W 2019 r. pytania zawarte w ankiecie dotyczyły m.in.: podstaw prawnych procesu stanowienia prawa, w tym potrzeby doprecyzowania tego procesu w drodze odrębnej ustawy, miejsca konsultacji publicznych w procesie stanowienia prawa, potrzeby przeprowadzania konsultacji publicznych w odniesieniu do poselskich, senackich i prezydenckich projektów ustaw, a także metodyki prowadzenia konsultacji publicznych.
Do dnia 8 października 2019 r. OFL uzyskało stanowiska 5 KW, tj.: Koalicyjnego Komitetu Wyborczego Koalicja Obywatelska PO .N i PL Zieloni (dalej: KW Koalicja Obywatelska), Komitetu Wyborczego Sojusz Lewicy Demokratycznej (dalej: KW SLD), Komitetu Wyborczego Polskie Stronnictwo Ludowe (dalej: KW PSL), Komitetu Wyborczego Konfederacja Wolność i Niepodległość (dalej: KW WIN).
Pomimo licznych prób kontaktu, zarówno w formie elektronicznej, jak i telefonicznej, do dnia opracowania niniejszego tekstu nie przedstawiono stanowiska Komitetu Wyborczego Prawo i Sprawiedliwość. W dotychczasowych badaniach w podobnych sytuacjach (brak stanowiska KW zaproszonego do badań) przyjmowaliśmy, że Komitet nie ma zdania na temat preferowanego kształtu procesu stanowienia prawa oraz pozycji organizacji obywatelskich w tym procesie, bądź uznaje swój udział w publicznej dyskusji na ten temat za zbędny. W tym roku pierwszy raz spotykamy się z sytuacją, gdy Komitet Wyborczy reprezentujący dotychczasową większość parlamentarną i rządową, który – wedle aktualnych sondaży przedwyborczych – może utrzymać większość parlamentarną i wyłonić przyszły rząd, odstąpił od przedstawiania swojego stanowiska na temat procesu stanowienia prawa i roli obywatela w tym procesie. To znaczące milczenie jest zastanawiające tym bardziej, że Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość brał udział w poprzednich badaniach, w których – jako komitet opozycyjny – przedstawił celne spostrzeżenia dotyczące procesu stanowienia prawa w postaci tzw. „Pakietu demokratycznego”, który został oceniony przez OFL wysoko pod względem merytorycznym. Pakietu demokratycznego nie wprowadzono jednak w życie, a proces stanowienia prawa w bieżącej kadencji Sejmu RP podlegał dalszej erozji. Z tego względu brak stanowiska Komitetu Wyborczego Prawo i Sprawiedliwość należy ocenić jako przejaw dystansowania się od organizacji obywatelskich i ich udziału w procesie stanowienia prawa.
Wszystkie stanowiska Komitetów Wyborczych przedstawione w ramach badania są bardzo krótkie w swej treści i – niestety – pozbawione głębszej merytorycznej analizy procesu stanowienia prawa, a także wizji partycypacji obywatelskiej w tym procesie. Szkoda, że Komitety nie pokusiły się o przedstawienie pogłębionych analiz, gdyż – zwłaszcza w okresie kryzysu konstytucjonalizmu – ich przedstawienie w debacie publicznej byłoby szczególnie cenne. Dotyczy to zwłaszcza Komitetów, które deklarują, że stoją na straży wartości konstytucyjnych.
Większość Komitetów Wyborczych podkreśla, że co do zasady popiera tezy sformułowane w zapytaniu przedstawionym przez OFL lub formułuje tezy podobne (KW Koalicja Obywatelska, KW SLD, KW PSL). Niektóre Komitety uznają za konieczne rozpoczęcie prac nad ustawą o procesie stanowienia prawa, w której zostałyby uregulowane kwestie dotyczące konsultacji publicznych (KW Koalicja Obywatelska, KW SLD), bądź uznają za zasadne wzmocnienie partycypacji obywateli w procesie stanowienia prawa w innej formie niż stworzenie odrębnej ustawy o procesie stanowienia prawa (KW PSL). Jeden z komitetów (KW PSL) zwrócił uwagę na istotne znaczenie rzetelnej kontroli konstytucyjności prawa, a także niezależnego i niezawisłego Trybunału Konstytucyjnego, jako organu kontrolującego proces prawodawcy pod względem zgodności z Konstytucją RP.
Większość KW przedstawia, że zarówno proces konsultacji publicznych, jak i Ocen Skutków Regulacji, powinien obejmować nie tylko prace nad rządowym projektem ustawy, ale także projekty poselskie, senackie i prezydenckie. Za przeprowadzenie tych analiz powinna być odpowiedzialna wyspecjalizowana, merytoryczna i apolityczna jednostka wewnętrzna utworzona w ramach Kancelarii Sejmu RP (KW Koalicja Obywatelska, KW SLD, KW PSL). Podobnie KW są zgodne, że proces stanowienia prawa powinno otwierać opracowanie założeń projektu ustawy (KW Koalicja Obywatelska, KW SLD, KW PSL).
Jedynie KW WIN przedstawił stanowisko, które w zakresie swych tez zasadniczo odbiega nie tylko od stanowisk pozostałych Komitetów Wyborczych, ale także abstrahuje od obowiązującego porządku konstytucyjnego. Zdaniem KW WIN proces stanowienia prawa należy usprawnić poprzez powierzenie go „kilkunastoosobowej Radzie Stanu”, a także likwidację konsultacji publicznych, gdyż „nie wolno pytać o zdanie osób zainteresowanych”.
Przeprowadzone przez OFL badanie opinii Komitetów Wyborczych na tematy istotne dla procesu stanowienia prawa w Polsce oraz partycypacji obywatelskiej w tym procesie, prowadzi do następujących wniosków:
- Komitety Wyborcze niestety nie przywiązują należytą wagę do dialogu z obywatelami. Jest to zjawisko niepokojące, tym bardziej, że badanie przeprowadzono u progu wyborów parlamentarnych, kiedy organizacjom politycznym powinno w sposób szczególny zależeć na dialogu społecznym. Tymczasem Komitet Wyborczy reprezentujący większość polityczną w rządze i parlamencie w ogóle nie przedstawił swojego stanowiska. Stanowiska pozostałych Komitetów są natomiast bardzo skromne w warstwie merytorycznej.
- Komitety Wyborcze nie posiadają odpowiedniego zaplecza eksperckiego lub stoją na stanowisku – błędnym – że problematyka związana z systemowymi problemami stanowienia prawa w okresie wyborczym nie wymaga eksperckiej analizy. Komitety Wyborcze ograniczyły się bowiem jedynie do krótkiego i bardzo ogólnego opisu (1-2 strony), z którego co do zasady wynika, że w procesie legislacyjnym występują nieprawidłowości, które nie powinny mieć w nim miejsca.
- Znaczące milczenie w sprawie jakości procesu stanowienia prawa i roli obywateli w tym procesie ze strony Komitetu Wyborczego o największym – wedle sondaży – poparciu społecznym jest bardzo niepokojącą prognozą na zbliżającą się IX kadencję Sejmu RP .
Tomasz Zalasiński – doktor nauk prawnych, konstytucjonalista, radca prawny, Counsel w Kancelarii DZP, członek Zarządu Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy, członek Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego oraz Obywatelskiego Forum Legislacji.
