Powódź, która jesienią 2024 roku dotknęła południowo-zachodnią Polskę, stała się testem przygotowania państwa i lokalnych wspólnot na sytuacje kryzysowe. Raport „Kiedy pękają tamy. O państwie, wspólnocie i zarządzaniu kryzysem” zawiera wnioski i rekomendacje ważne dla budowania odporności państwa na przyszłe kryzysy. Opracowanie powstało na podstawie analizy wydarzeń z 2024 roku z perspektywy działań rządu, samorządów, służb ratowniczych, organizacji społecznych, mieszkańców oraz mediów – ogólnopolskich i lokalnych.
Analiza pokazuje skalę problemów związanych z zarządzaniem kryzysowym w Polsce, ale też wskazuje konkretne i możliwe do wdrożenia rekomendacje, które mogą poprawić koordynację oraz współpracę między instytucjami publicznymi, samorządami i społeczeństwem obywatelskim. Autorzy raportu – Marcin Kotras, Konrad Kuballa i Dawid Sześciło – pokazują, jak budować odporność państwa i wspólnot w oparciu o współdziałanie, zaufanie i wspólną odpowiedzialność.
Raport podkreśla potrzebę nowego modelu zarządzania kryzysowego opartego na partnerstwie i współpracy między instytucjami państwa, służbami ratowniczymi i organizacjami społecznymi, w tym formalnego włączenia tych ostatnich do systemu reagowania na kryzysy. Zwraca też uwagę na kluczową rolę komunikacji i lokalnych mediów w przekazywaniu informacji o zagrożeniach oraz postuluje wzmocnienie systemu ostrzegania i przepływu informacji w sytuacjach nadzwyczajnych.
Pobierz w PDF:
Raport: Raport_Kiedy pękają tamy. O państwie, wspólnocie i zarządzaniu kryzysem
Wersja skrócona: Kiedy pękają tamy. Wnioski i rekomendacje
Spotykamy się w Warszawie w momencie bardzo ważnym, zarówno dla Europy planującej swoje działania na kolejne lata, jak i dla społeczeństwa obywatelskiego, mierzącego się w wielu krajach Unii Europejskiej z poważnymi wyzwaniami dla swojej działalności. W takich okolicznościach na wydarzeniu odbywającym się pod szyldem Obywatelskiej Prezydencji w UE przedstawiciele i przedstawicielki społeczeństwa obywatelskiego z Polski i Europy będą dyskutować z decydentami szczebla krajowego i europejskiego. Wspólnie wskażą, jakie działania podejmują organizacje społeczne w Unii Europejskiej, by chronić nasze demokracje i zastanowią się nad tym, jak zapewnić tym organizacjom warunki, by mogły to robić jeszcze lepiej.
Konferencja będzie tłumaczona symultanicznie na język angielski i polski. Transmisja będzie dostępna na profilu Fundacji Batorego na Facebooku oraz na naszym kanale YouTube.
PROGRAM
09:00 – 09:30 | Otwarcie
09:30 – 09:45 | Wystąpienie wprowadzające
Adriana Porowska, Ministra do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego, przewodnicząca Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
09:45 – 11:00 | Priorytety społeczeństwa obywatelskiego w zakresie wzmacniania demokracji, przestrzeni aktywności obywatelskiej i praworządności w Europie
Dyskusja panelowa na temat kluczowych priorytetów oraz roli UE w obronie demokracji, przestrzeni aktywności obywatelskiej i praworządności. Unijni decydenci wezmą udział w rozmowach z osobami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie.
Moderacja: Filip Pazderski, Kierownik programu Społeczeństwo Obywatelskie, Fundacja im. Stefana Batorego
11:30 – 13:00 | Rola wieloletnich ram finansowych oraz prywatnych i publicznych darczyńców we wspieraniu społeczeństwa obywatelskiego w umacnianiu demokracji i praworządności
Dyskusja panelowa na temat oczekiwań społeczeństwa obywatelskiego wobec WRF oraz tego, w jaki sposób finansowanie publiczne i prywatne może lepiej współgrać w celu wzmocnienia demokracji, przestrzeni obywatelskiej i praworządności.
Moderacja: Giada Negri, Koordynatorka ds. polityk i rzecznictwa, European Civic Forum
13:00 – 13:30 | Uwagi końcowe i dalsze działania
———
European Civic Forum, Batory Foundation & National Federation of Polish NGOs conference
Strengthening democracy and the rule of law in Europe in face of polycrises
Polish “Civil EU Presidency”
We invite you to an online broadcast of the conference devoted to the activities of European social organizations for democracy and the rule of law.
This conference, building on the conclusions of the Civil Society Forum held in Warsaw on 26 June 2024 and the Civil EU Presidency organised by civil society shadowing the official Hungarian EU Presidency in the fall 2024, will bring together civil society representatives from Poland and from across Europe, including the Western Balkans, EU and Polish policymakers, as well as donors. It will provide an opportunity to inspire EU policy agenda for the next five years in areas such as the defence of democracy, the rule of law, an EU civil society strategy and how these are supported through the Multiannual Financial Framework (MFF). The outcomes of this debate will particularly be handed over to the Danish, Cypriot, and Irish civil society in order to inform the priorities of the respective upcoming EU Presidencies.
The conference will be simultaneously translated into English and Polish. The broadcast will be available on the Batory Foundation Facebook profile and on our YouTube channel.
PROGRAMME
09:00 – 09:30 | Opening remarks – setting the scene
09:30 – 09:45 | Keynote:
Adriana Porowska, Polish Minister for Civil Society, Chair of the Public Benefit Committee
09:45 – 11:15 | Civil society’s priorities for strengthening democracy, civic space and rule of law in Europe
Panel discussion on the key priorities for the EU’s role in defending democracy, civic space and the rule of law. EU policymakers engage in conversation with civil society.
With:
Moderation: Filip Pazderski, Manager of the Civil Society Programme, Stefan Batory Foundation
11:30 – 13:00 | The role of the MFF, private and public donors to support civil society in strengthening democracy and the rule of law
Panel discussion on the civil society’s expectations for MFF and how public & private funding can better match to strengthen democracy, civic space and rule of law.
With:
Moderation: Giada Negri, Policy and Advocacy Coordinator, European Civic Forum
13:00 – 13:30 | Closing remarks & next steps
W tym roku przypada 35.lecie samorządu terytorialnego i w związku z tym zespół badaczek i badaczy: dr hab. Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło – autorzy Indeksu samorządności 2024 przygotowali okolicznościowych dodatek. To 35 tez pokazujących, co trzeba zmienić, aby samorząd lokalny mógł się rozwijać i skutecznie realizować zadania publiczne, a także wykorzystać cały potencjał drzemiący w samorządowych wspólnotach. Wszystkie propozycje pokazują kluczowe wyzwania stojące dziś przed państwem.
To kolejna edycja Indeksu, ale pierwsza oceniająca czasy rządów koalicji 15 października. Co mówi ona o stanie relacji rząd-samorząd – zadaniach, finansach, sile głosu samorządowców w procesie legislacyjnym, w relacjach z wojewodami? Czy samorządowcy odzyskali uprawnienia odebrane im za poprzedniej władzy i czy mają więcej autonomii?
Wartość Indeksu samorządności za rok 2024 to 52,55 (w skali 0–100). W poprzedniej edycji, obejmującej rok 2023, zarazem ostatni, kiedy rządziła Zjednoczona Prawica, wartość Indeksu osiągnęła 47,79. Jest więc niewielka poprawa i z umiarkowaną ostrożnością można stwierdzić, że recentralizacyjny proces prowadzony przez poprzedni rząd został zatrzymany. „Ale czy odwrócony?” – pyta we wprowadzającej części Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Autorzy Indeksu odpowiedzi szukają w trzech obszarach aktywności samorządu terytorialnego:
Szczegółowa analiza pokazuje, że siła ustrojowa i autonomia zadaniowa samorządu pozostały bez zmian. Autonomia finansowa miast na prawach powiatu nawet lekko się pogorszyła. Poprawa ogólnej wartości Indeksu wynika głównie z poważniejszego traktowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w procesie legislacyjnym (komponent „siła polityczna”).
Indeks samorządności 2024 opracowała zespół badaczek i badaczy: dr hab. Agnieszka Kopańska, dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, dr Justyna Przedańska i dr hab. Dawid Sześciło.
Czy rok po wyborach samorządowych autonomia samorządu terytorialnego jest większa? Przed wyborami parlamentarnymi i samorządowymi wiele środowisk przedstawiło propozycje zmian m.in. zwiększających samodzielność finansową wspólnot lokalnych, wzmacniających głos środowisk samorządowych w procesie legislacyjnym, a także rolę mieszkańców w podejmowaniu lokalnych decyzji. W jakiej sytuacji jesteśmy obecnie? Które z propozycji zostały zrealizowane? Jakie zmiany są potrzebne od zaraz, a które wymagają debaty?
Do tematyki spotkania wprowadzi prof. Adam Gendźwiłł z Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego. Seminarium poprowadzi Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego.
W dyskusji udział wzięli eksperci i samorządowcy:
Jarosław Bieliński, Uniwersytet Warszawski
Jarosław Flis, Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego, Uniwersytet Jagielloński
Jowanka Jakubek-Lalik, Uniwersytet Warszawski
Tomasz Fijołek, Unia Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza
Witold Gawda, Kongres Ruchów Miejskich
Adam Gendźwiłł, Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego, Uniwersytet Warszawski
Adam Jarosz, Szkoła Główna Handlowa
Agnieszka Kopańska, Uniwersytet Warszawski
Marta Lackowska, Uniwersytet Warszawski
Jan Olbrycht, deputowany do Parlamentu Europejskiego 2004-2024
Justyna Przedańska, Uniwersytet Gdański
Przemysław Radwan-Rohrenschef, Fundacja Banku Ochrony Środowiska.
Dawid Sześciło, Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji Batorego, Uniwersytet Warszawski
Katarzyna Sztop-Rutkowska, Fundacja SocLab
Joanna Wons-Kleta, wójt Pawonkowa
Marek Wójcik, Związek Miast Polskich
Grzegorz Wójkowski, Stowarzyszenie Bona Fides
Cezary Trutkowski, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin w latach 2018-2024
Polecamy do zapoznania:
Fot. Piotr Włodarczyk
Indeks wyborów samorządowych 2024 wyniósł dla Polski 57,54 p w skali od 0 do 100. Najwyższe wartości indeksu wśród małych gmin uzyskały gminy województwa świętokrzyskiego. Ich mocną stroną jest uczestnictwo wyborcze i konkurencyjność. Wśród gmin dużych najlepiej pod tym względem radzą sobie gminy woj. mazowieckiego. Najniższe wartości indeksu wśród małych gmin charakteryzują woj. opolskie, a w grupie większych gmin ‒ gminy woj. lubuskiego.
Raport opisuje stan mechanizmów wyborczych w każdej gminie w Polsce. Na wynik składają się trzy wskaźniki:
MAPY
Indeks wyborów samorządowych
Mapa pokazuje podział gmin według wartości indeksu wyborów samorządowych: ciemniejsze kolory oznaczają wyższe wartości indeksu. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość indeksu wyborów samorządowych (możliwe wartości od 0 do 100 pkt.). Sposób wyliczania wartości indeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Konkurencyjność
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu konkurencyjności: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których konkurencyjność wyborów i podaż kandydatów były wyższe. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu konkurencyjności (możliwe wartości od 0 do 20 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Uczestnictwo
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu uczestnictwa: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których relatywnie wyższe były wskaźniki partycypacji wyborczej. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu uczestnictwa (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Zróżnicowanie reprezentacji
Mapa pokazuje podział gmin według wartości subindeksu zróżnicowania reprezentacji politycznej: ciemniejsze kolory oznaczają gminy, w których reprezentacja w organach samorządowych była bardziej zróżnicowana ze względu na płeć, wiek i ugrupowanie polityczne. Po najechaniu kursorem na dowolną gminę wyświetli się również wartość subindeksu zróżnicowania reprezentacji (możliwe wartości od 0 do 35 pkt.). Sposób wyliczania wartości subindeksu i podziału gmin na kategorie szczegółowo opisuje Aneks metodologiczny.
Wydarzenie zgromadziło ekspertów i ekspertki oraz praktyczki i praktyków z Polski i zagranicy, którzy dzielili się swoimi spostrzeżeniami na temat kluczowych reform dotyczących praworządności w Polsce.
W programie znalazły się dyskusje o modelach i postępach przywracania praworządności w wymiarze sprawiedliwości, roli mediów i organizacji społecznych w kształtowaniu debaty publicznej oraz wpływie populizmu na demokrację. W trakcie wydarzenia omówiliśmy poniższe zagadnienia:
Konferencję objął swoim patronatem „Dziennik Gazeta Prawna”.
Konferencja w języku polskim z tłumaczeniem symultanicznym na angielski i Polski Język Migowy.
Dzień I – 28 listopada 2024
Dzień II – 29 listopada 2024
Dzień I, 28 listopada 2024 (czwartek)
9.30-10.00 | Rejestracja
10.00-10.15 | Przywitanie w imieniu organizatorów
10.15-11.15 | Uwagi wstępne – dr hab. Adam Bodnar, Minister Sprawiedliwości
Prowadzenie: dr Anna Materska-Sosnowska, Fundacja im. Stefana Batorego
11.30-13.00 | Panel 1. Proces przywracania praworządności – gdzie jesteśmy rok po?
Zmiany w ustawie o KRS, próby naprawienia sytuacji w Trybunale Konstytucyjnym i dyskusja o tzw. neo-sędziach – czy po roku od rozpoczęcia procesu przywracania praworządności możemy mówić o zawiedzionych nadziejach czy dopiero o początkach trudnej drogi? Dyskusja będzie obejmować bieżący stan reform, ocenę skuteczności wprowadzonych zmian oraz obszary wymagające dalszych działań, a także rolę instytucji międzynarodowych w tym procesie.
Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (Fundacja im. Stefana Batorego)
14.00-15.30 | Panel 2. Ile populizmu w walce z populizmem?
Odbudowa demokratycznych standardów wymaga proporcjonalnych, jednorazowych środków, które nie będą prowadziły do dalszego naruszania konstytucyjnego i społecznego ładu. Jednocześnie po roku rządów Koalicji 15 października wśród jej najzagorzalszych zwolenników pojawia się przyzwolenie na naruszania tych standardów w imię wyższego dobra. Z drugiej strony, przedstawiciele byłej rządzącej większości odkrywają znaczenie słowa „Konstytucja” oraz stosują retorykę alarmującą o domniemanym zamachu stanu. Jakie zatem są skutki sięgania po populistyczne metody, by zdemontować populistyczny porządek? Czy hipokryzja demokratyczna zostanie z nami na dłużej?
Prowadzenie: Małgorzata Szuleka (Helsińska Fundacja Praw Człowieka)
15.45-17.00 | Panel 3. Jak populiści używają systemu ochrony praw człowieka i międzynarodowych instytucji do realizacji własnych celów?
Panel poświęcony będzie analizie sposobów wykorzystywania przez ruchy populistyczne języka praw człowieka oraz struktur międzynarodowych instytucji do wzmacniania własnej pozycji politycznej i legitymizowania swoich działań. Eksperci przyjrzą się manipulacjom w obszarze praw człowieka – od selektywnego przywoływania wyroków sądów międzynarodowych po kreowanie fałszywego obrazu prześladowań politycznych.
Prowadzenie: dr Barbara Grabowska-Moroz (CEU Democracy Institute)
Dzień II, 29 listopada 2024 (piątek)
9.30-11.00 | Panel 4: Jak opowiedzieć proces przywracania praworządności?
Niezłomność, bohaterska walka, heroizm vs technokratyczny język prawniczy. Jak mówić o praworządności by nie polaryzować opinii i docierać do obywateli? Jaka jest w tym procesie rola mediów?
Prowadzenie: Małgorzata Szuleka (Helsińska Fundacja Praw Człowieka)
11.30-13.00 | Panel 5. Niezależne instytucje w czasach zmian
Niezależne instytucje charakteryzuje brak ingerencji ze strony władzy politycznej oraz autonomia, która pozwala im skutecznie pełnić swoje funkcje w obronie praworządności. Niezależność zapewniają im m.in. finansowa samodzielność, transparentność działania oraz gwarancje prawne chroniące przed wpływami zewnętrznymi. Jak wzmocnić te fundamenty niezależności, aby skutecznie chronić wartości demokratyczne?
Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (Fundacja im. Stefana Batorego)
14.00-15.30 | Panel 6. Polska 2027
Czy po roku działania nowego rządu widać już, w jakich kierunkach będzie rozwijała się polska polityka? Czy w czasie polaryzacji, pop polityki i występujących jeden po drugim kryzysów jest jeszcze przestrzeń na budowanie długoletnich strategii? I na ile w tych dyskusjach jest jeszcze miejsce do prezentowania argumentów opartych na wartościach, takich jak demokracja, prawa człowieka i praworządność?
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
15.30-16.00 Podsumowanie
Program do pobrania w wersji PDF
Przynajmniej od listopada 2013 roku, gdy Ukraińcy i Ukrainki wyszli na kijowski plac Niepodległości, aby zaprotestować przeciwko odmowie podpisania przez prezydenta Wiktora Janukowycza umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, obywatele Ukrainy konsekwentnie dają wyraz swoim europejskim aspiracjom. Eskalacja działań wojennych 24 lutego 2022 roku tylko wzmocniła przekonanie Ukraińców, że nie ma alternatywy dla europejskiej integracji ich kraju. Dlatego prezydent Wołodymyr Zełenski zdecydował się zaraz po rosyjskim ataku przygotować wniosek o członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej. Na początku czerwca 2024 roku formalnie rozpoczęły się negocjacje akcesyjne.
Proces akcesji do Unii Europejskiej przebiega według z góry ustalonego schematu, wspólnego dla wszystkich państw kandydujących. Również etap negocjacji akcesyjnych jest ściśle i precyzyjnie uregulowany. Negocjacje te są mianowicie zorganizowane według klastrów i rozdziałów odpowiadających obszarom, w których kraj kandydujący wdraża przepisy i standardy UE. Państwa członkowskie UE bez wyjątku muszą zgodzić się, że wszystkie wymagania w każdym z obszarów zostały spełnione. Niniejsze opracowanie, przygotowane przez polsko-ukraiński zespół ekspertów i ekspertek, przedstawia polskie i ukraińskie spojrzenie na najważniejsze wyzwania w obszarach wyznaczanych przez sześć klastrów negocjacyjnych oraz prezentuje wzajemne korzyści, jakie mogą wyniknąć z przezwyciężenia tych wyzwań.
Niemcy są dziś w innym miejscu niż przed 2022 rokiem. Pozostaje jednak otwarte pytanie, jak się w tym miejscu odnajdą. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że Niemcy stawiające na własne relacje z państwami niedemokratycznymi, jak Rosja i Chiny, w dłuższej perspektywie tracą, gdyż nadmiernie uzależnia się gospodarczo od nieprzewidywalnych rządów, które nad wspólny dobrobyt przedkładają własne interesy geopolityczne i ekonomiczne. Nowy niemiecki rząd musi dziś zdecydować, czy – znajdując się w jeszcze trudniejszych warunkach niż gabinet Scholza – postawić na lawirowanie w niepewnym, wielobiegunowym świecie tworzonym przez Chiny, Rosję i USA Donalda Trumpa, czy też zaangażować się w budowę europejskiego bezpieczeństwa oraz dobrobytu.
