Wybory stanowią nieodzowny element systemu demokratycznego. Powinny być przeprowadzane zgodnie z zasadami prawa wyborczego, które de facto decydują o ich charakterze. Pośród tych zasad szczególne znaczenie mają dwie: zasada wolnych i zasada uczciwych wyborów. Cechą, która w pewnym sensie je obie łączy, gwarantując ich praktyczną realizację, jest dyrektywa poddania wyborów właściwym procedurom weryfikacyjnym na poszczególnych etapach procesu wyborczego. Weryfikacja ta zapobiega potencjalnym nadużyciom w toku wyborów oraz przyczynia się do budowania tak ważnego w demokratycznym państwie prawnym poczucia zaufania wyborców do procedur wyborczych, a w szerszym kontekście – także do państwa i jego organów. W znacznej mierze wspomniana wcześniej weryfikacja poszczególnych czynności wyborczych w polskiej praktyce wyborczej realizowana jest z udziałem sądów. Innymi słowy: ustawodawca za zasadne uznał zapewnienie prawa do sądu także w procesie wyborczym, co gwarantować ma ochronę konstytucyjnych, podmiotowych praw wyborczych, a także przyczyniać się do praworządnego przebiegu procesu wyborczego. Nie wydaje się przesadnym stwierdzenie, że udział niezależnych sądów i niezwisłych sędziów w procesie wyborczym jest czynnikiem wzmacniającym legitymizację wybranych przedstawicieli.
W tym kontekście pojawiają się jednak wątpliwości, czy aktualny stan polskiego wymiaru sprawiedliwości, będący następstwem reformy zapoczątkowanej w 2015 roku, gwarantuje pełną realizację prawa do sądu na poszczególnych etapach procesu wyborczego. Dyskusyjne zmiany, jakie zaszły w polskim prawodawstwie odnoszącym się do TK, SN, sądów powszechnych, a także KRS, stawiają pod znakiem zapytania realizację takich standardów prawa do sądu jak dostęp do bezstronnego i niezależnego sądu, a przede wszystkim – jak wskazuje art. 6 EKPC – sądu „ustanowionego ustawą”, a zatem w trybie niebudzącym wątpliwości z punktu widzenia obowiązujących w danym systemie procedur nominacji sędziowskich.
Celem niniejszej analizy jest wskazanie zasadniczych problemów, jakie zaistniały w procesie reorganizacji polskiego sądownictwa, oraz zidentyfikowanie tych obszarów procesu wyborczego, w przypadku których zmiany wynikające z reformy wymiaru sprawiedliwości mogą stanowić zagrożenie dla realizacji zasady wolnych i uczciwych wyborów. W analizie wyszczególniono te etapy i czynności, w których zaangażowanie władzy sądowniczej jest nieodzowne, a naruszenie konstytucyjnego standardu prawa do sądu może powodować daleko idące konsekwencje dla ważności procesu wyborczego.
W dwudniowej konferencji poświęconej problemom naruszania podstawowych standardów praworządności w Polsce w wyniku wprowadzonych przez partię rządzącą zmian ustawowych grono prawników: konstytucjonalistów, akademików i praktyków prawa zastanawiało się jak skutecznie i w zgodzie z obowiązującym porządkiem konstytucyjnym przywrócić prawidłowe funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, Sądu Najwyższego oraz sądownictwa powszechnego. Słowo wprowadzające wygłosił Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar. Konferencję rozpoczął wykład prof. Samuela Issacharoffa z NYU, „Populizm a rządy demokratyczne”.
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara
Wykład prof. Samuela Issacharoffa „Populizm a rządy demokratyczne”
Debata na temat Trybunału Konstytucyjnego
Debata na temat Krajowej Rady Sądownictwa
Debata na temat zmian w Sądzie Najwyższym
Debata na temat zmian w funkcjonowaniu sądów powszechnych
Debata na temat rządów prawa w Polsce
Media o konferencji:
„Jak wygrać i jak sprzątać” – wywiad Jacka Żakowskiego z prof. Samuelem Issacharoffem w tygodniku „Polityka”
„Odwet nie jest wyjściem. Gwałtowne rozliczenie z rządami PiS może doprowadzić do groźnego starcia” – wywiad Piotra Stasińskiego z prof. Issacharoffem w „Gazecie Wyborczej”
„Głosujmy na partię Przywrócenia Państwa Prawa, czyli o debacie Fundacji Batorego” – relacja Rafała Zakrzewskiego w „Gazecie Wyborczej”.
„Bodnar: Dla kogo i po co chcemy przywrócić państwo prawa? To jest główne pytanie” – omówienie wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara, , Anna Wójcik, Oko.press
„Prof. Samuel Issacharoff: spirala zemsty prowadzi do upadku demokracji” – omówienie wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara, Anna Wójcik Oko.press
„Izby Dyscyplinarną i Kontroli Nadzwyczajnej trzeba zlikwidować – eksperci na debacie Batorego” – omówienie panelu o Sądzie Najwyższym, Maria Pankowska, Oko.press
„Sprzątanie po „złej zmianie” w KRS. Cztery scenariusze ekspertów z debaty Batorego” – omówienie panelu o Krajowej Radzie Sądownicwa, Maria Pankowska, Oko.press
„„Powstało wiele sytuacji, wiele zdarzeń i krzywd nieodwracalnych”. Czy uda się przywrócić państwo prawa?” – omówienie dyskusji: „Rządy prawa w Polsce – czy możliwe jest porozumienie wokół podstawowych wartości?”, która zakończyła konferencję, Rafal Zakrzewski, Oko.press
W czasie konferencji członkowie Zespołu Ekspertów Prawnych przy Fundacji im. Stefana Batorego dr hab. Marcin Matczak, dr hab. Tomasz Pietrzykowski i prof. dr hab. Fryderyk Zoll dyskutowali o różnych wizjach ustroju konstytucyjnego Polski oraz roli sądu konstytucyjnego we współczesnych demokracjach.
Tezy do dyskusji [PDF 390 KB]
Relacja wideo ze spotkania:
Wypowiedź Fryderyka Zolla:
Wypowiedź Marcina Matczaka:
Wypowiedź Tomasza Pietrzykowskiego:
Aleksander Smolar o konferencji:
Fryderyk Zoll o konferencji :
Marcin Matczak o konferencji:
Noty biograficzne:
Dr hab. Marcin Matczak – prof. Uniwersytetu Warszawskiego – prawnik, profesor w Katedrze Filozofii Prawa i Nauki o Państwie Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowca, partner w Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka. Autor ponad pięćdziesięciu publikacji naukowych, w tym dwóch monografii: „Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa” oraz „Kompetencja organu administracji publicznej”. Jest specjalistą w zakresie prawa farmaceutycznego, prawa administracyjnego, prawa reklamy i biotechnologii, prawa antymonopolowego oraz doradztwa regulacyjnego. Doradza w procesie konsultacji projektów legislacyjnych, przygotowując m.in. opinie na temat zgodności projektów z konstytucją i aktami prawa międzynarodowego.
Dr hab. Tomasz Pietrzykowski – prof. Uniwersytetu Śląskiego – profesor w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2005-2007 wojewoda śląski. Od 2009 wiceprzewodniczący, a od 2015 r. członek Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Od 2004 r. radca prawny, członek Kolegium Redakcyjnego a następnie Rady Programowej czasopisma “Radca Prawny”. W latach 2010-2013 członek Komisji Etyki Krajowej Rady Radców Prawnych. Od 2014 przewodniczący Rady Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych w Uniwersytecie Śląskim. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m.in. Etyczne problemy prawa (Warszawa 2011), Wsteczne działanie prawa i jego zakaz (Kraków 2004), Etyka w administracji publicznej (wspólnie z I. Bogucką, Warszawa 2009), Ujarzmianie Lewiatana. Szkice o idei rządów prawa (Katowice 2014).
Prof. zw. dr hab. Fryderyk Zoll – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu w Osnabrück. Dr h.c. Narodowego Uniwersytetu Ekonomicznego w Tarnopolu. Członek Komitetu Nauk Prawnych PAN. W latach 2011 – 2015 członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.
