Przedstawienie wyników monitoringu wyborów prezydenckich na Ukrainie w 2014 roku: Piotr Andrusieczko (Misja Ekspercka na wybory prezydenckie na Ukrainie w 2014 roku) i Natalia Lynnyk (Komitet Wyborców Ukrainy).
Dyskusja Wybory i co dalej?, z udziałem Kosti Bondarenki (Instytut Ukraińskiej Polityki),Wołodymyra Fesenki (Centrum Stosowanych Badań Politycznych Penta) i Ołeksandra Suszko (Fundacja Odrodzenie).
Prowadzenie spotkania: Bogumiła Berdychowska (redakcja kwartalnika „Więź”).
Dyskusja prowadzona w języku polskim i ukraińskim.
Petro Poroszenko został wybrany ze względu na umiejętność skutecznego zarządzania, ale będzie uważnie obserwowany przez społeczeństwo. Dla prezydenta najpoważniejszym problemem jest teraz zakończenie wojny na wschodzie.
Uczestnicy spotkania podkreślali, że Poroszenko to specyficzny polityk. Kost’ Bondarenko ocenił, że nie jest „wyraźnym opozycjonistą”. Jako biznesmen i oligarcha współpracował z kilkoma „partiami władzy”, był także w rządzie Mykoły Azarowa. Jednakże na Majdanie powtarzał, że opowiada się za związkiem Ukrainy z UE, i starał się zapobiec przelewowi krwi. Wołodymyr Fesenko zauważył, że choć Poroszenko jest uczestnikiem polityki ukraińskiej od lat 90., to teraz został odebrany jako „nowa twarz”. Wyborcy uważają, że pokieruje Ukrainą na wzór swojego koncernu Roshen.
Według Bondarenki nowy prezydent ma wiele kwestii do rozwiązania, np. stosunki z Rosją, problemy gospodarcze i społeczne, takie jak wzrost bezrobocia czy zamykanie zakładów na Ukrainie wschodniej. Fesenko ocenił zaś, że problemem najważniejszym jest zakończenie wojny na wschodzie. Według niego kryzysu tego nie uda się zażegnać bez zaangażowania organizacji międzynarodowych, jak OBWE, a przez pierwsze miesiące Poroszenko będzie musiał używać metod wojskowych.
Bogumiła Berdychowska podkreśliła, że po raz pierwszy wschodnia Ukraina nie miała swojego kandydata w tych wyborach. Bondarenko zauważył, że trwa tam walka o spuściznę po Janukowyczu i Partii Regionów oraz poszukiwanie nowych polityków. Fesenko wskazał zaś, że pojawiają się nowe projekty polityczne, np. byłego wicepremiera Serhija Tihipki. Zdaniem Bondarenki politycy mogą tam próbować wykorzystać potencjał samozwańczych przywódców. Powstania samozwańczych „republik ludowych” nie można jednak sprowadzić do niejawnej agresji rosyjskiej. Istnieją problemy, które w tych regionach narastały latami. Zdaniem Fesenki trzeba teraz zbudować model równowagi między wschodem i zachodem kraju na bazie nowego, skuteczniejszego systemu gospodarczego.
Ołeksandr Suszko wskazał, że Ukraina powinna znaleźć efektywną formułę ustroju parlamentarno-prezydenckiego, by nie było pokusy powrotu do modelu „superprezydenckiego”. Według Suszki postrzeganie Poroszenki przez pryzmat jego sukcesu w biznesie może być nieco naiwne, ale nie jest on otoczony takim uwielbieniem jak w 2004 roku Juszczenko i będzie uważnie obserwowany.
Natalia Lynnyk z obserwującej wybory sieci Opora powiedziała, że głosowanie przebiegło bez istotnych incydentów, z wyjątkiem obwodów ługańskiego i donieckiego, gdzie nie potrafiono zapewnić bezpieczeństwa członkom komisji wyborczych i obywatelom.
Napogarszające się warunki pracy dziennikarzy ukraińskichwskazałzaś Piotr Andrusieczko. Zimą w Kijowie byli oni bici, potem zatrzymywano ich na Krymie, a teraz w rejonach kontrolowanych przez separatystów ze względów bezpieczeństwa nie mogą już wykonywać swoich obowiązków, zaś praca zagranicznych dziennikarzy jest utrudniona.
Bogumiła Berdychowska podsumowała spotkanie uwagą, że Ukraina zrobiła w trakcie wyborów prezydenckich pierwszy krok w kierunku ustabilizowania sytuacji, ale przed nią jest jeszcze długa droga i wynik nie wydaje się pewny.
Piotr Andrusieczko (ur. 1971) – dziennikarz i publicysta, politolog. Pracownik Zakładu Studiów Wschodnich Akademii Pomorskiej. Redaktor naczelny „Ukraińskiego Żurnału”. Stały współpracownik „Nowej Europy Wschodniej”. Uczestnik misji obserwacyjnych na wybory parlamentarne i prezydenckie na Ukrainie w latach: 2002, 2006, 2010, 2012. Obecnie członek Międzynarodowej Misji Eksperckiej na wybory prezydenckie na Ukrainie w 2014 roku.
Bogumiła Berdychowska (ur. 1963) – publicystka, członkini redakcji kwartalnika „Więź”. Wcześniej kierowała Biurem ds. Mniejszości Narodowych w Ministerstwie Kultury i Sztuki, była zastępczynią dyrektora V Programu Polskiego Radia. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce” (Kijów), „Kulturze” (Paryż), „Rzeczpospolitej”, „Tygodniku Powszechnym”. Autorka licznych publikacji dotyczących Ukrainy.
Kost’ Bondarenko (ur. 1969) – historyk, politolog, dr, twórca i prezes Instytutu Ukraińskiej Polityki oraz Fundacji Ukraińska Polityka. Działacz polityczny. Był wiceszefem partii Sarhieja Tyhipki Silna Ukraina, kierował Kijowskim Instytutem Strategii Narodowej, później Instytutem Gorszenina. Był także konsultantem politycznym sztabu Wiktora Juszczenki, a od 2003 roku związany był ze środowiskiem Wiktora Janukowycza.
Wołodymyr Fesenko (ur. 1958) – politolog. Dyrektor Centrum Stosowanych Badań Politycznych „Penta” w Kijowie. W latach 1993–1999 koordynator programu „Społeczeństwo Obywatelskie” w charkowskim oddziale Międzynarodowej Fundacji Odrodzenia. W okresie 1999–2001 wykładowca na wydziale socjologii Uniwersytetu Państwowego w Charkowie.
Natalia Lynnyk (ur. 1972) – działaczka społeczna i pozarządowa. Wicedyrektorka Komitetu Wyborców Ukrainy, organizacji prowadzącej monitoring wyborów na Ukrainie. Wcześniej koordynowała wiele projektów monitoringu wyborów w tym kraju.
Ołeksandr Suszko (ur. 1973) – politolog, ekspert w dziedzinie stosunków międzynarodowych, dr. Dyrektor Instytutu Współpracy Euroatlantyckiej oraz prezes Zarządu Fundacji Odrodzenie w Kijowie. Wcześniej kierował Centrum ds. Pokoju, Konwersji i Ukraińskiej Polityki Zagranicznej. Autor wielu publikacji i artykułów na temat sytuacji politycznej na Ukrainie oraz relacji międzynarodowych, w tym zwłaszcza stosunków Ukraina-UE oraz Ukraina-NATO.
W dyskusji udział wzięli: Oleg Kaszyn (kashin.guru), Paweł Kazarin (Slon.ru), Iwan Preobrażeński (Agencja Informacyjna Rosbałt), Michał Sutowski („Krytyka Polityczna”), Sergiej Utkin (Instytut Światowej Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Rosyjska Akademia Nauk).
Spotkanie prowadziła Karolina Wigura („Kultura Liberalna”, członkini zarządu Fundacji Batorego)
Debata towarzyszy spotkaniu Klubu PL-RU. Więcej o Klubie.
Noty o panelistach:
Paweł Kazarin (ur. 1983) – dziennikarz i publicysta. Stały współpracownik portalu Slon.ru oraz Agencji Informacyjnej Rosbałt, a także tygodnika „The New Times” i Radia Swoboda. Specjalizuje się w analizie politycznej krajów b. ZSRR, a zwłaszcza stosunków ukraińsko-rosyjskich. Współpracuje z wieloma ukraińskimi mediami. Urodził się i wychował w Symferopolu na Krymie. Od dwóch lat mieszka i pracuje w Moskwie.
Oleg Kaszyn (ur. 1980) – dziennikarz i publicysta. Działacz obywatelski. Był długoletnim korespondentem gazety „Kommersant”, a także m.in. dziennika „Izwiestii” oraz magazynów „Bolszoj Gorod”, „Ekspert” oraz „Medwied’”. Był także członkiem redakcji „Russkij żurnał”. W 2010 roku został dotkliwie pobity przez nieznanych sprawców. Jest autorem powieści fantastycznej Roissja wpierdie (2011). Współpracował z portalem OpenSpace.ru. Obecnie współtworzy projekt dziennikarski Sputnik i Pogrom oraz kashin.guru.
Iwan Preobrażenski (ur. 1981) – politolog, publicysta, analityk, dr. Pracował m.in. w Centrum Technologii Politycznych, czasopiśmie „Profil” i dzienniku „Wiedomosti”. Był szefem działu świat portalu Strana.ru, a następnie szefem działu polityka agencji informacyjnej Rosbałt. Dziś współpracownik tej agencji. Specjalizuje się w Europie Środkowej i Wschodniej. Regularnie publikuje w prasie i czasopismach środkowoeuropejskich, m.in. w „Nowej Europie Wschodniej”.
Michał Sutowski (ur. 1985) – politolog, publicysta. Sekretarz redakcji pisma „Krytyka Polityczna”, członek zespołu Wydawnictwa Krytyki Politycznej. Redaktor pism politycznych Jacka Kuronia i Stanisława Brzozowskiego. Koordynator Instytutu Studiów Zaawansowanych.. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce Politycznej”, „Rzeczpospolitej”. Ostatnio wydał Wujec. Związki przyjacielskie – rozmowę z Ludwiką Wujec (2014).
Siergiej Utkin (ur. 1980) – politolog, ekspert ds. międzynarodowych, dr. W latach 2006-2013 pracownik Instytut Światowej Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Rosyjskiej Akademii Nauk. Od 2012 roku w Centrum Studiów Strategicznych Rosyjskiej Akademii Nauk, gdzie kieruje Wydziałem Ocen Strategicznych. Specjalizuje się w kwestii polityki międzynarodowej, integracji europejskiej, bezpieczeństwa, stosunków transatlantyckich oraz rosyjskiej polityki zagranicznej.
Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka. Członkini redakcji Tygodnika Internetowego „Kultura Liberalna” oraz Zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Europie” (dodatku do „Dziennika. Polska. Europa. Świat”), „Przeglądzie Politycznym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku”. Autorka książki Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011).
Rosyjska operacja na Krymie i wschodzie Ukrainy była planowana już kilka lat temu, a wydarzenia na Majdanie jedynie ją przyspieszyły. Obecna sytuacja to wynik rosyjskiej interwencji i bierności miejscowych władz – uważa Serhij Żadan.
Jak zaznaczył, wprawdzie większość mieszkańców wschodnich regionów opowiada się za unitarną Ukrainą – ale Ukrainą bez banderowców. Popierają oni Ukrainę zgodną z ich wyobrażeniami, czyli „z rosyjską telewizją i bezpośrednim wpływem Putina, bez wpływu Kijowa i oznak ukraińskości”. Przy tym 70–80 proc. osób na wschodzie jest biernych. „Gdy pojawili się rosyjscy dywersanci, co faktycznie rozpoczęło wojskową okupację, okazało się, że ci ludzie nie popierają wprawdzie okupacji, ale w tych czy innych wypadkach są gotowi ją usprawiedliwić, kierując się ideologicznymi postawami. I to jest wielki problem” – ocenił Żadan.
Okazało się też – podkreślił – że państwo ukraińskie nie ma żadnego wpływu na sytuację i żadnej wizji jej rozwiązania. Faktycznie przekształciło się w obiekt gry geopolitycznej, w której z jednej strony jest Rosja jako silny i cyniczny gracz, a z drugiej „jakaś efemeryczna Unia Europejska, jakaś Ameryka” z niezdecydowanym poparciem dla Ukrainy
Żadan wyraził przekonanie, że nie doszłoby do zaostrzenia sytuacji, gdyby nie inwazja rosyjskich grup dywersyjnych – na równi z którymi występuje Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego – i gdyby nastąpiła adekwatna reakcja miejscowych władz. Zwrócił uwagę, że w Mikołajewie czy w Chersoniu, gdzie gubernatorzy są lojalni wobec władz w Kijowie, nie dopuszczono do eskalacji wydarzeń.
Bogumiła Berdychowska zapytała o doktrynę Putina o podzielonym rosyjskim narodzie i łączeniu „ruskiego świata”. Żadan odparł, że nie bardzo rozumie, co miałby znaczyć ten termin. Według niego trudno powiedzieć, kogo uznać za Rosjan na Ukrainie. Na Majdanie było też dużo Rosjan i osób rosyjskojęzycznych. „Jestem pewien, że z Rosjan nie będą robić V kolumny. Ksenofobii, rusofobii na pewno nie będzie” – zapewnił.
Zwrócił też uwagę, że w Donbasie na prorosyjskie wiece przychodzą bardzo różni ludzie. Niektórzy nie popierają przyłączenia się do Rosji, ale boją się faszyzmu i są przekonani, że na Ukrainie rządzą Prawy Sektor oraz partia Swoboda. Są tam też rosyjskojęzyczni inteligenci, którzy chcą bronić rosyjskiej kultury, są tacy, którzy wierzą w możliwość wskrzeszenia Związku Radzieckiego, i tacy, którzy pracują dla rosyjskich spec służb, choć nie jest ich dużo. Żadan podkreślił, że z każdym z tych ludzi warto rozmawiać, a Ukrainę czekają bardzo trudne procesy porozumienia. Będą one skomplikowane, bo część obywateli przez 23 lata nie przyjmowała do wiadomości istnienia Ukrainy jako państwa. „To marginalne grupy, ale nadzwyczaj aktywne i agresywne” – ocenił, przypominając, że w Doniecku siedzibę władz zajęło 20 ludzi, a miasto, choć ma ponad milion mieszkańców, milczy.
Jego zdaniem, jeśli Ukrainie uda się obronić integralność terytorialną, to powinna ona rozpatrzyć możliwość decentralizacji władzy, ponieważ problem ten wykorzystuje Rosja. Obecnie Kijów jest ośrodkiem, który dyktuje wszystko. Do problemów wymagających uregulowania należą też kwestie języka rosyjskiego czy koncepcji historii.
Żadan podważył zasadność organizowania majowych wyborów prezydenckich. „Jak myśleć o ratingach i programach, gdy realnie grozi nam utrata państwowości?” – argumentował.
Według pisarza za pozytywny rezultat obecnego kryzysu będzie można uznać utratę Donbasu bez Charkowa, „jeśli mimo wszystko Ukraina zachowa terytorialną integralność”. Nie zgodził się z oceną, że Donbas już jest stracony dla Ukrainy. Przyznał jednak, że sytuacja tam jest bardzo trudna. Według niego, jeśli w Donbasie zostanie przeprowadzone referendum, w którym jakimś sposobem zostanie osiągnięty wynik za przyłączeniem się do Rosji, będzie to oznaczało początek długotrwałej i krwawej konfrontacji.
O debacie
Serhij Żadan to jeden z najwybitniejszych ukraińskich pisarzy, dobrze znany także w Polsce. Jednak nie o literaturze chcemy z nim rozmawiać, lecz o niedawnych wydarzeniach na Ukrainie, o Majdanie widzianym z perspektywy wschodu tego kraju, z Charkowa. O tamtejszych Euromajdanie (w którym pisarz uczestniczył) i o charkowskim Antymajdanie. O podziałach społecznych, kulturowych i językowych. Relacjach centrum-ukraińskie peryferia, ukraińskość-rosyjskość i lękach obecnych na wschodzie Ukrainy.
Noty o panelistach:
Bogumiła Berdychowska (ur. 1963) – publicystka, członkini redakcji kwartalnika „Więź”. Wcześniej kierowała Biurem ds. Mniejszości Narodowych w Ministerstwie Kultury i Sztuki, była zastępczynią dyrektora V Programu Polskiego Radia. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Krytyce” (Kijów), „Kulturze” (Paryż), „Rzeczpospolitej”, „Tygodniku Powszechnym”. Autorka licznych publikacji dotyczących Ukrainy.
Serhij Żadan (ur. 1974) – poeta, pisarz, eseista, tłumacz z języka niemieckiego. Jego książki przetłumaczono na szesnaście języków. Po polsku ukazały wielu jego książek m.in. tom wierszy Historia kultury początku stulecia (polskie wydanie 2005) oraz powieści Big Mac (polskie wydanie 2005), Anarchy in the Ukr (polskie wydanie 2007),Hymn demokratycznej młodzieży (polskie wydanie 2008), a ostatnio Woroszyłowgrad (polskie wydanie 2013). Jest laureatem wielu nagród m.in. Bu-Ba-Bu za najlepszy wiersz roku 1998. Mieszka w Charkowie.
Dyskusję otworzyły wypowiedzi: Myrosława Marynowycza (prorektora Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie) i Josyfa Ziselsa (przewodniczącego Koordynacyjnej Rady Żydowskich Stowarzyszeń Organizacji i Wspólnot, Komisja Śledcza ds. Naruszeń Praw Człowieka).
Spotkanie prowadził: Mirosław Czech (członek zarządu Fundacji Batorego) i Aleksander Smolar (prezes zarządu Fundacji Batorego).
Dyskusja w języku polskim i ukraińskim.
Debacie towarzyszyła prezentacja projektu Kristyny BerdynskichMaidaner
Majdan zjednoczył przedstawicieli różnych regionów i różnych religii Ukrainy, ale oprócz legitymacji moralnej potrzebuje także legitymacji politycznej. Zmiana obecnego systemu na Ukrainie nie nastąpi jednak, jeśli nie zmienią się partie polityczne. Podział ukraińskiego społeczeństwa byłby zaś możliwy tylko w razie rosyjskiej interwencji – mówili uczestnicy debaty.
Myrosław Marynowycz, prorektor Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie, podkreślił, że na Majdanie spotkali się w atmosferze pokojowej przedstawiciele różnych regionów Ukrainy oraz różnych religii i nie miało znaczenia, jakim językiem kto mówi. Po odsunięciu Janukowycza od władzy dominuje niepokój, bo ludzie uświadamiają sobie, że nie jest to zwycięstwo ostateczne. Teraz Euromajdanowi brakuje legitymacji politycznej, jednakże zmiana systemu nie uda się, jeśli Ukraina oprze się wyłącznie na dotychczasowych partiach politycznych.
Josyf Zisels, przewodniczący Koordynacyjnej Rady Żydowskich Stowarzyszeń Organizacji i Wspólnot, przypomniał, że Ukraina znajduje się w kręgu dwóch tożsamości cywilizacyjnych, europejskiej i euroazjatyckiej, ale granica między nimi nie przebiega na Dnieprze, tylko „przechodzi przez serce każdego z nas”. Jedyne, w czym Ukraińcy się zgadzają, to to, że nie chcą się podzielić. Zisels dodał, że podział kraju byłby możliwy tylko w wyniku interwencji rosyjskiej. Jak zaznaczył, Janukowycz zdradził interesy kraju, podpisując umowy charkowskie, które pozostawiły rosyjską Flotę Czarnomorską na Krymie na kolejnych 25 lat. Dziś jest to ważny czynnik destabilizacji Ukrainy.
Zisels uważa, że Majdan 2013–2014 roku różni się od pomarańczowej rewolucji większą liczebnością oraz sceptycznym podejściem do polityków. Zapewnił, że protestujący uważnie obserwują tych ostatnich i nie pozwolą, by zeszli z drogi, którą im wyznaczono.
Obaj eksperci przyznali, że w pewnym momencie doszło do radykalizacji Majdanu, za którą według Marynowycza odpowiedzialne są władze. Zisels zauważył zaś, że jeśli ludzie demonstrują pokojowo przez długi czas, a władza nie ustępuje, to radykalizacja jest naturalna. Podkreślił jednak, że w tym masowym ruchu protestu panuje atmosfera życzliwości i tolerancji, a tylko rosyjska propaganda stara się przedstawić Majdan jako ruch nacjonalistyczny i „faszystowski”. Żadnego „nazizmu” na Ukrainie nie ma – mówił. Spontaniczne akcje agresji wobec społeczności żydowskiej uznał za mało prawdopodobne i zaznaczył, że nowe władze ukraińskie są sojusznikami społeczności żydowskiej przeciwko radykałom. Przyznał, że na Ukrainie doszło do incydentów antyżydowskich, ale wszystko wskazuje na to, że organizowały je struktury powiązane z rosyjskimi służbami bezpieczeństwa. W tym kontekście ocenił, że Rosja żyje nadal stereotypami geopolitycznymi z XIX wieku. Marynowycz wskazał ponadto, że dla Zachodu kompromis oznacza siłę, ale dla euroazjatyckiej cywilizacji i dla Putina jest słabością. Rosja powinna odczuć duchową siłę Europy polegającą na wierności zasadom. Chciałbym, by Europa tę siłę okazała – zaznaczył. Na Ukrainie oczekujemy, że Zachód i Polska powiedzą „stop” Rosji – podkreślił z kolei Zisels.
Protesty na Ukrainie prowokują do stawiania pytań o ukraińską tożsamość i ukraińskie tradycje polityczne. Czy na Majdanie powstaje nowa Ukraina? Jeżeli tak, to jaka ona jest i do jakich tradycji politycznych się odwołuje? Zastanowimy się także nad tym, jakie jest miejsce dziś, na Ukrainie tradycji dysydenckich i demokratycznych? Czy one są, lub czy mogą stać się, elementem nowej ukraińskiej tożsamości? To pytanie wydaje się dziś szczególnie ważne – zwłaszcza w Polsce – gdzie w pewnych środowiskach pojawiły się obawy związane z odrodzeniem ukraińskiego nacjonalizmu, ale również oskarżeń np. o odrodzenie antysemityzmu w tym kraju. Chcemy również zapytać o rolę Kościołów i związków wyznaniowych w ostatnich wydarzeniach? Dlaczego ich zaangażowanie i wsparcie dla ruchu Majdanu jest tak silne?
Noty o panelistach:
Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”, członek Zarządu Fundacji Batorego. Członek władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP. Działacz Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności, gdzie pełnił m.in. funkcję sekretarza generalnego.
Myrosław Marynowycz (ur. 1949) – religioznawca, dziennikarz, tłumacz, pedagog, prorektor Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie, działacz społeczny. Od 2010 roku prezes Ukraińskiego PEN Clubu. W czasach ZSRR działacz na rzecz praw człowieka. Jeden ze współzałożycieli Ukraińskiej Grupy Helsińskiej. W 1977 roku aresztowany, a następnie skazany na 7 lat robót przymusowych w Rosji i 5 lat zesłania w Kazachstanie. W latach 1990–1993 pracownik Studiów Wschodnioeuropejskich w Kijowie. W 1991 roku jeden ze współzałożycieli ukraińskiej Amnesty International. W latach 1991–1996 wykładowca historii chrześcijaństwa na Ukrainie w Drohobyckim Instytucie Pedagogicznym i w Drohobyckim Instytucie Zarządzania. W roku 1997 założył Instytut Religii i Społeczeństwa w Akademii Teologicznej we Lwowie (późniejszy Uniwersytecie Katolickim). Członek inicjatywy 1 grudnia. Laureat Nagrody imienia Sérgio Vieira de Mello za 2013 rok.
Josyf Zisels (ur. 1946) – działacz społeczny, obrońca prac człowieka, przewodniczący Koordynacyjnej Rady Żydowskich Stowarzyszeń Organizacji i Wspólnot (Waad). Od 1978 roku członek Ukraińskiej Grupy Helsińskiej i współpracownik niezależnej Komisji w sprawie wykorzystywania psychiatrii do celów politycznych . W 1979 roku skazany na 3 lata obozu zaostrzonego reżimu. Ponownie aresztowany w 1984 roku. Zwolniony w 1987 roku. W 1988 roku twórca pierwszej na Ukrainie żydowskiej organizacji: Czerniowieckiej Żydowskiej Fundacji Obywatelsko-Kulturalnej. Współorganizator w 1989 roku Konfederacji Żydowskich Organizacji i Wspólnot (SRSR). Od 1999 roku wiceprzewodniczący Żydowskiej Konfederacji Ukrainy (wiceprzewodniczący). Jeden z twórców skupiającego mniejszości narodowe i etniczne Kongresu Wspólnot Narodowych Ukrainy. Członek stworzonej w styczniu 2014 roku na Ukrainie Komisji Śledczej ds. Naruszeń Praw Człowieka.
Spotkanie organizowane z Fundacją Solidarności Międzynarodowej i Komitetem Obywatelskim Solidarności z Ukrainą.
Choć nie można oczekiwać, że Wiktor Janukowycz zawrze porozumienie z opozycją, to jednak na Ukrainie powstanie za kilka lat nowe państwo – ocenili uczestnicy debaty. Apelowano też do Polski o odważniejsze poparcie opozycji na Majdanie i twardsze stanowisko wobec ukraińskich władz na forum UE.
O nieodwracalności zmian na Ukrainie mówił m.in. Witalij Portnikow. Jego zdaniem Ukraina przechodzi proces rozkładu państwa oligarchicznego, a jednocześnie tworzenia współczesnego narodu politycznego. „Absolutnie pewne jest, że w miejsce państwa, które przestało istnieć w listopadzie, pojawi się nowe” – ocenił. Ołeksandr Łytwynenko zgodził się, że za kilka lat na Ukrainie powstanie nowe państwo, „inna sprawa, czy w tych samych granicach”.
Jednocześnie pojawiały się głosy, że trudno przewidzieć rozwój sytuacji na Ukrainie w perspektywie najbliższych miesięcy. Łytwynenko podkreślił, że wraz z krachem ekonomicznym na Ukrainie nastąpił pełen rozkład instytucjonalny. „Elity polityczne i ekonomiczne państwa całkowicie oderwały się od realnego życia, od społeczeństwa” – ocenił. „Polityczne kierownictwo państwa i liderzy protestów nie w pełni uświadamiają sobie powagę chwili” – powiedział, ostrzegając przed „przejściem konfliktu z fazy politycznej w fazę batalii”. Oczekiwanie, że prezydent poda się do dymisji, za nierealistyczne uznali zarówno Ihor Hryniw, jak i Kateryna Horczynska.
Według Horczynskiej w tej konfrontacji żadna ze stron na Ukrainie nie ma przewagi, gdyż połowa kraju popiera Majdan, a połowa status quo lub władze. Dodała też, że „autystyczne władze” w Kijowie żyją w przekonaniu, iż Euromajdan zorganizowali i finansują Amerykanie. Z sondaży wynika, że wielu Ukraińców podziela te poglądy, a poparcie dla Janukowycza nie spada, lecz nawet nieco rośnie. „W tych liczbach jest odpowiedź na pytanie, dlaczego prezydent nie cofa się” – podsumowała.
Jak zaznaczył Hryniw, obecnie Ukraińcy boją się przede wszystkim o bezpieczeństwo – własne i państwa. Gdyby w tej chwili odbyły się wybory prezydenckie, w drugiej turze z Janukowyczem wygrałby każdy z opozycyjnych liderów. Mimo to 46 proc. ankietowanych nadzieję na wyjście z obecnego kryzysu politycznego wiąże z prezydentem, a 30 proc. ze społeczeństwem obywatelskim – co jest nowym zjawiskiem, bo niegdyś to drugie miejsce zajmowały partie polityczne. Według Hryniwa zmiana świadczy o tym, że społeczeństwo zaczęło się samoorganizować.
Podczas debaty odnoszono się też do kontekstu międzynarodowego. Łytwynenko ocenił, że Rosji brakuje instrumentarium odpowiedniego do jej ambicji i nie przygotowuje się do interwencji, UE zajmuje nazbyt ostrożne stanowisko, a USA nie mają odpowiednich możliwości działania. Zdaniem Hryniwa nie do końca jest jasne, czego w istocie chce Putin: osłabić i podzielić Ukrainę, stworzyć nowy ZSRR? „Nie odrzucałbym możliwości, że chce po prostu zabrać Krym” – ocenił. Według Horczynskiej być może Rosja ma ograniczony potencjał, ale działa punktowo i destrukcyjnie.
Portnikow wskazywał zaś, że Polska powinna aktywniej popierać ukraińską opozycję – poprzez promowanie w UE twardszego stanowiska wobec władz w Kijowie i wprowadzenia sankcji wizowych wobec winnych stosowania przemocy, a także inicjowanie w innych krajach Europy dochodzeń w sprawie machinacji finansowych ukraińskich oficjeli. „Idea, że jedynym celem Polski jest posadzenie ludzi opozycji z władzami za stół rozmów, de facto pomaga władzy, utwierdzając ją w bezkarności” – oświadczył.
Tezy:
W listopadzie ubiegłego roku Ukraińcy wyszli na kijowski Majdan. Protest trwa już trzeci miesiąc. Jego charakter się zmienia. Zmieniały się też jego oblicza i sposób postrzegania, także w Polsce. Mówiono o Majdanie proeuropejskim, Majdanie prodemokratycznym, Majdanie rewolucyjnym, ale też – zwłaszcza ostatnio – Majdanie radykałów, a nawet o Majdanie zdominowanym przez nacjonalistów. Nie zawsze te opisy mają wiele wspólnego z rzeczywistością. Chcemy rozmawiać o charakterze tego protestu, o tym czym był i czym jest Majdan. Jednak przede wszystkim chcemy postawić pytanie o procesy polityczne i społeczne, które zostały uruchomione przez wydarzenia na Majdanie, oraz o ich skutki. Czy na Majdanie powstaje nowa Ukraina, i jeżeli tak, to, jaka, do jakich tradycji politycznych ona się odwołuje? Wreszcie chcemy zapytać o podziały polityczne i społeczne na Ukrainie, te dawne i nowe, powstałe w ostatnich miesiącach.
Pytania te stawiamy ukraińskim obserwatorom wydarzeń na Majdanie, a też ich bezpośrednim uczestnikom.
Mirosław Czech (ur. 1962) – publicysta, komentator polityczny „Gazety Wyborczej”, członek Zarządu Fundacji Batorego. Członek władz Związku Ukraińców w Polsce. W latach 1993-2001 poseł na Sejm RP. Działacz Unii Demokratycznej, a następnie Unii Wolności, gdzie pełnił m.in. funkcję sekretarza generalnego.
Kateryna Horczynska (ur. 1977) – dziennikarka i publicystka. Zastępczyni redaktora naczelnego anglojęzycznej gazety „Kyiv Post”. Wcześniej pracowała m.in. w tygodniku „Eastern Economist”, była korespondentką DPA na Ukrainie, Białorusi i w Mołdawii. Współpracuje z BBC, NTV, „Economist”.
Ihor Hryniw (ur. 1961) – polityk, przedsiębiorca. Dyrektor Fundacji Wsparcia Reform Ekonomicznych. Do 2012 roku był deputowanym do Rady Najwyższej Ukrainy z ramienia Bloku Julii Tymoszenko. Wiceprzewodniczący Partii Reformy i Porządek.
Ołeksandr Łytwynenko (ur. 1972) – politolog, prof. W latach 2010-2014 zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Studiów Strategicznych przy Prezydencie Ukrainy ( z Instytutem związany od 1998 roku). Zrezygnował z pracy w styczniu 2014 roku. Obecnie zaangażowany w inicjatywę „Nowa Ukraina” pod kierownictwem Andrija Jermolajewa b. dyrektora NISS-u. Wykładał na Uniwersytecie im. Tarasa Szewczenki. Pracował w administracji państwowej m.in. w departamencie bezpieczeństwa informacji Służb Bezpieczeństwa Ukrainy.
Witalij Portnikow (ur. 1967) – publicysta i dziennikarz, redaktor naczelny telewizji TVi. Na początku lat 90. współpracował m.in. z dziennikiem „Niezawisimaja Gazieta” oraz ukraińskim i rosyjskim biurem Radia Wolna Europa. Publikował analizy i komentarze m.in. w „Den’”, „Kommersant”, „Polityka”, „Russkij Telegraf”. Stały komentator największego rosyjskojęzycznego dziennika wydawanego w Izraelu „Wiesti”. W 2007 laureat nagrody Dziennikarz Roku.
W dyskusji udział wzięli: Roman Abramow (Instytut Socjologii Rosyjskiej Akademii Nauk), Iryna Czeczel (redaktor naczelna magazynu internetowego „Gefter”), Jan Lewczenko (Uniwersytet Wyższa Szkoła Ekonomii, Moskwa), Sergiej Łukaszewski (Centrum Społeczne im. Sacharowa), Michaił Niemcew (Nowosybirski Państwowy Uniwersytet), Galina Orłowa (Południowy Uniwersytet Federalny, Rostów nad Donem) i Aleksandra Poliwanowa (Stowarzyszenie Memoriał).
Spotkanie prowadziła Karolina Wigura („Kultura Liberalna”, członkini Zarządu Fundacji Batorego).
Noty o panelistach
Roman Abramow (ur. 1975) – socjolog, dr. Pracuje w Instytucie Socjologii Rosyjskiej Akademii Nauk oraz na Uniwersytecie Wyższa Szkoła Ekonomii w Moskwie. Współpracował z Fundacją Obszestwennoje Mnienie. Zajmuje się socjologią pracy oraz badaniami nad postsowiecką nostalgią. Autor licznych publikacji. Uczestnik programów stypendialnych na Węgrzech, USA, Finlandii i Wielkiej Brytanii.
Iryna Czeczel (ur. 1975) – historyczka, dr. Redaktor naczelna magazynu internetowego „Gefter”. Dyrektorka Programu Edukacyjnego Fundacji Efektywnej Polityki. W latach 1998-2012 wykładowczyni Rosyjskiego Państwowego Uniwersytetu Humanistycznego w Moskwie. Autorka licznych publikacji z zakresu historiografii, historii ZSRR oraz historii rosyjskiej inteligencji.
Jan Lewczenko (ur. 1974) – językoznawca, kulturolog, dr hab. Wykładowca Wydziały Filozofii na Uniwersytecie Wyższa Szkoła Ekonomii w Moskwie. Krytyk literacki, publicysta. Autor m.in. Drugaja nauka. Russkije formalisty w poiskach biografii (2012) oraz licznych publikacji poświęconych m.in. kulturze wizualnej, rosyjskiej i sowieckiej kinematografii oraz sztukom wizualnym. Kieruje projektem „Balszyje goroda”. Kończy prace nad książką poświęconą centrum i peryferiom w sowieckiej kinematografii.
Sergiej Łukaszewski (ur. 1975) – historyk. Dyrektor Centrum Społecznego im. Sacharowa. Wcześniej pracował m.in. w Stowarzyszeniu Memoriał, gdzie zajmował się historią ruchu dysydenckiego. Był dyrektorem programu Monitoring Przestrzegania Praw Człowieka w Moskiewskiej Grupie Helsińskiej. Kierował Centrum Demos. Autor artykułów o historii rosyjskiego ruchu dysydenckiego oraz o prawach człowieka i społeczeństwie obywatelskim w Rosji.
Michaił Niemcew (ur. 1980) – filozof, dr. Wykładowca Nowosybirskiego Państwowego Uniwersytetu. Absolwent Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie. Zajmuje się m.in. historią sowieckiej filozofii i antropologią postsowieckiego społeczeństwa. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma “60 parallel”. Uczestnik licznych projektów badawczych dotyczących pamięci, w tym m.in. “Soviet in Everyday Life” oraz “Soviet remembrances in contemporary Russia”.
Galina Orłowa (ur. 1974) – psycholożka, dr. Adiunkt na Wydziale Psychologii Południowego Uniwersytetu Federalnego (Rostów nad Donem). Wykładowczyni Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie. Współpracuje także z moskiewskim Centrum Badań Humanistycznych. Zajmuje się m.in. psychologią rosyjskiego społeczeństwa w XX wieku, historią rosyjskiej i sowieckiej kultury oraz sowiecką antropologią.
Aleksandra Poliwanowa – historyczka, literaturoznawczyni. Zajmowała się literaturą skandynawską i rosyjską. Kuratorka programów kulturalnych Stowarzyszenia Memoriał. Obecnie koordynuje projekt badawczy „Moskwa. Topografia terroru”.
Karolina Wigura (ur. 1980) – socjolożka, publicystka. Członkini redakcji tygodnika internetowego „Kultura Liberalna” oraz Zarządu Fundacji Batorego. Adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Europie” (dodatku do „Dziennika. Polska. Europa. Świat”), „Przeglądzie Politycznym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku”. Autorka książki Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011). Laureatka nagrody Grand Press w roku 2008 za wywiad z Jürgenem Habermasem.
W „Tygodniku Powszechnym” (17 listopada 2013) ukazał się dodatek Oblicza Rosji. Jego wydanie towarzyszy organizowanym przez Fundację im. Stefana Batorego spotkaniom Klubu PL-RU.
Rosyjscy i polscy publicyści, politolodzy, dziennikarze analizują jak zmienia się Rosja, gdzie tkwi potencjał protestacyjny, jacy są młodzi Rosjanie, jak powstają ruchy społeczne, co – w warunkach rosyjskich – oznacza „świadomy obywatel”.
Maria Lipman, Lubow Bisson, Timofej Dziadko i Iwan Preobrażeński spierają się o rosyjskie społeczeństwo.
Wydanie dodatku współfinansowane przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
We współpracy z organizacją German-Russian Exchange zorganizowaliśmy konferencję pod tytułem: „Ponad granicami. Dialog między Unią Europejską a Rosją w kwestii uproszczenia i liberalizacji reżimu wizowego”. Celem spotkania była promocja koncepcji ruchu bezwizowego między UE a jej największym wschodnim sąsiadem oraz prezentacja raportu przygotowanego przez grupę ekspertów z naszym udziałem. Dyskusja moderowana przez przedstawicieli Fundacji odbyła się w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Moskwie.
Już po raz czwarty wzięliśmy udział w Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. W czasie dwóch dni uczestniczyliśmy w zebraniach ogólnych z udziałem, m.in Štefana Füle komisarz ds. rozszerzenia i polityki sąsiedztwa, Borysa Tarasiuka, przewodniczącego Parlamentu Ukraińskiego, Natalii Gherman, wice-minister spraw zagranicznych Mołdawii oraz premiera Mołdawii Iurie Leanca, Maia Panjikidze, minister spraw zagranicznych Gruzji, Linas Linkevičius ministra spraw zagranicznych Litwy czy Beaty Pęksy, pełnomocniczki polskiego MSZ ds. Partnerstwa Wschodniego.
Forum przyjęło 13 rezolucji, 5 oświadczeń i jedną wspólną deklarację. Braliśmy udział w głosowaniu nad każdym z nich. Jednocześnie jesteśmy współautorami rezolucji Forum Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego pt. „W kierunku Europy bez wiz- uczyńmy marzenia rzeczywistością!”. W rezolucji zwróciliśmy się do Komisji Europejskiej, która pod koniec października wysyła zespół, mający za zadanie wydać opinię na temat tego czy Mołdawia spełniła wszystkie wymagania umieszczone w Planach na Rzecz Liberalizacji Wizowej. Zarekomendowaliśmy wydanie pozytywnej opinii, gdyż w naszej opinii Mołdawia spełniła większość podstawowych wymagań. Rekomendacja Komisji Europejskiej oraz podpisanie umowy o ruchu bezwizowym byłyby również pozytywnym precedensem dla całego Partnerstwa Wschodniego, pokazującym, iż implementacja wytycznych UE w kwestiach bezpieczeństwa, migracji, praw człowieka etc., zgodnie z umową skutkuje liberalizacją wizową.
W rezolucji apelowaliśmy także do władz Ukrainy o intensyfikację wysiłków na rzecz dialogu wizowego oraz do Parlamentu Europejskiego i armeńskiego o ratyfikację Umowy o Readmisji i Ułatwieniach Wizowych.
Całą rezolucję można znaleźć na stronie Koalicji Visa-free Europe więcej.
Podczas prac podgrupy wizowej w Pierwszej Grupie Roboczej, dyskutowaliśmy nad przyszłorocznymi działaniami, zwłaszcza biorąc pod uwagę „kalendarz wydarzeń” Partnerstwa Wschodniego. Drugiego dnia, wraz z członkami koalicji Visa-free Europe Oleksandrem Suszko i Marianą Kuzio, a także przedstawicielem mołdawskiego MSZ uczestniczyliśmy w debacie, dotyczącej polityki wizowej Unii Europejskiej w stosunku do krajów Partnerstwa Wschodniego. W czasie dyskusji, zaprezentowaliśmy Indeks Liberalizacji Wizowej, skupiliśmy się nad techniczną i polityczną częścią procesu, przedstawiliśmy zakres działań koalicji oraz po raz kolejny zaapelowaliśmy o stworzenie właściwego precedensu dla całego procesu Partnerstwa Wschodniego, czyli podpisanie umowy o ruchu bezwizowym z Mołdawią.
Wraz z mołdawską organizacją Institute for Development and Social Initiatives “Viitorul” o Soros Foundation in Moldova zorganizowaliśmy debatę pt. “Europejska droga krajów Partnerstwa Wschodniego w 2013 roku. Prezentacja Indeksu Integracji Europejskiej oraz Indeksu Liberalizacji Wizowej Partnerstwa Wschodniego”.
W pierwszej części został przedstawiony Indeks Integracji Europejskiej krajów Partnerstwa Wschodniego. Prezentacji dokonało dwóch koordynatorów projektu, tj. Iryna Solonenko z Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą i Viorel Ursu z Open Society European Policy Institute w Brukseli. W ramach projektu 22 ekspertów jest odpowiedzialnych za opartą na metodologii ocenę postępów 6 krajów Partnerstwa Wschodniego we wdrażaniu reform na drodze integracji z UE. Dwoje przedstawicieli zespołu pracującego nad Indeksem zgodnie stwierdziło, iż Mołdawia jest liderem procesu, pomimo problemów z przejrzystością procesów decyzyjnych i reformą organów prawodawczych. Na dalszych miejscach umieścili kolejno Gruzję, Ukrainę, Armenię, Azerbejdżan i Białoruś.
W drugiej części zaprezentowaliśmy Indeks Liberalizacji Wizowej Partnerstwa Wschodniego, koncentrując się przede wszystkim na Mołdawii, która również w dziedzinie dialogu wizowego z UE pozostaje krajem najbardziej zaawansowanym. Debata była szczególną okazją, by Fundacja im. Stefana Batorego wyraziła swoje merytoryczne uznanie dla wysiłków, jakie podjęła dotychczas Mołdawia na jej pro-unijnej ścieżce. Ponadto, kraj ten spełnił praktycznie wszystkie wymagania, postawione mu w tzw. Planach Akcji an Rzecz Liberalizacji Wizowej, czego następstwem powinno być wprowadzenie ruchu bezwizowego pomiędzy UE i Mołdawią. Przed Szczytem Partnerstwa Wschodniego w Wilnie Komisja Europejska wyda raport, w którym albo zarekomenduje zniesienie wiz Schengeńskich dla obywateli Mołdawii albo zaleci kontynuowanie wdrażania reform, wynikających z Planów Akcji. Podczas debaty Fundacja wyraźnie stwierdziła, iż kraj ten spełnij większość podstawowych wymagań, w pełni zasługując na uwieńczenie dialogu, liberalizacją wizową.
W spotkaniu wzięli udział aktywiści i eksperci sektora pozarządowego krajów Partnerstwa Wschodniego, reprezentanci ambasad, lokalne media oraz przedstawiciele mołdawskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Uczestnicy spotkania podkreślali, że Poroszenko to specyficzny polityk. Kost’ Bondarenko ocenił, że nie jest „wyraźnym opozycjonistą”. Jako biznesmen i oligarcha współpracował z kilkoma „partiami władzy”, był także w rządzie Mykoły Azarowa. Jednakże na Majdanie powtarzał, że opowiada się za związkiem Ukrainy z UE, i starał się zapobiec przelewowi krwi. Wołodymyr Fesenko zauważył, że choć Poroszenko jest uczestnikiem polityki ukraińskiej od lat 90., to teraz został odebrany jako „nowa twarz”. Wyborcy uważają, że pokieruje Ukrainą na wzór swojego koncernu Roshen.
Ołeksandr Suszko wskazał, że Ukraina powinna znaleźć efektywną formułę ustroju parlamentarno-prezydenckiego, by nie było pokusy powrotu do modelu „superprezydenckiego”. Według Suszki postrzeganie Poroszenki przez pryzmat jego sukcesu w biznesie może być nieco naiwne, ale nie jest on otoczony takim uwielbieniem jak w 2004 roku Juszczenko i będzie uważnie obserwowany.
Bogumiła Berdychowska podsumowała spotkanie uwagą, że Ukraina zrobiła w trakcie wyborów prezydenckich pierwszy krok w kierunku ustabilizowania sytuacji, ale przed nią jest jeszcze długa droga i wynik nie wydaje się pewny.
.png){kind=small}
Zapis debaty wideo:
ukraińskości”. Przy tym 70–80 proc. osób na wschodzie jest biernych. „Gdy pojawili się rosyjscy dywersanci, co faktycznie rozpoczęło wojskową okupację, okazało się, że ci ludzie nie popierają wprawdzie okupacji, ale w tych czy innych wypadkach są gotowi ją usprawiedliwić, kierując się ideologicznymi postawami. I to jest wielki problem” – ocenił Żadan.
W dyskusji udział wzięli: Roman Abramow (Instytut Socjologii Rosyjskiej Akademii Nauk), Iryna Czeczel (redaktor naczelna magazynu internetowego „Gefter”), Jan Lewczenko (Uniwersytet Wyższa Szkoła Ekonomii, Moskwa), Sergiej Łukaszewski (Centrum Społeczne im. Sacharowa), Michaił Niemcew (Nowosybirski Państwowy Uniwersytet), Galina Orłowa (Południowy Uniwersytet Federalny, Rostów nad Donem) i Aleksandra Poliwanowa (Stowarzyszenie Memoriał).
W „Tygodniku Powszechnym” (17 listopada 2013) ukazał się dodatek Oblicza Rosji. Jego wydanie towarzyszy organizowanym przez Fundację im. Stefana Batorego spotkaniom Klubu PL-RU..jpg)
