Prezydent Andrzej Duda zdecydował się na skierowanie ustaw o Trybunale Konstytucyjnym do… Trybunału Konstytucyjnego. Oznacza to, że odrzucił możliwość zgodnego z prawem przywrócenia tej instytucji do należnej jej konstytucyjnie roli – ochrony praw obywateli. Priorytetem okazało się konsekwentne utrzymanie Trybunału w roli obrońcy interesów Prawa i Sprawiedliwości.
Projekty ustaw o Trybunale Konstytucyjnym zostały opracowane przez Zespół Ekspertów Prawnych działający przy Fundacji im. Stefana Batorego. Wcześniej założenia do nich były szeroko konsultowane ze środowiskami eksperckimi. W lipcu 2022 r. zostały publicznie ogłoszone, a ich treść ponownie skonsultowano z gronem ekspertów oraz organizacjami społecznymi i środowiskami politycznymi. Oficjalnie poparło je prawie 50 organizacji.
To nie tylko projekty na „przywracanie praworządności”. Intencją autorów było również to, żeby Trybunał działał nowocześniej, sprawniej i w sposób bardziej przejrzysty. Projekt można określić jako kompromisowy. Z jednej strony odrzuca fałszywe twierdzenia, jakoby obecna instytucja działała zgodnie z prawem, ponieważ Trybunał, w składzie którego zasiadają osoby wybrane na zajęte wcześniej stanowiska, nie może być uznany za organ opisany w Konstytucji. Poza tym, niezależnie od kwestii czysto prawnych, Trybunał po prostu nie działa. O ile do 2016 roku wydawano ok. 60 wyroków rocznie, to później było to zaledwie kilkanaście. W ostatnim okresie Trybunał poświęcił się głównie wydawaniu tzw. zabezpieczeń, które miałyby chronić działaczy Prawa i Sprawiedliwości przed odwołaniem ze stanowisk lub poniesieniem odpowiedzialności za nieprawidłowości, których dopuścili się w czasie swoich rządów. Z drugiej strony, zakwestionowane przez Prezydenta ustawy nie przesądzają, że cała działalność Trybunału Konstytucyjnego jest nielegalna. W przestrzeni publicznej pojawiają się głosy, że należałoby z jego składu usunąć wszystkich, bądź większość sędziów. Zdaniem autorów nie ma ku temu podstaw. Tylko trójka z osób wykonujących obowiązki w Trybunale zasiada w nim niezgodnie z prawem.
Decyzja Prezydenta oznacza, że godzi się on z tym, iż Trybunał nie spełnia swojej roli, a prawa obywateli nie są efektywnie chronione. Na ten problem zwracało uwagę szereg organizacji, które wsparły apel przygotowany przez Fundację im. Stefana Batorego, by Prezydent ustawy podpisał i pozwolił na wprowadzenie reform niezbędnych do budowania bezpieczeństwa prawnego obywateli.
Prezydent we wnioskach skierowanych do Trybunału zarzucił ustawom naruszenie kilku przepisów Konstytucji – m.in. dotyczących statusu sędziego Trybunału Konstytucyjnego w zakresie tzw. dublerów. Andrzej Duda podważył również proponowane przepisy w zakresie czasowego ograniczenia możliwości kandydowania byłego Prezydenta na stanowisko sędziego Trybunału oraz większej demokratyzacji działania Zgromadzenia Ogólnego sędziów TK kosztem mechanizmu jednoosobowego kierowania Trybunałem przez jego Prezesa.
Prezydent pominął przy tym orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. w sprawie XeroFlor), który – podobnie jak autorzy projektów – przyjął, że Trybunał w składach z tzw. dublerami nie jest niezależny.
Obecnie Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego pracuje nad kompleksowym opracowaniem odnoszącym się do zarzutów przedstawionych przez Andrzeja Dudę. Będą one wkrótce dostępne na stronie internetowej Fundacji.
Krzysztof Izdebski, członek Zarządu i główny specjalista ds. rzecznictwa Fundacji im. Stefana Batorego
Pomóż nam nagłaśniać tematy ważne społecznie.
Twoja darowizna wesprze powstawanie naszych tekstów.
