Oświadczenia

Warszawa, 8 stycznia 2024

Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego obserwuje narastający chaos informacyjny wokół sprawy wygaśnięcia mandatów poselskich panów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika.

Zwracamy uwagę na to, że pod względem prawnym sprawa nie budzi żadnych wątpliwości:

1. Mandaty poselskie obu osób wygasły 20 grudnia 2023 r., kiedy to nastąpiło ich prawomocne skazanie przez Sąd Okręgowy w Warszawie na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyśle ścigane z oskarżenia publicznego. Z chwilą ogłoszenia prawomocnego wyroku skazani utracili prawo wybieralności do Sejmu, ponieważ zgodnie z art. 99 ust. 3 Konstytucji „wybraną do Sejmu (…) nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego”. Z kolei zgodnie z art. 247 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego „wygaśnięcie mandatu posła następuje w przypadku (…) utraty prawa wybieralności”. Jako pozbawieni mandatu, nie mogą być dopuszczeni do wykonywania czynności zastrzeżonych dla posłów, takich jak udział w głosowaniach czy pracach komisji sejmowych, a także nie mogą podejmować żadnych działań wchodzących w zakres sprawowania mandatu poselskiego.
2. Postanowienie Marszałka Sejmu jedynie potwierdza, że mandaty poselskie obu posłów wygasły 20 grudnia 2023 r. Zgodnie bowiem z art. 249 1 Kodeksu wyborczego „wygaśnięcie mandatu posła niezwłocznie stwierdza Marszałek Sejmu w drodze postanowienia”. Postanowienie Marszałka nie „wygasza” mandatów. Stanowi jedynie formalne zakomunikowanie, że do takiego wygaśnięcia doszło z mocy prawa.
3. Sąd Najwyższy kontroluje jedynie prawidłowość wydania postanowienia Marszałka Sejmu oraz jego formalną poprawność. W procedurze zainicjowanej odwołaniami, Sąd Najwyższy nie może orzec, że mandaty poselskie nie wygasły, bo w ten sposób zakwestionowałby skutki prawomocnego wyroku skazującego wydanego 20 grudnia 2023 r. przez Sąd Okręgowy w Warszawie, do czego Sąd Najwyższy w tej procedurze nie jest uprawniony. Takie orzeczenie Sądu Najwyższego byłoby również sprzeczne z art. 99 ust. 3 Konstytucji, bo oznaczałoby, że wbrew treści tego przepisu posłami są osoby pozbawione biernego prawa wyborczego do Sejmu.
4. W razie uwzględnienia odwołań przez Sąd Najwyższy Marszałek Sejmu byłby zobowiązany do ponownego stwierdzenia wygaśnięcia mandatów poselskich, bo wymaga tego art. 247 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego w związku z art. 99 ust. 3 Konstytucji.
5. Nieuwzględnienie przez Sąd Najwyższy odwołań zobowiązuje z kolei Marszałka Sejmu do ogłoszenia obu postanowień o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatów w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” oraz niezwłocznego ich doręczenia Państwowej Komisji Wyborczej (art. 250 2 w związku z art. 249 § 2 i 3 Kodeksu wyborczego). Na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej Marszałek Sejmu będzie mógł uruchomić procedurę obsadzenia dwóch wygasłych mandatów (art. 251 § 1 Kodeksu wyborczego).

Zwracamy również uwagę, że zgodnie z § 391 ust. 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych „każde orzeczenie, które staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia, kieruje się do wykonania bezzwłocznie, lecz nie później niż 14 dni od daty uprawomocnienia”. Prawomocne orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie, skazujące byłych posłów na bezwzględne kary pozbawienia wolności, wydane 20 grudnia 2023 r., powinno być wykonane niezwłocznie, nie później niż do 3 stycznia 2024 r. Poszanowanie zasady równości wobec prawa wymaga dochowania wspomnianych terminów, natomiast w przypadku uzasadnionej zwłoki opinia publiczna powinna zostać o tym fakcie poinformowana, tak aby uniknąć negatywnego wpływu, jaki brak informacji albo jakiekolwiek zaniechania mogą mieć na autorytet wymiaru sprawiedliwości.

Jednocześnie po raz kolejny apelujemy o niezwłoczne wykonanie przez zobowiązane do tego organy państwa orzeczeń sądów europejskich i wprowadzenie niezbędnych rozwiązań prawnych, które zagwarantują, że w toku rozpoznawania spraw w Sądzie Najwyższym zapewnione zostanie konstytucyjne prawo do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą.

Zgodnie z art. 179 Konstytucji sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Tymczasem w ostatnich latach powołania na stanowiska sędziowskie były dokonywane przez Prezydenta na wniosek organu, który nie był niezależną Krajową Radą Sądownictwa w rozumieniu art. 186 i art. 187 Konstytucji. Europejski Trybunał Praw Człowieka (w sprawach Dolińska-Ficek i Ozimek oraz Wałęsa przeciwko Polsce) oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (w sprawach C-487/19, W.Ż czy C-718/21, Krajowa Rada Sądownictwa) kilkakrotnie orzekły, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego nie jest niezależnym i bezstronnym sądem ustanowionym na mocy ustawy w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Ponadto Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o obowiązku podjęcia przez Polskę środków ustawodawczych mających na celu przywrócenie niezależnej Krajowej Rady Sądownictwa oraz uregulowanie statusu wszystkich osób powołanych od 2017 r. na stanowiska sędziowskie.

Pragniemy podkreślić, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie jest właściwa w sprawach dotyczących wygaśnięcia mandatu posła. Odwołanie od postanowienia Marszałka Sejmu powinno zostać rozpatrzone przez sąd ustanowiony ustawą, który spełnia wymogi niezależności oraz bezstronności, i który był do tego właściwy zgodnie z przepisami obowiązującymi przed wprowadzeniem zmiany ustawodawczej przyznającej właściwość Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W polskim porządku prawnym takim sądem jest Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego.

Stanowisko w wersji PDF

 

Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego

dr hab. Piotr Bogdanowicz, adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

dr Łukasz Bojarski, członek Rady Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRiS, były członek Krajowej Rady Sądownictwa

Jacek Czaja, prezes Towarzystwa Prawniczego w Lublinie, były wiceminister sprawiedliwości

dr hab. Monika Florczak-Wątor, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Centrum Interdyscyplinarnych Studiów Konstytucyjnych UJ

dr hab. Agnieszka Frąckowiak-Adamska, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii

Jarosław Gwizdak, prawnik, działacz społeczny, członek zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS

dr hab. Wojciech Jasiński, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, Inkubator Doskonałości Naukowej – Digital Justice, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

dr Piotr Kładoczny, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

mec. Magda Krzyżanowska-Mierzewska, radca prawny, od 1993 do 1998 prawniczka w Sekretariacie Europejskiej Komisji Praw Człowieka, od 1998 do 2018 – w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

prof. dr hab. Marcin Matczak, profesor uczelni w Katedrze Filozofii Prawa i Nauki o Państwie Uniwersytetu Warszawskiego, partner w Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka sp. k.

dr hab. Sławomir Patyra, profesor UMCS w Lublinie, kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego, radca prawny

dr hab. Tomasz Pietrzykowski, profesor na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, dyrektor Centrum Badawczego Polityki Publicznej i Problemów Regulacyjnych

dr hab. Anna Rakowska, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego, adwokat

dr hab. Anna Śledzińska-Simon, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Katedra Prawa Konstytucyjnego, Uniwersytet Wrocławski

dr hab. adw. Maciej Taborowski, profesor w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Hoffman, Taborowski i Wspólnicy Adwokacka Spółka Partnerska

dr Tomasz Zalasiński, członek zarządu Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy, Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka sp.k., sędzia Trybunału Stanu