Stawkę nadchodzących wyborów określa powszechna obawa przed wojną. Polska i Europa znalazły się w najtrudniejszej sytuacji geostrategicznej od upadku komunizmu w 1989 i rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku. Wojna w Europie w nieodległej przyszłości jawi się większości społeczeństwa jako realne zagrożenie. Jednocześnie dotychczasowy przebieg kampanii pokazuje, że rozpoczął się proces przebudowy sceny politycznej w Polsce, zapowiadający zakończenie dominacji dotychczasowego duopolu: Platforma Obywatelska – Prawo i Sprawiedliwość.
Wybieramy głowę państwa na trudne czasy. Prezydent będzie musiał uczestniczyć w polityce międzynarodowej, która coraz częściej wpada w turbulencje, jednocześnie powinien moderować najprawdopodobniej równie nieprzewidywalną w najbliższej perspektywie politykę wewnętrzną. Wspólnym zadaniem wszystkich uczestników życia publicznego, niezależnie od różnic politycznych, jest przygotowanie państwa i społeczeństwa do nadchodzących wyzwań. Prezydent może i powinien odegrać w tym procesie istotną rolę. Stawka najbliższych wyborów jest więc znacznie wyższa niż wyłonienie nowego „strażnika żyrandoli” w Pałacu Prezydenckim.
Postanowiliśmy przyjrzeć się nastrojom społecznym i oczekiwaniom, a także głównym tematom kampanii i narracjom proponowanym przez kandydatów. Analizę osadzamy w kontekście turbulencji międzynarodowych, które przełamują dotychczasowe ramy ładu światowego, polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa Polski i Unii Europejskiej. Posługujemy się dostępnymi badaniami opinii społecznej, a głównym źródłem danych ilościowych są badania zrealizowane dla More in Common Polska. Ponadto wspólnie z firmą Sotrender prowadzimy systematyczną analizę kampanii prezydenckiej w Internecie. Poprosiliśmy także Ipsos o przeprowadzenie badań jakościowych wśród wyborców niezdecydowanych i rozczarowanych polityką, niepewnych, czy wezmą udział w wyborach.
Charakter kampanii powoduje, że nie można prognozować wyniku wyborów. Dane ilościowe i informacje jakościowe umożliwiają jednak opisanie czynników, które kształtują dynamikę społeczno-polityczną i będą miały istotny wpływ na decyzje Polek oraz Polaków zarówno podczas pierwszej tury 18 maja, jak i podczas drugiej tury 1 czerwca.
Wygrywanie wyborów to zadanie dla partii politycznych i związanych z nimi polityków, a wynik politycznej rywalizacji zależy od ich zdolności do pozyskiwania oraz przekonywania elektoratów. Gdy jednak stawką wyborczych rozstrzygnięć jest los samej demokracji i fundujących ją wartości potrzebna jest masowa mobilizacja społeczna, by skutecznie przeciwstawić się siłom antydemokratycznym. Ostatnie wybory parlamentarne w Polsce (2023) i we Francji (2024) pokazały, że bez zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i ruchów społecznych taka mobilizacja byłaby niemożliwa. Nie wszędzie jednak próby społecznej mobilizacji i zaangażowanie demokratycznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego przynoszą skutek.
Odpowiedzi na te pytania poszukiwaliśmy podczas konferencji Społeczeństwo w działaniu. Siła mobilizacji i samoorganizacji, organizowanej w rok po wyborach parlamentarnych 15 października 2023. Nie było to spotkanie podsumowujące pierwsze miesiące rządów Koalicji 15 Października, jego celem nie było także rozliczenie ośmiu lat rządów Zjednoczonej Prawicy. Przyjrzeliśmy się natomiast ewolucji i rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego w Polsce w ostatnich latach, jego przekształceniom w odpowiedzi na zamach na instytucje demokratycznego państwa prawa, na dążenie do zmiany ustroju metodami pozakonstytucyjnymi, na naruszanie praw człowieka czy na próby podporządkowania sfer kultury, edukacji i nauki ideologicznej kontroli przez partie władzy.
Opierając się na wynikach badań ilościowych i jakościowych pokazaliśmy, jak przekształcało się społeczeństwo obywatelskie w Polsce, stając się coraz silniejszym i coraz bardziej autonomicznym podmiotem życia publicznego. Podmiotem nie tylko zdolnym do przeciwstawianiu się antydemokratycznym praktykom władzy, ale także zdolnym do mobilizowania w czasie kryzysów, jak podczas pandemii COVID-19 i po inwazji Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. Doświadczenia polskie porównaliśmy także z doświadczeniem innych społeczeństw, zastanawiając się, jakie wyzwania i zadania stoją dziś przed społeczeństwem obywatelskim w wymiarze krajowym i europejskim.
PROGRAM KONFERENCJI:
1 sesja, godz. 11.00–12.15
Ewolucja, rozwój, konsolidacja. Jak zmieniało się społeczeństwo obywatelskie w Polsce w latach 2015–2024?
Prowadzenie: Anna Materska-Sosnowska (członkini Zarządu, Fundacja im. Stefana Batorego)
Komentarze:
———
2 sesja, godz. 12.30–14.00
Społeczeństwo obywatelskie wobec populizmu i zagrożenia autorytaryzmem. Doświadczenia europejskie
Prowadzenie: Edwin Bendyk (przewodniczący Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)
———
3 sesja, godz. 14.45–16.30
Wyzwania i zadania. Społeczeństwo obywatelskie po 15 października 2023
Prowadzenie: Ewa Kulik-Bielińska (dyrektorka Fundacji im. Stefana Batorego)
Zapraszamy!
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Członek European Council on Foreign Relations. Prowadzi blog „Antymatrix”.
Roch Dunin-Wąsowicz – dr, adiunkt socjologii w UCL Social Research Institute (Wydział Edukacji i Społeczeństwa, University College London), współpracownik naukowy w Conflict and Civicness Research Group w LSE IDEAS oraz Fellow w Visegrad Insight. Jego obecne zainteresowania badawcze obejmują transnarodowych przedsiębiorców działających na rzecz celów obywatelskich w Ukrainie.
Sarah Durieux – aktywistka i organizatorka zaangażowana w największą inicjatywę społeczeństwa obywatelskiego związaną z przedterminowymi wyborami parlamentarnymi we Francji w 2024 r. Jest współdyrektorką Multitudes, europejskiej fundacji wspierającej politycznych twórców zmian działających na rzecz uczynienia polityki bardziej inkluzywną, pełną nadziei i ludzką. Przed dołączeniem do Multitudes, Sarah uruchomiła i prowadziła platformę mobilizacyjną dla 13 milionów członków Change.org we Francji i pomogła milionom Francuzów zmienić prawo, praktyki biznesowe i rozwinąć ruchy, które zmieniły dyskurs w kraju.
Joanna Gzyra-Iskandar – rzeczniczka Feminoteki, kulturoznawczyni, polonistka i feministka. Od 10 lat zawodowo zajmuje się PR-em i komunikacją, od 4 lat w organizacjach pozarządowych. Jako aktywistka działa w obszarach zwalczania przemocy ze względu na płeć, dostępu do bezpiecznej aborcji oraz praw osób LGBTQ+.
Urszula Karaś – badaczka w More in Common Polska. Jest absolwentką psychologii na Uniwersytecie Warszawskim ze specjalizacją w psychologii społecznej. Jej zainteresowania badawcze obejmują między innymi stosunek względem migrantów z różnych kręgów kulturowych, wpływ empatii oraz fundamentów moralnych na postawy względem przedstawicieli mniejszości oraz kwestię równość płci.
Kuba Karyś – Przewodniczący Komitetu Obrony Demokracji, dziennikarz (członek Towarzystwa Dziennikarskiego), publicysta, producent i reżyser TV, filmowiec. Wspaniała rodzina, dwa psy i dwa koty oraz walka o demokratyczną Polskę i budowę społeczeństwa obywatelskiego zajmują mu każdą wolną chwilę. Sprzeciw wobec łamania prawa, łamania Konstytucji stały się dla niego priorytetem i od dziewięciu lat jest wszędzie tam, gdzie trzeba zadbać o każdy, nawet najmniejszy skrawek wolności. Bo demokracja nie jest dana raz na zawsze. I wolność również, a świat trzeba wciąż przesuwać w dobrą stronę – choćby o milimetr. Bo „warto być przyzwoitym”.
Elżbieta Korolczuk – dr hab., prof. UW, jest socjolożką, pracuje na Uniwersytecie Södertörn w Sztokhomie i w Ośrodku Studiów Amerykańskich na Uniwersytecie Warszawskim. Bada ruchy społeczne, społeczeństwo obywatelskie, w tym ruchy anty-gender. Opublikowała dwie monografie, pięć tomów współautorskich i ponad 60 tekstów naukowych, które ukazały się czasopismach takich jak East European Politics and Societies, Social Politics czy Signs. Journal of Women in Culture and Society. W 2022 w wydawnictwie Routledge opublikowała z Agnieszką Graff książkę Anti-Gender Politics in the Populist Moment, za którą otrzymały nagrodę Bronisława Malinowskiego za wybitne osiągnięcie w naukach społecznych przyznaną przez Polish Institute of Arts and Sciences of America. Korolczuk jest też działaczką społeczną i komentatorką.
Agnieszka Kosowicz – założycielka i prezeska Fundacji Polskie Forum Migracyjne. Inicjatorka wielu projektów dotyczących integracji cudzoziemców i dialogu międzykulturowego m.in. projektu „Migroteka”, który wyposaża sieć polskich bibliotek w literaturę dotyczącą migracji, uchodźstwa i międzykulturowości. Autorka monografii „Working Together – 15 lat UNHCR w Polsce”, opisującej początki budowy systemu ochrony uchodźców w Polsce, współautorka licznych publikacji na temat cudzoziemców w Polsce. Przez ponad sześć lat prowadziła politykę informacyjną Przedstawicielstwa Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców w Polsce. Z wykształcenia – dziennikarka.
Ewa Kulik-Bielińska – dyrektorka Fundacji im. Stefana Batorego, działaczka opozycji demokratycznej i ruchu Solidarność w latach 70-tych i 80-tych, redaktorka pism opozycyjnych i związkowych, tłumaczka literatury amerykańskiej. Od 2000 roku zaangażowana w działania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania organizacji pozarządowych, rozwoju filantropii i aktywności obywatelskiej w Polsce i w Europie. Inicjatorka, społecznych akcji i kampanii m.in.: na rzecz liberalizacji ustawy o zbiórkach publicznych, prawa o fundacjach i o stowarzyszeniach, likwidacji barier w prowadzeniu działalności organizacji pozarządowych, ustanowienia unijnego instrumentu wspierania organizacji pozarządowych działających na rzecz upowszechniania praw i wartości (CERV), udziału organizacji pozarządowych w programowaniu i monitorowaniu funduszy unijnych i tworzeniu polityk publicznych. Autorka artykułów, stanowisk i opinii o stanie społeczeństwa obywatelskiego i filantropii, kondycji i warunkach prawnych, finansowych i praktycznych funkcjonowania organizacji obywatelskich. Laureatka Nagrody im. Pawła Włodkowica w 2018 r. za występowanie w obronie podstawowych wartości, Nagrody Peryklesa w 2019 r za działania na rzecz wolności i demokracji oraz Nagrody Obywatelskiej im. Henryka Wujca w 2023 roku za wsparcie dla osób działających na rzecz praw człowieka.
Rasťo Kužel – ekspert ds. mediów i wyborów z ponad 25-letnim międzynarodowym doświadczeniem, który prowadzi MEMO 98, organizację monitorującą media z dużym doświadczeniem w dostarczaniu analiz i pomocy technicznej interesariuszom związanym z wyborami. Rasťo pracował jako analityk, konsultant i trener, uczestnicząc w wielu misjach i projektach obserwacji wyborów. Jego zainteresowania dotyczą także problematyki dezinformacji oraz roli mediów społecznościowych podczas wyborów. Jest współautorem wydanego przez UNESCO praktycznego przewodnika „Elections in Digital Times” poświęconego Internetowi, mediom społecznościowym i sztucznej inteligencji.
Dominika Lasota – aktywistka, współzałożycielka inicjatywy WSCHÓD oraz członkini globalnego ruchu klimatycznego Fridays For Future. Walczy o uczciwą transformację polskiej gospodarki, tak by nikt nie musiał bać się ani końca świata, ani końca miesiąca. Była współtwórczynią najbardziej wpływowej kampanii profrekwencyjnej „Cicho Już Byłyśmy”, która poruszyła setki tysięcy dodatkowych wyborczyń w ostatnich wyborach parlamentarnych.
Paweł Marczewski – dr, socjolog, historyk idei, publicysta. Szef działu Obywatele w forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego, zajmuje się ruchami i organizacjami społecznymi oraz zagadnieniami sprawiedliwości społecznej.
Anna Materska-Sosnowska – członkini zarządu Fundacji Batorego, politolożka. Adiunkt w Katedrze Systemów Politycznych, Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego.
Kacper Nowicki – założyciel i Prezes Zarządu Fundacji Varia Posnania. Dawniej Przewodniczący Młodzieżowej Rady Miasta Poznania, współautor kilkudziesięciu polityk lokalnych i zmian prawnych w zakresie edukacji i partycypacji społecznej. Pracuje na rzecz budowania praworządności i równości w szkołach i społecznościach lokalnych.
Małgorzata Szuleka – adwokatka, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka od 2010 r. Koordynuje działania w zakresie monitoringu legislacji, rzecznictwa międzynarodowego i badań, m.in. w ramach współpracy z Agencją Praw Podstawowych UE. Zajmuje się w szczególności monitorowaniem stanu praworządności, niezależności sądów i sytuacji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i innych krajach Europy Środkowej. Autorka licznych raportów i analiz HFPC.
Fundacja Batorego, we współpracy z firmą Sotrender, przygotowała kompleksowy raport dotyczący kampanii prezydenckiej w Polsce w latach 2025. Jest to pierwszy z serii raportów, tym razem obejmujący okres 15 stycznia – 28 lutego. Kolejne będziemy regularnie publikować przez cały okres kampanii.
Raport obejmuje nie tylko analizę płatnych kampanii reklamowych na platformach Meta i Alphabet, ale również organiczną aktywność kandydatów i wybranych użytkowników na różnych platformach oraz główne narracje i tematy poruszane w trakcie kampanii.
Najważniejsze ustalenia (15 stycznia–28 lutego 2025)
Płatne kampanie reklamowe (Meta i Alphabet):
Aktywność kandydatów:
Analiza głównych narracji:
Obserwujemy w ostatnim czasie kolejną falę postulatów wprowadzenia głosowania przez Internet w Polsce. Zwolennicy tego rozwiązania podkreślają, że zwiększyłoby to frekwencję i spowodowałoby większe oszczędności w organizacji dnia głosowania. Przekonują, że już teraz Polki i Polacy często korzystają z technologii, np. zarządzają swoimi pieniędzmi korzystając z bankowości elektronicznej. Przeciwnicy podkreślają z kolei, że nie ma dowodów na to, by głosowanie przez Internet zwiększało udział obywateli w wyborach, a technologie nie pozwalają jeszcze na oddanie głosu w sposób bezpieczny i jednocześnie zapewniający tajność głosowania.
Kwestią dla nas podstawową jest to, czy proponowane rozwiązania budują zaufanie do wyborów – najważniejszego przejawu aktywności suwerena w każdym demokratycznych kraju? Czy wręcz przeciwnie, w dobie zmasowanych cyberataków i wojny hybrydowej, mającej na celu podkopanie zaufania do demokracji, głosowanie internetowe stanie się kolejnym polem polaryzacji i braku wiary w uczciwość procesu wyborczego?
Istotne jest zrozumienie, czy głosowanie internetowe rzeczywiście może być narzędziem zwiększającym frekwencję i umacniającym gwarancję powszechnych i równych wyborów. Niezwykle istotne jest również ustalenie, czy faktycznie istnieją bezpieczne metody takiej formy głosowania. Czy jest możliwe zakłócenie przebiegu wyborów lub wpłynięcie na jego rezultat przez państwa autorytarne i czy obywatele i obywatelki mogą być pewni, że oddany przez nich głos jest tajny?
O wprowadzenie do seminarium poprosiliśmy profesor dr hab. Magdalenę Musiał-Karg z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, autorkę analizy poświęconej głosowaniu internetowemu z perspektywy politologiczno-prawnej oraz Macieja Broniarza z Uniwersytetu Warszawskiego, autora opracowania dotyczącego cyberbezpieczeństwa.
Udział w dyskusji potwierdzili:
Prowadzenie: Krzysztof Izdebski, Fundacja im. Stefana Batorego.
Transmisja na żywo tłumaczona na polski język migowy będzie dostępna na profilu Fundacji Batorego na Facebooku oraz na naszym kanale YouTube.
Niemcy są dziś w innym miejscu niż przed 2022 rokiem. Pozostaje jednak otwarte pytanie, jak się w tym miejscu odnajdą. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że Niemcy stawiające na własne relacje z państwami niedemokratycznymi, jak Rosja i Chiny, w dłuższej perspektywie tracą, gdyż nadmiernie uzależnia się gospodarczo od nieprzewidywalnych rządów, które nad wspólny dobrobyt przedkładają własne interesy geopolityczne i ekonomiczne. Nowy niemiecki rząd musi dziś zdecydować, czy – znajdując się w jeszcze trudniejszych warunkach niż gabinet Scholza – postawić na lawirowanie w niepewnym, wielobiegunowym świecie tworzonym przez Chiny, Rosję i USA Donalda Trumpa, czy też zaangażować się w budowę europejskiego bezpieczeństwa oraz dobrobytu.
Równe i powszechne wybory są naczelną zasadą ustrojową demokratycznego państwa prawa. Świadomość tego mają sami obywatele i obywatelki, którzy w ostatnich wyborach parlamentarnych tłumnie ruszyli do lokali wyborczych. W interesie państwa jest to, by wybory cieszyły się zaufaniem społecznym i by faktycznie opierały się na zasadach powszechności i równości. Wychodząc naprzeciw potrzebie zagwarantowania tych wartości oraz utrzymania zainteresowania i zaangażowania obywatelskiego organizacje społeczne widzą konieczność wprowadzenia systemowych zmian w zakresie regulacji procesu wyborczego.
Proponowane przez organizacje społeczne najpilniejsze i najważniejsze zmiany mają za cel budowę wiary w uczciwość wyborów, wzmocnienie instytucji odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie oraz usprawnienie procedur. Kompleksowa reforma systemu wyborczego wymaga czasu, jednak debatę o jej zasadach należy podjąć jak najszybciej.
Do udziału w konferencji w formule okrągłego stołu, zaprosiliśmy organizacje społeczne, członków Państwowej Komisji Wyborczej oraz pracowników Krajowego Biura Wyborczego, przedstawicieli administracji państwowej, ekspertów oraz polityków.
Otwarcie konferencji
9:45-10:45 Równość i dostępność wyborów
11.00-12.00 Finansowanie kampanii wyborczej
12.45-13.45 Administracja wyborcza
14.00-15.00 Dzień głosowania
15.15-16:15 Mężowie zaufania i obserwatorzy
16:15 – 17:00 Podsumowanie
Prowadzenie: Krzysztof Izdebski, Fundacja im. Stefana Batorego.
Udział w debacie wzięli także: Piotr Chmiel (Departament Konsularny, MSZ), dr hab. Aldona Domańska (Katedra Prawa konstytucyjnego, Uniwersytet Łódzki), Kamila Grudniewska (kampania #mamwybór, Fundacja Edukacji i Aktywizacji Społecznej), Anita Kucharska-Dziedzic, posłanka na Sejm RP (Nowa Lewica), dr hab. Bartłomiej Michalak (Wydział Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie UMK), Kacper Nowina-Konopka (Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego, Biuro RPO), prof. dr hab. Jacek Raciborski (Zakład Socjologii Polityki, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego).
Wspólnie z zaproszonymi ekspertami przeanalizowaliśmy wyniki wyborów samorządowych i frekwencję oraz zastanowiliśmy się, co mówią nam one o polskim społeczeństwie, jego potrzebach i aspiracjach. Porozmawialiśmy o tym, czy i co zmieniło się w stosunku do wyborów 15 października 2023. Jakie przesunięcia nastąpiły w obrębie elektoratów? Kto nie poszedł głosować i dlaczego? Jaki wpływ mogą mieć te wyniki na polską scenę polityczną? Jakie wnioski z tych wyborów można i powinno się wyciągnąć w kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego?
Pierwsze wnioski z analizy wyników wyborów przedstawił Jarosław Flis, Uniwersytet Jagielloński, członek Zespołu Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego.
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego
