Europa

Ukraina mówi

Od chwili rosyjskiej agresji na Ukrainę jesteśmy solidarni z Ukraińcami i Ukrainkami i działamy na rzecz europejskiej solidarności z ich walką o wolność. Oddajemy głos mieszkankom i mieszkańcom Ukrainy w cyklu debat „Ukraina mówi” organizowanym wspólnie z tygodnikiem „Polityka”. Rozmawiamy w nim z ukraińskimi ekspertami i ekspertkami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Publikujemy analizy i komentarze poświęcone ukraińskiemu państwu, jego miejscu w świecie i Europie po wojnie oraz odpowiednim formom wsparcia dla tych obywateli i obywatelek Ukrainy, którzy znaleźli schronienie w Polsce.


Cykl debat: Ukraina mówi

Rosyjska agresja i wojna z Ukrainą zdominowały uwagę mediów publicznych. Patrzymy w napięciu na doniesienia z pola walki. Z trwogą przyglądamy się bombardowaniu miast i cierpieniu ludności cywilnej. Informacje i widok osób uciekających przed wojną wywołuje współczucie i gesty bezprecedensowej solidarności.

W natłoku doniesień i informacji ginie często głos samej Ukrainy, jej mieszkanek i mieszkańców. Dlatego staramy się dawać im platformę wypowiedzi w Polsce oraz wspierać w działaniach rzeczniczych w Europie i na świecie.

Skąd się bierze niezwykła skuteczność ukraińskiego sprzeciwu i odporność społeczeństwa? Jakie cele stawiają sobie Ukraińcy stawiając zbrojny opór rosyjskiej agresji? Jakie są granice pokojowego kompromisu? Jakie są aspiracje ukraińskiego społeczeństwa wobec Unii Europejskiej, NATO i innych sojuszy? Jak ma wyglądać powojenna odbudowa kraju? Jak będą wyglądać relacje Ukrainy z państwami sąsiednimi?

To tylko kilka pytań, jakie stawiamy ukraińskim ekspertom, publicystom, artystom, politykom w ramach cyku debat „Ukraina mówi”, który organizujemy wspólnie z tygodnikiem Polityka. Nie mamy wątpliwości, że w Ukrainie tworzy się dziś przyszłość, a jej kształt w wielkim stopniu zależeć będzie od mieszkańców i mieszkanek Ukrainy. Posłuchajmy ich.


27 maja 2023
Ukraina mówi: #8 Na gruzach imperium

Fundacja Batorego zaprasza na ósmą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. Podczas tych spotkań rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury. Tym razem spotkaliśmy się podczas Forum Przyszłości Kultury 2023 – „Praktyki nadziei” w Teatrze Powszechnym w Warszawie. 

Imperium zdechło 24 lutego 2022 – przekonywali artyści podczas otwarcia w lubelskiej Galerii Labirynt wystawy prezentującej ukraińską sztukę w czasach wojny. Rosyjska inwazja miała ostatecznie rozwiązać „kwestię ukraińską”, lecz wbrew intencji agresora, ostatecznie wypchnęła ukraińskie społeczeństwo i ukraińską kulturę z cienia imperium. Autonomia i oryginalna odrębność tej kultury została w końcu dostrzeżona na świecie.

Wojna zmieniła wszystko, bezkompromisowość konfrontacji ze śmiercią zawiesiła fałszywą równość prawdy i kłamstwa, ujawniła znaczenie odwagi oraz przyspieszyła proces wielkiej społecznej przemiany. Poprzez swą odwagę Ukraińcy pokazali, że są wolnymi ludźmi. Stawką tej przemiany jest przyszłość, bo przyszłość otwiera się tylko przed wolnymi. Czy kluczem zarówno do zrozumienia wojennej przemiany, jak i przyszłości, jest kultura? W jaki więc sposób kultura w Ukrainie, ludzie sztuki, intelektualiści, mówią i myślą o świecie oraz przyszłości?

W debacie udział biorą:

  • Yuriy Biley (artysta wizualny i kurator)
  • Nikita Kadan (malarz, artysta wizualny)
  • Switłana Oleszko (reżyserka teatralna)
  • Wlada Ralko (artystka, laureatka nagrody Women In Arts)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji Batorego)


22 lutego 2023
Ukraina mówi: #7 W stronę trwałego pokoju

Fundacja Batorego oraz tygodnik Polityka zapraszają na siódmą debatę z cyklu „Ukraina mówi”. Podczas tych spotkań rozmawiamy z ukraińskimi ekspertkami i ekspertami, publicystkami i publicystami oraz ludźmi kultury.

Rosyjska pełnowymiarowa agresja na Ukrainę rozpoczęła się rok temu. Wciąż nie wiadomo, kiedy wojna się zakończy. Ukraińcy mawiają jednak, że każdy dzień zbliża do jej rozstrzygnięcia. I niezmiennie z optymizmem patrzą w przyszłość przekonani, że zwycięstwo należy do nich, a sprawy idą w dobrym kierunku.

Ukraińskie społeczeństwo w zdecydowanej większości deklaruje, że jednym z kryteriów zwycięstwa jest odzyskanie okupowanych przez Rosjan terytoriów, z Krymem i Donbasem włącznie. Czy jednak to wystarczy, by po wojnie nastał trwały pokój? Szukając odpowiedzi na to pytanie grupa intelektualistów, aktywistów i ekspertów ogłosiła na niedawnej konferencji bezpieczeństwa w Monachium „Manifest trwałego pokoju. Świat po naszym zwycięstwie” (Sustainable Peace Manifesto. Never Again 2.0).

O warunkach pokoju i świecie po wojnie rozmawiać będziemy z autorami „Manifestu…”:

  • Olgą Ajwazowską (Sieć Obywatelska „OPORA”)
  • Oksaną Forostyną (dziennikarka, pisarka, stypendystka programu Europe’e Futures w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu)
  • Natalią Humeniuk (Laboratorium Dziennikarstwa Interesu Publicznego)
  • Jarosławem Hrycakiem (Ukraiński Uniwersytet Katolicki we Lwowie)
  • Pawlo Klimkinem (b. Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)


14 września 2022
Ukraina mówi: #6 Jak wojna zmienia ukraińskie społeczeństwo?

Wojna to najtrudniejszy sprawdzian dla społeczeństwa i państwa. Ukraina została zaatakowana przez Rosję w marcu 2014 roku. 24 lutego 2022 rosyjska agresja przekształciła się w pełnowymiarową wojnę. Ku zaskoczeniu Moskwy i wielu komentatorów na całym świecie Ukrainki i Ukraińcy stawili skuteczny opór, obronili Kijów i suwerenność państwa. Nie tylko powstrzymali inwazję, ale także utrzymali funkcje państwa na wszystkich jego poziomach.

Badania i sondaże socjologiczne prowadzone tuż przed rozpoczęciem inwazji i w trakcie wojny pokazują, że rosyjski atak doprowadził do konsolidacji społeczeństwa i jego integracji wokół Sił Zbrojnych, instytucji państwa oraz władzy publicznej na poziomie krajowym i lokalnym. Mieszkańcy Ukrainy zachowują duży optymizm i są przekonani, że wygrają tę wojnę, nawet jeśli potrwa ona dłuższy czas.

Jednak wojna to także nieustanny stres, wynikający z zagrożenia dla życia i bezpieczeństwa, trudności gospodarczych, problemów aprowizacyjnych, zniszczeń materialnych, utrudnień w dostępie do usług społecznych, rozłąki z bliskimi i lęku o walczących na froncie. Jak wyjaśnić fenomen utrzymywania się od ponad pół roku wysokiego morale ukraińskiego społeczeństwa, mimo tych wszystkich trudności? Jaka może być dalsza ewolucja nastrojów i postaw? Jakie procesy mają największy wpływ na wojenne przemiany sfery społecznej w Ukrainie? Jak zmienia się nastawienie do Rosji i Rosjan oraz do krajów sojuszniczych, a także do takich struktur, jak Unia Europejska czy NATO? Jak przekształca się świadomość narodowa i system wartości?

Na te i inne pytania starali się odpowiedzieć:

  • Natalia Czernysz (Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie)
  • Ołeksandra Dejneko (Wydział Socjologii Narodowego Uniwersytetu im. Karazina w Charkowie)
  • Ołeksyj Harań (dyrektor naukowy Fundacji Inicjatyw Demokratycznych, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej)
  • Jewhen Hołowacha (dyrektor Instytutu Socjologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)


15 czerwca 2022
Ukraina mówi: #5 Wyrabianie cyfrowej odporności

Ukraina jest stawiana za wzór kraju, który systemowo podszedł do transformacji cyfrowej. Model decentralizacyjny nie był wdrażany wyłącznie w kontekście reformy samorządu, ale wykorzystano go również w budowie i wdrażaniu rozwiązań technologicznych. To przesądziło m.in. o sukcesie aplikacji Dija (Дія), nie tylko w czasie pokoju, ale również wojny. Aplikacja ta wymusiła szybki rozwój usług cyfrowych i stała się trwałym elementem zarządzania ukraińskim państwem. Nie jest to jednak zupełnie nowy fenomen. Od wielu lat, w Ukrainie wdrażane są polityki otwierania danych. Zarówno na poziomie rządowym – tu za przykład może służyć chociażby system zamówień publicznych ProZorro – jak i samorządowym. Lwów jest jednym z miast, które otworzył wiele zasobów danych, co pozwoliło na tworzenie lepszych polityk miejskich. Technologie pomogły również ukraińskiemu państwu zwiększyć skuteczności walki z korupcją i zaangażować obywateli oraz organizacje społeczne w życie publiczne. Na tej bazie wyrosło, powszechnie podziwiane, zaangażowanie Ukraińców i Ukrainek we wsparcie wysiłku wojennego również w Internecie.

Wojna miała jednak także negatywny wpływ na otwartość danych publicznych, dzięki którym sektor technologii publicznych mógł się z powodzeniem rozwijać. Wiele baz danych zostało zamkniętych, co spotkało się ze sprzeciwem aktywistów i aktywistek. Czy to tylko przejściowy trend, czy też realne jest ryzyko cofnięcia się do czasów przed transformacją cyfrową? Czy sami Ukraińcy i Ukrainki są zadowoleni z tej transformacji? Jak wyglądała współpraca różnych sektorów w jej wprowadzaniu i jak ten model sprawdza się w czasie wojny?

Na te i inne pytania odpowiedzieli:

  • Mstyslaw Banik (dyrektor Dyrekcji Rozwoju e-Usług, Ministerstwo Transformacji Cyfrowej Ukrainy)
  • Olena Hunko (kierowniczka Biura Informatyki Wydziału Rozwoju Lwowskiej Rady Miejskiej)
  • Nadiia Babynska (ekspertka ds. otwartych danych i koordynator projektów civic tech)
  • Wiktor Nestulia (szef działu Europy Wschodniej i Azji Centralnej w Open Contracting Partnership)

Prowadzenie: Krzysztof Izdebski (ekspert forumIdei Fundacji im. Stefana Batorego oraz Open Spending EU Coalition)


4 maja 2022
Ukraina mówi: #4 Ukraińska tożsamość w lustrze wojny

Zapytaliśmy autorki i autorów z Ukrainy o to, co wojna, a zwłaszcza jej najnowsza odsłona, czyli atak Rosji w dniu 24 lutego powiedziała o tożsamości Ukraińców i Ukrainek, o tym jak jest ona kształtowania i opowiadana. Czy tragedia ostatnich miesięcy to, jak przekonują niektórzy, kolejny  – po Hołodomorze i Rozstrzelanym odrodzeniu, katastrofie w Czarnobylu i Rewolucji godności – przełom, który tworzy współczesnych Ukraińców? Czy można mówić o tym, że doświadczenie katastrof o apokaliptycznym wręcz wymiarze, naznaczyło Ukraińców szczególną świadomością?  Jak rozumie samą siebie społeczeństwo prowadzące obronną wojnę przeciw imperialistycznemu agresorowi, który nie cofa się przed aktami ludobójstwa byle podporządkować sobie dawną kolonię? Na ile powszechne jest przekonanie, że eksterminacja ludności cywilnej, której symbolem stała się Bucza, czyni stawką wojny nie tylko suwerenność państwa, ale także samo przetrwanie narodu, nadając walce z Rosją biologiczny wręcz sens? Jak obecna odsłona wojny zmieniała samopostrzeganie Ukrainek i Ukraińców, ich autodefiniowanie się wobec Rosji i wielowiekowych relacji/zależności, wobec rosyjskiego języka, ale też wobec Europy. Czy jesteśmy świadkami ostatecznego etapu dekolonizacji? Do jakich kodów kulturowych – takich, jak rozpoznanie w rosyjskich żołnierzach tolkienowskich orków – odwołują się Ukraińcy i Ukraińcy opowiadając sobie dramatyczne wydarzenia, których doświadczają? Wydaje się, że po 24 lutego Ukraińcy pokazali sobie i światu, że są narodem uniwersalnym, gotowym do samotnej walki o uniwersalne wartości. O ile wojna – trwająca przecież od 2014 roku – nie jest dla Ukraińców niczym nowym, to nowością jest właśnie ten wizerunek Dawida zmagającego się z Goliatem o wolność i demokrację, z którym udało się wreszcie przebić do świata. Czy ten komunikacyjny sukces zmienia coś w autointerpretacji Ukraińców?

O wpływ wojny na ukraińską tożsamość zapytaliśmy ludzi ukraińskiej kultury:

  • Wirę Ahejewą (Uniwersytet Narodowy „Akademia Mohylańska” w Kijowie)
  • Sofiję Andruchowycz (pisarka, tłumaczka oraz publicystka)
  • Andrija Portnowa (Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą)
  • Mykołę Riabczuka (pisarz i publicysta)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)


20 kwietnia 2022
Ukraina mówi: #3 Ukraina po wojnie

Rozmowy o odbudowie Ukrainy toczone, gdy wojna trwa a agresor szykuje się do kolejnej wielkiej ofensywy mogą przypominać dzielenie skóry na rosyjskim niedźwiedziu. Mimo to, w Ukrainie i nie tylko takie dyskusje trwają, a ich owocem są często ciekawe, innowacyjne koncepcje wykraczające poza ogólne hasła nowego „planu Marshalla” i starań o integrację z Unią Europejską. Planowanie przyszłości ma jednak znaczenie nie tylko techniczne, ale jest też ważne ze względów motywacyjnych. Wizja rzeczywistości po wojnie to dodatkowy czynnik zachęcający do zaangażowania i poświęcenia nie tylko w przyszłą odbudowę, ale także w bieżącą walkę z agresorem. Jest to zatem być może jedna z tych sytuacji, gdy pisanie utopii jest wymogiem rzeczywistości, a historia uczy, że w takich właśnie warunkach często powstają wizje mające moc przekształcania świata. Dlatego chcemy rozmawiać z naszymi gośćmi o powojennych planach Ukrainy.

Czy warto w ogóle angażować zasoby intelektualne w planowanie przyszłości, gdy wszystkie zasoby są potrzebne na froncie? Na jakich pewnych zasobach Ukraina może oprzeć powojenne plany teraz, gdy działania wojenne wciąż trwają powiększając każdego dnia skalę zniszczeń? Jakie znaczenie ma olbrzymi odpływ ludności, która uciekła z Ukrainy przed wojną? Na ile można liczyć na ich powrót i współudział w odbudowie? Jakimi analogiami historycznymi powinna inspirować się ukraińska odbudowa – planem Marshalla, zjednoczeniem Niemiec po 1989 r., rekonstrukcją Iraku i Afganistanu? A może cenne będzie też polskie doświadczenie eurointegracji?

Udział w dyskusji wzięli:

  • Andrij Dlihacz (współtwórca Centrum Odbudowy Gospodarczej)
  • Hennadij Maksak (Rada Polityki Zagranicznej „PRIZM”)
  • Maria Repko (Centrum Strategii Ekonomicznej w Kijowie)
  • Jarosław Żaliło (Narodowy Instytut Studiów Strategicznych)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego).


13 kwietnia 2022
Ukraina mówi: #2 Po co Ukrainie Unia Europejska?

Jedną z pierwszy decyzji politycznych podjętych przez Ukrainę po ataku Rosji było złożenie formalnego wniosku o przyjęcie do Unii Europejskiej. Dokument podpisany przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego, przewodniczącego Rady Najwyższej Rusłana Stefanczuka i premiera Denysa Szmyhala został przyjęty przez Parlament Europejski 1 marca b.r. Akcesję Ukrainy do Unii Europejskiej popiera 91% Ukraińców i Ukrainek (sondaż Rating Group z 6 kwietnia b.r.), a 68% również chciałoby wiedzieć swój kraj wśród członków NATO. Ponad połowa ankietowanych (56%) jest przekonanych, że integracja z UE nastąpi w ciągu roku lub dwóch. Blisko ćwierć (23%) daje sobie ten proces około pięciu lat. Na pytanie o przynależność, 98% odpowiada że jest obywatelem/ką Ukrainy, 96% że mieszkańcem swojego regionu, 57% że Europejczykiem. Niespełna rok wcześniej –  w 30. rocznicę niepodległości Ukrainy – swą europejskość podkreślało zaledwie 27% osób.

Co jest źródłem prounijnego entuzjazmu Ukrainek i Ukraińców? Wszak ukraińskie media pokazują, że już w trakcie wojny pomoc dla Ukrainy ze strony państw należących do UE jest kilkadziesiąt razy mniejsza od pieniędzy, jakie zapłacono Rosji za zakup węgla, ropy i gazu. Do jakiej Unii Europejskiej chce wstąpić Ukraina? Jak ma wyglądać proces integracji? Jaką rolę ma w tym procesie odegrać Polska, Niemcy, Francja i inne państwa? Jak pogodzić dotychczas sprzeczne interesy dotyczące np. rolnictwa?

O Ukrainie i Unii Europejskiej rozmawialiśmy z gośćmi z Ukrainy:

  • Pawlo Klimkin (b. Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy)
  • Weronika Mowczan (Instytut Badań Ekonomicznych i Konsultacji Politycznych)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)


6 kwietnia 2022
Ukraina mówi: #1 O co walczy Ukraina?

Rosyjska ofensywa w Ukrainie rozpoczęła się 24 lutego, wojna trwa jednak już od 2014 r. Ciągle nie wiadomo, jakie będzie rozstrzygnięcie zmagań zbrojnych. Rosjanie stosują z pełną bezwzględnością metodę wojny totalnej. Ukraińcy odpowiedzieli totalną obroną – Ukraińskie Siły Zbrojne wspierane przez jednostki obrony terytorialnej i samoobrony stawiają niezwykle skuteczny opór.

Trwają też rokowania pokojowe. Jaka jest ich stawka? Czy Ukraina powinna zrezygnować z aspiracji do NATO w zamian za gwarancje bezpieczeństwa? Jakie warunki pokoju są możliwe do wynegocjowania, a jakie może przyjąć ukraińskie społeczeństwo? Jakie są granice społecznej mobilizacji i determinacji? Co jest źródłem odporności ukraińskiego państwa i społeczeństwa?

Udział w dyskusji wzięli:

  • Jewhen Hlibowycki (członek ukraińskiej Rady Radiofonii i Telewizji, Centrum Analityczne pro.mova)
  • Natalia Humeniuk (Laboratorium Dziennikarstwa Interesu Publicznego)
  • Jarosław Hrycak (Ukraiński Uniwersytet Katolicki we Lwowie)
  • Maria Zolkina (Fundacja Inicjatyw Demokratycznych im. Ilko Kuczeriwa)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)