Wybory samorządowe 2018 roku pokazały, że proces tworzenia lokalnych miejskich wspólnot wkroczył w fazę dojrzałości. Mieszkańcy polskich miast pokazali swoją polityczną podmiotowość wybierając prezydentów i burmistrzów takich, jakich uznali za właściwych nie bacząc na próby zastraszenia i przekupstwa ze strony centralnych ośrodków władzy państwowej czy partyjnej. Jednocześnie krzepnie świadomość i podmiotowość struktur społeczeństwa obywatelskiego aktywnych w przestrzeni miast. Jednym z najciekawszych przejawów rosnącego upodmiotowienia lokalnych społeczności w Polsce jest fenomen ruchów miejskich. Zdołały one skutecznie wprowadzić do debaty o sprawach miejskich tematy, które jeszcze przed dekadą wydawały się egzotyczne i nierealne.
Jak projektować i zarządzać przyszłością polskich miast jako złożonych i różnorodnych wspólnot mieszkanek i mieszkańców? Jak w pełni wykorzystać kapitał polityczny władz miast rozpoczynających długą, pięcioletnią kadencję i potencjał podmiotowości mieszkanek i mieszkańców?
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, dziennikarz, publicysta, kierownik Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, członek Zarządu Fundacji Batorego.
Problem nierówności rozpala niezmiennie debatę publiczną na całym świecie, ale większość dyskusji koncentruje się na ogół na problemie redystrybucji. Problemy sprawiedliwego systemu podatkowego czy świadczeń pieniężnych, które nie uzależniają od państwa, ale stanowią realne wsparcie dla obywateli, to kwestie fundamentalne, ale i kontrowersyjne. W ogniu tych kontrowersji zapomina się jednak często o głębokich przyczynach nierówności, takich jak wykluczenie transportowe. Bez łatwo dostępnego i dobrej jakości transportu zarówno publicznego, jak i prywatnego, maleją szanse i rosną nierówności. Konieczność nieplanowanego zakupu auta pożera świadczenia i ulgi, dowożenie dzieci do odległej szkoły czy przedszkola zajmuje czas i zwiększa koszty edukacji, długie i kosztowne podróże do pracy czy przychodni lekarskiej przekładają się na rozwarstwienie społeczne.
Jak uczynić transport w Polsce narzędziem wyrównywania szans i integracji społecznej oraz trampoliną do rozwoju obywateli? Jak wygląda dziś w Polsce mapa wykluczenia transportowego, które regiony skorzystały najbardziej na inwestycjach wspomaganych środkami unijnymi, a które pozostały w tyle? Jak zbudować „Polskę sprawiedliwą komunikacyjnie”? Odpowiedzi poszukaliśmy wspólnie z autorem najnowszego opracowania forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego, profesorem geografii społeczno-ekonomicznej Tomaszem Komornickim.
W debacie udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Paweł Marczewski, szef działu Obywatele forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego.
Zapis debaty
Wprowadzenia do debaty: Michał Bilewicz (Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego), Antoni Kamiński (Instytut Studiów Politycznych PAN), Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), Mirosława Marody (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN).
Prowadzenie: Aleksander Smolar, Prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Tezy:
W kolejnych zachodnich krajach władzę lub coraz większy wpływ zdobywają partie negujące zasady demokracji liberalnej. Najczęściej mówi się o populizmie, o autorytarnym czy niedemokratycznym zwrocie. Chcemy zastanowić się nad podobieństwami, ale przede wszystkim nad różnicami między polityką Jarosława Kaczyńskiego, Viktor Orbán, Donalda Trumpa czy Matteo Salviniego. Przyjrzymy się jakie są ich wizje państwa i społeczeństwa, Unii Europejskiej i relacji z Rosją. Spróbujemy wskazać na jakie potrzeby społeczne odpowiadają i w jakie tradycje polityczne i ideologiczne się wpisują. Przeanalizujemy jakie są podobieństwa, a jakie różnice między modelami państwa tworzonymi w Polsce czy na Węgrzech, a Rosją Putina i Turcją Erdogana. Przede wszystkim chcemy zastanowić się nad specyfiką rządów Prawa i Sprawiedliwości – nad różnicami i podobieństwami z innymi krajami, w których następuje odejście od demokracji liberalnej.
Osoby zainteresowane udziałem w wydarzeniu, prosimy o rejestrację przez formularz rejestracyjny.
Podczas dyskusji zaproszeni goście zastanawiali się, dlaczego niektóre reformy edukacyjne – na przykład wydłużenie obowiązku szkolnego – spotykają się z tak dużym sprzeciwem tych grup społecznych, które mogłyby na ich wprowadzeniu najbardziej skorzystać. Czy jest to problem złej komunikacji wprowadzających zmiany czy też błędnego rozpoznania rzeczywistych oczekiwań? W jaki sposób wprowadzać korzystne dla społeczeństwa rozwiązania tak, aby cele i korzyści płynące ze zmian były zrozumiałe?
Punktem wyjścia do rozmowy było przygotowane dla forumIdei Fundacji Batorego opracowanie dr. Przemysława Sadury (IS UW) „Polska szkoła reform? Czego możemy się nauczyć z nieudanych zmian sytemu edukacji?”, które miało swoją premierę podczas spotkania.
Naszymi gośćmi byli:
– Katarzyna Hall, działaczka oświatowa i była minister edukacji narodowej,
– Iga Kazimierczyk, prezeska Fundacji „Przestrzeń dla Edukacji” i dyrektorka Zespołu Szkół Lauder-Morasha,
– prof. Zbigniew Sawiński z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk,
– dr Przemysław Sadura z Instytutu Socjologii UW, współzałożyciel Fundacji Pole Dialogu.
Wprowadzenia do debaty: Agnieszka Chłoń-Domińczak (Instytut Statystyki i Demografii SGH), Stanisława Golinowska (Instytut Zdrowia Publicznego UJ), Jakub Sawulski (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) oraz Jerzy Wilkin (Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN)
Na spotkaniu przedstawiliśmy opracowanie Stanisławy Golinowskiej Modele polityki społecznej w Polsce i Europie na początku XXI wieku, które w przekrojowy sposób ukazuje kierunek polskiej polityki społecznej ostatnich lat na tle europejskich tendencji, dostarczając odpowiedzi na pytania, jak rozwiązania rządu Prawa i Sprawiedliwości, m.in. świadczenia w ramach programu Rodzina 500+ i cofnięcie reform edukacyjnych, mają się do rozwiązań funkcjonujących w innych krajach Europy.
Tezy
Po ostatnim globalnym kryzysie finansowym wieszczono zmierzch neoliberalizmu i renesans socjaldemokracji. Spodziewano się, że po spustoszeniu na rynkach finansowych i ogromnych kosztach społecznych, jakie poniesiono, by utrzymać na powierzchni kluczowe instytucje globalnej gospodarki, pojawią się populistyczne siły wrogie globalizacji i upatrujące tarczy przed nią w nacjonalizmie. Przemyślenie na nowo fundamentów państwa opiekuńczego, zarówno w jego zróżnicowanym wydaniu europejskim, jak w wersji przyjętej w polityce amerykańskiego New Dealu, miało stanowić zdaniem wielu konieczny krok mający uchronić światowe demokracje przed regresem.
Od wybuchu kryzysu finansowego minęła już dekada. Neoliberalny ład gospodarczy, określany przez rosnące nierówności, kwestionowanie zabezpieczeń społecznych i postępującą niepewność zatrudnienia, wcale nie odszedł w przeszłość. Tymczasem pomysły ożywienia demokracji socjalnej, by ocalić demokratyczne społeczeństwa przed populizmem i nacjonalizmem, pozostały w sferze życzeń. Partie socjaldemokratyczne albo zniknęły z krajowych scen politycznych, jak grecki PASOK czy holenderska PvdA, albo borykają się z poważnymi problemami ze zdefiniowaniem własnej tożsamości i zostały zmuszone do reagowania na posunięcia nadających kształtujących scenę polityczną rywali, jak francuscy Socjaliści czy niemiecka SPD. W tej sytuacji nie ma już powrotu do Trzeciej Drogi, ostatniej wielkiej idei, która wydawała się napędzać europejską socjaldemokrację, a nowa ideowa propozycja jakoś nie może się zmaterializować.
Jednocześnie nowa wizja państw opiekuńczego i solidarności społecznej wydaje się być potrzebna jeszcze bardziej, niż w momencie wybuchu kryzysu finansowego. Świat po krachu wydaje się być podzielony między coraz bardziej wymykające się kontroli społecznej siły gospodarcze i obiecujące łatwe rozwiązania złożonych problemów nacjonalistyczne siły polityczne. Z tej perspektywy brak lewicy w polskim parlamencie czy bóle, w jakich formują się w Polsce socjaldemokratyczne koalicje wyborcze, wydaje się być symptomem szerszego i poważniejszego problemu. Jego istotą jest pytanie o to, jakiego modelu społecznego i jakiego państwa opiekuńczego powinna chcieć dziś socjaldemokracja?
Dawne modele państwa opiekuńczego, oparte na fundamentach w postaci powszechnego, długoletniego zatrudnienia w jednej branży oraz na tradycyjnym modelu rodziny z kluczową rolą jej głównego żywiciela, nie przystają ani do ekonomicznej rzeczywistości europejskich państw, ani do życiowych aspiracji Europejczyków. Ze względu na polityczną presję nacjonalizmu i populizmu oraz poszerzające się wpływy pozbawionych demokratycznej kontroli instytucji finansowych zaproponowanie nowego modelu społecznego staje się zagadnieniem fundamentalnym – i to nie tylko dla socjaldemokracji, ale dla przetrwania demokracji w ogóle.
Słowa wstępne panelistów:
Noty panelistów:
Agnieszka Chłoń-Domińczak (ur. 1973) – ekonomistka, dr, związana z Instytutem Statystyki i Demografii SGH. W latach 2008-2009 podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, a wcześniej dyrektorem Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych w tym samym resorcie. W 2009 uhonorowana Nagrodą im. Andrzeja Bączkowskiego. Specjalizuje się w demografii, systemach emerytalnych, rynku pracy, polityce społecznej, zdrowia oraz edukacji.
Stanisława Golinowska (ur. 1947) – profesor nauk ekonomicznych, kieruje Zakładem Ekonomiki Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego Instytutu Zdrowia Publicznego UJ oraz Zakładem Polityki Społecznej Instytutu Pracy i Praw Socjalnych w Warszawie. Współzałożycielka i członek rady Fundacji Naukowej Center for Social and Economic Research. Specjalistka w dziedzinie polityki społecznej i rynku pracy.
Jakub Sawulski (ur. 1989) – ekonomista, asystent w Katedrze Finansów Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, gdzie obronił doktorat poświęcony efektywność inwestycji w badania i rozwój w Polsce na tle innych państw Unii Europejskiej. Zajmuje się kwestiami wydatkowania środków publicznych oraz analizą systemów podatkowych i systemów emerytalnych, a także polityką energetyczną państwa.
Jerzy Wilkin (ur. 1947) – profesor ekonomii, kierownik Zakładu Integracji Europejskiej Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Były dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Zajmuje się transformacją systemów społeczno-ekonomicznych, instytucjonalnymi uwarunkowaniami rozwoju, a także ekonomiczną rolą państwa i sektora publicznego.
