forumIdei
kultura
24.05.2024
Jan Tokarski laureatem Nagrody im. Marcina Króla 2024
Jan Tokarski za książkę „W cieniu katastrofy. «Encounter», Kongres Wolności Kultury i pamięć XX wieku” (Znak) otrzymał Nagrodę im. Marcina Króla 2024. Ustanowiona w 2022 roku przez Fundację Batorego Nagroda przyznawana jest za najlepszą książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością, filozofii i myśli społecznej i politycznej, refleksji nad cywilizacją i kulturą, wprowadzającą nowe idee, koncepcje czy sposoby myślenia. Autor otrzyma 50 000 zł.
Tytułowa katastrofa to pierwsza wojna światowa, kryzys ekonomiczny, narodziny faszyzmu i nazizmu, wojna domowa w Hiszpanii, wreszcie druga wojna światowa. W tej katastrofie – która ma trzy podstawowe oblicza: wojny, ideologii i totalitaryzmu – źródła ma nasza pluralistyczna kultura polityczna, z jej przekonaniem o nienaruszalności pewnych przysługujących każdemu człowiekowi praw. Książka Jana Tokarskiego uświadamia, że w tym sensie ani wojna w Ukrainie i dokonywane przez Rosjan zbrodnie wojenne, ani groźba konfliktu nuklearnego, ani budowane w Moskwie czy Pekinie nowoczesne dyktatury nie są niczym nowym. W obliczu tych zagrożeń jest to przypomnienie ważne, bo w miarę jak przygasa pamięć o mrocznych źródłach, z których zrodził się nasz względnie wolny świat, słabnie również nasza zdolność do jego obrony.
Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN, członek kapituły Nagrody im. Marcina Króla) w laudacji powiedział: „Jan Tokarski znakomicie pokazuje historię tego wybitnego grona intelektualistów i ich zasługi. Daje imponującą panoramę intelektualnych sporów dotyczących najważniejszych problemów dyskutowanych w trakcie dwóch kluczowych dziesięcioleci zimnej wojny. Jednak zimna wojna to zamknięty rozdział historii. Dlaczego zatem autor postanowił wydać ją dzisiaj? (…) Kluczem do zrozumienia tej decyzji jest gwałtowny powrót historii, którego doświadczamy w ostatnim dziesięcioleciu. Kolejne fale kryzysu w narastającym tempie uderzają w zachodnie demokracje niszcząc poczucie bezpieczeństwa zrodzone w 1989 roku. Jak pisze sam autor „owe turbulentne wydarzenia sprawiły, że ta zimnowojenna historia wydała mi się uderzająco aktualna”. Przełomowym momentem stała się oczywiście brutalna napaść putinowskiej Rosji na Ukrainę. Bucza, Irpień, Izium to rodzaj makabrycznej kalki. Skądś znamy tę erupcję nihilistycznej przemocy. Ten diabeł jest stary”.
„Jestem bardzo zaszczycony i poruszony tą Nagrodą – powiedział Jan Tokarski. – Chciałbym podziękować Fundacji Batorego za stworzenie tej nagrody, ale przede wszystkim, bo to jest moim zdaniem najważniejsze, całego procesu debat i rozmowy wokół książek. Uważam, że to jest bardzo potrzebna instytucja polskiego życia publicznego. Chciałbym podziękować autorom i autorkom pozostałych książek-finalistek. Pani Magdzie Szcześniak za pokazanie, że inna opowieść o Polsce Ludowej jest możliwa. Pani Renacie Lis za jej osobistą i odważną opowieść o doświadczeniu osób nienormatywnych w wolnej Polsce. Pani Annie Wojciuk i Panu Maciejowi Kisilowskiemu, którzy z wyjątkową wytrwałością badali przestrzeń możliwej umowy społecznej w naszym coraz bardziej rozwarstwionym społeczeństwie. Panu Jackowi Sokołowskiemu za pytanie o formę polskiej wspólnoty. (…) Mam wrażenie, chociaż są to bardzo różne książki, że uczestniczymy w pewnym wspólnym przedsięwzięciu. Tkamy tę najważniejszą – ale i najbardziej kruchą ze wszystkich – nić Logosu, która sprawia, że ludzie stają się społeczeństwem.”
Wręczeniu Nagrody towarzyszyła debata „Czy Europa może umrzeć?” z udziałem Krzysztofa Pomiana – filozofa, historyka z Polskiej Akademii Umiejętności, Patrycji Sasnal – politolożki, filozofki, kierowniczki Biura Badań i Analiz Polskiego Instytut Studiów Międzynarodowych oraz Jana Tokarskiego. Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).
Nagroda im. Marcina Króla ma wspierać rozwój debaty publicznej poprzez zachętę do pogłębionej refleksji nad zjawiskami i trendami współczesności oraz wyzwaniami przyszłości, tworzenia nowych idei i prób opisu rzeczywistości, poszukiwania odpowiedzi na kryzys demokracji i wartości demokratycznych oraz poszerzania przestrzeni intelektualnego dyskursu ponad podziałami.
W tegorocznym finale Nagrody im. Marcina Króla znalazły się także książki:
- Umówmy się na Polskę, Maciej Kisilowski, Anna Wojciuk (red., praca zbiorowa), Znak, Kraków 2023
- Moja ukochana i ja, Renata Lis, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
- Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy, Jacek K. Sokołowski, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2023
- Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Magda Szcześniak, Krytyka Polityczna, Warszawa 2023
Książki-finalistki wybrała Kapituła Nagrody im. Marcina Króla w składzie: dr hab. Agata Bielik-Robson (University of Nottingham), prof. dr hab. Przemysław Czapliński (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. dr hab. Dariusz Gawin (Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie), prof. dr hab. Iwona Jakubowska-Branicka (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego), Zofia Król („Dwutygodnik”), prof. Elżbieta Matynia (New School for Social Research w Nowym Jorku), Zbigniew Nosowski („Więź”), prof. dr hab. Andrzej Rychard (przewodniczący Kapituły, Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie, przewodniczący Rady Fundacji im. Stefana Batorego), Henryk Woźniakowski (Fundacja Kultury Chrześcijańskiej Znak, Kraków).
fot. Krzysztof Pacholak