Konfrontacja wokół wymiaru sprawiedliwości weszła w nowy, niebezpieczny etap, który charakteryzuje się ostrym podziałem w organach sądownictwa i bezprecedensowym chaosem w porządku prawnym państwa. Ustawa zaostrzająca system dyscyplinowania sędziów znacznie obniża szanse na szerokie porozumienie i oddala perspektywę przywrócenia ładu w wymiarze sprawiedliwości. Jednocześnie narasta napięcie między Unią Europejską a polskimi władzami, które otwarcie odmawiają stosowania się do unijnego prawa.
10:00-12:00 Diagnoza – nagranie
Czy listopadowe orzeczenie TSUE i styczniowa uchwała Sądu Najwyższego tworzą pozytywny przełom, czy też czeka nas zaostrzenie konfliktu i dalsza erozja praworządności? Jakie zagrożenia rodzi obecna sytuacja? Czy ostateczny kształt konfliktu o wymiar sprawiedliwości rozstrzygnie się w polskich i europejskich sądach czy na innych forach? Jak społeczeństwo postrzega konflikt o sądownictwo i kształt ustrojowy Polski? Czy Unia Europejska ma chęć i instrumenty, by aktywniej występować w obronie praworządności w Polsce?
Wystąpienia: Sylwia Gregorczyk-Abram (Inicjatywa #WolneSądy), Jarosław Gwizdak (członek zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS), dr Jan Winczorek (Instytut Nauk o Państwie i Prawie UW)
Komentarz: Ewa Siedlecka („Polityka”)
Moderator: dr Piotr Kładoczny (Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Batorego)
12:15-14.15 Wizje naprawy państwa prawa – nagranie
Krytyce zmian wprowadzanych przez rząd rzadko towarzyszy wizja docelowego modelu wymiaru sprawiedliwości. Na jakich wartościach, zasadach i rozwiązaniach powinien opierać się przyszły system sądownictwa, tak by spełniał wymogi demokratycznego państwa prawa i by wychodził naprzeciw społecznym oczekiwaniom? Kto powinien uczestniczyć w jego opracowaniu i jak powinien przebiegać proces tworzenia nowego systemu?
Wystąpienia: Piotr Gąciarek (Sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie, Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA), Małgorzata Szuleka (Helsińska Fundacja Praw Człowieka), Tomasz Zalasiński (członek zarządu Stowarzyszenie im. prof. Zbigniewa Hołdy, Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego)
Komentarz: Patryk Wachowiec (Forum Obywatelskiego Rozwoju)
Moderator: Łukasz Bojarski (prezes zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRiS, Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego)
Wybory stanowią nieodzowny element systemu demokratycznego. Powinny być przeprowadzane zgodnie z zasadami prawa wyborczego, które de facto decydują o ich charakterze. Pośród tych zasad szczególne znaczenie mają dwie: zasada wolnych i zasada uczciwych wyborów. Cechą, która w pewnym sensie je obie łączy, gwarantując ich praktyczną realizację, jest dyrektywa poddania wyborów właściwym procedurom weryfikacyjnym na poszczególnych etapach procesu wyborczego. Weryfikacja ta zapobiega potencjalnym nadużyciom w toku wyborów oraz przyczynia się do budowania tak ważnego w demokratycznym państwie prawnym poczucia zaufania wyborców do procedur wyborczych, a w szerszym kontekście – także do państwa i jego organów. W znacznej mierze wspomniana wcześniej weryfikacja poszczególnych czynności wyborczych w polskiej praktyce wyborczej realizowana jest z udziałem sądów. Innymi słowy: ustawodawca za zasadne uznał zapewnienie prawa do sądu także w procesie wyborczym, co gwarantować ma ochronę konstytucyjnych, podmiotowych praw wyborczych, a także przyczyniać się do praworządnego przebiegu procesu wyborczego. Nie wydaje się przesadnym stwierdzenie, że udział niezależnych sądów i niezwisłych sędziów w procesie wyborczym jest czynnikiem wzmacniającym legitymizację wybranych przedstawicieli.
W tym kontekście pojawiają się jednak wątpliwości, czy aktualny stan polskiego wymiaru sprawiedliwości, będący następstwem reformy zapoczątkowanej w 2015 roku, gwarantuje pełną realizację prawa do sądu na poszczególnych etapach procesu wyborczego. Dyskusyjne zmiany, jakie zaszły w polskim prawodawstwie odnoszącym się do TK, SN, sądów powszechnych, a także KRS, stawiają pod znakiem zapytania realizację takich standardów prawa do sądu jak dostęp do bezstronnego i niezależnego sądu, a przede wszystkim – jak wskazuje art. 6 EKPC – sądu „ustanowionego ustawą”, a zatem w trybie niebudzącym wątpliwości z punktu widzenia obowiązujących w danym systemie procedur nominacji sędziowskich.
Celem niniejszej analizy jest wskazanie zasadniczych problemów, jakie zaistniały w procesie reorganizacji polskiego sądownictwa, oraz zidentyfikowanie tych obszarów procesu wyborczego, w przypadku których zmiany wynikające z reformy wymiaru sprawiedliwości mogą stanowić zagrożenie dla realizacji zasady wolnych i uczciwych wyborów. W analizie wyszczególniono te etapy i czynności, w których zaangażowanie władzy sądowniczej jest nieodzowne, a naruszenie konstytucyjnego standardu prawa do sądu może powodować daleko idące konsekwencje dla ważności procesu wyborczego.
18 grudnia Fundacja im. Stefana Batorego zorganizowała seminarium Zaufanie a prawo wyborcze. Podstawą rozmowy był raport „Urzędnicy wyborczy w działaniu. Raport z badania” autorstwa dr. hab. Jacka Hamana.
Podczas spotkania dr Adam Gendźwiłł omówił dotychczasowe skutki zmian w prawie wyborczym wprowadzonych na początku 2018 roku oraz analizował, czy przyczyniły się one do wzmocnienia zaufania do procesu wyborczego, czy też do zwiększenia obaw co do przejrzystości i uczciwości głosowania?
Dr Jarosław Zbieranek omówił zagrożenia związane ze zmianą składu Państwowej Komisji Wyborczej, która nastąpi w najbliższych tygodniach. Jego wystąpienie było próbą odpowiedzi na pytanie, czy i jakie niebezpieczeństwa niesie zwiększenie roli polityków w formowaniu PKW, która jest odpowiedzialna nie tylko za organizację wyborów, ale także za rozliczenie partyjnych finansów?
Dr hab. Jacek Haman zaprezentował badanie Korpusu Urzędników Wyborczych, wskazując, że to nowe „ogniwo” w administracji wyborczej nie przyczyniło się do poprawy sprawności i przejrzystości wyborów.
W dyskusji udział wzięli: Katarzyna Batko-Tołuć (Sieć Obywatelska Watchdog Polska), Lech Gajzler (Krajowe Biuro Wyborcze), Tomasz Gąsior (Krajowe Biuro Wyborcze), Adam Gendźwiłł (Zakład Rozwoju i Polityki Regionalnej UW, Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji Batorego), Jacek Haman (Zakład Statystyki, Demografii i Socjologii Matematycznej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego), Krzysztof Izdebski (Fundacja E-Państwo), Grażyna Kopińska (Obywatelskie Forum Legislacji, Fundacja im. Stefana Batorego), Katarzyna Kubicka-Żach (Prawo.pl), Zofia Lutkiewicz (Fundacja im. Stefana Batorego), Filip Pazderski (Instytut Spraw Publicznych), Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz (forumIdei Fundacji Batorego), Magdalena Pietrzak (szefowa Krajowego Biura Wyborczego), Kateryna Pryshchepa (College of Europe), Anna Rakowska-Trela (Wydziała Prawa i Administracji Uniwersytet Jagielloński), Róża Rzeplińska (Mamprawowiedzieć.pl), Marcin Skubiszewski (Stowarzyszenie Obserwatorium Wyborcze), Jarosław Zbieranek (Centrum Studiów Wyborczych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), Joanna Załuska (Masz Głos, Masz Wybór, Fundacja im. Stefana Batorego).
Prowadzenie: dr Anna Materska-Sosnowska (członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego).
Seminarium zorganizowane w związku z publikacją XIII Raportu Obywatelskiego Forum Legislacji.
W gronie parlamentarzystów i parlamentarzystek, ekspertów/-ek i działaczy oraz działaczek organizacji monitorujących proces legislacyjny oraz partnerów społecznych zastanawialiśmy się:
Główne tezy XIII raportu Obywatelskiego Forum Legislacji podsumowującego aktywność legislacyjną rządów Zjednoczonej Prawicy, Sejmu VIII kadencji i Senatu IX kadencji (2015–2019) przedstawiła Grażyna Kopińska, ekspertka forumIdei.
W dyskusji udział wzięli: Katarzyna Batko-Tołuć (Sieć Obywatelska Watchdog Polska), Marta Brzozowska-Katner (Departament Doskonalenia Regulacji Gospodarczych Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii), Alina Czyżewska (Sieć Obywatelska Watchdog Polska), Krzysztof Izdebski (Fundacja E-Państwo), Jan Maria Jackowski (senator, Prawo i Sprawiedliwość), Krzysztof Jasiecki (Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego), Wojciech Klicki (Fundacja Panoptykon), Piotr Kładoczny (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego), Urszula Kurczewska (Szkoła Główna Handlowa), Jacek Męcina (Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego), Witold Michałek (Business Centre Club), Małgorzata Molenda-Zdziech (Szkoła Główna Handlowa), Gabriela Morawska-Stanecka (Wicemarszałek Senatu RP, Lewica), Tomasz Pietryga („Rzeczpospolita”), Jacek Protasiewicz (poseł, Koalicja Obywatelska), Andrzej Rzepliński (Wydział Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Wiesław Staśkiewicz (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego), Krzysztof Śmiszek (poseł, Lewica), Kazimierz Michał Ujazdowski (senator, Koalicja Obywatelska), Grzegorz Wiaderek (Instytutu Prawa i Społeczeństwa), Magdalena Wnuk (Stowarzyszenie 61), Piotr Wołejko (Pracodawcy RP), Kuba Wygnański (Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia), Mirosław Wyrzykowski (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego)
Prowadzenie: Aleksander Smolar (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Zapraszamy do obejrzenia transmisji:
https://www.facebook.com/FundacjaBatorego/videos/1213135972220846/
Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
O wartościach europejskich zapisanych w artykule 2 „Traktatu o Unii Europejskiej” przez ostatnie 15 lat dyskutowano niewiele. Byliśmy przeświadczeni o bezsporności tych zapisów, ale też przyzwyczailiśmy się, iż problemy Unii dotyczą spraw ekonomicznych albo techniczno-organizacyjnych, a rozmawia się głównie o pieniądzach.
Od 2021 roku zacznie działać nowy unijny program: Obywateli, Równości, Praw i Wartości (PPW). UE stara się w ten sposób odpowiedzieć na kryzys, który ma wymiar także aksjologiczny. Podczas dyskusji zastanawialiśmy się nad tym, czy instytucje europejskie dojrzały do obrony podstawowych zasad i wartości? Przede wszystkim zaś, jakie to są wartości? Które z nich musimy uznać za wspólne, a co do których możemy się zgodzić, że będziemy różnić się w ich ocenie? Jak implementować PPW, by został on zaakceptowany przez niejednorodne światopoglądowo środowiska prounijne?
Podstawą do dyskusji był tekst autorstwa dyrektorki forumIdei Fundacji Batorego – Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz: „Praworządność w Unii poza politycznymi podziałami. Sankcje budżetowe i nowy program dla obywateli” dostępny pod linkiem: http://bit.ly/forumIdei_Praworzadnosc_w_Unii
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Paweł Marczewski, szef działu Obywatele forumIdei Fundacji Batorego.
