debaty Archives - Strona 2 z 14 - Fundacja im. Stefana Batorego

Na drugiej debacie z udziałem autorów książek nominowanych finału do Nagrody im. Marcina Króla za rok 2021 spotkaliśmy się w Krakowie w Międzynarodowym Centrum Kultury. Rozmawialiśmy o wzorcach polskich modernizacji. Przez większość ostatnich 250 lat, podczas których kolejne fale nowoczesności i oświecenia sięgały terenów Polski, była ona pozbawiona własnej państwowości. W rezultacie w historiografii i debacie publicznej utrwaliło się rozumienie modernizacji jako obcego prądu imitacyjnie przyswajanego w kraju przedstawianym jako zacofany i niesamodzielny. Narracja ta nie odpowiada jednak złożoności naszej historii. Żadne elementy modernizacji – ani te związane z emancypacją, ani te gospodarcze czy technologicznie – nie przyjęłyby się, gdyby wśród Polek i Polaków nie było licznych pionierów nowoczesności. Ponadto czas zaborów dawno już minęły – mamy XXI wiek i liczne doświadczenia z modernizacją przeprowadzaną pod egidą własnego państwa.

Kto przeprowadzał polskie modernizacje? Przede wszystkim zaś do kogo należeć będzie sprawstwo w nadchodzącej zielonej modernizacji Polski? Czy zmianę tą będziemy wdrażać na zasadzie imitacji czy też nasz kraj ma szanse odegrać w niej rolę twórczą? Kim byli historycznie i kim będą w przyszłości głowni aktorzy polskich transformacji? Czy są to klasy? Kapitał? Państwo?

Ustanowiona w tym roku przez Fundację Batorego Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji oraz wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.

W połowie kwietnia Kapituła Nagrody wybrała pięć książek-finalistek. Zwycięski tytuł ogłoszony zostanie 26 maja. Przed ogłoszeniem książki-laureatki tegorocznej Nagrody Fundacja Batorego organizuje dwie publiczne debaty z autorami książek nominowanych do Nagrody oraz innymi ważnymi uczestniczkami i uczestnikami polskiej debaty intelektualnej.

(Więcej informacji o Nagrodzie oraz lista nominowanych w tegorocznej edycji książek znajduje się tutaj)

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością. Członek European Council on Foregin Relations. Autor m. in. książek „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata” (2020) i „Bunt sieci” (2012).

Paulina Małochleb – dr, współpracowniczka Katedry Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka monografii „Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej” (2014). Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów i Fundacji Nauki Polskiej. Publikuje w Krytyce Politycznej”, „Przekroju”, dwutygodnik.com

Rafał Matyja – dr hab., historyk, politolog i publicysta, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Redaktor naczelny kwartalnika „Praktyka Polityczna”. W 1993 sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zajmuje się polskim systemem partyjnym, elitami politycznymi i samorządem terytorialnym. Publicysta, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego” i „Nowej Konfederacji”. Autor wielu książek. Ostatnio wydał „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością” (2021), „Wyjście awaryjne. O zmianie wyobraźni politycznej” (2018) oraz „Wybory 2014-2015 a przemiany elit politycznych Trzeciej Rzeczpospolitej” (2016).

Kacper Pobłocki – dr hab. antropolog społeczny i historyczny, pracownik naukowym Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych UW, wcześniej studiował i pracował m.in. w Central European University w Budapeszcie oraz w City University of New York. Autor książek „Kapitalizm. Historia krótkiego trwania” (2017) oraz „Chamstwo” (2021). „Współautor Anty-bezradnika przestrzennego” (2013, z Lechem Merglerem i Maciejem Wudarskim) oraz „Architektury niezrównoważonej” (2016, z Bogną Świątkowską). Napisał wiele artykułów i opracowań z zakresu antropologii i socjologii miasta. W latach 2009–2014 wspomagał powstawanie i rozwój ruchów miejskich w Polsce, m.in. jako koordynator merytoryczny pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich.

Joanna Orlik – dyrektorka Małopolskiego Instytutu Kultury; z instytucją związana od 2002 r. Z wykształcenia polonistka, w 2007 roku obroniła pracę doktorską na Wydziale Polonistyki UJ poświęconą znaczeniu polskiej kultury w Rosji radzieckiej w latach odwilży. Założycielka i pierwsza redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”. Pracowała m.in. dla Stowarzyszenia Willa Decjusza w Krakowie, Związku Miast Polskich oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na drugą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. W każdą środę kwietnia o godz. 17 rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Jedną z pierwszy decyzji politycznych podjętych przez Ukrainę po ataku Rosji było złożenie formalnego wniosku o przyjęcie do Unii Europejskiej. Dokument podpisany przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego, przewodniczącego Rady Najwyższej Rusłana Stefanczuka i premiera Denysa Szmyhala został przyjęty przez Parlament Europejski 1 marca b.r. Akcesję Ukrainy do Unii Europejskiej popiera 91% Ukraińców i Ukrainek (sondaż Rating Group z 6 kwietnia b.r.), a 68% również chciałoby wiedzieć swój kraj wśród członków NATO. Ponad połowa ankietowanych (56%) jest przekonanych, że integracja z UE nastąpi w ciągu roku lub dwóch. Blisko ćwierć (23%) daje sobie ten proces około pięciu lat. Na pytanie o przynależność, 98% odpowiada że jest obywatelem/ką Ukrainy, 96% że mieszkańcem swojego regionu, 57% że Europejczykiem. Niespełna rok wcześniej – w 30. rocznicę niepodległości Ukrainy – swą europejskość podkreślało zaledwie 27% osób.

Co jest źródłem prounijnego entuzjazmu Ukrainek i Ukraińców? Wszak ukraińskie media pokazują, że już w trakcie wojny pomoc dla Ukrainy ze strony państw należących do UE jest kilkadziesiąt razy mniejsza od pieniędzy, jakie zapłacono Rosji za zakup węgla, ropy i gazu. Do jakiej Unii Europejskiej chce wstąpić Ukraina? Jak ma wyglądać proces integracji? Jaką rolę ma w tym procesie odegrać Polska, Niemcy, Francja i inne państwa? Jak pogodzić dotychczas sprzeczne interesy dotyczące np. rolnictwa?

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.

Pawlo Klimkin (Павло Клімкін) – dyplomata, wiceminister spraw zagranicznych (2010–2012), ambasador Ukrainy w Niemczech (2012–2014), a następnie minister spraw zagranicznych (2014–2019). Odegrał centralną rolę przy negocjacjach układu o stowarzyszeniu między Unią Europejska a Ukrainą z 2017 roku.

Weronika Mowczan (Вероника Мовчан) – dyrektorka kijowskiego Instytutu Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych (IER). Wcześniej współpracowała m.in. z Uniwersytetem Stanforda, Harwardzkim Instytutem Badań Międzynarodowych oraz Bankiem Światowym. Ekspertka w dziedzinie makroekonomii, zajmowała się analizą skutków wstąpienia Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu, relacjami gospodarczymi Ukrainy z UE oraz Rosją, a także integracją regionalną.

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на другу дискусію з циклу “Говорить Україна”. Кожної середи квітня о 17:00 розмовляємо з українськими експертками й експертами та людьми культури.

Одним із перших рішень, що їх Україна прийняла після російського нападу, було надіслання формальної заяви про прийняття до Європейського Союзу. Документ із підписами президента Володимира Зеленського, голови Верховної Ради Руслана Стефанчука та прем’єра Дениса Шмигаля було прийнято у Європейському Парламенті 1 березня ц.р. Вступ України до Європейського Союзу підтримує 91% українців та українок (опитування Rating Group від 6 квітня ц.р.), a 68% також хотіло би бачити свою країну членом НАТО. Понад половина анкетованих (56%) переконана, що інтеграція з ЄС відбудеться упродовж року чи двох. Близько чверті (23%) закладає на цей процес близько п’яти років. На питання про приналежність 98% відповідає, що вони громадяни України, 96% — мешканці свого регіону, 57% — європейці. Майже рік тому, у 30-ту річницю незалежності України, свою європейськість підкреслювало заледве 27% осіб.

Що є джерелом проєвропейського ентузіазму українок та українців? Українські медіа показують, що вже під час війни допомога для України з боку держав — членів ЄС укількадесят разів менша від коштів, заплачених Росії за купівлю вугілля, нафти і газу. До якого Європейського Союзу хоче вступити Україна? Як повинен виглядати процес інтеграції? Яку роль у цьому процесі повинна відіграти Польща, Німеччина, Франція та інші держави? Як погодити досі суперечні інтереси, що стосуються, напр., сільського господарства?

Про Україну та Європейський Союз будемо розмовляти з гістьми з України:

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Трансляція дискусій на живо українською мовою буде доступна на каналі YouTube Фонду Баторія.

Едвін Бендик (Edwin Bendyk) — голова Фонду ім. Стефана Баторія. Журналіст, публіцист і письменник, донедавна керував науковим відділом тижневика “Polityka”. Викладає в Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, де співтворив Центр Досліджень Майбутнього (Ośrodek Badań nad Przyszłością).

Павло Клімкін — дипломат, віце-міністр закордонних справ (2010–2012), посол України в Німеччині (2012–2014), потім міністр закордонних справ (2014–2019). Відіграв центральну роль у переговорах щодо Угоди про асоціацію між Європейським Союзом та Україною у 2017 році.

Вероніка Мовчан — директорка київського Інституту Економічних Досліджень та Економічних Консультацій (IER). Співпрацювала зі Стенфордським університетом, Гарвадським Інститутом Міжнародних Досліджень та Світовим Банком. Експертка у галузі макроекономіки, займалася аналізом наслідків для України вступу до Світової Організації Торгівлі, економічними відносинами України з ЄС та Росією, a також регіональною інтеграцією.

The second debate in the ‘Voices of Ukraine’ series organized by the Batory Foundation ideaForum and the weekly news magazine ‘Polityka’.

The Stefan Batory Foundation and the weekly news magazine ‘Polityka’ invite you to the second debate in the ‘Voices of Ukraine’ series. Every Wednesday at 5pm throughout April, we will be having discussions with Ukrainian experts, journalists, and people working in the culture sector.

One of the first political decisions made by Ukraine following the Russian aggression was the decision to submit a formal application to join the European Union. The application, signed by President Volodymyr Zelenskyy, President of the Ukrainian Parliament Ruslan Stefanchuk, and Prime Minister Denys Shmyhal, was received by the European Parliament on 1 March 2022. 91% of Ukrainians support the idea of their country joining the EU (as per Rating Group poll of 6 April 2022), while 68% would be happy if Ukraine joined not only the EU but also NATO. Over half of those polled (56%) believe that Ukraine will be integrated into the EU within a year or two, while almost a quarter (23%) think this will take about five years. When asked about their sense of belonging, 98% say they are citizens of Ukraine, while 96% identify as residents of their respective region and 57% as Europeans. Less than one year ago, when Ukraine was celebrating 30 years of its independence, only 27% stressed their European identity.

Where does this pro-European enthusiasm come from? After all, the Ukrainian media have shown that, since the war started, the assistance provided by the EU member states has been several dozen times less than the money they have paid Russia for coal, oil, and gas. What kind of European Union does Ukraine want to join? What should the integration process look like? What role will Poland, Germany, France, and the other member states play? How can we reconcile the so far conflicting interests in areas such as agriculture?

Edwin Bendyk – President of the Board of the Stefan Batory Foundation, a journalist and writer, until recently head of the science section of the weekly news magazine ‘Polityka’. He lectures at the Graduate School for Social Research of the Polish Academy of Sciences and Collegium Civitas, where he co-founded the Centre for Future Studies.

Pavlo Klimkin (Павло Клімкін) – a diplomat, Deputy Minister for Foreign Affairs (2010–2012), Ambassador of Ukraine in Germany (2012–2014), and Minister for Foreign Affairs (2014–2019). He played a central role in negotiating the Association Agreement between the European Union and Ukraine in 2017.

Veronika Movchan (Вероника Мовчан) – Head of the Kiev Institute for Economic Research and Policy Consulting (IER). Previously, she has worked for Stanford University, Harvard University, and the World Bank. She is an expert on macroeconomics. She has analysed the consequences of Ukraine joining the World Trade Organization, Ukrainian economic relations with the EU and Russia, and regional integration.

Україна говорить

Фонд Баторія і тижневик “Polityka” запрошують на першу дискусію з циклу “Говорить Україна”. У квітні щосереди o 17:00 (час варшавський) будемо говорити з українськими експертками й експертами, публіцистками і публіцистами та людьми культури.

Російська агресія і війна з Україною здомінували увагу публічних медіа. В напруженні вчитуємося у повідомлення з поля бою. З тривогою приглядаємося до бомбардування міст і страждання цивільного населення. Вигляд людей, що втікають від війни, викликає співчуття і жести безпрецедентної солідарності. У напливі повідомлень та інформацій часто губиться голос самої України, її мешканок і мешканців. Звідки береться така ефективність українського спротиву і витривалість суспільства? Яку мету ставлять собі українці, здійснюючи збройний опір російській агресії? Якими є межі компромісу задля миру? Якими є аспірації українського суспільства стосовно Європейського Союзу, НАТО та інших альянсів? Як має виглядати повоєнна відбудова країни? Як виглядатимуть відносини України з сусідніми державами? Це лише кілька питань, які ми хочемо поставити українським експертам, публіцистам, митцям, політикам. Не маємо сумнівів, що нині в Україні твориться майбутнє, а його форми значною мірою залежатимуть від мешканців і мешканок України. Послухаймо їх.

Темою першої дискусії циклу стане питання: За що бореться Україна?

Російський наступ на Україну почався 24 лютого, проте війна триває від 2014 року. Досі не відомо, яким буде результат збройних змагань. Росіяни безжально застосовують метод тотальної війни. Українці відповіли тотальною обороною — Збройні Сили України, за підтримки структур територіальної оборони і самооборони, чинять надзвичайно ефективний опір. Водночас тривають переговори. Яка їх ставка? Чи Україна повинна відмовитися від вступу до НАТО взамін на гарантії безпеки? Якими є межі суспільної мобілізації та рішучості? Що становить джерело стійкості української держави та українського суспільства?

Участь у дискусії підтвердили:

Євген Глібовицький (член наглядової ради Суспільного мовлення, аналітичний центр pro.mova)
Наталя Гуменюк (Лабораторія Журналістики Суспільного Інтересу)
Ярослав Грицак (Український католицький університет у Львові)
Марія Золкіна (Фонд “Демократичні Ініціативи” ім. Ілька Кучеріва)

Модерування: Едвін Бендик (голова Фонду ім. Стефана Баторія)

Трансляція дискусій на живо українською мовою буде доступна на каналі YouTube Фонду Баторія.

Едвін Бендик (Edwin Bendyk) — голова Фонду ім. Стефана Баторія. Журналіст, публіцист і письменник, донедавна керував науковим відділом тижневика “Polityka”. Викладає в Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, де співтворив Центр Досліджень Майбутнього (Ośrodek Badań nad Przyszłością).

Євген Глібовицький — політолог і журналіст, спеціаліст з комунікації, викладач Києво-Могилянської Бізнес Школи та Київської Школи Економіки (KSE), член Національної Ради України з питань телебачення і радіомовлення, засновник і партнер компанії зі стратегічного консультування і маркетингу pro.mowa. Член Несторівської Групи Експертів та Групи “Університет ХХІ століття”.

Наталя Гуменюк — письменниця, журналістка й авторка документальних фільмів. Спеціалізується на закордонних справах і воєнному репортерстві. Співзасновниця, а до 2021 року головна редакторка громадського телебачення Hromadske.tv. Тепер як засновниця пов’язана з Лабораторією Журналістики Суспільного Інтересу.

Ярослав Грицак — історик, професор Українського Католицького Університету у Львові, пов’язаний також із Львівським Національним Університетом імені Івана Франка та Центральноєвропейським Університетом у Будапешті. Автор понад 500 публікацій з історії України і Центрально-Східної Європи.

Марія Золкіна — політична аналітикиня у Фонді “Демократичні Ініціативи” ім. Ілька Кучеріва, співзасновниця Групи “Кальміус” і стипендіатка DAAD. Поєднує політологічний аналіз із дослідженнями громадської думки. Спеціалізується на закордонній політиці, європейській і євроатлантичній інтеграції України та її відносинах з Росією. Від 2014 року займалася головно російсько-українським конфліктом на Донбасі, також його суспільно-політичними імплікаціями і сценаріями розв’язку.

We invite you to the first debate in the ‘Voices of Ukraine’ series, which we are organising together with the weekly news magazine ‘Polityka’. Every Wednesday at 5pm throughout April, we will be having discussions with Ukrainian experts, journalists, and people working in the culture sector.

Russian aggression and the war in Ukraine have dominated media coverage in recent weeks. With great suspense, we follow the news from the battlefield each day. We watch in horror as cities are bombed and civilians suffer. The news and the sight of people fleeing war arouse sympathy, resulting in gestures of unprecedented solidarity.

Given the abundance of news and information, the voices of the Ukrainian people often get lost. What makes the Ukrainian resistance so effective, and why is the Ukrainian society so resilient? What goals have the Ukrainians set for themselves in their armed resistance against the Russian aggression? What are the limitations of a peace agreement? What do the Ukrainians want with regard to the European Union, NATO, and other alliances? What is the reconstruction of the country following the war supposed to look like? What will the relations between Ukraine and its neighbouring countries be like?

These are just some of the questions we are going to ask Ukrainian experts, journalists, artists, and politicians. There is no doubt that the future is now being shaped in Ukraine, and, to a great extent, its final form will depend on the men and women of Ukraine. Let’s hear what they have to say!

The topic of the first discussion in the series will be the question: ‘What is Ukraine fighting for?’

The Russian offensive against Ukraine was launched on 24 February. However, the war had already started back in 2014. The outcome of the fighting remains unknown. Russia is ruthlessly pursuing the strategy of total war. The Ukrainian answer is total defence. The Ukrainian Armed Forces, supported by territorial defence and self-defence units, are putting up extremely effective resistance.

Peace negotiations are in progress. What’s at stake? Should Ukraine give up its aspirations to join NATO in exchange for security guarantees? What peace terms are negotiable, and what is acceptable for the Ukrainian people? What are the limits of social mobilisation and determination? What makes the Ukrainian state and society so resilient?

You can watch the live stream of the event interpreted into Polish and Polish Sign Language on the Stefan Batory Foundation Facebook profile. The live stream in Ukrainian can be watched on the Stefan Batory Foundation YouTube channel.

Yevhen Hlibovytski (Євген Глібовицький) – a political scientist and journalist, an expert on communication. He lectures at the Kyiv-Mohyla Business School and the Kyiv School of Economics (KSE). He is a member of the National Council of Television and Radio Broadcasting of Ukraine, as well as the founder of and a partner at pro.mova, a consulting company advising on strategy and marketing. He is also a member of the Nestor Group and the University Group.

Natalia Humeniuk (Наталя Гуменюк) – a writer, journalist, and documentary author. She specialises in foreign affairs and war reporting. She founded the civic digital broadcasting station Hromadske and served as its editor-in-chief until 2021. Now she works for the Public Interest Journalism Lab, which she founded herself.

Yaroslav Hrytsak (Ярослав Грицак) – a historian, professor at the Ukrainian Catholic University in Lviv, also affiliated with the Ivan Franko National University of Lviv and the Central European University in Budapest. He is the author of over 500 papers on the history of Ukraine and Central Eastern Europe.

Maria Zolkina (Марія Золкіна) – a political analyst at the Ilko Kucheriv Democratic Initiatives Foundation, a co-founder of the Kalmius Group, and a DAAD scholarship holder. She combines political analysis with public opinion research. She specialises in the foreign policy as well as the European and Euro-Atlantic integration of Ukraine and its relations with Russia. Since 2014, she has mainly focused on the Russian-Ukrainian conflict in Donbas, including its social and political implications and scenarios for a resolution.

Ostatnie trzy dekady przyniosły w Polsce bardzo istotne zmiany demograficzne – zmniejszyła się umieralność, natomiast dzietność spadła poniżej poziomu prostej zastępowalności pokoleń. W kolejnych dekadach nasze społeczeństwo będzie coraz mniej liczne, a jednocześnie coraz większy będzie w nim udział osób starszych. Według prognozy EUROPOP2019 w 2050 roku polskie społeczeństwo będzie składać się w blisko jednej trzeciej z seniorów. Tymczasem Polska już dziś nie radzi sobie z zaspokajaniem potrzeb osób starszych. Z danych zgromadzonych w projekcie badawczym SHARE wynika, że ponad 50% osób powyżej 65 roku życia deklaruje, iż pomoc, którą otrzymują, zaspokaja ich potrzeby „czasami, bardzo rzadko lub wcale”. Jeśli w systemie opieki nic się nie zmieni, liczba niezaspokojonych potrzeb opiekuńczych osób starszych i niesamodzielnych drastycznie wzrośnie.

Dlatego zespół ekspertów pod kierunkiem Ireny Wóycickiej przygotował dla forumIdei raportu W stronę sprawiedliwej troski. Opieka nad osobami starszymi w Polsce, który zawiera szczegółowe rekomendacje dotyczące reformy polskiej polityki senioralnej. Do rozmowy o wnioskach płynących z naszego raportu zaprosiliśmy przedstawicielki i przedstawicieli najważniejszych stronnictw politycznych.

Prowadzenie: Mikołaj Cześnik (Uniwersytet SWPS, członek Zarządu Fundacji Batorego)

Debata i sfera publiczna w Polsce jest w stanie krytycznym – pisali autorzy diagnozy stanu kultury przygotowanej na Kongres Kultury w 2016 roku. Wydawać by się mogło, że główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest pogłębiająca się polaryzacja polityczna, której skutki przenikają do innych sfer życia. W efekcie coraz większe podziały dzielą środowiska kulturalne, akademickie, medialne. W istocie jednak źródła kryzysu debaty intelektualnej ukryte są głębiej. Dopatrywać się ich należy w wielowymiarowej transformacji współczesnych społeczeństw.

Świat jaki znamy się kończy, lecz brakuje języka, by proces ten opisać i jednocześnie wyobrażać sobie to, co już się wyłania z chaosu procesów zmiany oraz form przyszłości, jakie mogą nadejść. W rezultacie posługujemy się opisami, które straciły aktualność, lecz ciągle funkcjonują w debacie. Tymczasem potrzebujemy nowej wyobraźni, nowych idei i nowych propozycji opisu świata, rzeczywistości społecznej, politycznej, kulturalnej, ekologicznej, gospodarczej w czasie przełomu oraz adekwatnych do wyzwań wizji organizacji przyszłości, życia społecznego i tego co wspólne.

Idąc za tą diagnozą, ale też kierując się misją, do której należy działanie na rzecz rozwoju debaty i sfery publicznej w Polsce Fundacja im. Stefana Batorego zdecydowała o ustanowieniu nagrody za najlepszą książkę proponującą nowe idee, sposoby myślenia i koncepcje z szeroko rozumianego pola myśli społecznej i politycznej, historii idei i badań nad przyszłością, refleksji nad cywilizacją i kulturą. Przyznawane co roku wyróżnienie nosić będzie imię Marcina Króla. Wraz z ogłoszeniem Nagrody rozpoczynamy program debat o książkach, które mają znaczenie, myśli, która inspiruje do działania, ideach, które zmieniają rzeczywistość.

Czy faktycznie, jak pisał Marcin Król, „gmach nowego społeczeństwa trzeba wznosić na nowych przesłankach filozoficznych”? Czy nieuchronne zmiany polskiej polityki i społeczeństwa są blokowane przez brak nowych idei, które mogłyby je zainspirować? A może odwrotnie, to rzeczywistość jest głucha na koncepcje naszych myślicieli i myślicielek? Może problemem nie jest brak książek oferujących nowe opisy świata, ale to, że nie wywołują one debaty?

Działalność publicznych instytucji kultury nierzadko wywołuje emocje. Muzea, galerie, teatry pełnią istotną rolę w przestrzeni symbolicznej. Wyrażają kulturową ciągłość i różnorodność społeczeństwa. Dokumentują i uczestniczą w poszukiwaniu tego co wspólne oraz tego co dzieli w procesie tworzenia i odtwarzania wspólnot spajanych różnorodnymi więziami: przynależności narodowej, tożsamości lokalnej i regionalnej, solidarności ogólnoludzkiej. Jednocześnie aktywnie angażują się w poszerzanie pola sztuki i kultury zapewniając artystkom i artystom przestrzeń do wolnej twórczej ekspresji.

Wartości określające misję publicznej instytucji kultury nie są neutralne, odwoływanie się do nich w codziennej praktyce często wiedzie do napięć i konfliktów, do konfrontacji ekspresji estetycznej z ocenami etycznymi, odwołującymi się do takich kategorii, jak moralność publiczna, patriotyzm czy uczucia religijne. Nierzadko spór wywołany konkretnym dziełem: spektaklem, wystawą, pracą wykracza poza instytucję i staje się paliwem dla politycznej eskalacji konfliktu. Tak było podczas sporu o „Golgota Picnic”, o „Klątwę”, o rzeźbę Maurizio Cattelana przedstawiającą papieża Jana Pawła II.

Instytucja kultury wyłania się z tych sporów jako przestrzeń twórczych poszukiwań i nieustannych renegocjacji, a tym samym odnawiania i ożywania wartości i symboli ważnych w życiu jednostek i wspólnot. Nie wszyscy jednak zgadzają się z taką rolą publicznych instytucji kultury, zwłaszcza tych o statusie instytucji narodowych i zwracają uwagę, że ich misja wynika bezpośrednio ze zobowiązania wobec narodu, a zobowiązanie to konkretyzuje polityka kulturalna państwa.

W świetle ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ramy działania instytucji określa jej statut, a o programie decyduje dyrektor powoływany na czas określony, dysponujący zapewnioną ustawowo niezależnością. Nic więc dziwnego, że powołania dyrektorów instytucji kultury często budzą emocje i są ważnym instrumentem polityki kulturalnej, bo mają bezpośredni wpływ na działalność programową i artystyczną instytucji. Muzeum II wojny światowej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Stary Teatr w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski czy – ostatnio – niepewna przyszłość Galerii Zachęta – to tylko kilka przykładów instytucji, w których dyrektorskie nominacje wywołały żywą debatę. Dyskusje i spory nie dotyczyły w istocie wyborów personalnych, lecz związanych z nimi wizji programowych, ideologicznych i politycznych.

Jakie są granice politycznej autonomii ministra w kształtowaniu programu podległych mu instytucji poprzez decyzje personalne? Jakie są granice autonomii programowej dyrektorów instytucji? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć politycy? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć ich odbiorcy? Czy debatę o kulturze, sztuce i instytucjach kultury można oderwać od logiki politycznej polaryzacji?

Po dyskusji odbył się pokaz pierwszego odcinka serii filmowej MSN pt. „CO DALEJ?”, poświęconego Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki.

Seria MSN jest raportem o stanie wybranych instytucji muzealnych w kraju i próbą zbadania, czy możliwe jest przełamanie podziałów stworzonych przez wojny kulturowe. Impulsem do cyklu dokumentalnego są postępujące prace nad nową siedzibą Muzeum Sztuki Nowoczesnej na placu Defilad. Zdając sobie sprawę z tego, że instytucja nie działa w próżni, MSN zagląda do gabinetów i galerii zaprzyjaźnionych, ale też konkurencyjnych podmiotów. Odnosząc się do historii i tożsamości tak ważnych dla kultury miejsc jak Zachęta, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, czy lubelska Galeria Labirynt, chcemy z jednej strony zmapować stan aktualny, by z drugiej otworzyć dyskusję o tym, co dalej.

Jerzy Fedorowicz – aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, menadżer kultury i polityk. W latach 1989–2012 dyrektor Teatru Ludowego w Krakowie. Jest laureatem licznych nagród za osiągnięcia artystyczne i kulturalne. Poseł na Sejm (2005-2015), senator (od 2015). Należy do Platformy Obywatelskiej.

Alicja Knast – menedżerka kultury, dyrektorka Galerii Narodowej w Pradze. W latach 2014–2020 była dyrektorka Muzeum Śląskiego w Katowicach. Stypendystka m.in. Metropolitan Museum of Art, wykładała na London Metropolitan University (2005-2006).

Michał Łuczewski – dr hab., socjolog. Profesor na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2013-2019 wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Ostatnio opublikował Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności (2018).

Bogna Świątkowska – dziennikarka, promotorka kultury, założycielka i prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana. W latach 1999-2002 redaktorka naczelna miesięcznika „Machina”, obecnie jest redaktorką naczelną czasopisma „Notes na 6 tygodni”.

Kazimierz Michał Ujazdowski – dr hab., polityk, prawnik, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000-2001 i 2005-2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004-2005, w latach 1991-1993 oraz 1997-2014 poseł na Sejm RP, w latach 2014-2019 poseł Parlamentu Europejskiego.

Laureata/tkę tegorocznej Nagrody poznamy 16 listopada o godz. 18.00 podczas uroczystości, którą transmitować będziemy na żywo na naszym profilu na Facebooku. Po ogłoszeniu Nagrody zapraszamy na debatę z udziałem autorów nominowanych książek, którą poprowadzi Agnieszka Lichnerowicz (radio TOK FM).

Zapraszamy do siedziby Fundacji Batorego przy ul. Sapieżyńskiej 10A w Warszawie. Obowiązuje rejestracja przez formularz zgłoszeniowy. Zapraszamy także do śledzenia transmisji online tłumaczonej na polski język migowy, która będzie dostępna na naszym profilu na Facebooku oraz na kanale YouTube.

Laureatów wybiera Kapituła w składzie: Piotr Kosiewski (Fundacja im. Stefana Batorego), Maria Kruczkowska („Gazeta Wyborcza”), Antoni Rogala (przedstawiciel rodziny), Olga Stanisławska (reporterka), Adam Szostkiewicz („Polityka”) – przewodniczący, Joanna Załuska (Fundacja im. Stefana Batorego), Wojciech Załuska (Katolicka Agencja Informacyjna).

Nagroda ustanowiona została ostatnią wolą Beaty Pawlak, dziennikarki i pisarki, która 12 października 2002 zginęła w zamachu terrorystycznym na indonezyjskiej wyspie Bali. Przyznawana jest za materiał opublikowany w języku polskim w okresie od 1 lipca poprzedniego roku do 30 czerwca bieżącego roku.

Beata Pawlak była niespokojnym duchem. W latach 70. działała w krakowskim Studenckim Komitecie Solidarności, w stanie wojennym wydawała podziemną gazetkę. W 1984 roku wyjechała do Paryża. We Francji zaprzyjaźniła się z irańskimi emigrantami i odnalazła pasję na całe życie – islam. Po 1989 roku wróciła do Polski. Przeszkadzał jej kontrast między antyislamskimi stereotypami a ludźmi, których poznała podczas pobytu w Paryżu. Szukała odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się islamskie zamachy. Jeździła do krajów muzułmańskich. Poznając ich mieszkańców poznawała islamską cywilizację. Po islamie przyszła ciekawość innych kultur i kolejne podróże. Odwiedziła 25 krajów. Była dziennikarką, reporterką, autorką książek – pisze Wojciech Załuska we wspomnieniu o Beacie Pawlak.

Rozmaliśmy o tym, jakie jest prawdopodobieństwo ukrycia lub przeoczenia nieprawidłowości przy odbiorach przez organy odpowiadające na nadzór.

Przesunięcie terminu odbiorów końcowych niesie ze sobą konsekwencje dla każdego z uczestników prac. Wydłużenie harmonogramu realizacji inwestycji poprzez odwleczenie odbiorów końcowych to dla zamawiającego, czy inżyniera projektu potencjalne koszty. Jeżeli realizacja finansowana jest ze środków unijnych, może to również powodować problemy z rozliczeniem inwestycji. Dla wykonawcy zaś, wstrzymanie odbiorów może oznaczać konsekwencje w postaci kar umownych. W momencie odbioru pojawią się także wątpliwości natury prawnej. Nie zawsze strony w ten sam sposób interpretują prace zaległe czy wady nieistotne, które w świetle prawa decydują o zakończeniu prac.

Również lokalna społeczność, która jest bezpośrednim odbiorcą inwestycji, uaktywnia się często dopiero na końcowym etapie jej realizacji. Szczególnie wtedy, kiedy w oczy rzucają się ewidentne niedoróbki, a prace okazują bardziej uciążliwe niż zakładano.

Skala i zasięg manifestacji, które wybuchły jesienią 2020 roku, ich estetyka i język, głoszone hasła i formułowane postulaty pokazują, że cele ruchu wykraczają poza walkę o prawa reprodukcyjne, a on sam nie tworzy jednolitej całości. Dla części uczestniczek i uczestników oczywiste jest hasło pełnej liberalizacji prawa do aborcji, inni za cel walki stawiają zmianę władzy. Młodzież żądająca całościowej zmiany społecznej, nie pozwala z kolei zredukować wymowy protestów do samego tylko sprzeciwu wobec aktualnie rządzącej partii.

Przy wszystkich tych niejednoznacznościach od początku protestów rzeczą niepodważaną pozostaje ich kobiecy charakter. Czy zatem rewolucja jest kobietą, jak głosi jedno z haseł obecnych na protestach? Wydarzenia ostatnich miesięcy wymagają ujęcia w szerszej perspektywie walk o emancypację kobiet w Polsce i na świecie. Czy siła, z którą jesienią 2020 roku kobiety upomniały się o obecność i widoczność w przestrzeni publicznej oznacza przełom w tych zmaganiach? Czy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej sprawa emancypacji kobiet w Polsce stanie się katalizatorem szerszych przemian społecznych? Czy na przeszkodzie nie staną znów czynniki strukturalne, jak zły stan usług społecznych i sytuacja na rynku pracy? Czy też większego znaczenia dla rozwoju sytuacji należy upatrywać w czynnikach kulturowych i roli takich instytucji, jak Kościół katolicki?

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego) i Anna Materska-Sosnowska (Instytut Nauk Politycznych UW, członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)

Agnieszka Błońska – reżyserka teatralna, performerka, wykładowczyni Falmouth University. Współpracowała między innymi z Teatrem Powszechnym, Instytutem Teatralnym w Warszawie, National Theatre Studio, Soho Theatre, Theatre Bristol, Hall For Cornwall and Circomedia, Desperate Men, DotComedy.

Agnieszka Holland – reżyserka filmowa i teatralna, scenarzystka. Przewodnicząca Europejskiej Akademii Filmowej w Berlinie. W latach 1972–1981 członek Zespołu Realizatorów Filmowych „X” kierowanego przez Andrzeja Wajdę. Od 1981 roku pracuje za granicą. Członkini Europejskiej Akademii Filmowej. Od roku 2008 prezydent Polskiej Akademii Filmowej. Członkini Rady Fundacji im. Stefana Batorego.

Elżbieta Korolczuk – dr, socjolożka i kulturoznawczyni. Pracowniczka uniwersytetów w Göteborgu oraz Södertörn w Szwecji. Działa na rzecz praw kobiet, w swoich badaniach zajmuje się m.in. ruchami społecznymi, nowymi formami obywatelstwa i debatami na temat nowych technologii reprodukcyjnych (in vitro). Przewodnicząca rady fundacji Akcja Demokracja, honorowa członkini stowarzyszenia „Dla Naszych Dzieci”.

Dominika Kozłowska – dr, filozofka, redaktor naczelna miesięcznika „Znak”. Współpracowniczka Instytutu Myśli Józefa Tischnera. Była redaktor naczelna pisma „Thinking in Values”.

Maria Libura – kierownik Zakładu Dydaktyki i Symulacji Medycznej Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, wiceprezeska Polskiego Towarzystwa Komunikacji Medycznej, członkini Rady Ekspertów przy Rzeczniku Praw Pacjenta, ekspertka ds. zdrowia Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego.

Anna Materska-Sosnowska – dr, politolożka, adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Zajmuje się m.in. tematyką systemów politycznych, systemów partyjnych oraz analizą polskiej sceny politycznej.

Od 2015 roku samorządy stopniowo pozbawia się kompetencji i zasobów koniecznych do realizacji samodzielnych polityk lokalnych, omija się ich organy w relacjach ze wspólnotami lokalnymi ignorując konstytucyjną zasadę pomocniczości, a wsparcie w realizacji lokalnych zamierzeń uzależnia się od politycznej lojalności względem partii rządzącej. Procesu tego nie sposób uznać za korektę ustrojową, gdyż jego mechanizm polega na recentralizacji i klientelizmie. Te zjawiska zaś nieuchronnie prowadzą do osłabienia szans rozwojowych i rozkwitu „wielkiej korupcji”, wbudowanej w system i skoncentrowanej w kręgach elit politycznych, urzędniczych czy biznesowych choć trudniej dostrzegalnej dla przeciętnego obywatela. Demontaż samorządności należy więc uznać za psucie państwa.

Do dyskusji zaprosiliśmy prawie dwadzieścioro przedstawicielek i przedstawicieli samorządu, społeczeństwa obywatelskiego i mediów regionalnych. Rozmawialiśmy o możliwościach reagowania i przeciwdziałania negatywnym procesom i zjawiskom dotykającym nasze lokalne wspólnoty, a mającym swoje źródło w działaniach władz centralnych.

Udział wzięli: Marta Bejnar-Bejnarowicz (Kongres Ruchów Miejskich), Karolina Dreszer-Smalec (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych), Tomasz Esden-Tempski (TV RzeczJasna, Ostróda), Jarosław Flis (Uniwersytet Jagielloński), Zygmunt Frankiewicz (senator, przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej), Patryk Gabriel (wicestarosta Powiatu Starogardzkiego), Hubert Izdebski (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny), Przemysław Jedlecki (Gazeta Wyborcza, Katowice), Jakub Karyś (SuperNowości 24, Rzeszów), Mateusz Kokoszkiewicz (Gazeta Wyborcza, Wrocław), Szymon Osowski (Sieć Obywatelska Watchdog Polska), Paweł Swianiewicz (Uniwersytet Warszawski), Dawid Sześciło (Uniwersytet Warszawski), Tadeusz Truskolaski (prezydent Białegostoku), Artur Wołek (Akademia Ignatianum w Krakowie), Dorota Zmarzlak (wójt gminy Izabelin).