Publikujemy raport „Reforma wymiaru sprawiedliwości w Ukrainie: sukcesy, wyzwania i przyszłe priorytety” opracowany dla forumIdei Fundacji Batorego przez ekspertów ukraińskiego centrum analitycznego DeJure. Raport prezentuje strukturę systemu sądownictwa Ukrainy, ocenia reformy, które przeszedł on w latach 2014-2024 i rekomenduje dalsze potrzebne zmiany.
Reformy praworządnościowe są kluczowym elementem na drodze Ukrainy do członkostwa w Unii Europejskiej. Raport zawiera szczegółowy przegląd reform ustroju sądowego w Ukrainie przeprowadzonych w latach 2014-2024. Prezentuje główne osiągnięcia, wyzwania i strategiczne priorytety podjętych działań. Analizuje historyczny kontekst oraz przyczyny niepowodzeń wcześniejszych reform, zwracając uwagę na znaczenie międzynarodowych doświadczeń przy wdrażaniu nowych rozwiązań, w tym przy tworzeniu Wyższego Sądu Antykorupcyjnego.
Główna uwaga została poświęcona wydarzeniom po 2021 roku, kiedy Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła dwie ważne ustawy mające doprowadzić do zmian w Wyższej Komisji Kwalifikacyjnej Sędziów (WKKS) i Wyższej Radzie Wymiaru Sprawiedliwości (WRWS), które wybierają sędziów i rozpatrują zagadnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej. Zreformowane WRWS i WKKS rozpoczęły prace w 2023 roku. W raporcie przeanalizowano tendencje i efektywność pracy tych organów, a także omówiono konieczność reformy kluczowych sądów: Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, na przeprowadzenie których nadal oczekują społeczeństwo i międzynarodowi partnerzy Ukrainy.
W warunkach wojny Rosji przeciwko Ukrainie, od której zależy egzystencja tej ostatniej, bardzo trudno przewidywać rezultaty wdrożenia reformy sądownictwa. Jest jednak prawdopodobne, że w krótkim okresie (1–2 lata) początkowe wyniki reformy w Ukrainie mogą stać się zauważalne. Będą kontynuowane weryfikacja kwalifikacji sędziów oraz ich wybór do sądów pierwszej i drugiej instancji. Zostanie przyjęta ustawa o utworzeniu Najwyższego Sądu Administracyjnego i rozpocznie się wybór kandydatów na zasiadających w nim sędziów. Podjęte zostaną również pierwsze kroki w celu zreformowania Sądu Najwyższego, systemu edukacji prawniczej i adwokatury, pod warunkiem zastosowania przez partnerów międzynarodowych zasady warunkowości (conditionalities) oraz woli politycznej władz. Oczekuje się, że w perspektywie średnioterminowej (3–5 lat) zaczną funkcjonować Naczelny Sąd Administracyjny oraz zreformowany Sąd Najwyższy […]. W perspektywie długoterminowej (5–10 lat) w Ukrainie mogą zapanować rządy prawa oraz może powstać skuteczny i niezależny system sądowniczy, który cieszy się zaufaniem społeczeństwa i spełnia europejskie standardy. Aby tak się stało, niezbędne są zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i niezachwiane wsparcie zachodnich partnerów Ukrainy – piszą w podsumowaniu autorzy: Nestor Barczuk, Jarosław Kuzyszyn i Mychajło Żernakow.
Zapraszamy do lektury całego raportu!
