Proponowana przez Klub Jagielloński reforma programu Rodzina 800+ ma w zamyśle zwiększyć zaangażowanie obywatelskie i wzmocnić organizacje pozarządowe, ale budzi poważne wątpliwości, ponieważ nie bierze pod uwagę złożoności polskiego systemu wspierania rodzin.
Proponowany przez Klub Jagielloński mechanizm solidarnościowy w programie Rodzina 800+ pojawia się w kontekście złożonego systemu wsparcia rodzin w Polsce, który ewoluował na przestrzeni lat w wyniku ścierania się różnych wizji politycznych. Obecny system jest wypadkową dwóch głównych nurtów: prawicowo-katolickiego (ulgi podatkowe na dzieci, świadczenia powszechne) oraz lewicowego (zasiłki rodzinne z dodatkami dla ubogich).
Celem mechanizmu jest zwiększenie solidarności społecznej i umożliwienie redystrybucji środków z 800+ według decyzji samych beneficjentów. Potencjalne korzyści obejmują większe zaangażowanie obywateli w działania społeczne oraz dodatkowe wsparcie dla organizacji pozarządowych. Jednakże, propozycja ta musi być rozpatrywana w kontekście już istniejących, złożonych instrumentów wsparcia, takich jak rodzinne ulgi i zwolnienia podatkowe, świadczenie wychowawcze i zasiłki rodzinne z dodatkami, świadczenia dla rodziców małych dzieci czy zintegrowane dwupokoleniowe lojalne programy wsparcia.
Propozycja budzi poważne wątpliwości, szczególnie w świetle istniejącej złożoności systemu. Dobrowolność przekazywania środków może prowadzić do nierównomiernego i nieprzewidywalnego rozdziału funduszy, a mechanizm ten nie adresuje problemu fragmentacji świadczeń i braku zróżnicowania świadczenia 800+ w zależności od sytuacji materialnej rodziny. Ponadto, dodanie kolejnego elementu do i tak już skomplikowanego systemu może prowadzić do dalszych trudności administracyjnych i mnożyć niejasności dla beneficjentów.
Mechanizm solidarnościowy nie uwzględnia systemowego podejścia do rozwiązywania problemów rodzin, ani nie adresuje złożoności istniejącego systemu wsparcia. Nie bierze pod uwagę interakcji między różnymi formami wsparcia (ulgi podatkowe, zasiłki, świadczenia), ani lokalnej specyfiki potrzeb (lokalne programy wsparcia z udziałem organizacji obywatelskich).
Zamiast dodawania kolejnego mechanizmu wsparcia dla organizacji, bardziej obiecującym kierunkiem jest integracja istniejących form wsparcia. Można rozważyć scalenie świadczenia 800+, ulg podatkowych i zasiłków rodzinnych w jedno, zintegrowane świadczenie, którego wysokość byłaby uzależniona od sytuacji materialnej rodziny. Jednocześnie należy zachować elementy, które sprawdziły się w różnych podejściach politycznych, tworząc system, który jest zarówno uniwersalny, jak i wrażliwy na potrzeby najbardziej potrzebujących rodzin. Taki system nazywa się proporcjonalnym uniwersalizmem i dowiedziono, że jest najskuteczniejszy w redukcji ubóstwa dzieci i międzypokoleniowej transmisji problemów społecznych.
Zamiast dyskutować nad wsparciem dla organizacji obywatelskich z 800+, należy skupić się na reformie całościowej wsparcia rodzin w Polsce. Pilne jest opracowanie zintegrowanego systemu świadczeń, łączącego elementy wsparcia powszechnego, ulg podatkowych i zwiększonego wsparcia pieniężnego i usługowego dla rodzin ubogich. Dla tych ostatnich powinny być dostępne lokalne i kompleksowe programy wsparcia zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców. Przykładem jest warszawski „Praski Kokon”. Uproszczenia wymaga system administracyjny, w tym należy stworzyć jeden punkt dostępu do wszystkich form wsparcia dla rodzin.
Podsumowując, propozycja mechanizmu solidarnościowego w programie 800+ nie odpowiada na kluczowe wyzwania wynikające ze złożoności i historycznego rozwoju systemu wsparcia rodzin w Polsce. Zamiast dodawania kolejnych elementów o niejasnych celach, potrzebna jest kompleksowa reforma integrująca istniejące instrumenty. Reforma powinna czerpać z doświadczeń różnych podejść politycznych, dążąc do stworzenia systemu, który jest jednocześnie uniwersalny, sprawiedliwy i efektywny. Tylko takie podejście pozwoli na rzeczywiste wsparcie rodzin w przezwyciężaniu trudności, zapewni lepsze wykorzystanie środków publicznych i odpowie na długoterminowe wyzwania stojące przed polskimi rodzinami.
Ryszard Szarfenberg – dr hab., profesor na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW, politolog, specjalista w zakresie polityki społecznej, ubóstwa i wykluczenia. Przewodniczący EAPN Polska, członek zarządu ATD Czwarty Świat, członek Zespołu Eksperckiego ds. Usług Społecznych Fundacji Batorego.
Pomóż nam nagłaśniać tematy ważne społecznie.
Twoja darowizna wesprze powstawanie naszych tekstów.
