Opublikowane niedawno wstępne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 skłaniają do wniosku, że nasza przyszłość już nadeszła. W ciągu dekady od ostatniego spisu ludność Polski zmniejszyła się o 332 tys. osób, czyli o 0,9%. Może się wydawać, że to niewiele, ale prognozy demograficzne, m.in. przygotowana przez Eurostat prognoza EUROPOP2019, pokazują, że w ciągu najbliższych trzech dekad ludność Polski skurczy się o blisko 3,9 mln osób, czyli o ponad 10%. Wstępne wyniki spisu pokazują, że ten proces już trwa. Przez kolejne dekady polskie społeczeństwo nie tylko będzie coraz mniej liczne, ale też coraz większą jego część stanowić będą osoby starsze.
Jak pokazują analizy zawarte w raporcie „Pokolenia – solidarni w rozwoju”, wydanym wspólnie przez Fundację Batorego i Fundację GAP, przygotowanie instytucji państwowych i społecznych do tych zmian to ogromne wyzwanie rozwojowe, do którego powinniśmy przygotowywać się już dziś. Jak sprawić, żeby młodsi i starsi pracownicy uczyli się od siebie nawzajem i współpracowali, a nie rywalizowali? Jak zapewnić odpowiednią opiekę w społeczeństwie, w którym liczba młodszych członków rodziny będzie zbyt mała wobec potrzeb rosnącej liczby seniorów wymagających wsparcia? Co zrobić, by demokratyczne wybory pozwalały na wyłonienie reprezentacji całego społeczeństwa, a nie były narzędziem narzucania woli politycznej liczniejszych starszych pokoleń coraz mniej licznym młodym?
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Mikołaj Cześnik (Uniwersytet SWPS, członek Zarządu Fundacji Batorego)
Świat, jaki znamy, się kończy, lecz brakuje języka, by proces ten opisać i wyobrażać sobie to, co nas czeka w przyszłości. W rezultacie posługujemy się opisami, które straciły aktualność. Jedną z przyczyn jest pogłębiająca się polaryzacja polityczna, której skutki przenikają do innych sfer życia. Dzielą one środowiska. Jednak źródła tego kryzysu ukryte są głębiej.
Żyjemy w warunkach olbrzymiej nadpodaży treści. Ich selekcjonowanie i decydowanie, do kogo one dotrą, powierzyliśmy algorytmom mediów społecznościowych. To nie był udany eksperyment, a szykujemy się do następnego – większość docierających do nas opowieści, melodii i obrazów będzie produkowana przez nieludzką inteligencję. Tymczasem potrzebujemy wyobraźni, idei i propozycji opisu świata. Jakie zatem wyzwania niesie kryzys debaty intelektualnej?
W dyskusji wezmą udział osoby nominowane do przyznawanej przez Fundację Batorego Nagrody im. Marcina Króla za najlepszą książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością:
Prowadzenie: Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego.
Cykl debat forumIdei „Polska w czasach zarazy”
Nasze życie zbiorowe i indywidualne znalazło się pod przemożnym wpływem wielorakich kryzysów. Poczynając od kryzysów finansowego i migracyjnego, które odbijały się na Polsce, na Polkach i Polakach niejako rykoszetem, bezpośrednio nas nie dotykając, ale tworząc atmosferę niepokoju, lęków, niepewności, poprzez liczne kryzysy i podziały destabilizujące Unię Europejską i politykę globalną, aż po – wracając na nasze podwórko – konflikty i podziały, ostro dzielące w ostatnich latach naszą politykę i społeczeństwo. Przeżywamy obecnie najnowszy rozdział tego procesu: wybory i nie-wybory prezydenckie, zakwestionowanie resztek niezależności sądów. Dokonuje się to na tle pandemii, traumatycznego doświadczenia w skali globalnej oraz innych głębokich i groźnych procesów, rozgrywających się na styku świata ludzkiego i natury.
Nie mamy ambicji ani też kompetencji, aby podejmować w ramach Fundacji Batorego refleksję na temat współzależności tych wielorakich procesów i zmian. Proponujemy Państwu coś znacznie skromniejszego: cykl debat na temat kondycji polskiego państwa i społeczeństwa. Cykl rozpoczął się 3 czerwca, będziemy go kontynuowali także po przerwie wakacyjnej.
Cykl pod patronatem tygodnika „Polityka”.
Transmisje z debat będą tłumaczone na język migowy i dostępne na profilu Fundacji Batorego na Facebooku. Zapraszamy do dyskusji.
3 czerwca – Rządy PiS. Demokracja, autorytaryzm, chaos
Podczas debaty nad tytułowym problemem próbowaliśmy znaleźć odpowiedź na trzy pytania:
• Czy w tle rządów autorytarnych tkwi anachroniczna wizja ładu i porządku (prawa i sprawiedliwości), która nie ma nic wspólnego ze złożoną strukturą nowoczesnego państwa, współczesnej gospodarki i rozwiniętego społeczeństwa?
• Czy anarchizacja państwa i społeczeństwa przez „silną władzę” nie jest wynikiem niezdolności do zapanowania nad całością złożonego mechanizmu państwa, wielością obecnych w społeczeństwie wartości i interesów?
• Jakie związki istnieją między chaosem i systemową korupcją a osłabieniem wszystkich mechanizmów kontroli, funkcjonujących w liberalnej demokracji?
W debacie udział wzięli:
– Agata Bielik-Robson (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Uniwersytet w Nottingham)
– Rafał Matyja (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)
– Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, członek Rady Fundacji Batorego)
Prowadzący: Aleksander Smolar, prezes Fundacji Batorego.
10 czerwca – Hierarchia czy sieć? Państwo po pandemii
Podczas debaty rozmawialiśmy na temat tego:
• czy w takiej sytuacji rzeczywiście obserwujemy renesans państwa narodowego, rozumianego jako hierarchiczna struktura zarządzania, z silnym centrum władzy czy też raczej ostatni akt tragedii państwa, opisywanej przez Helmuta Willkego, współtwórcę koncepcji współrządzenia i policentrycznego modelu władzy?
• czy model policentryczny okaże się bardziej demokratyczny od hierarchicznego?
• czy doświadczenie kryzysu będzie sprzyjało odnowieniu ustrojów demokratycznych i wzmocnieniu zasady decentralizacji, czy raczej wzrośnie przyzwolenie dla rządów autorytarnych?
• czy kryzys wzmocnił czy osłabił podmiotowość społeczeństwa obywatelskiego?
• czy zmieniło się znaczenie aktorów nie-państwowych i nie-publicznych, jak globalne korporacje technologiczne, w funkcjonowaniu społeczeństw i jaki wpływ mają te zmiany na funkcjonowanie władzy publicznej i społeczeństwa?
•jakie czynniki będą miały najważniejszy wpływ na ewolucję państwa i systemów władzy: narastające poczucie zagrożenia i potrzeba bezpieczeństwa? Kryzys gospodarczy? Reżim nadzoru i ograniczanie praw oraz wolności obywatelskich, uzasadniane sytuacją nadzwyczajną?
W debacie udział wzięli:
– Jerzy Hausner (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)
– Mirosława Marody (Uniwersytet Warszawaski)
– Jan Zielonka (Uniwersytet Oksfordzki)
Prowadzący: Edwin Bendyk, członek zarządu Fundacji Batorego, tygodnik „Polityka”.
17 czerwca – Stare i nowe nierówności. Solidarność w czasie koronakryzysu
Uwidocznione przez pandemię pęknięcia przyniosły szereg dramatycznych gestów i apeli, jak na przykład wypowiedź hiszpańskiej lekarki, która ze złością stwierdziła, że skoro żyliśmy w społeczeństwie, które gotowe było płacić wielomilionowe gaże piłkarzom i godzić się jednocześnie na niedofinansowanie służby zdrowia, to teraz niech leczą nas piłkarze. Posypały się oklaski dla pracownic i pracowników służby zdrowia, podziękowania dla kurierów. Podczas debaty z zaproszonymi gośćmi rozmawialiśmy:
• czy ta chwilowa refleksja okaże się jednak impulsem do długotrwałych i głębokich zmian modelu społecznego?
• czy skłoni do zweryfikowania prestiżu zawodów i wynagrodzeń oferowanych za pracę, która w kryzysie zdrowotnym okazała się wyjątkowo potrzebna, a wcześniej była traktowana jak podrzędna?
• czy odpowiedzi państw na wywołany pandemią kryzys gospodarczy sprawią, że wzrośnie akceptacja dla większej roli państwa w regulowaniu rynku i większej redystrybucji?
W debacie udział wzięli:
– Paweł Bukowski (London School of Economics)
– Elżbieta Korolczuk (Uniwersytet Södertörn w Sztokhomie)
– Joanna Tyrowicz (Uniwersytet Warszawski)
Prowadzący: Paweł Marczewski, forumIdei Fundacji Batorego.
24 czerwca – Integracja i dezintegracja społeczeństwa. Jak w warunkach kryzysu strukturyzuje się wspólnota?
Stan zagrożenia zbiegł się z ostrymi sporami politycznymi, przede wszystkich wokół wyborów prezydenckich. Bardziej niż aktualne jest zatem pytanie, jaki kształt przyjmie wspólnota Polek i Polaków po wygaśnięciu pandemii.
Podczas dyskusji chcemy zapytać naszych gości:
W debacie udział wzięli:
– Mirosława Grabowska (Instytut Socjologii UW)
– Agnieszka Graff (Instytut Ameryk i Europy Uniwersytetu Warszawskiego)
– Andrzej Leder (Instytut Filozofii i Socjologii PAN)
Prowadzący: Mikołaj Cześnik (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, członek zarządu Fundacji Batorego)
Niski poziom zaufania społecznego w Polsce mógł mieć – paradoksalnie – w czasie lockdownu efekt „prozdrowotny” – osoby nie pokładające zaufania w innych stosowały rygorystycznie zasady dystansowania społecznego nie wierząc, że inni w tej sytuacji zachowają się w sposób odpowiedzialny. Jednocześnie jednak niskie zaufanie do polityków przekłada się na wybiórcze stosowanie się do zaleceń władz. Te sprzeczne tendencje, pogłębiane dodatkowo chaosem informacyjnym i obostrzeniami wprowadzanymi niekiedy bez uzasadnienia (zakaz wstępu do lasów), sprawiają, że kryzys zdrowotny raczej nasilił, niż pomógł przezwyciężyć deficyty współpracy spowodowane niskim zaufaniem społecznym. Drogą wyjścia z kryzysu zaufania mogą być przejrzyste i sprawiedliwe inwestycje w dobrej jakości usługi publiczne, zmiana będzie jednak długofalowa – doraźne działania rządu, zwłaszcza chaotyczne i źle uzasadnione, nie poprawią sytuacji.
Punktem wyjścia do rozmowy były tezy zawarte w analizie Pawła Marczewskiego „Epidemia nieufności. Zaufanie w czasie kryzysu zdrowotnego”.
W dyskusji udział wzięli:
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
***
Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego, dziennikarz i publicysta tygodnika „Polityka”, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas.
Natalia Letki – dr hab., socjolożka i politolożka, pracuje jako adiunkt na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka prac dotyczących kapitału społecznego i zaufania społecznego.
Paweł Marczewski – dr, szef działu Obywatele forumIdei Fundacji Batorego. Socjolog, historyk idei, publicysta.
Mikołaj Pawlak – dr hab., socjolog, pracuje jako adiunkt w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW, gdzie pełni funkcję kierownika Katedry Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej. Jego zainteresowania badawcze obejmują teorię nowego instytucjonalizmu, studia nad migracjami oraz socjologię wiedzy.
Krystyna Skarżyńska – prof. dr hab., psycholożka związana z Instytutem Psychologii SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego. Prowadzi badania nad postawami i zachowaniami politycznymi oraz nad kapitałem społecznym w Polsce.
W czasie Święta Wolności w Gdańsku zapraszamy na Międzynarodowe forum „Europa z widokiem na przyszłość”, a w nim szczególnie gorąco na seminarium: Dyplomacja obywatelska w Europie Środkowo-Wschodniej, które odbędzie się 1 września 2021 w godz. 16.00-18.00 na sali wystaw czasowych Europejskiego Centrum Solidarności. Wydarzenie transmitowane na profilu ECS.
To pierwsze z cyklu seminarium „Europa obywateli”, poświęcone dyplomacji obywatelskiej w naszej części Europy. Do udziału w rozmowie przy okrągłym stole zaprosiliśmy ekspertów i praktyków budowania mostów między narodami i mniejszościami, reprezentujących różne perspektywy pod względem m.in. regionalnym, generacyjnym czy genderowym.
Udział wzięli:
Prowadzenie: Szymon Ananicz (forumIdei Fundacji Batorego).
Rozpad imperium sowieckiego i upadek komunizmu przyniosły Europie Środkowej i Wschodniej pokój i bezprecedensową integrację. W ostatnich latach obserwujemy jednak nawrót niepokojących zjawisk, takich jak autorytaryzm i tendencje centralistyczne. Niepokojące jest też odrodzenie rosyjskiego imperializmu oraz zaostrzenie konkurencji światowych potęg o wpływy w regionie. Ponadto, pandemia doprowadziła do samoizolacji społeczeństw w obrębie granic państwowych oraz mniejszych wspólnot.
Niektóre z tych tendencji są stymulowane przez populistycznych polityków w sposób instrumentalny. Konsolidują oni swoje elektoraty wokół haseł nacjonalistycznych i podsycają nieufność do sąsiadów. Umacnianie się tych trendów zagraża interesom społeczeństw, dla których na przestrzeni ostatniego trzydziestolecia współpraca i wzajemne kontakty stały się oczywistością i ważnym elementem codziennego funkcjonowania. Jest to także wyzwanie dla pokojowego współistnienia zarówno narodów Europy Środkowo-Wschodniej, jak i żyjących na ich terenie mniejszości.
Dlatego konieczne jest wzmocnienie wszelkich form dyplomacji obywatelskiej, która stworzy więzi silniejsze od bieżącej polityki. Stosunki między narodami są zbyt ważne, by pozostawiać je wyłącznie dyplomatom.
1 września zapraszamy także o godz. 9:30 do śledzenia inauguracji Międzynarodowego Forum „Europa z widokiem na przyszłość”, które otworzą wystąpienia Věry Jourovej (Komisja Europejska), Davida Gregosza (Fundacja Konrada Adenauera), Edwina Bendyka (Fundacja im. Stefana Batorego) oraz Basila Kerskiego (Europejskie Centrum Solidarności).
W godzinach 18-19:30 zapraszamy natomiast na dyskusję „Europa i świat. Nowe rozdanie, nowi liderzy, nowe sojusze”. Wprowadzenie wygłosi Paweł Kowal (Instytut Studiów Politycznych PAN). A o tym, jaki wpływ na geopolitykę ma objęcie prezydentury w USA przez Joe Bidena i czy wybory w Niemczech oraz we Francji zdefiniują Europę na nowo rozmawiać będą: Hans-Gert Pöttering, Agnieszka Bryc, Tal Ben-Ari Yaalon, Edwin Bendyk, Bernard Guetta. Prowadzenie: Basil Kerski.
Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
O wartościach europejskich zapisanych w artykule 2 „Traktatu o Unii Europejskiej” przez ostatnie 15 lat dyskutowano niewiele. Byliśmy przeświadczeni o bezsporności tych zapisów, ale też przyzwyczailiśmy się, iż problemy Unii dotyczą spraw ekonomicznych albo techniczno-organizacyjnych, a rozmawia się głównie o pieniądzach.
Od 2021 roku zacznie działać nowy unijny program: Obywateli, Równości, Praw i Wartości (PPW). UE stara się w ten sposób odpowiedzieć na kryzys, który ma wymiar także aksjologiczny. Podczas dyskusji zastanawialiśmy się nad tym, czy instytucje europejskie dojrzały do obrony podstawowych zasad i wartości? Przede wszystkim zaś, jakie to są wartości? Które z nich musimy uznać za wspólne, a co do których możemy się zgodzić, że będziemy różnić się w ich ocenie? Jak implementować PPW, by został on zaakceptowany przez niejednorodne światopoglądowo środowiska prounijne?
Podstawą do dyskusji był tekst autorstwa dyrektorki forumIdei Fundacji Batorego – Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz: „Praworządność w Unii poza politycznymi podziałami. Sankcje budżetowe i nowy program dla obywateli” dostępny pod linkiem: http://bit.ly/forumIdei_Praworzadnosc_w_Unii
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Paweł Marczewski, szef działu Obywatele forumIdei Fundacji Batorego.
Publikacja „Miasta i nasza nowoczesność” to laudacja wygłoszona przez Agatę Bielik-Robson podczas wręczenia Nagrody im. Marcina Króla za najlepszą książkę roku 2021, przyznanej Rafałowi Matyi za jego pracę „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością” (wyd. Karakter).
Laudacja prezentuje uzasadnienie decyzji jury, wskazując, że nagrodzona książka wpisuje się idealnie w ideę nagrody – łącząc refleksję nad historią idei z diagnozą współczesnej kondycji cywilizacyjnej Polski. Jurorzy docenili w niej odejście od schematycznego myślenia o Polsce jako kraju „skazanego” na peryferyjność. Zamiast tego Matyja proponuje realistyczną, a zarazem konstruktywną analizę „modernizacji peryferyjnej”, której centrum stanowią średnie miasta i klasa średnia.
Poszukujemy zewnętrznego realizatora dwudniowego forum o odporności społecznej w ramach Programu Równych Praw.
Szukamy polskiej organizacji społecznej, która posiada:
Program forum powinien obejmować następujące tematy:
Założenia forum o odporności społecznej:
W wycenie wydarzenia powinny być ujęte wszystkie koszty związane z organizacją wydarzenia, w tym: zwroty kosztów podróży osób uczestniczących, koszty noclegu (maksymalnie 2 noce) i wyżywienia osób uczestniczących, a także koszty związane z zapewnieniem dostępności wydarzenia oraz relacji foto/video;
Z wybranym realizatorem zostanie zawarta umowa o świadczenie usług.
Kryterium wyboru oferty będzie stanowił najlepszy stosunek jakości do ceny.
W ofercie prosimy o przedstawienie:
Prosimy o przesłanie oferty do 28 sierpnia 2025 r. na adres mailowy: [email protected]
Informacja o wynikach naboru zostanie przekazana mailowo wszystkim organizacjom, które przesłały ofertę do 8 września 2025 r.
Wybory samorządowe 2018 roku pokazały, że proces tworzenia lokalnych miejskich wspólnot wkroczył w fazę dojrzałości. Mieszkańcy polskich miast pokazali swoją polityczną podmiotowość wybierając prezydentów i burmistrzów takich, jakich uznali za właściwych nie bacząc na próby zastraszenia i przekupstwa ze strony centralnych ośrodków władzy państwowej czy partyjnej. Jednocześnie krzepnie świadomość i podmiotowość struktur społeczeństwa obywatelskiego aktywnych w przestrzeni miast. Jednym z najciekawszych przejawów rosnącego upodmiotowienia lokalnych społeczności w Polsce jest fenomen ruchów miejskich. Zdołały one skutecznie wprowadzić do debaty o sprawach miejskich tematy, które jeszcze przed dekadą wydawały się egzotyczne i nierealne.
Jak projektować i zarządzać przyszłością polskich miast jako złożonych i różnorodnych wspólnot mieszkanek i mieszkańców? Jak w pełni wykorzystać kapitał polityczny władz miast rozpoczynających długą, pięcioletnią kadencję i potencjał podmiotowości mieszkanek i mieszkańców?
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, dziennikarz, publicysta, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, członek Zarządu Fundacji Batorego.
