Nagroda im. Marcina Króla za najlepszą opublikowaną w 2023 roku polską książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością, filozofii i myśli społecznej i politycznej, refleksji nad cywilizacją i kultur.
Jan Tokarski, W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku, Znak, Kraków 2023
Jan Tokarski napisał genealogię intelektualną ważnego nurtu kultury europejskiej w drugiej połowie XX wieku. Tytułowa katastrofa to pierwsza wojna światowa, kryzys ekonomiczny, narodziny faszyzmu i nazizmu, wojna domowa w Hiszpanii, wreszcie druga wojna światowa. W tej katastrofie – która ma trzy podstawowe oblicza: wojny, ideologii i totalitaryzmu – źródła ma nasza pluralistyczna kultura polityczna, z jej przekonaniem o nienaruszalności pewnych przysługujących każdemu człowiekowi praw. Książka Jana Tokarskiego uświadamia, że w tym sensie ani wojna w Ukrainie i dokonywane przez Rosjan zbrodnie wojenne, ani groźba konfliktu nuklearnego, ani budowane w Moskwie czy Pekinie nowoczesne dyktatury nie są niczym nowym. W obliczu tych zagrożeń jest to przypomnienie ważne, bo w miarę jak przygasa pamięć o mrocznych źródłach, z których zrodził się nasz względnie wolny świat, słabnie również nasza zdolność do jego obrony.
Laudacja Dariusza Gawina wygłoszona podczas wręczenia Nagrody im. Marcina Króla za najlepszą książkę za rok 2023.
Książki-finalistki Nagrody im. Marcina Króla za rok 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Umówmy się na Polskę, Znak, Kraków 2023
Umówmy się na Polskę to owoc wieloletnich badań nad ideą nowej umowy społecznej, która opiera się na decentralizacji władzy. Autorzy i autorki, którzy reprezentują różne nurty ideowe, od lewicy i liberałów po prawicę konserwatywną, proponują umowę na nowy, bardzo konkretny model ustrojowy zakładający decentralizację, partycypację i pluralizm. Jednocześnie ta ustrojowa propozycja przedstawiona jest w ciekawej, nietechnicznej formie, co sprawia, że do czynienia mamy ni mniej, ni więcej niż z wizją Polski przyszłości. Można się z tą wizją nie zgadzać (choć ma ona charakter otwarty i inkluzywny), ale trudno się do niej nie odnieść dyskutując o tym, jak przekształcić ustrój Polski, abyśmy mogli pomyślnie stawić czoła trwającemu już polikryzysowi.
Renata Lis, Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Książka Renaty Lis to esej autobiograficzny, który wpisuje osobiste, jednostkowe doświadczenie osoby „nienormatywnej” tożsamościowo w lokalny kontekst ostatniego półwiecza w sposób poruszający, a także bardzo złożony. Jest to chwytająca za serce historia miłości, ale zarazem opowieść o hierarchiach, wykluczeniach i zdobywaniu uznania, przez dziecko z klasy ludowo-średniej, o wyrąbywaniu sobie pozycji wśród kulturowych elit, a przede wszystkim o dojrzewaniu do upublicznienia własnego sposobu życia. Kontekstem tej lektury jest natomiast III Rzeczpospolita, która po ponad trzech dekadach istnienia wciąż tak bardzo wiele grup wyklucza nie tylko kulturowo, ale i prawnie.
Jacek K. Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2023
Transnaród to napisana z rozmachem analiza polskiego systemu politycznego i jego ewolucji na przestrzeni kilku ostatnich dekad. Autora interesuje nie tyle historia stricte polityczna, konkretne decyzje aktorów sceny politycznej, ile cały szeroki społeczny kontekst tych działań, co pozwala spojrzeć na obecną sytuację nie w kategoriach wydarzeń ostatniej dekady, ale w kategoriach długiego trwania, nawarstwiających się procesów i sieci powiązań. Lektura stawia pytania o kształt polskiej wspólnoty politycznej, o to, kim Polacy chcą i mogą się stać, o to, jakie państwo potrafią stworzyć, by zwrotnie ono tworzyło ich. Książka i jej tezy powinny stać się przedmiotem publicznej dyskusji, tym bardziej, że autor, nie stroniąc od własnych opinii, nie staje się zakładnikiem żadnego z głównych aktorów sceny politycznej.
Magda Szcześniak, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Poruszeni to metodologicznie, ale i literacko świetne studium doświadczenia mobilności społecznej okresu PRL. Po II wojnie światowej miliony Polek i Polaków doświadczyły awansu społecznego, a procesy te nie zostały wcale „prześnione” – przeciwnie były elektryzującym tematem debaty publicznej. Magda Szcześniak swoją książką wpisuje się w nurt rozważań, który niektóre z kryzysów współczesności wiąże z postępującym od przełomu lat 80. i 90. zanikiem języka klasowego nie tylko w nauce, lecz także w życiu publicznym. Poruszeni przedstawiają historię awansu w socjalizmie i przemiany refleksji na jego temat z perspektywy historii emocji. To ważne w perspektywie potrzeby przywrócenia języka klasowego do interpretacji najnowszej historii Polski i debaty publicznej, co wydaje się koniecznym warunkiem próby zaprojektowania społeczeństwa dążącego do zminimalizowania nierówności klasowych.
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Czy Europa może umrzeć?”, w której udział wzięli:
Laureat Nagrody Marcina Króla 2024 – Jan Tokarski
Krzysztof Pomian – filozof, historyk, Polska Akademia Umiejętności
Patrycja Sasnal – politolożka, filozofka, kierowniczka Biura Badań i Analiz Polskiego Instytut Studiów Międzynarodowych.
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Książki nominowane do Nagrody im. Marcina Króla za rok 2023
Magdalena Chułek, Jak wytwarzany jest slums? Studium przypadku mieszkańców Kibery i Korogocho w Nairobi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2023
Olga Drenda, Słowo humoru, Wydawnictwo Karakter, Warszawa 2023
Tadeusz Gadacz, Etyka dobromyślności, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2023
Jan Hartman, Zmierzch filozofii, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023
Jerzy Hausner, Michał Krzykawski (red., praca zbiorowa), Gospodarka i entropia. Jak wyjść z polikryzysu?, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2023.
Maja Heban, Godność, proszę. O transpłciowości, gniewie i nadziei, Krytyka Polityczna, Warszaw 2023.
Katarzyna Kasia, Grzegorz Markowski (wywiady), Siedem życzeń. Rozmowy o źródłach nadziei, Znak, Kraków 2023
Anna Kiedrzynek, Choroba idzie ze mną. O psychiatrii poza szpitalem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023
Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Umówmy się na Polskę, Znak, Kraków 2023
Michał Kokot, Polska na podsłuchu. Jak Pegasus, najpotężniejszy szpieg w historii, zmienił się w narzędzie brudnej polityki, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023
Ryszard Koziołek, Czytać, dużo czytać, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Andrzej Leder, Ekonomia to stan umysłu. Ćwiczenie z semantyki języków ekonomicznych, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023.
Renata Lis, Moja ukochana i ja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Michał Lubina, Chiński obwarzanek. Od Tajwanu po Tybet, czyli jak Chiny tworzą imperium, Wydawnictwo Szczeliny, Kraków 2023
Grzegorz Ryś, Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. XV wieków trudnych relacji, Wydawnictwo WAM, Kraków 2023
Przemysław Sadura, Sławomir Sierakowski, Społeczeństwo populistów, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Jacek K. Sokołowski, Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Ośrodek Myśli Polityczne, Kraków 2023
Agata Szydłowska, Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
Jan Tokarski, W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku, Znak, Kraków 2023
Magda Szcześniak, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Marek Węcowski, Tu jest Grecja! Antyk na nasze czasy, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2023
Marcin Zaremba, Wielkie rozczarowanie. Geneza rewolucji Solidarności, Znak Horyzont, Kraków 2023
Grono Nominujące książki-kandydatki do Nagrody im. Marcina Króla
dr Magdalena M. Baran, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Liberté!
Edwin Bendyk, Fundacja im. Stefana Batorego
dr hab. Monika Bobako, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
dr Elżbieta Ciżewska-Martyńska, Uniwersytet Warszawski
prof. dr hab. Ewa Domańska, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
dr hab. Michał Krzykawski, Uniwersytet Śląski w Katowicach
prof. dr hab. Małgorzata Kowalska, Uniwersytet w Białymstoku
Małgorzata Łukasiewicz, tłumaczka tekstów literackich i filozoficznych, eseistka, krytyczka literacka
Wojciech Przybylski, Res Publica Nowa
Michał Sutowski, Krytyka Polityczna
dr hab. Karolina Wigura, Uniwersytet Warszawski, Kultura Liberalna
dr hab. Artur Wołek, Akademia Ignatianum w Krakowie