W naszym przekonaniu pierwszym krokiem do naprawy samorządu terytorialnego jest możliwie jak najszybsze przywrócenie równowagi w relacjach pomiędzy rządowym centrum a jednostkami samorządu terytorialnego. Niezbędny jest powrót do konstytucyjnych zasad samorządności wspólnot terytorialnych i pomocniczości, bo tylko sprawczy samorząd z demokratycznym mandatem może być partnerem i odpowiadać na oczekiwania obywateli i obywatelek.
Kolejna debata z cyklu „Polska samorządów” organizowana przez Fundację im. Stefana Batorego oraz Fundację Lepsze Niepołomice.
Tym razem spotkaliśmy się w Niepołomicach, które były przez lata postrzegane nie tylko jako dobrze funkcjonujące miasto, ale także miejsce, w którym trwa dialog między władzami samorządowymi i mieszkańcami.
Obecnie sytuacja w mieście jest napięta. W grudniu do gminy wkroczyło Centralne Biuro Antykorupcyjne, a kilka dni później prokuratura zastosowała wobec burmistrza Romana Ptaka (związanego z Platformą Obywatelską) środek zapobiegawczy – nie może on pełnić swoich obowiązków. Sąd nie uwzględnił zażalenia na tę decyzję. W tej sytuacji premier Mateusz Morawiecki powołał komisarza – Krystiana Zielińskiego, co wywołało falę oburzenia w Niepołomicach.
W gronie samorządowców, aktywnych mieszkańców, obserwatorów i komentatorów życia lokalnego próbowaliśmy odpowiedzieć na pytania:
– Jakie są następstwa powołania komisarza i trybu, w jakim to się stało? W jaki sposób zmieniło to funkcjonowanie miasta, relacje zarządzających miastem i rady, samorządu i mieszkańców?
– Jak jest postrzegane wprowadzenie zarządu komisarycznego: jako efekt sporu politycznego, czy jako zamach na samorządność i prawo decydowania przez mieszkańców, kto nimi rządzi?
– Czy obecna sytuacja ma wpływ na codzienne życie miasta? Czy mieszkańcy w ogóle dostrzegają problem?
– Czy Niepołomice to sytuacja jednostkowa i przypadek, czy kierunek centralizacyjnej polityki PiS-u?
W dyskusji udział wzięli:
Dyskusję prowadził Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego i publicysta tygodnika „Polityka”. Nagranie debaty dostępne jest na naszym profilu na Facebooku.
Patronat medialny:
Polska jest coraz bardziej podzielona. Przekłada się to na nasze codzienne relacje rodzinne, przyjacielskie, sąsiedzkie. A przecież wcale nie musimy patrzeć na siebie jak na wrogów. Powstaje jednak pytanie, jak przełamać impas i porozumieć się.
Podczas webinarium opowiemy o najważniejszych trudnościach związanych z dobrą komunikacją, jak powstaje konflikt lokalny, jaka jest jego dynamika i jak z niego wyjść. Odwołamy się do typowych sytuacji konfliktowych w mniejszych społecznościach.
Omówimy:
Webinarium będzie pierwszą częścią wykładów on-line na temat konfliktów i mediacji, które chcemy poruszyć w najbliższym czasie, także od strony prawnej. Udział w spotkaniu on-line da motywację i narzędzia do tego, by próbować porozumieć się, ale i nie bać konfliktu. Warto umieć odnaleźć się w tak trudnej sytuacji, aby wyjść z niej wzmocnioną/ym.
Udział w webinarium jest bezpłatny.
Webinarium prowadzili:
Piotr Skrzypczak – ekspert webinarium, politolog, wykładowca akademicki, aktywista na rzecz praw człowieka, mediator. Od 2004 współtworzy lubelskie Stowarzyszenie Homo Faber, w którym odpowiada za poradnictwo antydyskryminacyjne oraz mediacje społeczne.
Anna Dąbrowska – współprowadząca, działaczka praw człowieka, koordynatorka akcji Masz Głos w południowo-wschodniej Polsce.
Debata z cyklu „Polska samorządów”, którą organizujemy w jubileuszowym roku 30-lecia samorządu.
4 czerwca, godz. 11.00-14.30.
Tym razem spotkaliśmy się w Chojnicach, gdzie na zaproszenie burmistrza – Arseniusza Finstera, wraz z Urzędem Miejskim w Chojnicach, zorganizowaliśmy debatę „Samorząd jako wspólnota”.
Nagranie debaty jest dostępne tu.
W gronie doświadczonych samorządowców, aktywnych mieszkańców, obserwatorów i komentatorów życia lokalnego rozmawialiśmy o przyszłości Polski lokalnej oraz odpowiadaliśmy na pytania:
– Czy doświadczenie 30 lat samorządu dobrze nas przygotowało do wyzwań?
– Jak wzmacniać siłę samorządu rozumianego jako wspólnota wszystkich mieszkańców?
– Jak w pełni wykorzystywać siłę społeczeństwa obywatelskiego i społecznej samoorganizacji?
– Jakie są największe zagrożenia dla lokalnej podmiotowości?
W pierwszym panelu wystąpili samorządowcy:
W drugim, eksperckim, panelu w dyskusji wzięli udział:
Samorządność to spektakularny sukces polskiej transformacji. Upodmiotowienie Polski lokalnej, przekazanie zarządzania gminami i miastami ich mieszkańcom przyniosło niespodziewane rezultaty. Miarą sukcesu jest wysokie zaufanie, jakim darzymy instytucje władzy lokalnej, a także rosnące przekonanie mieszkańców o posiadaniu wpływu na życie wspólnot.
Szczególnym testem dla polskiej samorządności i społeczeństwa obywatelskiego stała się pandemia Covid-19. Choć do końca kryzysu jeszcze daleko pierwsze wnioski pokazują, że samorząd zdał ten test. Jak jednak ostrzegają naukowcy, obecna pandemia to tylko próba generalna przed wyzwaniami, jakie niesie przyszłość. Znamy je doskonale: zmiany klimatyczne, starzenie się społeczeństwa i wyludnianie Polski, nowe technologie, migracje to problemy najbardziej oczywiste.
Jednocześnie samorządy i mieszkańcy lokalnych wspólnot mierzyć się muszą z konsekwencjami kryzysu i polityki władz centralnych, których efektem jest m.in. zaciskająca się pętla finansowa.
Patronat medialny nad cyklem debat:
27 maja 1990 r. odbyły się wybory do rad gmin, pierwsze w pełni wolne wybory zamykające jednoznacznie ustrój PRL oparty na zasadzie „jednolitej władzy państwowej”. Zastąpiły ją zasady decentralizacji, pomocniczości i terytorialnej samorządności, co potwierdza jednoznacznie Konstytucja Rzeczypospolitej przyjęta w ogólnonarodowym referendum w 1997 r.
Konstytucja przypomina także, że wspólnotę samorządową tworzy ogół mieszkańców danej jednostki terytorialnej.
Trzydzieści lat temu nie wszyscy byli przekonani do idei samorządności obawiając się skutków lokalnej autonomii, korupcji, braku zasobów i kompetencji do efektywnego rozwiązywania problemów mieszkańców. Badania zaufania do instytucji władzy publicznej oraz oceny jakości ich pracy pokazują jednak, że władze lokalne zdobyły uznanie, a ich notowania systematycznie się poprawiały – w ogłoszonych w kwietniu br. badaniach CBOS 74 proc. respondentów deklaruje, że ufa władzom lokalnym. Niespełna dwie dekady wcześniej odsetek ten nie przekraczał 50 proc.
Wysoki poziom uznania dla samorządu nie oznacza jednak, że jego krytyka jest bezzasadna. Nadmierna koncentracja władzy w rękach wójtów, burmistrzów i prezydentów; klientelizm; brak partycypacji mieszkańców we współdecydowaniu o rozwoju gmin; brak transparentności to tylko kilka przykładów zarzutów formułowanych wobec władz lokalnych.
Jubileusz to dobry czas, by nie tylko chwalić, ale także podjąć krytykę i inne trudne tematy. Należą do nich wyzwania przyszłości. Mówiło się o nich głośno od wielu miesięcy, w debatach powracało często hasło „dobrze już było” pochodzące z książki prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza „Gdańsk jako wspólnota”. Kryzys wywołany pandemią Covid-19 tylko wzmocnił wymowę tych słów.
Rozmawialiśmy więc o lekcjach, jakie powinniśmy odebrać z 30 lat Polski Samorządnej i o zadaniach do odrobienia na najbliższe dekady. Jak rozwijać lokalną samorządność i demokrację, gdy nie tylko trzeba mierzyć się ze skutkami kryzysu społeczno-gospodarczego wywołanego przez pandemię, ale także przeciwstawiać się „folwarcznej autokracji”, jak prof. Ewa Łętowska nazywa system sprawowania władzy forsowany od 2015 r. przez rządzącą większość parlamentarną.
W dyskusji udział wzięli:
– Marcin Bazylak (Prezydent Dąbrowy Górniczej)
– Marta Bejnar-Bejnarowicz (Radna Rady Miasta Gorzowa, Prezes Kongresu Ruchów Miejskich oraz Stowarzyszenia Ludzie dla Miasta)
– Mariusz Sagan (Dyrektor Wydziału Strategii i Przedsiębiorczości
Urząd Miasta Lublin)
– Jolanta Wiercińska (Sołtyska w Chwaszczynie, radna w Żukowie, laureatka nagrody Super Samorząd)
Moderacja: Edwin Bendyk (członek Zarządu Fundacji Batorego, publicysta tygodnika „Polityka”)
Debata „Samorząd od_nowa” to kolejna z cyklu debat „Polska samorządów”, które w jubileuszowym roku 30-lecia samorządu organizuje Fundacja im. Stefana Batorego.
Patronat medialny nad cyklem debat sprawuje tygodnik “Polityka” oraz Radio TOK.FM.
Debata on-line forumIdei Fundacji Batorego „Finanse samorządów”.
Finanse samorządowe budzą od zawsze duże emocje i są jednym z głównych tematów podejmowanych w relacjach między władzą lokalną a organami władzy centralnej. Przedstawiciele samorządu narzekają, że są obciążani zadaniami publicznymi bez zapewnienia odpowiedniego finansowania. Czy rząd Prawa i Sprawiedliwości faktycznie ogranicza finansową autonomię władz lokalnych? Jak kształtowała się sytuacja finansowa samorządów w ostatnich 5 latach? Jak na obecne budżety samorządowe wpłynie nadchodzący kryzys? Jaką rolę mają do odegrania samorządy w wychodzeniu z recesji? Jakie formy wsparcia pomogłyby samorządom sprostać temu wyzwaniu?
Odpowiedzi na te pytania poszukiwaliśmy w oparciu o dane z lat 2014-2018 zanalizowane w raporcie prof. Pawła Swianiewicza i dr Julity Łukomskiej wspólnie z:
• Martą Makuch (wiceprezydentka Słupska)
• Stanisławem Mazurem (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)
• Pawłem Swianiewiczem (Uniwersytet Warszawski)
• Markiem Wójcikiem (Związek Miast Polskich)
Prowadzenie: Edwin Bendyk (członek Zarządu Fundacji Batorego, publicysta tygodnika „Polityka”).
Do pobrania: „Ewolucja sytuacji finansowej samorządów terytorialnych w Polsce po 2014 roku”,
Paweł Swianiewicz, Julita Łukomska
Debata pod patronatem tygodnika “Polityka”.
We wspomnianym powyżej podsumowaniu zaprezentowanym przez Ministerstwo Finansów zawarte są przede wszystkim dwa uproszczenia. Po pierwsze, dane prezentowane są zbiorczo dla wszystkich samorządów terytorialnych. Tymczasem sytuacja poszczególnych kategorii samorządów (gmin, miast na prawach powiatu, powiatów i województw) jest zróżnicowana, więc takie zbiorcze podsumowanie może zamazywać istotne problemy2. Po drugie, Ministerstwo przytacza łączne dane o wielkości dochodów, nie zauważając zmian struktury tych dochodów, tak jakby nie miała ona znaczenia dla funkcjonowania samorządów. Jest to zresztą zgodne z wieloma wcześniejszymi wypowiedziami wysokiej rangi urzędników rządowych, z których to wypowiedzi wynikał brak zrozumienia, że dla samorządności istotne jest nie tylko, ile pieniędzy ma do dyspozycji władza lokalna, ale także – skąd się te środki biorą i jak duża jest swoboda decydowania o ich przeznaczeniu.
W naszym raporcie uchylamy te upraszczające założenia, starając się przedstawić pogłębioną interpretację dostępnych danych. Próbujemy przy tym pokazać najnowsze informacje o budżetach samorządowych na tle nieco dłużej trwającego trendu zmian z ostatnich lat. Szczególną uwagę zwracamy na sytuację gmin oraz miast na prawach powiatu. Powodem jest fakt, że są to najważniejsze kategorie samorządów, wykonujące największą część zadań publicznych istotnych dla codziennego życia mieszkańców i dysponujące największymi budżetami. Dochody budżetowe gmin i miast na prawach powiatu to ponad 80% wszystkich dochodów jednostek samorządu terytorialnego (z tego niemal 50% przypada tylko na same gminy), a ich wydatki inwestycyjne to prawie 80% całości inwestycji samorządowych.
Pogorszenie większości wskaźników po trzech kwartałach 2022 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku 2021 przeczy określeniu „stabilność”. Utrzymujące się od dłuższego czasu trudności w niektórych kategoriach samorządów (przede wszystkim, choć nie wyłącznie, w miastach na prawach powiatu) nie pozwalają na użycie sformułowania „dobra sytuacja”. Z drugiej strony, analizowane wskaźniki nie sygnalizują nagłego, drastycznego pogorszenia się stanu finansów samorządowych. Obserwowany obraz kojarzy się raczej z utrzymującą się stagnacją, a w przypadku niektórych wskaźników, ze stopniowym ich pogarszaniem się. Dodajmy, że bardziej precyzyjna analiza wysokości narzucanych przez przepisy rosnących kosztów bieżących, a także oszacowanie „inflacji samorządowej” (szybkości zmian cen najbardziej znaczących dla budżetów gmin i powiatów) mogłyby dodatkowo skomplikować ten obraz, dodając mu dramatyzmu. A zatem – nawiązując do pytania postawionego w tytule naszego opracowania – ani katastrofa (jak sugerują wypowiedzi niektórych polityków samorządowych), ani dobra, stabilna sytuacja (jak przekonuje rząd). Przy czym warto dodać, że niektóre czynniki sugerują możliwość dalszego pogarszania się stanu finansów w kolejnych latach.
W naszym opracowaniu koncentrujemy się jednak na diagnozie stanu obecnego, a nie na prognozach. Natomiast to, co obserwujemy, już teraz można określić jako powolne („pełzające”) psucie systemu finansowania i przechodzenie od faktycznej samorządności do systemu klientelistycznego, w którym o kierunkach polityki lokalnej w coraz mniejszym stopniu decydują władze wybrane w demokratycznych wyborach lokalnych, a w większym stopniu podporządkowanie polityce rządu. Wskazuje na to stopniowe zastępowanie dochodów nieznaczonych, opartych na własnych funduszach (przede wszystkim pochodzących z podatków) przez znaczone dotacje o charakterze celowym, niejednokrotnie rozdzielane według mało precyzyjnych, nieprzejrzystych kryteriów.
Co wydarzyło się z polskim samorządem terytorialnym z ciągu kilku ostatnich miesięcy? W jakim otoczeniu prawnym funkcjonuje, odkąd zmagamy się z epidemią? Na te pytania odpowiadał Szymon Osowski z Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, wyjaśniając wpływ przepisów na uprawnienia wójtów, burmistrzów, prezydentów, a także na pracę administracji lokalnej i współpracę samorządu z mieszkańcami.
Współorganizatorami webinarium byli: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich i Sieć Obywatelska Watchdog Polska.
