Dla mediów

Nowelizacja została przyjęta przez Sejm mimo sprzeciwu Senatu, który podnosił, że termin wejścia w życie poprawek narusza Konstytucję RP. Senat wskazywał między innymi, że termin wejścia ustawy w życie przypada w okresie ciszy legislacyjnej. Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy uchwalona przez Sejm 26 stycznia 2023 została podpisana przez Prezydenta 13 marca 2023. Senat wskazywał, że przewidziane w ustawie nowelizującej vacatio legis prowadzić będzie do wejścia aktu prawnego w życie w okresie ciszy legislacyjnej, biegnącej od 14 lutego 2023 roku.

Najistotniejsze zmiany wprowadzone nowelizacją obejmują:

• Zwiększenie liczby obwodów do głosowania

Stały obwód do głosowania ma teraz obejmować od 200 do 4000 mieszkańców, gdy dotychczas obwody musiały liczyć od 500 do 4000 mieszkańców. Nowością jest to, że mieszkańcy będą mogli sami wnioskować o utworzenie stałego obwodu głosowania. W ocenie autorek trudno oczekiwać, że wyborcy będą w stanie ocenić możliwości infrastrukturalne, niezbędne do utworzenia nawet tak małego obwodu głosowania. W wielu małych miejscowościach nie będzie miejsc nadających się na lokal wyborczy. Tworzenie licznych niewielkich obwodów podnosi koszty przeprowadzenia wyborów, a nie ma dowodu, że zwiększy to frekwencję wyborczą.

• Bezpłatny transport do lokali wyborczych i udogodnienia dla niepełnosprawnych

Należy pozytywnie ocenić konieczność organizacji transportu w miejscowościach, gdzie dotarcie do lokalu wyborczego jest dla niektórych wyborców utrudnione lub wręcz niemożliwe. Jednak ograniczenie obowiązku organizacji bezpłatnego gminnego przewozu wyborców do gmin wiejskich i wiejsko-miejskich może budzić wątpliwości z punktu widzenia wspomnianej wcześniej konstytucyjnej zasady równości wyborów. Nowelizacja opiera się na błędnym założeniu, że wykluczenie transportowe nie istnieje na terenach miejskich – zwłaszcza przy kryterium 1,5 km odległości od lokalu wyborczego. Przyjęcie tego ograniczenia może prowadzić do nierównego traktowania obywateli znajdujących się w podobnej sytuacji, co może naruszać zasadę równości. Ponadto tak ogólna regulacja może prowadzić do wykorzystywania pośrednio zapowiedzi zorganizowania bezpłatnego transportu w celach agitacyjnych przez kandydujących, którzy mogą przypisywać sobie tę zasługę.

• Zmiany w składach komisji wyborczych

W ocenie autorek nowelizacja jest wyrazem postępującego procesu usuwania sędziów z instytucji wyborczych. Sędziów zastępuje się urzędnikami. Może to spowodować, iż w komisjach będą zasiadały osoby uwikłane politycznie.

• Sposób ustalania ważności kart do głosowania i wyników głosowania

Nowelizacja znosi funkcjonowanie dwóch obwodowych komisji wyborczych: do przeprowadzenia głosowania w obwodzie i do ustalenia wyników głosowania. Wprowadza także obowiązek okazywania wszystkim członkom obwodowej komisji każdej karty do głosowania podczas ustalania wyniku głosowania. W efekcie czynności związane zarówno z wydawaniem kart do głosowania, jak i liczeniem głosów mogą trwać znacznie dłużej niż dotychczas.

Regulacje dotyczące statusu mężów zaufania sprzyjają transparentności. Ustawodawca stara się ich zobligować, aby byli oni obecni przynajmniej przez cały czas liczenia głosów przez członków komisji. Zastrzeżenia z punktu widzenia ochrony konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela, a także zasad prawa wyborczego budzi natomiast możliwość rejestrowania przez mężów zaufania czynności obwodowych komisji wyborczych przez cały czas głosowania.

• Listy poparcia kandydatów

Listy obywateli popierających utworzenie komitetu wyborczego koniecznie będą teraz musiały wskazywać dzień (datę) udzielanego poparcia. Zdaniem autorek,  wbrew intencjom ustawodawcy, wprowadzona zmiana nie staje się instrumentem weryfikującym podpisy: by nie dochodziło do ich fałszowania, podpisy można zbierać wcześniej, a datę dopisać w fazie finalnej.

• Utrudnienia dla wyborcy przebywającego za granicą

Nowelizacja wyłączyła możliwość głosowania na podstawie paszportu przez obywatela stale zamieszkującego za granicą. Może to spowodować zmniejszenie frekwencji wyborczej wśród wyborców przebywających za granicą.

• Urzędnicy wyborczy

Nowelizacja poszerza krąg osób, które mogą pełnić funkcję urzędnika wyborczego. W ocenie autorek może to skutkować obniżeniem profesjonalizmu, a nawet upolitycznieniem tych struktur komisji wyborczych. Stawia to pod znakiem zapytania urzeczywistnienie zasad rzetelności i uczciwości wyborów.

• Głosowanie korespondencyjne i przez pełnomocnika

Wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, lub który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, może głosować korespondencyjnie. Zamiar głosowania korespondencyjnego wyborca zgłasza komisarzowi wyborczemu do 13 dnia przed dniem wyborów. Krótszy czas na zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego może spowodować zmniejszenie frekwencji wyborczej.

Zachęcamy do lektury całej analizy!