Raport Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku autorstwa Anny Dąbrowskiej odnosi się do bardzo ważnej tematyki, jaką jest partycypacja społeczna. To już drugi poświęcony tej tematyce raport opublikowany przez Fundację im. Stefana Batorego. Pierwszy ‒ autorstwa Ewy Zielińskiej i Dariusza Kraszewskiego ‒ dotyczył analiz obejmujących lata 2014-2017. Zebrany materiał badawczy pozwala więc także na analizę dynamiki zmian, jakie w ostatniej dekadzie zachodziły w Polsce samorządowej w kontekście partycypacji społecznej.
Zaprezentowany raport to niewątpliwie ciekawy i ważny głos w kwestii partycypacji społecznej i stanowi dobrą baza dla szczegółowych badań. Przedstawione dane pozwoliły na uchwycenie pewnych prawidłowości, jednak ich wyjaśnienie wymaga już zastosowania bardziej pogłębionych badań jakościowych. Z pozoru raport przynosi dość optymistyczny obraz partycypacji w samorządowej Polsce. Wiemy jednak, że za zwykłymi danymi liczbowymi mogą się kryć istotne procesy, które często są przesłaniane przez takie właśnie dane. Jednym z nich jest wyłaniający się z raportu obraz partycypacji z wyraźnym podziałem na Polskę miejską i Polskę lokalną. Okazuje się, że praktyczne stosowanie narzędzi partycypacyjnych wymaga też określonych kompetencji i kapitałów, które ‒ co zrozumiałe ‒ alokowane są raczej w dużych miastach niż w małych gminach. Ustawodawca zadbał o wdrażanie stosownego prawa (ustawy), nie zapewnił jednak odpowiedniego wsparcia praktykom partycypacyjnym w mniejszych gminach, a powinno ono polegać na rozwijaniu kompetencji obywatelskich zarówno wśród przedstawicieli lokalnych władz i administracji, jak i wśród samych mieszkańców, zwłaszcza jednak na wzmacnianiu tam organizacji pozarządowych działających w tym zakresie. Niebezpieczne rozwarstwienie, jeśli chodzi o praktyki partycypacyjne, może być jedną z ważniejszych zmiennych wyjaśniających specyficzną geografię wyborczą w Polsce. Mieszkańcy miast coraz bardziej w swoich wyborach politycznych różnią się od mieszkańców gmin wiejskich, które według danych z raportu zdają się stanowić słabe ogniwa w systemie partycypacji. Bez wzmacniania takich słabych ogniw nie da się zbudować silnego społeczeństwa obywatelskiego, a brak możliwości codziennego praktykowania demokracji stwarza dogodny grunt dla rozwoju postaw populistycznych i antydemokratycznych.
Przyszłość systemu finansów samorządowych, kryzys energetyczny i jego wpływ na budżety i usługi publiczne, reforma systemu wyrównawczego, skutki inflacji – to tylko wybrane tematy, które zostaną poruszone podczas trzeciej edycji Local Trends – Samorządowego Kongresu Finansowego. Uczestnicy_czki spotkania wezmą udział w licznych dyskusjach i debatach, sesjach networkingowych oraz szkoleniach z zakresu finansów samorządów i inwestycji.
Fundacja im. Stefana Batorego jest Partnerem merytorycznym wydarzenia.
Program tegorocznej edycji zwrócił szczególną uwagę na tematykę:
W programie III Samorządowego Kongresu Finansowego znalazło się aż trzydzieści sesji, warsztaty oraz prezentacje w ramach Sceny Dobrych Praktyk.
Spotkania współorganizowane przez Fundację:
Podczas spotkania po raz pierwszy publicznie zostanie zaprezentowaliśmy „Indeks Samorządności” opracowany przez ekspertów Fundacji Batorego. Rozmawialiśmy o tym, jaki obraz relacji rząd-samorząd wynika z zebranych danych. Czy dziś samorząd ma nadal możliwość swobodnego realizowania zadań, dla których został powołany? Czy „Indeks Samorządności” jest narzędziem, które oddaje sytuację samorządu lokalnego w Polsce? W panelu udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych: Jakub Banaszak, prezydent Chełma, Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania, Joanna Wons-Kleta, wójtka Pawonkowa, Krzysztof Żuk, prezydent Lublina. Na pytania samorządowców i publiczności odpowiedzieli autorzy Indeksu: Marta Lackowska, Radomir Matczak, Paweł Swianiewicz, Dawid Sześciło, Katarzyna Wojnar. Sesję poprowadził: Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego.
Jak namówić mieszkańców do rozmowy na trudne tematy, których w czasach kryzysów przybywa? Fabryka Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” i władze samorządowe Iławy praktykują dialog w formule Śniadań Obywatelskich. Ich niezobowiązujący charakter i przestrzeń miejska, w której się odbywają, są trafnym wyborem – w spotkaniach uczestniczy wielu mieszkańców z różnych grup wiekowych i środowiskowych. W spotkaniu udział wzięli: Edyta Kocyła-Pawłowska, prezeska stowarzyszenia Fabryka Inicjatyw Obywatelskich, Dawid Kopaczewski, burmistrz Iławy oraz Alicja Zaczek-Żmijewska, specjalistka ds. Public Relations, Fundacja Batorego.
Rafał Matyja – autor książki „Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością”, za którą otrzymał Nagrodę im. Marcina Króla Fundacji Batorego – w rozmowie z Edwinem Bendykiem, prezesem Zarządu Fundacji Batorego. Spotkanie w
Pełen program wydarzenia dostępny jest na stronie www.localtrends.pl
Więcej informacji
Raport „Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w 2023 roku” przygotowany przez Annę Dąbrowską dla Fundacji Batorego daje aktualny wgląd w proces wdrażania w praktyce wybranych narzędzi partycypacji. I to zarówno tych, które są w ustawie o samorządzie relatywnie długo np. inicjatywa lokalna czy konsultacje społeczne, jak i tych, które zostały wprowadzone w nowelizacji z 2018 roku (lokalna inicjatywa uchwałodawcza czy raport o stanie gminy). Autorka pokazuje jak te narzędzia funkcjonują z perspektywy działania JST i jak często są wykorzystywane w praktyce. Z mojej perspektywy raport Anny Dąbrowskiej, niezwykle ważny i potrzebny, pokazuje metaforycznie mówiąc, „czubek góry lodowej”. Dane, które analizujemy przy lekturze prowokują pytania: Dlaczego tak jest? Skąd tak słabe zaangażowanie ze strony mieszkańców, ale i urzędów czy decydentów? Z drugiej strony regularne badania opinii publicznej realizowanej przez CBOS pokazują, że deklaratywnie Polacy i Polki ufają władzom samorządowym, są z nich generalnie zadowoleni i mają relatywnie najsilniejsze poczucie wpływu na poziomie samorządowym.
Od przełomu demokratycznego są w długoletnim procesie budowania kultury demokratycznej i partycypacyjnej w specyficznym kontekście historycznym i kulturowym. W przypadku naszego kraju jest to duże wyzwanie kulturowe, bowiem nasza historia ukształtowała nasze społeczeństwo raczej w kontrze do partycypacji. Odwołując się do analiz kultur narodowych pod kątem ich zdolności do współdecydowania w kulturze deliberacji, jesteśmy raczej „społeczeństwem tradycjonalistycznym, silnie kontrolującym, hierarchicznym, raczej indywidualistycznym i konkurującym, zdecydowanie bojącym się podejmować ryzyko” . To oznacza długi proces budowania kultury partycypacji, ale wierzę, że jest to możliwe.
Nagrodę Super Samorząd otrzymały organizacje społeczne i nieformalne grupy mieszkańców oraz władze samorządowe wybrane spośród 180 grup uczestniczących w ubiegłorocznej edycji akcji Masz Głos Fundacji Batorego, które wyróżniły się partnerską współpracą przy realizacji oddolnych inicjatyw poprawiających funkcjonowanie lokalnych społeczności. W Jury nagrody zasiadają: Edwin Bendyk, Olga Gitkiewicz, Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, Jerzy Stępień, Bartosz Węglarczyk.
Nagrodę Super Głos wręczyliśmy po raz drugi. Otrzymały ją organizacje społeczne i nieformalne grupy mieszkańców, które wykazały się wyjątkową konsekwencją działań i umiejętnością szukania niestandardowych rozwiązań oraz mobilizacji mieszkańców. Jury nagrody składa się z przedstawicieli i przedstawicielek organizacji społecznych, które są koordynatorami lokalnymi akcji Masz Głos: Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides, Fundacja Aktywności Lokalnej, Stowarzyszenie Homo Faber, Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab, Stowarzyszenie Rozwoju „Inspiracje”.
Laureaci nagrody Super Samorząd 2022
Finaliści nagrody Super Samorząd
Nagroda Specjalna
Społeczność samorządowa Międzyrzeca Podlaskiego za siłę społeczeństwa obywatelskiego i współpracę różnych środowisk lokalnych w sytuacji kryzysu. W miejscowości powstał punkt humanitarny, co było możliwe dzięki otwarciu się lokalnych władz i urzędników – w szczególności wiceburmistrza Pawła Łysańczuka odpowiedzialnego za koordynację działań punktu – na partnerską współpracę z formalnymi i nieformalnymi grupami mieszkańców. Było to kluczowe dla skuteczności działań, ale stanowiło wyzwanie, ponieważ systemy zarządzania kryzysowego zwykle nie uwzględniają potencjału organizacji i grup ochotników.
Zaangażowani w pomoc: Mieszkańcy Międzyrzeca Podlaskiego, Urząd Miasta, Paweł Łysańczuk (zastępca burmistrza), Ochotnicza Straż Pożarna „Stołpno”, OSP „Zawadki”, OSP „Śródmieście”, Jakub Leszczuk (Centrum Medyczne Empatia), Gabriela Kulik, Hotel Hesperus, Leszek Michalec (nadleśniczy Nadleśnictwa Międzyrzec), Krzysztof Gajecki (Nadleśnictwo Międzyrzec), Agnieszka Skóra i grupa nieformalna „Babski Międzyrzec”, Elżbieta Wiącek (Pizzeria Italiana), Marta Nowik, Katarzyna Żak, Firma Dr Gerard, Katarzyna Chmielewska Rodriguez (Fundacja Nantucket Cares), Międzyrzeckie Towarzystwo Wędkarskie „Żwirek”, Szpital Powiatowy w Międzyrzecu Podlaskim, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Arkadiusz Myszka (dyrektor MOSiR), Miejska Biblioteka Publiczna, Miejski Ośrodek Kultury, Zespół Placówek Oświatowych nr 1, Zespół Placówek Oświatowych nr 2, Zespół Placówek Oświatowych nr 3, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Żłobek Miejski, Międzyrzeckie parafie, Szkolne koła Caritas, Międzyrzecka Drużyna Harcerzy „Bór”, Apteka Centrum, Stowarzyszenie Elementum.
Laureaci nagrody Super Głos 2022
Super Głos to nagroda dla organizacji społecznych i nieformalnych grup mieszkańców, które wykazały się wyjątkową konsekwencją działań i umiejętnością szukania niestandardowych rozwiązań oraz mobilizacji mieszkańców. Jury nagrody to przedstawiciele organizacji partnerskich akcji Masz Głos: Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides, Fundacja Aktywności Lokalnej, Stowarzyszenie Homo Faber, Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab, Stowarzyszenie Rozwoju Inspiracje.
Finaliści nagrody Super Głos
Nagrodą dla laureatów jest 3 tys. zł na działania społeczne oraz pamiątkowa statuetka wraz z dyplomem.
Patroni medialni: Onet.pl, Ngo.plAkcja Masz Głos Fundacji Batorego od 17 lat wspiera dialog i współpracę pomiędzy społecznościami lokalnymi a władzami samorządowymi. W latach 2022-2023 projekt jest współfinansowany przez Open Society Foundations.
Zbiór materiałów konferencyjnych przygotowanych przez zespół POPREBEL na konferencję „Populizm i demokracja: romans czy dysonans”.
***
Fundacja Batorego, Collegium Civitas, Concilium Civitas i Uniwersytet Jagielloński zapraszają do udziału w publicznej konferencji, której celem jest przedyskutowanie wyników badań nad populizmem przeprowadzonych przez badaczy z siedmiu europejskich uniwersytetów pod kierunkiem prof. Jana Kubika w ramach projektu POPREBEL.
W każdym z czterech paneli dyskusyjnych w trakcie dwudniowej konferencji uczestniczyć będą badacze i badaczki realizujące projekt POPREBEL oraz około 25 działaczek i działaczy z różnych regionów Polski. Szczególnie zachęcamy do udziału w warsztatach o przyszłości populizmu moderowanych przez zespół profesora Vello Pettai z Uniwersytetu w Tartu.
REJESTRACJA: https://crm.batory.org.pl/formularz-online/populizm-i-demokracja-konferencja
UWAGA: Tylko osoby zarejestrowane będą mogły wziąć udział w spotkaniu.
Wydarzenie będzie tłumaczone na polski język migowy i transmitowane na profilu Fundacji Batorego na Facebooku oraz na naszym kanale YouTube.
9.00-9.20 – POWITANIE: prof. Jan Kubik (lider projektu POPREBEL, University College London i Rutgers University) oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej
Sesja 1. Genealogia – interpretacje źródeł prawicowego populizmu
9.20-11.20
Komentarze: dr Paweł Marczewski (forumIdei Fundacji Batorego), dr Justyna Orchowska (EUROREG Uniwersytet Warszawski, Miasto Jest Nasze), Michał Syska (Ośrodek Myśli Społecznej im. F. Lassalle’a), Piotr Trudnowski (Klub Jagielloński)
Prowadzenie: dr Agnieszka Sadecka (Uniwersytet Jagielloński)
Sesja 2. Konsekwencje – prawicowy populizm u władzy
11.35-13.35
Komentarze: Marzena Cypryańska-Nezlek (Uniwersytet SWPS), Grzegorz Laszuk (Komuna Warszawa), Danuta Przywara (Helsińska Fundacja Praw Człowieka), Aleksy Wójtowicz (Rok Antyfaszystowski, Magazyn SZUM)
Prowadzenie: dr Joanna Orzechowska-Wacławska (Uniwersytet Jagielloński)
Sesja 3. Jak przeciwdziałać populizmowi?
14.30-16.30
Komentarze: Liliana Kalinowska (Dom Ukraiński w Przemyślu), Zuzanna Karcz (aktywistka edukacyjna), Jakub Karyś (KOD), Bart Staszewski (Fundacja Basta)
Prowadzenie: dr Natasza Styczyńska (Uniwersytet Jagielloński)
16.30: poczęstunek
Sesja 4: Warsztaty – scenariusze przyszłości
9.45-12.00
Moderacja: prof. Vello Pettai (Uniwersytet w Tartu) wraz z zespołem
Uczestnicy podzielą się na trzy grupy w celu przedyskutowania jednego z trzech scenariuszy. W ramach każdego scenariusza uczestnicy będą zachęcani do przemyślenia określonych ról politycznych lub perspektyw.
Sesja 5: Czego się nauczyliśmy? Co robić? Wnioski z konferencji
13.00-15.00
Prowadzenie: dr Krzysztof Kowalski (Uniwersytet Jagielloński)
KOMENTATORZY:
Helena Chmielewska-Szlajfer (Akademia Leona Koźmińskiego, London School of Economics and Political Science), Piotr Cykowski (Akcja Demokracja), Magdalena Jakubowska (Visegrad Insight, Res Publica), Jadwiga Klata (Ruch Solidarności Klimatycznej), Dominik Kuc (Wolna Szkoła, GrowSpace Poland), Maia Mazurkiewicz (Alliance for Europe, Front Europejski), Agata Szczęśniak (OKO.press), Jana Szostak (polsko-białoruska aktywistka)
Projekt POPREBEL ma pomóc zrozumieć mechanizmom stojący za zwycięskim pochodem populizmu w krajach liberalnej demokracji. Zespół projektu, podzielony na kilka grup, w składzie których są ekonomiści_tki, socjologowie_żki i badacze_ki kultury, przygląda się przyczynom populistycznego wybuchu i jego skutkom. Lepsze rozumienie sytuacji nie powadzi automatycznie do wymyślenia lepszych środków zaradczych, proponujemy zatem, by połączyć siły z praktykami_czkami i wspólnie przemyśleć, co należy zrobić. Zapraszamy do rozmowy grupę aktywistów_ek zakładając, że z połączenia mądrości praktyków_czek i refleksji badaczy_ek wyłonią się nowe, oryginalne pomysły na takie rozwiązania palących problemów społecznych, które pomogą odwrócić rozkład demokracji.
Rok temu Polacy wydawali się społeczeństwem podzielonym, zmęczonym i pogrążonym przez doświadczenie pandemii w niepewności oraz wzajemnych podejrzeniach. Według badań przeprowadzonych w grudniu 2021 roku przez inicjatywę More in Common w okresie walki z wirusem COVID-19 odsetek Polaków uważających, że większości osób można zaufać spadł z 45% do 23%, a ponad ¾ z nas uważało, że w kontaktach z większością ludzi należy zachować daleko idącą ostrożność. Z 70 do 86 wzrósł wówczas procent osób przekonanych, że w polskim społeczeństwie każdy dba tylko o siebie. Tymczasem trzy miesiące później byliśmy świadkami imponującej, oddolnej mobilizacji tego – jak się wydawało – zmęczonego społeczeństwa, które na wiele sposobów zorganizowało się by nieść pomoc uchodźcom z Ukrainy. Mając w pamięci nie tylko ten wysiłek, ale także największą od trzech dekad falę protestów, która ledwo dwa lata temu – po ogłoszeniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku zaostrzającego prawo antyaborcyjne – rozlała się po kraju, chcemy zapytać o emocje Polek i Polaków oraz ich skłonność do zaangażowania się w sprawy publiczne w przededniu trudnej zimy i na rok przed wyborami.
Co zostało po protestach kobiet z jesieni i zimy 2020 roku? Czy prócz zmian w języku debaty publicznej pozostawiły po sobie jakieś nowe struktury organizacyjne i wzorce mobilizacji? Czy i jaki udział miały one w samoorganizacji społeczeństwa dla pomocy uchodźcom z Ukrainy? Być może trwalsze skutki tamtych protestów dotyczą tylko niektórych grup społecznych na czele z ludźmi młodymi? Co w związku z ujawnionymi przez ostatnie dwa kryzysowe lata emocjami i postawami społecznymi Polaków może okazać się kolejnym punktem zapalnym? Czy mogą się nim okazać problemy z zaopatrzeniem w węgiel oraz wysokie ceny elektryczności i gazu? Albo kolejna fala uchodźców z Ukrainy? A może społeczeństwo – na ile tylko pozwolą na to okoliczności – ograniczy w najbliższym czasie swoją aktywność, lokując większość emocji, obaw i nadziei w oczekiwanym za rok rozstrzygnięciu wyborczym?
Do dyskusji zaprosiliśmy kilkanaścioro ekspertek i ekspertów, a także obserwatorek i obserwatorów zaangażowania społecznego w Polsce. Udział wzięli: Katarzyna Chimiak (Instytut Spraw Publicznych), Krzysztof Katkowski (Krytyka Polityczna), Piotr Kocyba (Instytut Studiów Europejskich i Historii, Politechnika w Chemnitz), Michał Kotnarowski (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Paweł Kubicki (Instytut Studiów Europejskich UJ), Andrzej Leder (Instytut Filozofii i Socjologii PAN), Paweł Marczewski (formuIdei Fundacji Batorego), Krzysztof Podemski (Wydział Socjologii UAM), Paula Pustułka (Uniwersytet SWPS), Marta Rawłuszko (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW), Mikołaj Rakusa-Suszczewski (Centrum Europejskie, Uniwersytet Warszawski), Krystyna Skarżyńska (Uniwersytet SWPS), Justyna Struzik (Instytut Socjologii UJ), Sylwia Urbańska (Wydział Socjologii UW), Michał Wenzel (Uniwersytet SWPS), Joanna Wowrzeczka (Instytut Sztuk Plastycznych UŚ).
Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)
Local Trends to projekt zainicjowany przez Jacka Jaśkowiaka, Prezydenta Miasta Poznania oraz Jacka Karnowskiego, Prezydenta Miasta Sopotu, którego nadrzędnym celem jest skuteczne i merytoryczne inicjowanie konstruktywnej dyskusji ponad podziałami o otoczeniu społeczno-gospodarczym rozwoju polskiego samorządu i kraju.
Jesteśmy gospodarzami dwóch spotkań w czasie tego wydarzenia:
17 października, s Sesja „Zaprojektuj rozwiązanie. Inspiracje dla władz lokalnych”
Sesja organizowana przez Pracownię Samorządową Fundacji Batorego.
Udział wzięły:
18 października, godz. 13:30 – 14:30
Sala 2
Debata okrągłego stołu „Jak zaopiekować się nowymi mieszkańcami miast? Długofalowe wyzwania związane z napływem uchodźców i polityką migracyjną”
Na debatę zapraszamy wspólnie z Unią Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza.
Zaproszeni paneliści:
Debatę poprowadzi Edwin Bendyk, prezes zarządu Fundacji im. Stefana Batorego.
Pełny program Local Trends dostępny jest na stronie wydarzenia.
W dyskusji udział wzięli:
Spotkanie poprowadził Edwin Bendyk, prezes Fundacji Batorego
Udział w dyskusji wzięli:
