Aktualności

Przez te 30 lat wspieraliśmy rozwój samorządu oraz wzmacnialiśmy uczestnictwo obywateli w życiu publicznym. Dostrzegaliśmy też problemy i niedostatki polskiej samorządności i proponowaliśmy ulepszenia i zmiany.

Pierwsza dekada (1990 – 2000)

Przekazujemy doświadczenia polskiej reformy samorządowcom z Europy Środkowo-Wschodniej. Pomagamy polskim gminom nawiązać współpracę z sąsiadami.

W latach 90. zorganizowaliśmy m.in. cykl konferencji „transgranicznych”. Bałtycka Konferencja Samorządowa skupiła samorządowców ze wszystkich państw wokół Morza Bałtyckiego. Uczestnicy rozmawiali o rozwoju turystyki, ochronie środowiska, przeciwdziałaniu bezrobociu, problemach z własnością i o tym, jakie są możliwe pola ponadgranicznej współpracy. Jednym z prelegentów był późniejszy prezydent Gdańska Paweł Adamowicz, wówczas radny miejski.

Podczas samorządowej konferencji polsko-ukraińskiej Lublin i Lwów porozumiały się między innymi w sprawie prowadzenia szkoleń dla ukraińskich władz lokalnych. Umowę o współpracy podpisały Puławy i Tarnopol oraz Unia Miasteczek Polskich i Asocjacja Demokratycznych Rad Ukrainy. Wojewoda lubelski rozpoczął rozmowy z przedstawicielami władz Wołynia na temat współpracy gospodarczej (co potem doprowadziło do powołania Euroregionu Bug). Jedną z panelistek była Zyta Gilowska, ówczesna radna ze Świdnika, późniejsza wicepremier i minister finansów, która opowiadała o rozwiązaniach dotyczących finansów w polskim samorządzie. Zorganizowaliśmy także konferencje: polsko-białoruską, polsko-słowacką, polsko-czeską i polsko-rosyjską oraz szereg szkoleń i wizyt studyjnych dla samorządowców z Europy Środkowo-Wschodniej (m.in. z Rosji, Ukrainy, Rumunii, Bośni i Hercegowiny).

Przygotowujemy program reformy administracji publicznej

W latach 1990-94 pracowaliśmy nad projektem rozwiązań konstytucyjnych ustroju terytorialnego państwa, ze szczególnym uwzględnieniem roli, kompetencji, zadań i funkcjonowania samorządu lokalnego. Ważnym elementem prowadzonych w Fundacji prac było określenie zadań i kompetencji powiatów w związku z planowanym utworzeniem tego szczebla administracji lokalnej. Prace w Fundacji rozpoczęły się, zanim regulacjami prawnymi dotyczącymi powiatów zajął się rząd i parlament. Zespół pod kierunkiem prof. Leona Kieresa, prawnika i samorządowca, przygotował zakres zadań i odpowiedzialności władz powiatowych w następujących dziedzinach: polityka społeczna i pomoc społeczna, ochrona środowiska, gospodarka komunalna i przestrzenna, oświata.

Na nasze zlecenie zespół Instytutu Miasta przygotował również koncepcję ustroju największych miast polskich. Było to związane z pracami sejmowymi nad ustawą zwiększającą zakres zadań publicznych przekazanych – jako zadania własne – władzom samorządowym 46 największych miast polskich. W pracach nad planami reformy samorządowej uczestniczyli m.in.: Zyta Gilowska (wicepremier i minister finansów w rządzie PiS 2005-2007), Andrzej Lubiatowski (urbanista, wieloletni dyrektor Biura Unii Metropolii Polskich), Jan Maria Rokita (polityk, szef URM w rządzie Hanny Suchockiej) i Mirosław Stec (prawnik i wiceminister URM w latach 1992-1994).

Druga dekada (2000 – 2010)

Zachęcamy mieszkańców do udziału w życiu samorządowym i w wyborach lokalnych

W 2000 roku rozpoczęliśmy, prowadzoną przez nas do dziś, akcję Masz Głos skierowaną do lokalnych działaczy i działaczek, którzy we współpracy z władzami samorządowymi i mieszkańcami identyfikują i rozwiązują lokalne problemy lub wprowadzają w życie pomysły usprawniające życie lokalnej społeczności. Co roku do udziału w akcji zgłaszają się organizacje i grupy nieformalne z całej Polski. Wspieramy ich szkoleniami, poradami oraz mikro-grantami, a w realizacji działań pomagają im doświadczeni koordynatorzy i koordynatorki z współpracujących z nami partnerskich organizacji. Partnerem kilku pierwszych edycji akcji było Stowarzyszenie Szkoła Liderów.

W 2006 roku zorganizowaliśmy pierwszą kampanię profrekwencyjną zachęcającą mieszkańców i mieszkanki do udziału w lokalnych wyborach. Postanowiliśmy zmierzyć się z problemem niskiej frekwencji, szczególnie dotkliwym w wyborach do władz samorządowych. Nie wskazywaliśmy na kogo głosować, informowaliśmy jakie kompetencje mają radni i włodarze i dlaczego warto oddać swój głos. Od tego czasu przed każdymi wyborami samorządowymi zachęcamy Polki i Polaków do głosowania.

Wzmacniamy kontrolę obywatelską i przejrzystość władz lokalnych i instytucji publicznych

Wspieraliśmy dotacjami lokalne działania strażnicze. Niemal połowa dofinansowanych przez nas projektów dotyczyła monitorowania funkcjonowania władz i instytucji samorządowych, głównie szczebla gminnego.

W ramach programu Przeciw Korupcji zainicjowaliśmy tworzenie sieci lokalnych grup obywatelskich zajmujących się monitorowaniem poczynań władz lokalnych i działaniami edukacyjnymi na rzecz większej przejrzystości w życiu publicznym na poziomie lokalnym. Przeprowadziliśmy pięć edycji wieloetapowych szkoleń obejmujących m.in. zajęcia z edukacji prawnej, wiedzy o samorządzie, kształtowania umiejętności liderskich i podejmowania działań w środowisku lokalnym. Autorem scenariuszy szkoleń był Cezary Trutkowski, konsultant samorządowy i badacz społeczny. Absolwenci szkoleń zawiązali Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich (obecnie Stowarzyszenie Watchdog Polska).

W 2001 roku opracowaliśmy model Przezroczystej Gminy, pokazujący jak powinna funkcjonować samorządowa społeczność lokalna, która chce działać zgodnie z zasadami przejrzystości życia publicznego. Model ten został wykorzystany w późniejszym ogólnopolskim programie Przejrzysta Polska prowadzonym przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności i „Gazetę Wyborczą”, który wspieraliśmy merytorycznie i finansowo. W programie uczestniczyło kilkaset gmin z całej Polski, które wprowadzały u siebie zasady przejrzystości. Wydaliśmy także „Ściągawkę dla radnego” z informacjami na temat przepisów antykorupcyjnych dotyczących pracowników samorządowych i radnych.

Trzecia dekada (2010 – 2020)

Zabiegamy o demokratyzację samorządu i zwiększenie wpływu mieszkańców na samorząd

Od 2011 roku w ramach prowadzonej przez nas akcji Masz Głos przyznajemy doroczną nagrodę Super Samorząd dla uczestników akcji i lokalnych władz za najskuteczniejszą współpracę i angażowanie mieszkańców do działania. W ten sposób staramy się upowszechniać i promować dobre praktyki współpracy i współdecydowania o sprawach lokalnej społeczności.

W 2019 uruchomiliśmy Akademię Samorządową, oferując wsparcie dla samorządowców wywodzących się spośród byłych uczestników akcji, organizacji pozarządowych i ruchów obywatelskich, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę i kompetencje potrzebne do sprawowania nowej funkcji społecznej.

Promujemy narzędzia partycypacji obywatelskiej i praktykowanie demokracji lokalnej poprzez włączanie obywateli w podejmowanie decyzji dotyczących życia ich społeczności: konsultacje społeczne, budżet partycypacyjny, inicjatywę lokalną, wspólne zagospodarowywanie przestrzeni publicznej, tworzenie programów instytucji publicznych. Na działania otwierające samorząd na aktywność obywateli i obywatelek przyznaliśmy niemal 200 dotacji organizacjom z całej Polski.  Naszym partnerem w upowszechnianiu praktyk partycypacyjnych była Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”.

Wraz z zainicjowaną przez nas koalicją organizacji Obywatele w samorządzie sformułowaliśmy postulaty dotyczące demokratyzacji samorządu: wzmocnienia roli radnych oraz zwiększenia wpływu mieszkańców na decyzje podejmowane w gminach. Przed wyborami samorządowymi w 2014 zwróciliśmy się do ogólnopolskich komitetów wyborczych z pytaniami o stosunek do tych postulatów i zorganizowaliśmy konferencję, na której przedstawione zostały wyniki przeprowadzonej przez nas ankiety.

Dyskutujemy o samorządzie i jego przyszłości

W poszukiwaniu rozwiązań problemów związanych z funkcjonowaniem samorządów organizowaliśmy wiele dyskusji z udziałem polityków, ekspertów i działaczy samorządowych. Po pierwszej dużej konferencji podsumowującej 14 lat samorządności Polska samorządowa. Bilans nadziei, obaw i wątpliwości z udziałem twórców reformy samorządowej Michała Kuleszy i prof. Jerzego Regulskiego, a także samorządowców i polityków: Witolda Gintowt-Dziewałtowskiego, Lecha Kaczyńskiego i Marka Kuchcińskiego, zorganizowaliśmy kolejne: Samorząd a demokracja wokół „Raportu o stanie samorządności terytorialnej w Polsce” opublikowanym przez zespół prof. Jerzego Hausnera,  a także o mieście i ruchach miejskich: Ruchy miejskie: protest czy troska o dobro wspólne?, Miasto. Partycypacja. Zarządzanie (we współpracy z „Res Publiką Nową”) oraz Miasto jako wspólnota.

Wydajemy publikacje wspierające ideę samorządności

W 2019 roku opublikowaliśmy raport „Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo” pod redakcją dr hab. Dawida Sześciły, prezentujący koncepcję wzmocnienia państwa poprzez jego decentralizację i wykorzystanie potencjału społeczności lokalnych. Raport przedstawia konkretne pomysły na reformy dotyczące m.in. decentralizacji usług publicznych w obszarach tak ważnych dla mieszkańców, jak: ochrona zdrowia, edukacja, mieszkalnictwo i bezpieczeństwo, wzmocnienie podstaw finansowych samorządu, poprawa funkcjonowania lokalnej demokracji, zmiana relacji z „centrum” państwa. Publikację raportu poprzedził cykl seminariów z udziałem specjalistów, samorządowców i aktywistów nt. diagnozy problemów, z jakimi borykają się samorządy i kierunków zmian, które doprowadzą do poprawy ich funkcjonowania, przejęcia części funkcji władz centralnych, zwiększenia demokratyzacji i reprezentacji interesów mieszkańców.

W 2020 roku zajęliśmy się aktualnymi wyzwaniami, przed którymi stanęły samorządy. Opublikowaliśmy raport „Ewolucja sytuacji finansowej samorządów terytorialnych po 2014 roku” oraz analizę „Czego dowiedzieliśmy się z raportów o stanie gminy?”.