aktywność obywatelska Archives - Fundacja im. Stefana Batorego

Znaczenie protestów, które wybuchły w obronie praw kobiet po rozstrzygnięciu Trybunału Konstytucyjnego 22 października wiąże się z jednej strony z powszechnym zaangażowaniem w nie młodych kobiet, z drugiej zaś z faktem, że ogarnęły nie tylko metropolie, ale rozlały się po całej Polsce – w kulminacyjnym momencie demonstrowano w ok. 600 miastach, miasteczek i wsiach.

Celem seminarium będzie analiza tego drugiego aspektu – ruchów protestu w Polsce lokalnej. Ich organizatorki i organizatorów, uczestniczki i uczestników, a także obserwatorów i obserwatorki zapytaliśmy o specyfikę oporu stawianego lokalnie – o motywacje, formy wyrazu, techniki organizacji i mobilizacji, a także o relacje z lokalnymi ośrodkami autorytetu: samorządem, szkołą, uczelnią, Kościołem. Czy orientacje ideowe uczestniczek i uczestników tych strajków różnią się od tego, co demonstrowano w metropoliach?

Przede wszystkim jednak zastanawialiśmy się nad źródłem i znaczeniem powszechności trwających protestów. Czy ich geografia świadczy o jakichś tektonicznych przesunięciach zachodzących w polskim społeczeństwie? A także, jak odczytywać fakt, że protesty wybuchły przeciw władzy, która przedstawia się jako antyelitarny reprezentant interesów Polski powiatowej? Czy jesteśmy świadkami „establishmentyzacji” partii rządzącej? Co ważniejsze, czy można już powiedzieć, że temu procesowi obumierania oderwanego „centrum dyspozycji politycznych” towarzyszy odżycie Polski lokalnej?

Do dyskusji zaprosiliśmy ponad dwadzieścioro organizatorek i organizatorów, a także obserwatorek i obserwatorów protestów w Polsce lokalnej. Udział wzięli: Michał Adamski (fotograf, Archiwum Protestów Publicznych), Barbara Biskup (Regionalne Centrum Wolontariatu, Kielce), Anna Boenish (Katowice), Aleksandra Borzęcka (Lublin), Agnieszka Chyrc (Zielona Góra, Instytut Równości), Edyta Czeczkova (Fundacja Spełnienie, Szprotawa), Anita Czarniecka (Stary Dzierzgoń), Andrzej Drobik (dziennikarz, Ustroń), Jacek Głomb (Komitet Obrony Demokracji, Legnica), Monika Helak (Uniwersytet Warszawski), Iwona Janicka (Fundacja Aktywności Lokalnej, Puszczykowo), Paulina Januszewska (Krytyka Polityczna), Katarzyna Jaśko (Uniwersytet Jagielloński), Liliana Kalinowska (Przemyśl), Kamila Kasprzak-Bartkowiak (Gniezno), Małgorzata Linkiewicz (Białystok), , Magdalena Muszel (Fundacja Zatoka, Gdańsk), Justyna Paluch (Klimczyce Kolonia), Alicja Rymszewicz (Trygort), Beata Siemaszko (Zajęczniki), Wojciech Spandel (Cieszyn), Katarzyna Sztop-Rutkowska (Uniwersytet w Białymstoku), Hanna Szukalska (oko.press), Waldemar Tatarczuk (Galeria Labirynt w Lublinie), Joanna Wowrzeczka (Uniwersytet Śląski w Katowicach).

Laureaci nagrody Super Samorząd 2022

Fabryka Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” i władze Miasta Iława (woj. warmińsko-mazurskie) za cykl Śniadań Obywatelskich, które są ciekawą formą rozmów o ważnych wspólnych sprawach i na nowo łączą społeczność lokalną po pandemii. To pokazuje, że mieszkańcy biorą udział w konsultacjach, jeśli są one dobrze pomyślane – trudne tematy rozmów czy wiek uczestników spotkań nie mają znaczenia. Na śniadania obywatelskie przychodzi dużo osób – i mieszkańcy, i przedstawiciele władz.
Fundacja Transgresja i Zarząd Transportu Metropolitalnego (woj. śląskie) za gotowość do odwrócenia ról w relacjach między stroną społeczną a władzą samorządową. To Fundacja Transgresja stała się źródłem wiedzy dla Zarządu Transportu Metropolitalnego o potrzebach transportowych osób z niepełnosprawnościami, a nie tylko inicjatorem działania. Przeprowadziła diagnozę sytuacji, przygotowała raport, który nie został schowany do szuflady, a posłużył do wprowadzenia zmian. Już widać je w komunikacji publicznej w Metropolii Zagłębiowsko-Górnośląskiej.
Młodzieżowa Rada Gminy Jabłonny i władze Gminy Jabłonna (woj. lubelskie) za powierzenie młodym ludziom przeprowadzenie konsultacji społecznych na temat zagospodarowania zielonego terenu w Jabłonnie. Było to działanie wielopokoleniowe – młodzież zadbała o to, aby w konsultacjach wzięły udział różne grupy wiekowe, które zadbały o wspólną przestrzeń dla mieszkańców.
Stowarzyszenie Pszczyna Miasto Zielone i Zarząd Powiatu Pszczyńskiego (woj. śląskie) za systemowy sposób działania dla ochrony dziedzictwa przyrodniczego w Pszczynie. Wcześniej aktywiści nie nadążali z reakcjami na wycinki drzew. Zmieniło się to, odkąd funkcjonuje zespół opiniodawczo-doradczy, w skład którego wchodzą przedstawiciele strony społecznej i urzędnicy Starostwa Powiatowego. To nowa jakość wspólnej troski o m.in. drzewa w mieście, która wykracza poza najpopularniejszą formułę protestów organizowanych przez środowiska proekologiczne.
Stowarzyszenie Aktywizacji Młodych, Samorząd Uczniowski ZSP w Rożnowie i władze Gminy Oborniki (woj. wielkopolskie) za międzypokoleniową współpracę, która dziś staje się coraz istotniejsza w kontekście kurczącej się demografii, podziałów społecznych i wycofania ludzi z aktywności lokalnej m.in. pod wpływem niedawnej pandemii. W Obornikach młodzież wyszła naprzeciw społeczności lokalnej, zaproponowała rozmowę i spotkała się z zainteresowaniem ze strony dorosłych. Taki dialog o wzajemnej współpracy nie wydarza się na co dzień.

Finaliści nagrody Super Samorząd

Nagroda Specjalna

Społeczność samorządowa Międzyrzeca Podlaskiego za siłę społeczeństwa obywatelskiego i współpracę różnych środowisk lokalnych w sytuacji kryzysu. W miejscowości powstał punkt humanitarny, co było możliwe dzięki otwarciu się lokalnych władz i urzędników – w szczególności wiceburmistrza Pawła Łysańczuka odpowiedzialnego za koordynację działań punktu – na partnerską współpracę z formalnymi i nieformalnymi grupami mieszkańców. Było to kluczowe dla skuteczności działań, ale stanowiło wyzwanie, ponieważ systemy zarządzania kryzysowego zwykle nie uwzględniają potencjału organizacji i grup ochotników.

Zaangażowani w pomoc: Mieszkańcy Międzyrzeca Podlaskiego, Urząd Miasta, Paweł Łysańczuk (zastępca burmistrza), Ochotnicza Straż Pożarna „Stołpno”, OSP „Zawadki”, OSP „Śródmieście”, Jakub Leszczuk (Centrum Medyczne Empatia), Gabriela Kulik, Hotel Hesperus, Leszek Michalec (nadleśniczy Nadleśnictwa Międzyrzec), Krzysztof Gajecki (Nadleśnictwo Międzyrzec), Agnieszka Skóra i grupa nieformalna „Babski Międzyrzec”, Elżbieta Wiącek (Pizzeria Italiana), Marta Nowik, Katarzyna Żak, Firma Dr Gerard, Katarzyna Chmielewska Rodriguez (Fundacja Nantucket Cares), Międzyrzeckie Towarzystwo Wędkarskie „Żwirek”, Szpital Powiatowy w Międzyrzecu Podlaskim, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Arkadiusz Myszka (dyrektor MOSiR), Miejska Biblioteka Publiczna, Miejski Ośrodek Kultury, Zespół Placówek Oświatowych nr 1, Zespół Placówek Oświatowych nr 2, Zespół Placówek Oświatowych nr 3, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Żłobek Miejski, Międzyrzeckie parafie, Szkolne koła Caritas, Międzyrzecka Drużyna Harcerzy „Bór”, Apteka Centrum, Stowarzyszenie Elementum.

Laureaci nagrody Super Głos 2022

Super Głos to nagroda dla organizacji społecznych i nieformalnych grup mieszkańców, które wykazały się wyjątkową konsekwencją działań i umiejętnością szukania niestandardowych rozwiązań oraz mobilizacji mieszkańców. Jury nagrody to przedstawiciele organizacji partnerskich akcji Masz Głos: Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides, Fundacja Aktywności Lokalnej, Stowarzyszenie Homo Faber, Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab, Stowarzyszenie Rozwoju Inspiracje.

Inicjatywa Gorzów dla Drzew z Gorzowa Wielkopolskiego (woj. lubuskie) za opracowanie raportu i mapy drzew, które pomogą usprawnić zarządzanie zielenią w mieście.
Sołectwo Ustronie Morskie – Komisja Dialogu Społecznego ds. Kształtowania Zieleni i Ochrony Przyrody (woj. zachodniopomorskie) za uratowanie alei lipowej przed wycinką.
Stowarzyszenie Mieszkańców dla Trzebnicy (woj. dolnośląskie) za przygotowanie projektu uchwały dotyczącej zasad i sposobu przeprowadzania konsultacji społecznych w gminie.
Stowarzyszenie FiberArt (woj. wielkopolskie) za uratowanie przed zabudową zielonych terenów na Górczynie w Poznaniu.
Stowarzyszenie Inicjatyw Artystycznych „Supernova” z Białegostoku (woj. podlaskie) za organizację kawiarenek artystycznych, podczas których wypracowano listę postulatów dotyczących współpracy między władzami samorządowymi a lokalnymi twórcami.
Stowarzyszenie Zacięcie z Krakowa (woj. małopolskie) za działanie na rzecz stworzenia miejsca spotkań i działań dla mieszkańców.

Finaliści nagrody Super Głos

Nagrodą dla laureatów jest 3 tys. zł na działania społeczne oraz pamiątkowa statuetka wraz z dyplomem.

Podczas webinarium akcji Masz Głos opowiedzieliśmy, jak przeprowadzać diagnozę społeczności lokalnej, w czym jest pomocna i dlaczego warto ją robić.

Aby dobrze zrealizować jakikolwiek projekt lokalny, najpierw trzeba poznać oczekiwania i problemy miejscowej społeczności. Taka wiedza pozwoli dostosować działania adekwatnie do potrzeb, pozyskać zrozumienie i poparcie dla inicjatywy, może dostarczyć też inspiracji.

Webinarium poprowadził Grzegorz Wójkowski ze Stowarzyszenia Bona Fides, koordynator akcji Masz Głos.

Zaczynamy nowy cykl rozmów online – o kulisach pracy w samorządzie lokalnym. Oglądajcie relację Facebook Live na naszym profilu albo zarejestrujcie się na spotkanie na platformie Clickmeeting.

Gościem pierwszej rozmowy będzie Dawid Kopaczewski*, burmistrz Iławy. Szymon Osowski* zapyta go: jak dziś w Polsce wygląda rządzenie na poziomie lokalnym; jakie są wyzwania? Jak z aktywisty stać się samorządowcem? Z czym trzeba zmierzyć w pracy w urzędzie? Co burmistrz myśli o mieszkańcach? I czy warto było wchodzić w struktury samorządu lokalnego?

Dawid Kopaczewski, pracownik samorządowy, od 2018 r. burmistrz Iławy, uczestnik Akademii Samorządowej, wcześniej – przedsiębiorca, aktywista. Założył grupę nieformalną Wspólna Iława, która skupiała miejskich działaczy. Od lat stara się zaktywizować lokalną społeczność i poruszać ważne dla miasta sprawy.

Szymon Osowski, prawnik, prezes Zarządu Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, pomysłodawca portalu www.informacjapubliczna.org, koordynator i ekspert Akademii Samorządowej Fundacji Batorego i Stowarzyszenia POLITES. Na co dzień przygląda się tworzeniu prawa pod kątem jawności i praw obywatelskich, przygotowuje sprawy sądowe, jeździ po Polsce, by opowiadać o prawie do informacji i prawach mieszkańców.

Liczne badania pokazują, że najmłodsi obywatele i obywatelki są bardzo sceptyczni wobec instytucji demokracji przedstawicielskiej. Większość z nich nie ufa parlamentowi i partiom politycznym. Jednocześnie deklarują duże zainteresowanie polityką i wierzą w demokrację jako ustrój posiadający istotną przewagę nad niedemokratycznymi alternatywami.

Aktualne trendy demograficzne nie sprzyjają jednak reprezentacji głosu młodych przy urnach wyborczych – nawet znaczna wyborcza mobilizacja nie gwarantuje, że młodzi nie zostaną „przegłosowani” przez liczniejsze starsze pokolenia.

Jak zatem wzmocnić głos młodych? Jakie instytucje demokracji uczestniczącej i deliberacyjnej mogą w tym pomóc? Istnieją rady młodzieżowe różnych szczebli, młodzieżówki partyjne, ruchy społeczne i kolektywy aktywistyczne, panele obywatelskie – które z nich najlepiej nadają się do tego zadania, które funkcjonują skutecznie, a które nadają się do naprawy? Jakich instytucji deliberacyjnych w Polsce brakuje?

Do tej rozmowy zapraszamy młode osoby, na różne sposoby zaangażowane w życie społeczno-polityczne – aktywistki i aktywistów, przedstawicielki i przedstawicielki rad młodzieżowych oraz działaczki i działaczy młodzieżówek partyjnych. Zależy nam bowiem na dyskusji o tym, jak poprawić polityczny udział młodych w perspektywie różnych form zaangażowania i różnych doświadczeń.

W przetaczającej się przez Polskę fali protestów wyjątkowo donośnie wybrzmiewa głos młodych ludzi, którzy demonstrują nawet w niewielkich miasteczkach. Komentatorzy chętnie piszą o przebudzeniu politycznym młodego pokolenia. Jednak już wcześniej można było obserwować zaangażowanie młodych Polek i Polaków w sprawie katastrofy klimatycznej, w obronie praw mniejszości czy w związku z sytuacją w edukacji.

Z młodymi organizatorkami i organizatorami, uczestniczkami i uczestnikami protestów, a także obserwatorkami i obserwatorami tego zaangażowania rozmawialiśmy o ich wizji społeczeństwa obywatelskiego, o tym, jak postrzegają współczesną politykę i własne zaangażowanie w sprawy publiczne.

Pytaliśmy m.in. o to jakie formy uczestnictwa w życiu publicznym uważają za skuteczne i potrzebne? Skąd tak duży udział młodych ludzi w obecnych protestach? Jak oceniają zaangażowanie w życie polityczne? Czy czują się reprezentowani przez istniejące partie polityczne? Jakie musiałyby być partie, żeby przyciągnąć młodych? Czy widzą w przestrzeni publicznej inicjatywy, które są dla nich wiarygodne? I które rzeczywiście pozwalają dojść do głosu grupom do tej pory niesłyszanym?

Do dyskusji zaprosiliśmy ponad dwadzieścioro organizatorek i organizatorów, a także obserwatorek i obserwatorów trwających w Polsce protestów. Udział wzięli: Wiktoria Bartosiewicz (Gliwice), Antoni Bażurski (Akcja Nigdy Sami, Kraków), Michał Boni (Uniwersytet SWPS), Aleksandra Borzęcka (Lublin), Sonia Burdyna (Otwarty Uniwersytet im. Karola Modzelewskiego, Warszawa), Alina Czyżewska (Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Gorzów Wielkopolski), Krzysztof Katkowski („Krytyka Polityczna”, Warszawa), Jadwiga Klata (Extinction Rebellion, Warszawa), Nela Krajewska (Cieszyn), Zofia Krajewska (Extinction Rebellion, Warszawa), Łukasz Korzeniowski (Stowarzyszenie Umarłych Statutów, Wadowice), Kacper Kowalski (Mielec), Dominika Lasota (Bydgoszcz), Mateusz Merta (Bielsko-Biała), Anna Olejarczyk (Warszawa), Lena Osuch-Cierniak (Extinction Rebellion, Poznań), Jan Radziwon (Warszawa), Jakub Retyk (Młoda Zaraza, Gdynia), Maria Rościszewska (Magazyn Kontakt), Wojciech Spandel (Cieszyn), Justyna Suchecka (TVN24), Aleksy Wójtowicz (Rok Antyfaszystowski, Warszawa).

Skala i zasięg manifestacji, które wybuchły jesienią 2020 roku, ich estetyka i język, głoszone hasła i formułowane postulaty pokazują, że cele ruchu wykraczają poza walkę o prawa reprodukcyjne, a on sam nie tworzy jednolitej całości. Dla części uczestniczek i uczestników oczywiste jest hasło pełnej liberalizacji prawa do aborcji, inni za cel walki stawiają zmianę władzy. Młodzież żądająca całościowej zmiany społecznej, nie pozwala z kolei zredukować wymowy protestów do samego tylko sprzeciwu wobec aktualnie rządzącej partii.

Przy wszystkich tych niejednoznacznościach od początku protestów rzeczą niepodważaną pozostaje ich kobiecy charakter. Czy zatem rewolucja jest kobietą, jak głosi jedno z haseł obecnych na protestach? Wydarzenia ostatnich miesięcy wymagają ujęcia w szerszej perspektywie walk o emancypację kobiet w Polsce i na świecie. Czy siła, z którą jesienią 2020 roku kobiety upomniały się o obecność i widoczność w przestrzeni publicznej oznacza przełom w tych zmaganiach? Czy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej sprawa emancypacji kobiet w Polsce stanie się katalizatorem szerszych przemian społecznych? Czy na przeszkodzie nie staną znów czynniki strukturalne, jak zły stan usług społecznych i sytuacja na rynku pracy? Czy też większego znaczenia dla rozwoju sytuacji należy upatrywać w czynnikach kulturowych i roli takich instytucji, jak Kościół katolicki?

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego) i Anna Materska-Sosnowska (Instytut Nauk Politycznych UW, członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego)

Edwin Bendyk – prezes Fundacji im. Stefana Batorego. Dziennikarz, publicysta i pisarz, do niedawna kierował działem naukowym tygodnika „Polityka”. Wykłada w Graduate School for Social Research PAN i Collegium Civitas, gdzie współtworzył Ośrodek Badań nad Przyszłością.

Agnieszka Błońska – reżyserka teatralna, performerka, wykładowczyni Falmouth University. Współpracowała między innymi z Teatrem Powszechnym, Instytutem Teatralnym w Warszawie, National Theatre Studio, Soho Theatre, Theatre Bristol, Hall For Cornwall and Circomedia, Desperate Men, DotComedy.

Agnieszka Holland – reżyserka filmowa i teatralna, scenarzystka. Przewodnicząca Europejskiej Akademii Filmowej w Berlinie. W latach 1972–1981 członek Zespołu Realizatorów Filmowych „X” kierowanego przez Andrzeja Wajdę. Od 1981 roku pracuje za granicą. Członkini Europejskiej Akademii Filmowej. Od roku 2008 prezydent Polskiej Akademii Filmowej. Członkini Rady Fundacji im. Stefana Batorego.

Elżbieta Korolczuk – dr, socjolożka i kulturoznawczyni. Pracowniczka uniwersytetów w Göteborgu oraz Södertörn w Szwecji. Działa na rzecz praw kobiet, w swoich badaniach zajmuje się m.in. ruchami społecznymi, nowymi formami obywatelstwa i debatami na temat nowych technologii reprodukcyjnych (in vitro). Przewodnicząca rady fundacji Akcja Demokracja, honorowa członkini stowarzyszenia „Dla Naszych Dzieci”.

Dominika Kozłowska – dr, filozofka, redaktor naczelna miesięcznika „Znak”. Współpracowniczka Instytutu Myśli Józefa Tischnera. Była redaktor naczelna pisma „Thinking in Values”.

Maria Libura – kierownik Zakładu Dydaktyki i Symulacji Medycznej Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, wiceprezeska Polskiego Towarzystwa Komunikacji Medycznej, członkini Rady Ekspertów przy Rzeczniku Praw Pacjenta, ekspertka ds. zdrowia Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego.

Anna Materska-Sosnowska – dr, politolożka, adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Zajmuje się m.in. tematyką systemów politycznych, systemów partyjnych oraz analizą polskiej sceny politycznej.

Stosunki polsko-ukraińskie nabrały nowej dynamiki po lutym 2022 roku, kiedy to byliśmy świadkami bezprecedensowej solidarności i poparcia polskiego społeczeństwa dla Ukraińców broniących swojej wolności przed agresją Moskwy. Jeszcze większe znaczenie ma to, że w reakcji na rosyjski atak społeczeństwo ukraińskie ostatecznie utwierdziło się w proeuropejskiej orientacji – akcesję Ukrainy do Unii Europejskiej popiera obecnie 91% Ukraińców i Ukrainek.

Wraz z jednoznacznym wparciem państw Unii dla Ukrainy oznacza to otwarcie nowej epoki w relacjach Ukraina – UE. Relacje między Polakami i Ukraińcami nie były wcześniej w historii tak dobre, a oba państwa połączyło strategiczne partnerstwo. To banał, który nie powinien zakryć zasadniczej cechy tych relacji – asymetrii we wzajemnym postrzeganiu zarówno historii, jak i aktualnej rzeczywistości oraz nieuniknionych taktycznych kryzysów, które w ramach tego partnerstwa już zaczęły się wydarzać, a będzie ich więcej.

Jaki jest obecny stan i dynamika relacji polsko-ukraińskich w kilkanaście miesięcy po pełnoskalowej agresji Rosji? Czy można wskazać, które interesy Polski i Ukrainy są wspólne, a które rozbieżne lub nawet konkurencyjne i stanowią zagrożenie dla wzajemnych relacji? Na ile polityka wewnętrzna ma i może mieć wpływ na stosunki polsko-ukraińskie? Jaką rolę może odegrać Polska w procesie integracji Ukrainy z Unią Europejską? Ukraińcy są słusznie przekonani, że odbudowa i integracja ich kraju z Unią Europejską będzie procesem wielostronnym, zmieniającym rzeczywistość, w którym chodzić będzie nie tyle o rekonstrukcję państwa, co o jego odnowę. Czy państwa Unii Europejskiej, same szukające pomysłów na własną modernizację wobec wyzwań przyszłości, są rzeczywiście gotowe, aby zaangażować się w ten proces na partnerskich zasadach?