Większość Polek i Polaków (64% wg badania More in Common Polska) twierdzi, że sprawy w naszym kraju idą w złym kierunku. Patrzymy na przyszłość z niepewnością, lękiem, frustracją, smutkiem ale i nadzieją. Bo wiemy, w jakim kraju chcielibyśmy żyć.
Pytani o idealną Polskę w perspektywie dekady odpowiadamy, że ma być ona bezpieczna, demokratyczna, sprawiedliwa, uczciwa, praworządna, nowoczesna, tolerancyjna, ekologiczna, otwarta. Rozumiemy, że warunkiem lepszej przyszłości jest rozwój oparty na zwiększonych nakładach na edukację i nauką oraz bezpieczeństwo wymagające sprawnych sił zbrojnych.
Niestety, nie ufamy państwu przekonani, że w sytuacji kryzysu będziemy musieli radzić sobie sami. Tak jak podczas pierwszych tygodni pandemii Covid-19 i tak jak w pierwszych dniach po agresji Rosji na Ukrainę. To dzięki mobilizacji społeczeństwa obywatelskiego – zaangażowaniu organizacji społecznych oraz rzesz wolontariuszy i wolontariuszek powstały sieci pomocy potrzebującym: osobom wymagającym troski w czasie kryzysu sanitarnego i tym, którzy uciekali przed wojną. Podczas tych kryzysów zrozumieliśmy znaczenie samoorganizacji i rolę organizacji obywatelskich jako źródła społecznej odporności. Pytani o ocenę sił, które działały najlepiej w czasie napływu osób uchodźczych z Ukrainy z najwyższym uznaniem wskazujemy organizacje społeczne (87% ocen bardzo dobrych i dobrych) oraz wolontariuszy (95%).
Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie umie nie tylko działać, wie także jak budować lepszą przyszłość. Organizacje społeczne wraz z ekspertami i ekspertkami od miesięcy pracują nad propozycjami dla Rzeczpospolitej: Obywatelski Pakt dla Edukacji przygotowany przez Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji, projekt prawa klimatycznego proponowany przez organizacje ekologiczne, projekty ustaw przywracających praworządność, propozycje działań przywracających konstytucyjną zasadę samorządności terytorialnej, projekty rozwiązań chroniących i realizujących podstawowe prawa kobiety, propozycje sanacji i modernizacji mediów publicznych, propozycje dotyczące polityki kulturalnej i projekt ustawy o muzeach, rekomendacje dla krajowej i lokalnych polityk migracyjnych i integracyjnych.
To tylko niektóre z obszarów wymagających naprawy, poprawy lub modernizacji, gdzie społeczeństwo obywatelskie ma gotowe propozycje rozwiązań i aktów legislacyjnych. Przedstawiliśmy je podczas Święta Wolności i Praw Obywatelskich podczas „Rozmowy obywatelskiej o przyszłości” i wartościach społeczeństwa obywatelskiego zorganizowanej przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych, Fundację im. Stefana Batorego i Europejskie Centrum Solidarności.
Rozmowa obywatelska o przyszłości
Swoimi propozycjami na to, w jakim kierunku powinno zmierzać państwo i społeczeństwo podzielilismy się w czasie rozmowy obywatelskiej 3 czerwca w Gdańsku. Wzięli w niej udział przedstawiciele i przedstawicielki organizacji pozarządowych specjalizujących się w następujących obszarach:
Wszystkie propozycje przedstawione podczas „Rozmowy obywatelskiej o przyszłości” są zebrane na stronie OFOP.
Zapraszamy Państwa do lektury najnowszej publikacji Fundacji Batorego „Demokracja codzienna”. Katarzyna Sztop-Rutkowska analizuje w niej dziewięć historii działań społecznych uczestników akcji Masz Głos Fundacji Batorego, które pokazują praktyki polskiej demokracji na jej najbardziej podstawowym, lokalnym poziomie. Te kilka historii to oczywiście kropla w morzu działań lokalnych, jednak można w nich zobaczyć lokalną demokrację, jej problemy i atuty. Historie zostały wybrane tak, aby odzwierciedlić doświadczenia wielu społeczności, które działały w akcji Masz Głos przez ostatnie osiemnaście lat. Na ich przykładzie autorka szuka odpowiedzi na pytanie, czy wysokie zaufanie społeczne do władz lokalnych (71%), które pokazują badania sondażowe (CBOS, kwiecień 2024), to miara oddająca prawdę o społecznościach samorządowych w Polsce.
W „Demokracji codziennej” opisana jest m.in. historia walki w obronie drzew w Pszczynie, opowieść o klubie sportowym w Gdańsku, który prowadzi jedyne w Polsce zajęcia boksu dla osób ze środowisk zagrożonych wykluczeniem, czy droga aktywisty – Roberta Waraksy – do roli burmistrza Olsztynka. Autorka przystawia lupę do różnych społeczności – wiejskich, miejskich, wielkomiejskich, do młodzieży, seniorów, grup kobiet. I choć każda opowieść jest inna, Katarzyna Sztop-Rutkowska wyławia z nich wszystkich wspólne mianowniki, kształtujące jakość demokracji lokalnej w Polsce. Są to m.in.: dialog obywatelski, funkcjonowanie miejsc trzecich, zaufanie społeczne, edukacja młodych ludzi, silni i niezależni liderzy i liderki.
Publikacja jest zbiorem opisów i opowieści, które mogą się przydać Państwu, np.:
W tekście opisujemy szereg drobnych, często niesystemowych zmian, które wpłynęły na rzeczywistość władz gminnych. Aspektem autonomii lokalnej, który przez ostatni rok uległ dużej zmianie, jest siła polityczna samorządu – w tym wymiarze wartość Indeksu spadła ponad dwukrotnie! Co więcej, zmiana ta (poprzez ingerencję w skład Krajowej Wspólnoty Rządu i Samorządu Terytorialnego) dotknęła wszystkie samorządy, nie tylko szczebla lokalnego, który stanowi tutaj nasz główny punkt zainteresowań.
Przyglądając się im, mamy na uwadze zmianę władzy, która dokonała się pod koniec roku 2023. Analizy w układzie pełnych lat utrudniają wprawdzie odróżnienie zmian dokonanych pod rządami różnych sił politycznych, ale staramy się uwzględniać je w opisie tegorocznej edycji Indeksu.
En bloc zauważamy, że ostatnie miesiące władzy PiS nie przyniosły dużych ograniczeń autonomii gminnej, poza wspomnianym już wyjątkiem zmiany składu KWRiST. Z kolei zmiana władzy w wyniku październikowych wyborów nie przyniosła natychmiastowych działań odbudowujących pozycję samorządów polskich sprzed 2015 roku. Potencjalne zmiany przywracające samorządowi uszczuploną ostatnimi laty autonomię będą mogły znaleźć odzwierciedlenie w przyszłorocznym Indeksie (z danymi za 2024 rok). Uwzględniając opieszałość działań nowego rządu w tym aspekcie w pierwszej połowie 2024 roku, wyglądamy tych danych z ciekawością badaczy i sceptycyzmem obserwatorów polityki krajowej.
Analizy dla roku 2023 mają natomiast walor szerszy – pozwalają na określenie bilansu kadencji, czyli podsumowanie zmian, jakie na poziomie samorządności gminnej dokonały się w okresie rządów PiS, między 2014 a 2023 rokiem.
Raport Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku autorstwa Anny Dąbrowskiej odnosi się do bardzo ważnej tematyki, jaką jest partycypacja społeczna. To już drugi poświęcony tej tematyce raport opublikowany przez Fundację im. Stefana Batorego. Pierwszy ‒ autorstwa Ewy Zielińskiej i Dariusza Kraszewskiego ‒ dotyczył analiz obejmujących lata 2014-2017. Zebrany materiał badawczy pozwala więc także na analizę dynamiki zmian, jakie w ostatniej dekadzie zachodziły w Polsce samorządowej w kontekście partycypacji społecznej.
Zaprezentowany raport to niewątpliwie ciekawy i ważny głos w kwestii partycypacji społecznej i stanowi dobrą baza dla szczegółowych badań. Przedstawione dane pozwoliły na uchwycenie pewnych prawidłowości, jednak ich wyjaśnienie wymaga już zastosowania bardziej pogłębionych badań jakościowych. Z pozoru raport przynosi dość optymistyczny obraz partycypacji w samorządowej Polsce. Wiemy jednak, że za zwykłymi danymi liczbowymi mogą się kryć istotne procesy, które często są przesłaniane przez takie właśnie dane. Jednym z nich jest wyłaniający się z raportu obraz partycypacji z wyraźnym podziałem na Polskę miejską i Polskę lokalną. Okazuje się, że praktyczne stosowanie narzędzi partycypacyjnych wymaga też określonych kompetencji i kapitałów, które ‒ co zrozumiałe ‒ alokowane są raczej w dużych miastach niż w małych gminach. Ustawodawca zadbał o wdrażanie stosownego prawa (ustawy), nie zapewnił jednak odpowiedniego wsparcia praktykom partycypacyjnym w mniejszych gminach, a powinno ono polegać na rozwijaniu kompetencji obywatelskich zarówno wśród przedstawicieli lokalnych władz i administracji, jak i wśród samych mieszkańców, zwłaszcza jednak na wzmacnianiu tam organizacji pozarządowych działających w tym zakresie. Niebezpieczne rozwarstwienie, jeśli chodzi o praktyki partycypacyjne, może być jedną z ważniejszych zmiennych wyjaśniających specyficzną geografię wyborczą w Polsce. Mieszkańcy miast coraz bardziej w swoich wyborach politycznych różnią się od mieszkańców gmin wiejskich, które według danych z raportu zdają się stanowić słabe ogniwa w systemie partycypacji. Bez wzmacniania takich słabych ogniw nie da się zbudować silnego społeczeństwa obywatelskiego, a brak możliwości codziennego praktykowania demokracji stwarza dogodny grunt dla rozwoju postaw populistycznych i antydemokratycznych.
Raport „Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku” przygotowany przez Annę Dąbrowską dla Fundacji Batorego daje aktualny wgląd w proces wdrażania w praktyce wybranych narzędzi partycypacji. I to zarówno tych, które są w ustawie o samorządzie relatywnie długo np. inicjatywa lokalna czy konsultacje społeczne, jak i tych, które zostały wprowadzone w nowelizacji z 2018 roku (lokalna inicjatywa uchwałodawcza czy raport o stanie gminy). Autorka pokazuje jak te narzędzia funkcjonują z perspektywy działania JST i jak często są wykorzystywane w praktyce. Z mojej perspektywy raport Anny Dąbrowskiej, niezwykle ważny i potrzebny, pokazuje metaforycznie mówiąc, „czubek góry lodowej”. Dane, które analizujemy przy lekturze prowokują pytania: Dlaczego tak jest? Skąd tak słabe zaangażowanie ze strony mieszkańców, ale i urzędów czy decydentów? Z drugiej strony regularne badania opinii publicznej realizowanej przez CBOS pokazują, że deklaratywnie Polacy i Polki ufają władzom samorządowym, są z nich generalnie zadowoleni i mają relatywnie najsilniejsze poczucie wpływu na poziomie samorządowym.
Od przełomu demokratycznego są w długoletnim procesie budowania kultury demokratycznej i partycypacyjnej w specyficznym kontekście historycznym i kulturowym. W przypadku naszego kraju jest to duże wyzwanie kulturowe, bowiem nasza historia ukształtowała nasze społeczeństwo raczej w kontrze do partycypacji. Odwołując się do analiz kultur narodowych pod kątem ich zdolności do współdecydowania w kulturze deliberacji, jesteśmy raczej „społeczeństwem tradycjonalistycznym, silnie kontrolującym, hierarchicznym, raczej indywidualistycznym i konkurującym, zdecydowanie bojącym się podejmować ryzyko” . To oznacza długi proces budowania kultury partycypacji, ale wierzę, że jest to możliwe.
Po lekturze raportu „Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku” autorstwa Anny Dąbrowskiej nasuwa się wniosek, że należy przemyśleć kształt instytucjonalny narzędzi partycypacji w Polsce, przy czym trzeba podejść do zagadnienia całościowo i uwzględnić wymienione w raporcie instrumenty, a także wszystkie instrumenty istniejące w Polsce, takie jak referendum lokalne, rady konsultacyjne (rady rodziców w szkołach, rady rynku pracy, rady seniorów), panele obywatelskie, jednostki pomocnicze w miastach i gminach. Najważniejszymi kwestiami, na które twórcy systemu lokalnych narzędzi powinni zwrócić uwagę, są długofalowe cele ich wprowadzania oraz wizje lokalnych społeczności do osiągnięcia dzięki tym instrumentom. Przybliżeniu tych właśnie kwestii poświęcony jest komentarz.
Przyszłość systemu finansów samorządowych, kryzys energetyczny i jego wpływ na budżety i usługi publiczne, reforma systemu wyrównawczego, skutki inflacji – to tylko wybrane tematy, które zostaną poruszone podczas trzeciej edycji Local Trends – Samorządowego Kongresu Finansowego. Uczestnicy_czki spotkania wezmą udział w licznych dyskusjach i debatach, sesjach networkingowych oraz szkoleniach z zakresu finansów samorządów i inwestycji.
Fundacja im. Stefana Batorego jest Partnerem merytorycznym wydarzenia.
Program tegorocznej edycji zwrócił szczególną uwagę na tematykę:
W programie III Samorządowego Kongresu Finansowego znalazło się aż trzydzieści sesji, warsztaty oraz prezentacje w ramach Sceny Dobrych Praktyk.
Spotkania współorganizowane przez Fundację:
Podczas spotkania po raz pierwszy publicznie zostanie zaprezentowaliśmy „Indeks Samorządności” opracowany przez ekspertów Fundacji Batorego. Rozmawialiśmy o tym, jaki obraz relacji rząd-samorząd wynika z zebranych danych. Czy dziś samorząd ma nadal możliwość swobodnego realizowania zadań, dla których został powołany? Czy „Indeks Samorządności” jest narzędziem, które oddaje sytuację samorządu lokalnego w Polsce? W panelu udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych: Jakub Banaszak, prezydent Chełma, Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania, Joanna Wons-Kleta, wójtka Pawonkowa, Krzysztof Żuk, prezydent Lublina. Na pytania samorządowców i publiczności odpowiedzieli autorzy Indeksu: Marta Lackowska, Radomir Matczak, Paweł Swianiewicz, Dawid Sześciło, Katarzyna Wojnar. Sesję poprowadził: Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Jak namówić mieszkańców do rozmowy na trudne tematy, których w czasach kryzysów przybywa? Fabryka Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” i władze samorządowe Iławy praktykują dialog w formule Śniadań Obywatelskich. Ich niezobowiązujący charakter i przestrzeń miejska, w której się odbywają, są trafnym wyborem – w spotkaniach uczestniczy wielu mieszkańców z różnych grup wiekowych i środowiskowych. W spotkaniu udział wzięli: Edyta Kocyła-Pawłowska, prezeska stowarzyszenia Fabryka Inicjatyw Obywatelskich, Dawid Kopaczewski, burmistrz Iławy oraz Alicja Zaczek-Żmijewska, specjalistka ds. Public Relations, Fundacja Batorego.
Rafał Matyja – autor książki „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością”, za którą otrzymał Nagrodę im. Marcina Króla Fundacji Batorego – w rozmowie z Edwinem Bendykiem, prezesem Zarządu Fundacji Batorego. Spotkanie w
Pełen program wydarzenia dostępny jest na stronie www.localtrends.pl
Więcej informacji
Kapituła Funduszu wybierze trzy stypendystki spośród zgłoszeń. Każda jednorazowo otrzyma 4 900 zł, które będzie mogła przeznaczyć na działalność w swojej społeczności lub inwestycję w rozwój zawodowy i osobisty, który pomoże jej tę działalność rozwinąć.
Więcej informacji i regulamin dostępny jest na stronie Funduszu.
28 sierpnia o godz. 19:00 zapraszamy osoby zainteresowane na spotkanie informacyjne on-line.
Fundusz, utworzony z darowizny Magdy Mierzewskiej-Krzyżanowskiej, promuje wartości, jakie przyświecały działalności społeczno-politycznej Jej Rodziców: Olgi Krzyżanowskiej – posłanki, senatorki, marszałkini Sejmu, wieloletniej członkini Rady Fundacji Batorego oraz Jerzego Krzyżanowskiego – naukowca i samorządowca, radnego miasta Gdańsk.
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego
