozycję na wyborach miałaby Julia Tymoszenko. Odpowiadając na uwagę z sali, że Julia Tymoszenko ma największy wśród polityków elektorat negatywny, Miedwiediew zauważył, że u wszystkich pozostałych (poza debiutantem w polityce Witalijem Kliczką) elektorat negatywny przeważa nad pozytywnym, a badania opinii publicznej przyznają Tymoszenko największe szanse w starciu z Janukowyczem.

Mykoła Riabczuk zarzucił elitom ukraińskim „absolutny infantylizm”; nie rozumieją one wagi i głębokości wyboru, przed jakim stoi kraj. Przyznał zarazem, że choć władza jest „słaba i beznadziejna”, jeśli chodzi o legitymizację i wizję, to działa w sposób zdecydowany. Opozycja z kolei do tej pory nie wyraziła skruchy za swoją winę wobec społeczeństwa i z punktu widzenia obywateli jest „prawie tak samo zła, jak władza”. Jest co prawda „mniejszym złem”, ale „ludzie nie będą ginąć za mniejsze zło – opozycja powinna to zrozumieć” – apelował Riabczuk. Zauważył jednocześnie, że od 2004 roku rośnie w społeczeństwie ukraińskim aktywność obywatelska i skłonność do aktywnego bronienia swych praw.

Wśród odpowiedzi panelistów na bardzo różnorodne pytania z sali Kateryna Horczynśka wskazała m.in., że w Partii Regionów nie ma jednomyślności, jeśli chodzi o kwestię, czy Europa jest priorytetem dla Ukrainy. Paradoksalnie, rację ma Herman, gdy wskazuje na proeuropejskie działania Janukowycza, inna sprawa to jakimi metodami i za jaką cenę są one prowadzone – wskazała. Z kolei Ołeksij Harań przypomniał, że negocjacje w sprawie umowy o stowarzyszeniu oraz mapie drogowej dotyczącej liberalizacji reżimu wizowego zostały rozpoczęte jeszcze przed dojściem Janukowycza do władzy. Zauważył też, że przedstawiciele obecnej władzy wzbogacili się np. na wprowadzaniu paszportów biometrycznych, których wymóg zawiera mapa drogowa dotycząca liberalizacji wizowej.

„Nie wierzę w bunt oligarchów przeciw Janukowyczowi”– mówił Oleg Miedwiediew. Również Harań podkreślił, że „nie przeceniałby” pokładania nadziei w oligarchach, myślą oni bowiem wyłącznie w kategoriach własnych korzyści. Nie wykluczył jednak, że przed 2015 rokiem będą starali się „dywersyfikować” swoje związki z politykami, co może okazać się przeszkodą w dążeniach „rodziny” do budowy autorytaryzmu.

Osobnym wątkiem w dyskusji była nacjonalistyczna partia Swoboda, która po wyborach weszła do parlamentu. Wielu mówców zauważało, że wynik wyborczy tej partii nie odzwierciedla rzeczywistego poparcia, bo wielu ludzi głosowało na nią w geście protestu przeciw pozostałym partiom lub by zwiększyć wynik opozycji. Horczynśka wskazała, że Ukraińcy nie uznali Swobody za niebezpieczną, bo partia ta zmieniła wcześniejszy program i została „zneutralizowana” przymierzem z Batkiwszczyną. Możliwe, że Swoboda okaże się gwiazdą jednego sezonu.

W podsumowaniu debaty Mirosław Czech zastanawiał się, co wybory parlamentarne powiedziały o społeczeństwie ukraińskim. Jego zdaniem, od 2004 roku wyborcy na Ukrainie nie zmieniają właściwie swoich preferencji wyborczych. Zauważył też, że problemem ukraińskiej polityki są ogromne pieniądze, dość powiedzieć, że wydatki na kampanie wyborczą na Ukrainie były nie mniejsze niż w tegorocznej kampanii prezydenckiej w USA. Jednym z najważniejszych zadań, jakie stoją przed Ukrainą jest ograniczenie tych pieniędzy. Bez rozwiązania tego problemu, kwestie polityczne i geopolityczne nie zostaną rozwiązane, mimo pozytywnych zmian, które zachodzą w ukraińskim społeczeństwie i które ujawniają się podczas każdych wyborów.

Polecamy także rozmowę z naszym gościem:
Obalenie reżimu to za mało. Z Oksaną Prodan, deputowaną UDAR-u, rozmawia Tadeusz Iwański, „Nowa Europa Wschodnia” 2013, nr 1

Pytania: jakiego wyboru dokona Ukraina? Jaki model polityczny i społeczny ostatecznie przyjmie? – są wciąż aktualne po październikowych wyborach. Same wybory, ich przebieg i wyniki mogą budzić niepokój i nie ma zgody co od ich oceny, zarówno na Ukrainie, jak i poza jej granicami. Dotychczasowe partie polityczne potwierdziły swoją pozycję, ale pojawiła sie też nowa siła na scenie politycznej: UDAR Witalija Kliczki. Znaczący wynik osiągnęły także siły skrajne: komuniści i nacjonaliści.

Co zatem ostatnie wybory mówią o Ukrainie, o jej polityce i o nastojach społecznych? Jaka będzie Ukraina w najbliższych latach? I co partie polityczne mają do zaproponowania obywatelom, jakie są ich pomysły na Ukrainę i na jej miejsce w Europie?

Jarosław Domański (ur. 1979) – politolog, szef Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej. Uczestnik wyborczych misji obserwacyjnych Unii Europejskiej i OSCE/ODIHR w Ameryce Łacińskiej, Afryce, Azji i w krajach po-radzieckich.

Ołeksij Harań (ur. 1959) – politolog, profesor Uniwersytetu Akademia Kijowska-Mohylańska, dyrektor Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem Narodowym, wcześniej wiceprezes Fundacji Eurazja, członek rady doradczej przy ministrze spraw zagranicznych Ukrainy.

Hanna Herman (ur. 1959) – polityczka, dziennikarka. W latach 2010-2011 zastępczyni szefa Administracji Prezydenta. Następnie doradczyni Prezydenta Ukrainy. Deputowana do Ukraińskiej Rady Najwyższej z ramienia Partii Regionów (2006-2010 i od 2012) i była wiceprzewodnicząca tej partii. Wcześniej szefowa ukraińskiego biura Radia Wolna Europa (2003-2004) i korespondentka tego radia w Warszawie.

Kateryna Horczynśka – dziennikarka, zastępczyni redaktora naczelnego anglojęzycznej gazety „Kyiv Post”. Wcześniej pracowała m.in. w tygodniku „Eastern Economist”, była korespondentką DPA na Ukrainie, Białorusi i w Mołdawii. Współpracuje z BBC, NTV, „Economist”.

Ihor Hryniw (ur. 1961) – polityk, deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy, związany z Blokiem Julii Tymoszenko „Batkiwszczyna”, wiceprzewodniczący Partii Reformy i Porządek.

Mykoła Kniażycki (ur. 1968) – dziennikarz, kierownik telewizji TV-i, absolwent dziennikarstwa i stosunków międzynarodowych, wcześniej m.in. dyrektor generalny Agencji Informacyjnej UNIAN, członek Krajowej Rady Ukrainy ds. Radia i Telewizji. W ostatnich wyborach kandydował do Rady Najwyższej Ukrainy z list Zjednoczonej Opozycji „Batkiwszczyna”.

Markus Meckel (ur. 1952) – niemiecki polityk, teolog i pastor. Działacz opozycyjny w czasach NDR. W 1990 roku minister spraw zagranicznych NRD. Działacz SPD, poseł do Bundestagu. W latach 1992-1994 rzecznik Frakcji SPD. Od 1994 do 2009 roku przewodniczący Niemiecko-Polskiej Grupy Parlamentarnej. Patron Międzynarodowej Społecznej Misji Obserwacyjnej.

Oleg Miedwiediew (ur. 1969) – „polittechnolog”, dziennikarz, członek rady miejskiej w Kijowie, współpracował m.in. z dziennikiem „Kommersant”, współtwórca kampanii wyborczej Zjednoczonej Opozycji, b. doradca premier Ukrainy Julii Tymoszenko.

Oksana Prodan (ur. 1974) – prawniczka, przedsiębiorczyni, działaczka społeczna, dyrektor Centrum Ochrony Przedsiębiorców w Czerniowcach, prezeska Ukraińskiego Stowarzyszenia Małego i Średniego Biznesu „Forteca”. W ostatnich wyborach kandydowała do Rady Najwyższej Ukrainy z list Partii UDAR.

Mykoła Riabczuk (ur. 1953) – krytyk literacki, eseista i publicysta, poeta, wiceprezes ukraińskiego PEN Clubu, współpracownik Centrum Studiów Europejskich Uniwersytetu Akademia Kijowsko-Mohylańska.