Przedstawiamy Indeks, który ma służyć jako wsparcie przy ocenie stanu wdrażania standardów międzynarodowych, np. zobowiązań wynikających z konwencji ONZ przeciw korupcji czy po przystąpieniu – mamy nadzieję jak najszybciej – do Partnerstwa na Rzecz Otwartych Rządów (Open Government Partnership).
Indeks Dobrego Rządzenia mierzy jakość działania rządu – Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz ministerstw. Jego celem jest cykliczny pomiar jakości rządzenia, pozwalający na śledzenie zmian, zachodzących w określonym czasie. Indeks ma pomagać decydentom, organizacjom społecznym, ekspertom i komentatorom, analizującym jakość życia publicznego w identyfikowaniu problemów w funkcjonowaniu rządu i kreowaniu debaty o problemach czy potrzebach reform.
Indeks mierzy jakość rządzenia na podstawie dwudziestu wskaźników w czterech obszarach: partycypacyjności podejmowania decyzji przez rząd, poziomu monopolizacji i uznaniowości działania rządu, rozliczalności rządu oraz transparentności jego funkcjonowania. Indeks bazuje wyłącznie na danych zastanych, pozyskiwanych z powszechnie dostępnych dokumentów, na wynikach sondaży opinii publicznej i innych informacjach udostępnianych przez instytucje publiczne.
Pierwsza edycja Indeksu Dobrego Rządzenia jest pilotażowa. Została przygotowana dla przedostatniego roku rządów koalicji Platforma Obywatelska-Polskie Stronnictwo Ludowe (2014) oraz dwóch lat poprzedzających wybory parlamentarne w okresie rządów Zjednoczonej Prawicy (2018 i 2022). Lata te obejmują fazy cyklu wyborczego, kiedy rząd jest ustabilizowany, a jednocześnie jego działanie jest w mniejszym stopniu podyktowane kampaniami wyborczymi do parlamentu.
Ustalenia i rekomendacje
Pomiar pokazał, że w porównaniu do roku 2014 w latach 2018 i 2022 nastąpiło pogorszenie poziomu partycypacyjności. Spadł m.in. odsetek rządowych projektów ustaw i rozporządzeń poddawanych konsultacjom publicznym (z 78% w 2104 roku, do 64% w 2018 i 59% w 2022 roku). Skrócił się też przeciętny czas, w którym obywatele mogli przedstawiać swoje stanowiska wobec rządowych projektów ustaw (z 17 do 12 dni) i rozporządzeń (z 11 do 6 dni).
W latach 2018 i 2022 wzrósł poziom monopolizacji i uznaniowości w podejmowaniu decyzji rządowych. Przejawem tego jest m.in. fakt, że coraz większy odsetek budżetu państwa znajdował się poza kontrolą parlamentu. W 2014 roku było to 16% budżetu państwa, w 2022 roku, po stabilizacji cztery lata wcześniej, było to już 74% budżetu. W związku z tym Najwyższa Izba Kontroli po raz pierwszy od 1989 roku wydała negatywną opinię o wykonaniu budżetu państwa.
W analizowanym okresie obniżył się także poziom rozliczalności rządu. Najbardziej uderzający jest następujący wskaźnik tej zmiany: o ile w 2014 roku odsetek liczby zawiadomień złożonych przez Najwyższą Izby Kontroli do prokuratury do liczby wszystkich kontroli wynosił 15%, o tyle w 2018 roku odsetek ten wzrósł do 32%, a w 2022 roku było to aż 132% (liczba zawiadomień do prokuratury przekroczyła liczbę przeprowadzonych kontroli).
W latach 2014, 2018 i 2022 nie poprawiała się też transparentność funkcjonowania rządu. Najbardziej wyrazistym wskaźnikiem tego problemu jest fakt, że władza wykonawcza niechętnie udzielała informacji parlamentowi, którego jedną z podstawowych funkcji jest kontrolowanie rządu. W 2015 roku, do końca kadencji rząd odpowiedział na wszystkie interpelacje złożone rok wcześniej, w 2019 roku bez odpowiedzi pozostało 11% takich interpelacji, a w 2023 roku już 21%.
Aby przeciwdziałać tym negatywnym trendom, rząd powinien zwiększyć dostęp obywateli do konsultacji publicznych czy zmniejszyć uznaniowość kluczowych decyzji, dotyczących takich kwestii, jak redystrybucja środków w ramach budżetu państwa. Rządzący powinni też działać tak, aby nie narażać się na negatywne wyniki kontroli NIK czy skargi Rzecznika Praw Obywatelskich. Rząd musi też zwiększyć transparentność swojego działania i stać się bardziej otwarty na kontrolę dokonywaną przez parlament i obywateli.
pobierz pdf